Hoe Galileo’s metingen tot de gaskamers leidden, ofwel de stuitende slordigheden van Mattias Desmet

De Gentse hoogleraar klinische psychologie Mattias Desmet timmert al sinds het begin van de coronacrisis aan de weg als criticus van het gekozen beleid. In januari van dit jaar verscheen zijn boek De Psychologie van Totalitarisme waarin hij zijn kijk in een breder perspectief plaatst: als we niet uitkijken is de wereld hard op weg naar een totalitaire samenleving die tot stand komt door massavorming, een soort hypnotische toestand waarin een groot deel van de populatie zou verkeren.

Door Pepijn van Erp en Peter Zegers

Hoewel uitspraken van Desmet over corona al lang tegengesproken werden, kwam hij pas recent echt in opspraak. Op een tocht langs Amerikaanse talkshows en podcasts om de Engelse vertaling van zijn boek te promoten deed hij ook de show van Alex Jones aan. Het optreden bij deze veroordeelde complotdenker en het doen van nogal stellige uitspraken over openhartoperaties onder hypnose waren de aanleiding voor een hausse aan artikelen met kritiek op Desmet in de Vlaamse kranten.

In dit artikel willen wij laten zien dat de uitschieter bij Jones niet een zeldzame slordigheid van Desmet is, maar dat zijn boek er vol mee staat. De specifieke uitspraken over corona zullen we daarbij vooralsnog buiten beschouwing laten, wat Desmet daar voor onzin over oplepelt is weinig origineel en de weerleggingen zijn dezelfde als die je bijvoorbeeld als kritiek op de Great Barrington Declaration kunt vinden. Desmet ziet de coronacrisis ook meer als een toevallige manifestatie van de massavorming, het had ook een andere mondiale crisis kunnen zijn, te denken valt aan het klimaatprobleem.

We bespreken de slordigheden, regelrechte missers en misleidingen verderop per hoofdstuk en gebruiken de Engelse vertaling The Psychology of Totalitarianism, uitgekomen in mei. Het kan goed zijn dat we dit document later nog aanvullen met nieuwe vondsten, maar het is nu al erg lang 😉

Slordigheden en oogkleppen

Het eerste dat ons opviel was de slordige omgang met citaten en bronnen. Het bleek vaak lastig om de citaten terug te vinden in de originele bronnen. Deze zijn ook vaak onvolledig waardoor de strekking ervan vertekend is. Voorts bleek Desmet weinig op te hebben met filosofen en historici want hij gaat nergens in op de discussies die in vakkringen al zeker een eeuw (in het geval van Gustave Le Bon) of toch al zeker een halve eeuw (in het geval van Hannah Arendt) gevoerd worden. Desmet hanteert zijn eigen idiosyncratische interpretatie van het oeuvre van zijn belangrijkste leermeesters en negeert kritische kanttekeningen van specialisten. Alsof er sinds Le Bon niets meer gepubliceerd is op het gebied van sociale psychologie en alsof er na Arendt nooit meer iets geschreven is over totalitarisme.

Het gehele denkraam van Desmet is gebaseerd op een oppervlakkige analogie met de opkomst van Nazisme en Stalinisme. Nergens gaat hij in op de vraag waarom de opkomst van deze ideologieën vergeleken kan worden met het tegenwoordige tijdsgewricht.
Het blijft bij de vage notie dat Nazisme, Stalinisme en de maatregelen tegen Covid-19 allen ontsproten aan dezelfde ‘mechanistische, rationalistische wetenschap’ zoals die sinds de zestiende eeuw vorm kreeg in Europa. Centrale figuren daarin zijn naast Galileo Galilei o.a. Isaac Newton en René Descartes. Volgens Desmet leren de nieuwste inzichten in de natuurkunde ons echter dat deze opvattingen achterhaald zijn en dat we de ratio moeten ‘overstijgen’ en toegang moeten vinden tot de ‘essentie’ van de dingen door middel van mystiek en poëzie.
Naar ons idee heeft Desmet de Chaostheorie, de Kwantummechanica en de Systeemtheorie niet goed begrepen en maakt hij sowieso een denkfout door in de beschrijving van de werkelijkheid een model te zien voor de inrichting van de maatschappij (de naturalistic fallacy).

Als de wetmatige verloop van het proces dat Desmet beschrijft, zou kloppen, is het vreemd dat deze ontwikkeling alleen tot uiting kwam in Duitsland en Rusland. Hoe zat het dan met de meest geïndustrialiseerde landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië? Waarom ontstond daar geen massavorming die tot totalitarisme leidde? Desmet geeft hierop geen antwoord, sterker nog, de vraag komt niet eens bij hem op. Blijkbaar heeft hij een blinde vlek voor ontwikkelingen die niet in zijn ideologie passen.

Hannah Arendt

De inzichten van Hannah Arendt zijn van groot belang in het betoog van Desmet, enkele centrale begrippen ontleent hij aan haar werk. Zo heeft Arendt het vaak over de massa’s. Helaas heeft zij het begrip niet erg goed uitgewerkt en er zijn enkele tegenstrijdigheden te ontwaren. Ook het begrip Totalitarisme wordt niet echt uitgewerkt door Arendt.

Vanuit academische kring is stevige kritiek geuit op hoe Desmet Arendt voor zijn karretje spant. De Karl Jaspers Society of North America probeerde in mei een discussie te organiseren met Desmet, maar die haakte op laatste moment af zonder opgave van reden. De kritiek van zijn beoogde opponenten is echter te lezen op de website van de journal Existenz (Vol 15/2). In zijn inleiding merkt Helmut Wautischer op: “each one of the five reviewers identified serious flaws in Desmet’s argumentation on a wide range of topics, including misrepresentation of Arendt’s philosophy, quotation of alleged psychiatric evidence out of context, misrepresentation of data, and display of lack of related historical, literary, and philosophical knowledge with regard to the human condition.”
Ook Christophe Busch (Directeur Hannah Arendt Instituut, België) schreef een kritiek die het lezen waard is.

Gustave Le Bon

Desmet beroept zich op het werk van de Franse socioloog Gustave Le Bon, die vooral bekend is geworden door La psychologie des foules (1895). Alhoewel het voor iedereen duidelijk is dat Le Bon een vertegenwoordiger was van het ‘wetenschappelijk racisme’, lijkt dat voor Desmet geen beletsel te zijn geweest om zijn inzichten over de psychologie van de massa onkritisch over te nemen. Hij rept met geen woord over de kwalijke rol die de racistische en misogyne theorieën van Le Bon hebben gespeeld. Dat Le Bon zijn steun uitsprak aan het fascisme van Mussolini en de dictatuur van Primo de Rivera in Spanje is voor Desmet blijkbaar ook geen enkel bezwaar (Robert A. Nye, The Origins of Crowd Psychology: Gustave Le Bon and the Crisis of Mass Democracy in the Third Republic (1975, p. 177)).

Aleksandr Solzjenitsyn

Een derde belangrijke bron die Desmet opvoert als grote autoriteit is de Russische schrijver Aleksandr Solzjenitsyn. Ook hier blijkt Desmet niet zo goed op de hoogte te zijn van de politieke achtergrond van Solzjenitsyn. Hij is namelijk verre van een objectieve bron als het om de geschiedenis van de Sovjet-Unie en tsaristisch Rusland gaat. Hij verheerlijkt de periode van voor de Oktoberrevolutie en heeft geen oog voor de talrijke tekortkomingen van het tsarisme. Een goed voorbeeld hiervan is de visie van Solzjenitsyn op de geschiedenis van het Joodse volk onder het tsarisme in zijn boek Двести лет вместе (Tweehonderd jaar samen). Het voert te ver om een gedetailleerde kritiek tegen van dit werk, maar samenvattend kunnen we stellen dat het hier om een zeer tendentieus werk gaat. (Voor een gedetailleerde kritiek, zie: Antoine Lévy, Alexandre Soljénitsyne, Deux siècles ensemble : 1795-1995. « Mais quand même… » in Revue des Études Slaves tome 75, fascicule 3-4  (2004) pp. 519-531)). Maar dat bleek ook al uit de citaten uit De Goelag Archipel die Desmet aanhaalt. Zo beweert deze dat het aantal terechtstellingen voor de Oktoberrevolutie relatief laag was (17 per jaar). Zie: Doodstraffen in Tsaristisch Rusland.

---

Inhoudsopgave

Introduction
Totalitarisme is het bepalende kenmerk van de Verlichtingstraditie

Part 1: Science and Its Pychological Effects
Hoofdstuk 1:  Science and Ideology
Onzekerheidsrelatie van Heisenberg – Fysici en mystieke oosterse kennis – De New Age Bullshit Generator aangezwengeld I – De wetenschap is stuk
Hoofdstuk 2:  Science and Its Practical Applications
De verderfelijke invloed van massamedia – Paracetamol – Monsanto
Hoofdstuk 3:  The Artificial Society
Galileo – Natuurlijk versus kunstmatig – De New Age Bullshit Generator aangezwengeld II – Totalitarisme is uiteindelijk de logische uitbreiding van een algemene obsessie met wetenschap
Hoofdstuk 4:  The (Im)measurable Universe
Miskramen door vaccinatie – De New Age Bullshit Generator aangezwengeld III
Hoofdstuk 5:  The Desire for a Master
Thoreau’s Walden en de angst voor lichamelijk ongemak – Psychoanalytische wartaal – De straf voor verboden relaties bij de Ta-Ta-Thi

Part 2: Mass Formation and Totalitarianism
Hoofdstuk 6:  The Rise of the Masses
‘Dull bureaucrats and technocrats’ – Overeenstemmingsexperimenten van Asch – Collectieve hallucinaties
Hoofdstuk 7:  The Leaders of the Masses
Joden, de Holocaust en massavorming – Hitler wilde uiteindelijk ook gewone Duitsers met long- en hartkwalen elimineren – Doodstraffen in Tsaristisch Rusland
Hoofdstuk 8:  Conspiracy and Ideology
De Sierpinski driehoek

Part 3: Beyond the Mechanistic Worldview
Hoofdstuk 9:  The Dead versus the Living Universe
Galileo & Fibonacci – Irrationale getallen – Totalitarisme is het symptoom van een naïef geloof in de almacht van de menselijke rationaliteit
Hoofdstuk 10:  Matter and Spirit
Intelligent met minimaal brein – Superoma Laura Schultz – Psychogene dood – Operaties onder hypnose – De sterfbedbekentenis van Louis Pasteur – Claude Lévi-Strauss
Hoofdstuk 11:  Science and Truth
De poëzie van Niels Bohr – De New Age Bullshit Generator aangezwengeld IV

---

Introduction

Totalitarisme is het bepalende kenmerk van de Verlichtingstraditie

Totalitarianism is not a historical coincidence. In the final analysis, it is the logical consequence of mechanistic thinking and the delusional belief in the omnipotence of human rationality. As such, totalitarianism is the defining feature of the Enlightenment tradition. Several authors have postulated this, but it hasn’t yet been subject to a psychological analysis. This book fills that gap. We will analyze the symptom of totalitarianism and situate it within the broader context of the social phenomena of which it forms a part.

Dit is een beknopte samenvatting van de stelling van Desmet. Het is een duidelijke stropopredenering: er zullen best enkelingen geweest zijn die werkelijk dachten dat met rationeel denken overal een antwoord op gegeven kan worden, maar tot een totale controle over een maatschappij zijn die nergens gekomen. De bekende totalitaire maatschappijen die beschreven worden, het Nazisme en Stalinisme, blonken daarentegen juist uit in het promoten van pseudowetenschap en andere niet rationele zaken. Dat de opkomst van het Nazisme en Stalinisme moeilijk te begrijpen is zonder de geschiedenis die ertoe leidde goed te bestuderen, inclusief de Verlichting, is natuurlijk wat anders dan te stellen dat totalitarisme eigenlijk al besloten ligt in de Verlichting.

Nergens gaat Desmet dieper in op wat de Verlichting dan precies is, welke denkers er deel van uitmaakten of welke uiteenlopende opvattingen ze hadden over de maatschappij, geschiedenis en religie. Het blijft bij een enkele vermelding van Immanuel Kant, terwijl er een enorme diversiteit is onder de filosofen die onder de term Verlichting worden geschaard. Het is lastig om de uiteenlopende opvattingen van denkers als Diderot, Voltaire, Hume, Moses Mendelssohn en Beccaria onder één noemer te brengen.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1: Science and Ideology

Onzekerheidsrelatie van Heisenberg

The great physicists of the first half of the twentieth century proved in the most rigorous way that the core of matter cannot be separated from the observing subject. They demonstrated that the observation of a material object changes the object itself (“Looking at something, changes it,” Erwin Schrödinger declared). 
Moreover, they relinquished the illusion that man could ever attain certainty. With his uncertainty principle, Werner Heisenberg demonstrated that it is impossible to unambiguously determine even purely material “facts,” such as the location in time and space of material particles.

Hier doet Desmet alsof de (natuur)wetenschap tegen een enorm probleem oploopt. Ja, de Onzekerheidsrelatie van Heisenberg geeft bijvoorbeeld aan dat je de impuls en plaats van een deeltje niet allebei met willekeurige nauwkeurigheid kunt bepalen, maar Desmet doet het voorkomen alsof dit fenomeen dat op de minuscule schaal van elementaire deeltjes pas echt aan de orde komt, een cruciale tegenslag zou zijn voor het idee dat de wetenschap heel goed onze wereld kan beschrijven.
Op meer menselijke schaal lopen we allang tegen andere beperkingen aan. Het weer voorspellen lukt bijvoorbeeld best aardig tot een paar dagen, de beperking zit ‘m daarbij niet in onzekerheid op kwantumniveau, maar in beperkte hoeveelheid data die je kent en kunt invoeren en de complexiteit van de berekeningen.Deze beperking is ook geen reden om voor een voorspelling op langere termijn meer te vertrouwen op de Enkhuizer Almanak, of zoiets.  

Inhoudsopgave

Fysici en mystieke oosterse kennis

Encounters with that essence often result in what we might describe as the seminal religious experience—a religious experience that precedes and is untainted by religious institutions or dogma. Max Planck testified to that experience, in perhaps the most direct and vulnerable way: Science eventually arrives where religion once started, in a personal contact with the Unnameable. 
Based on this experience, the physicists of the twentieth century reappraised the great religious and mystical writings, such as the Upanishads.

Dat een paar beroemde fysici van de twintigste eeuw ook met Oosterse ‘wijsheden’ hebben geflirt zegt vermoedelijk meer iets over de tijdgeest dan over werkelijk diepzinnige inzichten die ook overeind blijven als serieuze wetenschapsfilosofen zich erover buigen. Maar het past perfect in Desmets straatje dat echt belangrijke kennis zich eerder schuilhoudt in de symboliek en metaforen van mystieke en religieuze teksten, waar je met de ratio niet zomaar bijkomt. 

Inhoudsopgave

De New Age Bullshit Generator aangezwengeld I

Door het boek heen trakteert Desmet de lezer op alinea’s die heel diepzinnig overkomen, maar als je er even over nadenkt nogal triviaal zijn of rechtstreeks uit de New Age Bullshit Generator lijken te zijn getrokken.

The faithful pursuit of Reason attained the highest and most sublime achievement: mapping its own boundaries. The human mind had accepted its own limitations and once more relocated the ultimate knowledge beyond and outside itself. The ultimate achievement of science is that it finally surrenders, that it comes to the realization that it cannot be the guiding principle for man. It is not human reason that is at the heart of the matter, but man as an individual who makes ethical and moral choices, man in relation to fellow man, man in relation to the unnameable, which, at the heart of things, speaks to him.

Inhoudsopgave

De wetenschap is stuk

Bij Desmet heeft de wetenschap afgedaan als methode voor waarheidsspreken (een term die hij leent van de Franse filosoof Foucault), Hij wijst daarbij op een aantal gevallen van wetenschapsfraude die uitkwamen de laatste decennia en met name de replicatiecrisis: 

All of this translated into a problem of replicability of scientific findings. To put it simply, this means that the results of scientific experiments were not stable. When several researchers performed the same experiment, they came to different findings. For example, in economics research, replication failed about 50 percent of the time, in cancer research about 60 percent of the time, and in biomedical research no less than 85 percent of the time. The quality of research was so atrocious that the world-renowned statistician John Ioannidis published an article bluntly entitled “Why Most Published Research Findings Are False.” Ironically, the studies that assessed the quality of research also came to diverging conclusions. This is perhaps the best evidence of how fundamental the problem is.

Desmet misleidt de lezer hier door er niet op te wijzen wat voor soort onderzoek nu het meeste last heeft van de problemen die o.a. door Ioannidis worden benoemd. Kijk je naar het artikel waar die enorme 85 procent uit komt, ook van Ioannidis, dan zie je al snel dat het probleem vooral zit in kleinschalig observationeel onderzoek, wat ook helemaal niet verrassend is. Het gaat de auteurs ook helemaal niet om kritiek op dat soort wetenschap, ze willen eerder bewustwording bewerkstelligen die tot mogelijk betere afwegingen leidt bij investeringen in onderzoek. Ze schrijven: “Given the controversy that has surrounded this issue, it is important to note at the outset that these concerns about the irreproducibility of science do not invalidate the validity or legitimacy of the scientific method. Rather it is the rigorous, careful application of the scientific method that has translated into genuine improvements in human health and provided the substantial benefits we have enjoyed over recent decades.”
Desmet ziet echter op de fruitschaal een paar beschimmelde mandarijnen liggen, gooit acuut de hele schaal weg en gaat ook nog lopen verkondigen dat fruit helemaal niet zo gezond is als men wel beweert. 

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 2:  Science and Its Practical Applications

De verderfelijke invloed van massamedia

Social connections were also transformed beyond recognition. The invention of radio and television led to the rise of the mass media and a corresponding decline in direct human interactions with a merely social function. Evening meetings between neighbors, pub gatherings, harvest festivals, rituals, and celebrations—they were progressively replaced by consumption of what the media presented. This seduced us into certain social laziness. It was no longer necessary to make the effort that is required for interaction with fellow human beings. 
No risk of arguing; no confrontation with painful jealousy, shame, or embarrassment; no need to dress up or to even leave the house. It also uniformized social exchanges. Public space, including the political sphere, was increasingly dominated by a shrinking number of voices that conquered the living room via the mass media. [1] In other words, social relationships lost their diversity and originality.

Voor een onderbouwing van deze zwartgallige visie op de invloed van radio en televisie verwijst Desmet in de voetnoot in de tweede alinea naar The Science of Power van Benjamin Kidd. In dit werk komen de termen ‘mass media’ of ‘radio’ echter niet voor. Op ‘television’ hebben we maar niet eens gezocht, het boek verscheen namelijk in 1918. Het is ons een raadsel wat deze referentie hier te zoeken heeft.

Inhoudsopgave

Paracetamol

One takeaway from this tragedy is that even pharmaceutical drugs that enjoy long-term and widespread use aren’t necessarily safe. Only in 2021, it was discovered that the popular painkiller acetaminophen (Tylenol), which has been on the market since 1955, contains carcinogens and can be harmful to fetuses.

Desmet geeft hier geen bron dus het is een beetje een gok waar hij vandaan haalt dat Paracetamol (=Tylenol) kankerverwekkende stoffen zou bevatten. Het is sowieso al wat raar geformuleerd, want paracetamol is in principe één zuivere stof. In 2020 was er wel sprake van dat de staat Californië het middel opnieuw ging beoordelen waarna het mogelijk op een lijst met kankerverwekkende stoffen zou komen, maar instanties als IARC en de FDA zien daar geen enkele aanleiding toe. Dat het schadelijk zou zijn voor de foetus als het gebruikt wordt tijdens de zwangerschap staat allerminst vast, maar in 2021 verscheen er wel een oproep om beter onderzoek te doen naar die mogelijkheid en totdat dat er is, aan de voorzichtige kant te blijven met voorschrijven.

Inhoudsopgave

Monsanto

And even more so in the years to follow, the sinister marriage between science and murderous rage wreaked such havoc that the war misery of yesteryear paled in comparison. To give just one example, Monsanto produced seventy-six million liters of Agent Orange, which was sprayed in Vietnam to defoliate the trees and drive the Vietcong out of the jungle. The result? Millions of both Vietnamese and American soldiers became seriously ill, often with tumors and cancers, causing deformities in at least 150,000 children.

Het is opvallend dat Desmet hier alleen Monsanto opvoert, terwijl een ander chemieconcern, The Dow Chemical Company, meer Agent Orange leverde. Je ziet hetzelfde bij tegenstanders van genetisch gemodificeerde gewassen die vaak hun pijlen richten op het middel glyfosaat, dat het belangrijkste ingrediënt van het door Monsanto ontwikkelde  RoundUp is. Desmet lijkt  het ook niet zo op te hebben met GMOs, zie het citaat in het volgende hoofdstuk onder het kopje Natuurlijk versus kunstmatig.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 3:  The Artificial Society

Galileo

Galileo Galilei ontdekte dat slingertijd van een slinger alleen afhangt van de lengte van de slinger. Tenminste, als je alles wat van invloed kan zijn op de slinger buiten de zwaartekracht even wegdenkt. Als je trillingen vanuit de omgeving en luchtweerstand meepakt in je model,  krijg je een veel complexer verhaal. De slingertijd vertoont dan zelfs chaotisch gedrag. Desmet leert dit uit het bekende populairwetenschappelijke boek Chaos van James Gleick maar maakt er zowat van dat Gleick het ongelijk van Galileo heeft aangetoond. Galileo snapte natuurlijk ook wel dat zijn model voor een fysieke slinger alleen een benadering geeft, juist omdat je die verstorende factoren in de praktijk niet geheel kunt uitsluiten.

Maar Desmet maakt het nog gekker:

What’s more, the aforementioned pattern is unique to each pendulum. Pendulums had been regarded as dull, mechanical phenomena that dutifully followed Galileo’s laws, but those elementary mechanical devices were, in fact, creative in nature and idiosyncratically capable of disobedience.

En:

Reducing the pendulum’s behavior to Galileo’s law robs it of its “social” qualities, as well as its individuality and creativity. If you were to create a virtual pendulum in a computer program that behaves strictly according to Galileo’s law, it would look very much like a real pendulum, but it would be a death phenomenon, lacking the lively chaos of a real pendulum.

Een complexer model dat met meer invloeden rekening houdt, is nog steeds deterministisch, maar kan inderdaad een chaotisch karakter hebben. Waarom dat nou meer creatief zou zijn, of zelfs blijk zou geven van ‘sociale’ kwaliteiten is waarschijnlijk voer voor psychologen.
En wat Desmet in de laatste zin schrijft klopt ook gewoon niet: die chaotische patronen werden juist pas goed visualiseerbaar door het met computermodellen te laten zien die in wezen maar net iets ingewikkelder zijn dan de simpele formule van Galileo.
De chaostheorie laat eerder zien dat je slechts met een paar formules meer al ‘onvoorspelbare’ fenomenen kunt krijgen, dat je daar helemaal geen bijzondere fratsen voor hoeft uit te halen.

Inhoudsopgave

Natuurlijk versus kunstmatig

Whether it’s a genetically engineered plant, lab-printed meat, vaccine-induced immunity, or high-tech sex dolls—whenever we artificially reproduce a natural phenomenon from rational analysis, the artificial phenomenon is not identical to the original. The loss is not always immediately visible. Sometimes it is barely visible at all. And yet, it is crucial, both on a physical and psychological level.

Nog niemand beweert dat labgeproduceerd vlees exact hetzelfde is als vlees dat we door het slachten van dieren verkrijgen, maar Desmet mag ons wel eens komen uitleggen wat het cruciale verschil is tussen bijvoorbeeld ‘gewone’ maïs en de genetische gemodificeerde variant. Het verschil zal hij alleen kunnen laten zien met de geavanceerde wetenschap die hij juist zo lijkt te verfoeien. Deze alinea is een duidelijk voorbeeld van zijn a-wetenschappelijke denken.

Inhoudsopgave

De New Age Bullshit Generator aangezwengeld II

The human body is, in the most literal sense, a stringed instrument. The muscles that span the skeleton, and the body’s other fibers, are put on a certain tension in early childhood through imitative language exchanges. This tension determines with which (social) phenomena one will resonate; it determines the frequencies to which one will be sensitive in later life. That’s why certain people and certain events can literally strike a chord; they touch the body and, as such, touch the soul. It is for this reason that the voice can make the body ill. Or, conversely, heal it.

Inhoudsopgave

Totalitarisme is uiteindelijk de logische uitbreiding van een algemene obsessie met wetenschap

As Hannah Arendt states, totalitarianism is ultimately the logical extension of a generalized obsession with science, the belief in an artificially created paradise: “Science [has become] an idol that will magically cure the evils of existence and transform the nature of man.”

Desmet doet hier Arendt volgens Vicky Iakovou geweld aan: hij verwijst hier weliswaar naar een tekst van Eric Voegelin die je bij Arendt als citaat kunt terugvinden, maar vergeet het vervolg waaruit duidelijk wordt dat Arendt het niet eens is met Voegelin: “‘Scientism’ in politics still presupposes that human welfare is its object, a concept which is utterly alien to totalitarianism.”

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 4:  The (Im)measurable Universe

Miskramen door vaccinatie

Hoewel we in de inleiding aangaven de zaken die Desmet aansnijdt met betrekking tot corona over te laten aan wat er elders al over te vinden is, hier toch een uitzondering. [Voor een aantal andere zaken die Desmet over corona beweert in dit hoofdstuk kunt u ook terecht bij dit stuk van Maarten Boudry of de ‘laudatio’ van SKEPP waarin ze de toekenning van hun Skeptische Put aan hem onderbouwen.]

Desmet beweert dat er gegoocheld wordt met cijfers om het effect van vaccinaties positief af te schilderen en dat je net zo goed studies kunt vinden die een ander verhaal vertellen: 

The dominant narrative draws a predominantly positive picture, but out of the enormous flow of data we could just as easily select numbers that draw a predominantly negative picture. Who has heard in the media about the Harvard University study that found no difference in the course of the pandemic between countries with high and low vaccination rates? Who has heard in the media about the study that found the miscarriage rate in vaccinated pregnant women is eight times higher than normal? We are not sure whether these studies paint an accurate picture. But we also don’t know whether the numbers that are presented in the media and that confirm the dominant coronavirus narrative do so. Stories make the numbers, rather than the other way around. That’s what is at issue.

Met name het aanhalen van de studie waaruit een sterke correlatie tussen miskramen en vaccinatie zou blijken, toont aan dat Desmet hier bewust een vuil spelletje speelt. Het kan hem immers niet ontgaan zijn dat er veel ophef was over deze studie (in een ‘journal’ met een uitgesproken antivax agenda) waarin de onderzoekers een enorme denkfout maakten. Die was zo duidelijk dat ze er zelf voor zouden gaan zorgen dat die ingetrokken werd. Dit speelde enkele maanden voordat de Nederlandse versie van Desmets boek uitkwam.
NB De ‘Harvard University study’ die ook in dit fragment genoemd is, is ook een puinhoop. Wat Desmet hier doet is een fraai staaltje JAQing off.

Inhoudsopgave

De New Age Bullshit Generator aangezwengeld III

The real questions to be asked are situated at the ideological level. For instance: Do we view man as a biochemical machine that has to be technologically monitored and pharmaceutically adjusted, or as a being that finds its destination in mystical resonance with the Other and with the eternal language of nature?

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 5: The Desire for a Master

Thoreau’s Walden en de angst voor lichamelijk ongemak

De West-Europese mens is overdreven angstig voor ziekte en lijden volgens Desmet. Het uitgeven van een fors deel van onze staatsinkomsten aan gezondheidszorg verandert daar niets aan. In andere culturen en tijden was dat wel anders, stelt Desmet en geeft het volgende voorbeeld ter illustratie:

Suffering is by definition unpleasant, but there have been times when people were more resilient to it. In the seventeenth century, when Jesuits tried to convert Native Americans to Christianity by burning them at the stake, the missionaries discovered, to their great frustration, that the Indigenous people were unimpressed. Over time, the Native Americans themselves suggested other, much more painful forms of torture. “Why always at the stake?” they asked the missionaries.

Desmet verwijst hier naar een anekdote uit het beroemde boek Walden; or, Life in the woods van Henry David Thoreau. Het “Why always at the stake?” is een ‘verlevendiging’ van Desmet zelf. In Walden staat: “The Jesuits were quite balked by those Indians who, being burned at the stake, suggested new modes of torture to their tormentors. Being superior to physical suffering, it sometimes chanced that they were superior to any consolation which the missionaries could offer;” Thoreau heeft het hoogstwaarschijnlijk weer uit The Jesuit Relations, beschrijvingen van de missies van de Jezuïeten in Nouvelle-France, de Franse koloniën in Noord-Amerika.
Thoreau gebruikt deze anekdote volgens Alda Balthrop-Lewis om te laten zien dat de Indianen spiritueel superieur waren aan de Jezuïeten. Zij waren eigenlijk meer Christelijk dan de missionarissen, die immers een nogal merkwaardige invulling gaven aan wat Thoreau als de kern van het Christendom beschouwde: behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden.
Het fragment in Walden draait om kritiek op filantropie met als extreem voorbeeld de Jezuïten die uit nobele motieven zieltjes wilden winnen, desnoods met extreem geweld. Met een andere houding van de niet West-Europese mens ten opzichte van fysiek ongemak heeft het maar weinig van doen.

Inhoudsopgave

Psychoanalytische wartaal

From this line of reasoning, we conclude that excessive investment in the mirror image is an overcompensation for the uncertainty that human language generates in interpersonal relationships. But in the extreme, this overcompensation is always a fallacious solution. One tries to assure oneself of symbiosis with the Other, but ends up in psychological isolation from and destruction of the Other. And also in self destruction. It’s best to imagine this in a concrete-visual way: All energy that is inside the psychological system is sucked away and invested in the surface of the body, meaning in the visual image of the body. It is no coincidence that people who focus heavily on appearances often say that they feel “empty” during psychotherapy sessions.

Dit hoofdstuk staat vol met dit soort beschouwingen waarbij opvalt dat er nauwelijks referenties worden gegeven. Hier is Desmet duidelijk in zijn element, wij zien echter vooral geleerde aandoende kletskoek.

Inhoudsopgave

De straf voor verboden relaties bij de Ta-Ta-Thi

Among certain Australian Aborigines, for example, a given tribe might have historically been divided into twelve clans. Both casual sexual relations and long-term sexual relations were allowed only with members of three specific other clans. Therefore, for a man, three out of four women were already taboo beforehand. Violations of both men and women are punished by no less than death. The Ta-Ta-thi tribe in New South Wales has a somewhat milder history. They killed the man, and the woman was “merely” beaten and impaled on a pole until she was almost dead.

Desmet heeft hier de originele bron, Totemism and Exogamy van JG Frazer (1910), waarnaar hij verwijst waarschijnlijk niet zelf gelezen, want daarin staat: “the woman is only beaten or speared, or both, till she is nearly dead ; the reason given for not actually killing her being that she was probably coerced.” ‘Speared’ is toch echt wat anders dan ‘impaled on a pole’. En hoewel er in het boek tal van verschillende clanindelingen met voorwaarden voor relaties bij Noord-Amerikaanse Indianen en Australische Aborigines beschreven worden, niet de indeling die Desmet als voorbeeld geeft.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 6:  The Rise of the Masses

‘Dull bureaucrats and technocrats’

Desmet zegt zich te baseren op een waarschuwende opmerking van de Duitse politieke theoretica Hannah Arendt, maar de deze precieze woorden uit het citaat zijn nergens te vinden in haar oeuvre. Ook blijkt nergens uit dat Arendt het over het Westen had als ze schreef over de gevaren van het totalitarisme. Haar enige kandidaat voor een derde verschijning van een totalitair regime in de wereldgeschiedenis was China.

An analysis of the psychological process of totalitarianism is extremely relevant in the twenty-first century. There are several signs that a new kind of (technocratic) totalitarianism is on the rise: an exponential increase in the number of intrusive actions by security agencies […] and so on. The moment Arendt had anticipated in 1951 seems to be rapidly approaching: the emergence of a new totalitarian system led, not by “ring leaders” like Stalin and Hitler, but by dull bureaucrats and technocrats.

In de versie The Origins of Totalitarianism die Desmet zegt te gebruiken staat wel iets wat hier op lijkt: “The present totalitarian rulers and the leaders of totalitarian movements still bear the characteristic traits of the mob, whose psychology and political philosophy are fairly well known; what will happen onze the authentic mass man takes over, we do not know yet, although it may be a fair guess that he will have more in common with the meticulous, calculated correctness of Himmler than with the hysterical fanaticism of Hitler, will more resemble the stubborn dullness of Molotov than the sensual vindictive cruelty of Stalin.”
In onze ogen staat hier toch wat anders dan dat een eventueel nieuw totalitair systeem geleid zal worden door saaie bureaucraten en technocraten. Himmler had misschien voor sommige een saaie uitstraling, hij was knettergek, een mysticus die tal van pseudowetenschappelijke theorieën omarmde. En Molotov heeft dan het imago van een bureaucraat, maar je weet ook niet hoe hij zich had ontwikkeld als hij bijvoorbeeld Stalin was opgevolgd mocht die veel eerder zijn komen te overlijden.

Inhoudsopgave

Overeenstemmingsexperimenten van Asch

The well-known conformity experiment by Solomon Asch demonstrates in a very convincing way the enormous impact of mass formation on individual judgment. Asch conducted his experiment shortly after World War II. He did so in an effort to understand how the often-absurd theories of Nazism and Stalinism gained such a strong grip on the population and sought to gain insight into the psychological mystery of mass formation and totalitarianism.

De experimenten van Asch zijn beroemd, in een groep proefpersonen moet iedere deelnemer publiek vertellen welke van drie lijnen gelijk in lengte is van een andere lijn. De grap is dat alleen de laatste proefpersoon een echt proefpersoon is, de andere zeven in iedere groep zijn door Asch geïnstrueerd om soms een totaal verkeerd antwoord te geven. Regelmatig gaat de echte proefpersoon mee in het overduidelijke verkeerde oordeel van de rest. 
Desmet benadruk vooral dat ‘maar’ 25 procent van de proefpersonen consequent bij het overduidelijk goede antwoord bleef en zich dus niet liet misleiden door het oordeel van de meerderheid. Hij vergeet te vemelden dat het aandeel proefpersonen dat heel vaak met de meerderheid meeging als die het expres mis hadden ook niet zo groot was (14 van de 50 gingen in meer dan 6 van de 12 gemanipuleerde gevallen mee met de meerderheid).
Ook hier zal misschien de vertaler weer een fout hebben gemaakt: de proefpersonen die ‘in het complot zaten’ van Asch worden als zijn ‘employees’ genoemd, terwijl alle deelnemers gewoon studenten van hetzelfde college waren.

Wat Desmet niet vertelt is dat Asch ook soortgelijk experimenten deed waarbij er niet een unanieme meerderheid was die voor het verkeerde lijntje ging, maar waar minstens één andere ingewijde kandidaat wel het goede lijntje aanwees. Onder die omstandigheden gingen de proefpersonen veel en veel minder vaak mee met het foute oordeel van de meerderheid.
De belangrijkste bevindingen van Asch met betrekking tot deze experimenten worden overigens sowieso in veel artikelen genegeerd. Voor Asch (en zijn tijdgenoten) waren de experimenten namelijk juist bewijs van de kracht van onafhankelijkheid zelfs onder omstandigheden waar een onafhankelijk oordeel erg onder druk komt te staan.

Inhoudsopgave

Collectieve hallucinaties

Massavorming heeft volgens Desmet soms ook invloed op onze waarneming.

In some circumstances, collective hallucinations occur under the influence of mass formation, a phenomenon that challenges the understandings in modern psychology. A well-known historical example is the appearance of Saint Gregory on the city ramparts of Jerusalem, which was witnessed by a full army of crusaders. Another example, from more recent times, is the raft of drowning persons observed in broad daylight by a whole crew of marines and described by each of them in the same way, in great detail. On closer inspection, it was no more than a few branches with seaweed on them.

Beide voorbeelden heeft Desmet van Le Bon. De ‘hallucinatie’ van de scheepslieden komt uit een boek van Félix Julien, Courants et révolutions de l’athmosphère et de la mer. Hier moet echter bij opgemerkt worden dat Le Bon niet vermeldt dat deze bemanning al een maand op zoek was naar de overlevenden van een ander Frans schip dat in een orkaan terecht was gekomen.
‘Saint Gregory’ zal een vertaalfout zijn, dat moet uiteraard Saint George zijn (Sint Joris in het Nederlands). Om zijn verschijning een ‘historisch voorbeeld’ te noemen gaat wat ver, feit is wel dat het verhaal telkens terugkomt in de Middeleeuwse beschrijvingen van de kruistochten, maar die chroniqueurs wisten natuurlijk ook wel dat je niet elk goed verhaal moet doodchecken 😉

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 7:  The Leaders of the Masses

Joden, de Holocaust en massavorming

Dat de Nazi’s de Joden zo makkelijk konden afvoeren naar de vernietigingskampen komt volgens Desmet ook door massavorming bij de Joden zelf. Bij Arendt leest hij dat de Joodse Raden zich wel erg coöperatief opstelden, maar sporadisch was er verzet en dat liep dan niet goed af: 

Sometimes there was heroic resistance and the gruesome manner in which it was crushed must have played a role in discouraging it. Think of 425 young Dutch Jews who, after fighting with a German security police detachment, were tortured for months on end in Buchenwald, to the point of death.

Het verhaal van deze 425 Joden die gevochten zouden hebben met de Duitse ordepolitie zit heel wat anders in elkaar, maar hier kan Desmet misschien niet zoveel aan doen. Hij gaat hier immers op Hannah Arendts Eichmann in Jeruzalem af, die het al niet goed blijkt te hebben. Deze groep van 425 (het aantal is niet helemaal zeker) werd opgepakt als vergelding voor ongeregeldheden waar ze zelf niet bij betrokken waren. Het incident staat bekend als de razzia van Amsterdam en was de aanleiding voor de Februaristaking.
Dit lijkt misschien een detail, maar het kritiekloos afgaan op Arendt voor het grotere plaatje is in deze materie eigenlijk sowieso onvergeeflijk. Je moet je wel erg weinig in de materie verdiept hebben om er niet achter gekomen te zijn dat haar ‘geschiedschrijving’ in deze niet serieus kan worden genomen: “Ook haar boek over Eichmann wordt alleen nog serieus genomen door mensen die zich niet in de geschiedenis van de shoah hebben verdiept. Reeds in 1964 toonde Jacques Presser aan dat nagenoeg elke opmerking die ze maakte over de Joodse Raden of over de situatie in Nederland onjuist was.”

Inhoudsopgave

Hitler wilde uiteindelijk ook gewone Duitsers met long- en hartkwalen elimineren

The tempestuous, destructive dynamics of totalitarian systems also occurred in Nazi Germany but did not develop all the way to their ominous end. After Hitler deported the gypsies and the Jews to the concentration camps, he aimed to target not only the Ukrainians and the Poles, but also all Germans with heart and lung problems. The war ultimately ensured that these plans could never be carried out.

Dit berust ook weer op een sterk staaltje hineininterpretieren van Arendt. Wie de bronverwijzing uitpluist komt uit op een missieve van Gauleiter Sprenger aan de Kreisleiters van Hessen-Nassau van ergens in het voorjaar 1945 waarin oa de volgende tekst staat (Engelse vertaling voor het Neurenberg Tribunaal): “1. National Health. After the national X-ray examination, the Fuehrer is to be given a list of sick persons, particularly those with lung and heart diseases.
On the basis of the new Reich Health Law, which is still being kept secret to begin with, these families will no longer be able to remain among the public, and can no longer be allowed to produce children. What will happen to these families will be the subject of further orders by the Fuehrer. The Gauleiters are to make suggestions.” Hoe het precies zit met dit document is niet duidelijk, maar een plan om mensen met dit soort aandoeningen om te brengen blijkt er niet direct uit.

Inhoudsopgave

Doodstraffen in Tsaristisch Rusland

The Bolsheviks started out with a determination to remedy the abuses of tsarist Russia. Under the tsars, about seventeen death sentences were carried out each year. The communist revolutionaries thought that outrageous. They screamed bloody murder: The death penalty should be abolished. However, the contract contained a small footnote: In the beginning, there still would be executions if it was necessary to install communism itself as a system. In the first months after the Russian Revolution of 1917, there were 540 executions per year; after a few years, this increased to 12,000 per year; and between 1937 and 1938 more than 600,000 executions were carried out per year.

Het klopt dat het aantal doodstraffen (volgens civiel en militair recht) in Rusland per jaar behoorlijk beperkt was, inderdaad komt het gemiddelde van 1876 tot en met 1905 uit op 17 per jaar. Vanaf dat moment – de revolutie van 1905 –  schiet het echter enorm omhoog tot honderden per jaar en zelfs meer dan 1300 in 1912. [bron] De Bolsjewieken bestonden als factie binnen de Russische Sociaaldemocratische Arbeiderspartij dan wel sinds 1903, maar een formele partij werden ze pas in 1912. We zien hier vooral dat Desmet het zwartmaken van de Bolsjewieken en het in gunstig daglicht zetten van Tsaristisch Rusland door Solzjenitsyn kritiekloos overneemt.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 8:  Conspiracy and Ideology

De Sierpiński driehoek

De oorspronkelijk Nederlandstalige uitgave van het boek toont op de cover een landschap met Sierpiński piramides, een driedimensionale variant van de Sierpiński driehoek. Desmet gebruikt een specifieke mogelijkheid om zo’n vorm te construeren om het punt te maken dat de argeloze burger mee kan werken aan iets dat weg heeft van een complot zonder dat er echt sprake is van een vooropgezet plan. Het is een nogal omslachtige en overbodige metafoor, maar ja, Desmet vindt ‘m nogal krachtig dus reden genoeg om ook hier toch even een kritische blik op te werpen.

Een Sierpiński driekhoek construeer je het eenvoudigst op de manier die in deze tekeningen wordt duidelijk gemaakt: je start met een gewone driehoek, tekent daarin een driehoek door de middelpunten van de drie zijden te verbinden zodat je de driehoek waarmee je start in vier kleinere driehoeken verdeelt; en dit proces herhaal je op al die driehoeken, behalve de binnenste. Je krijgt zo een fractal, een figuur die als je op details inzoomt, (nagenoeg) hetzelfde eruit ziet als het geheel.

Er is nog een andere manier om deze figuur te maken, een methode die bekend staat als ‘chaos game’, daar gaat Desmet voor: 

Try out the following: Put three dots far apart on a sheet of paper. Randomly put a fourth dot on the sheet, anywhere you like. Then take a ruler, measure the distance between this fourth dot and any of the three other dots and divide it by two; put a new dot there. Measure the distance between this new dot with any of the three initial dots (randomly indicated) and divide the distance again by two, put a new dot there. Repeat this process a few hundred times and you will witness an astonishing phenomenon. You will see that, from the nebula of points, a Sierpinski triangle will arise.

Dit omslachtige proces vindt Desmet vermoedelijk interessanter, omdat als je deze regels leest het niet meteen duidelijk is wat voor patroon er zal ontstaan. Hij gaat verder:

You can easily carry out this process with ten, a hundred, or even more people, who each take turns adding a point to the sheet of paper, blindly following the rules stipulated above, without knowing what the purpose of their actions is. You will create this pattern together by all individually applying the same simple rule over and over again.
This is relevant to what I will discuss in this chapter: Upon seeing how a Sierpinski triangle arises on the sheet of paper, a naive viewer would inevitably be under the impression that the people making the points have detailed prior knowledge of this pattern and are working together in a planned and coordinated way. But the reality is different: Nobody needs to know or have ever even seen this pattern. It is enough that all people independently follow the same simple rules as they place their points. Keep this Sierpinski triangle in mind as you read this chapter, it will resonate here and there.

Leuk en aardig, maar heeft Desmet wel door hoeveel puntjes je zo moet zetten voordat je een lekker scherp plaatje van de driehoek krijgt?
De afbeelding die volgt in het boek komt aardig overeen met het plaatje rechts. Maar daarvoor moest ik de computer wel maar liefst 25.000 punten volgens deze regels laten zetten. 

En nu komt mijn bezwaar tegen deze metafoor: het plaatje is alleen maar zo scherp als je dus heel veel punten zet én het heel precies doet. Een gewone sterveling maakt uiteraard wat meetfoutjes, zet het puntje niet precies in het midden en vergist zich misschien nog wel erger. De figuur die je krijgt als je evenveel punten zet, maar nu met een willekeurige meetfout per keer van maximaal tien procent, ziet er toch heel wat minder strak uit (figuur links).
Of Desmet dit ook nog als een “strictly regular pattern”, een “perfect pattern” of “Mind-blowingly precise and regular patterns” zou zien, vraag ik me enigszins af:

It is at this fundamental level that we have to situate the “secret” forces that direct individuals in the same direction and ultimately organize society as a whole. As with drawing the Sierpinski triangle, if everyone follows the same rules, it results in strictly regular patterns emerging in society. Like iron filings scattered in the force field of a magnet, individuals arrange themselves in a perfect pattern under the influence of these forces.

Het lijkt nogal tegenstrijdig, Desmet gebruikt aan de ene kant de chaostheorie om de wetenschap aan te vallen op de illusie van voorspelbaarheid (waarvan hij denkt dat van een mechanistisch wereldbeeld uitgaat), en aan de andere kant gebruikt hij die hier om te betogen dat een grote groep mensen zonder het door te hebben aan heel precieze patronen kan bijdragen.  

Consequently, all people in positions of power automatically follow the same rules in their thinking and in their behavior and are under the influence of the same “attractors” (to use a term from complex dynamical systems theory). Furthermore, they all succumb to the same logical fallacies and the same absurd behavior because they all, independently of each other, or at least without having to gather in secret meetings, follow the same distorted logic. Compare it to computers running on the same, wrong software: Their “behavior” and their “thinking” will all deviate in the same direction, without “communicating” with one another. This is exactly what the Sierpinski triangle shows us: Mind-blowingly precise and regular patterns can arise because individuals independently follow the same simple rules of behavior by being attracted to the same set of attractors. The ultimate master is the ideology, not the elite.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 9:  The Dead versus the Living Universe

Galileo & Fibonacci

More or less in line with these examples, fractal theory (a subdomain of chaos theory) showed an unsuspected, mathematical determinacy of sets of natural forms, such as those of leaves, plants, trees, sea sponges, algae. The best-known examples are perhaps seashell patterns studied by Hans Meinhardt; the Mandelbrot set; and the spiral shapes determined by the Fibonacci sequence. This last determination is so simple that it is easily understandable, even to nonmathematicians. The Fibonacci sequence consists of a series of numbers that is obtained by starting with the numbers 0 and 1 and then continuing with a number that is the sum of the two previous numbers (so 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, etc.). This series of numbers determines the curves of a spiral that can be found everywhere in nature. Galileo’s famous statement in 1623 that “The book of nature is written in the language of mathematics” must be taken literally, it seems.

Dat je de Fibonacci-spiraal overal terug zou kunnen vinden in de natuur is een fabeltje dat je wel vaker tegenkomt, het is niet eens een nette kromme, maar een aanelkaarplaksel van kwart cirkelbogen. De Fibonacci getallen kom je echter wel tegen in planten bijvoorbeeld.

Het (niet letterlijke) citaat van Galileo komt overigens uit een tekst die draait om de bewegingen van hemellichamen, dus het is maar de vraag of hij het ook zomaar van toepassing zou hebben gevonden op biologische zaken.

Inhoudsopgave

Irrationale getallen

Desmet vergelijkt de onvoorspelbaarheid van dynamische systemen (het gebruikt het waterwiel van Lorenz als voorbeeld) met de decimalen van irrationale getallen en hangt er rare conclusies aan:

Therefore, the dynamics of the wheel closely resemble the structure of irrational numbers, such as pi, whose digits after the decimal point do not show any periodicity either. The qualification of such numbers as “irrational” primarily refers to the fact that such numbers cannot be written as a fraction, as a ratio. However, in laymen’s terms, “irrational” in the sense of not rational is not incorrect either. It is true that such numbers cannot be rationally envisaged. That makes them disruptive in a logically ordered, rational worldview. Hippasus (a follower of Pythagoras)—who is considered the person who discovered these irrational numbers—experienced this to his own detriment. Legend has it, he was on a ship with his brethren Pythagoreans and was promptly thrown overboard when he articulated his intuition that there exists something such as irrational numbers. This illustrates clearly: The limits of the ratio always lead initially to uncertainty, fear, and aggression.

Je hoeft geen wiskundige te zijn om te zien dat Desmet hier niets anders dan retoriek bedrijft. Hij verwart in eerste instantie waarschijnlijk voorspelbaarheid met berekenbaarheid. Als je n decimalen van pi kent, is de volgende weliswaar niet zomaar te raden, maar het ligt wel vast door de definitie van het getal. Met veel computergeweld kennen we inmiddels wel 100 biljoen decimalen. Het is ook geen kenmerk van alle irrationale getallen, bij sommige is het patroon heel duidelijk 0,1011001110001111000011111000000… is een bijvoorbeeld een irrationaal getal waarbij elke decimaal zo af te leiden valt. Of neem 0,1234567891011121314… Als het patroon repeterend is dan is het een ‘gewone’ breuk, een rationaal getal. 

Dat irrationale getallen als een schok kwamen voor de Pythagoreeërs is wel voor te stellen. Maar niet omdat het de grens van hun ratio zou hebben blootgelegd. In het (nogal mystieke) wereldbeeld van de Pythagoreeërs was alles in het universum netjes te beschrijven in  ‘harmonische’ verhoudingen, dus breuken met gehele getallen. Dit is echter een ideaal beeld, een van de grondslagen van hun ideologie.
Het rationele denken dat liet zien dat er in de beschrijving van de natuur ook andere belangrijke verhoudingen een rol spelen die aantoonbaar niet als zo’n harmonisch getal geschreven kunnen worden, doorbrak dus de grens van ideologisch denken, niet die van de ratio. Desmet weet dat de termen rationaal en irrationaal bij getallen niet slaan op denken, maar dat moet je volgens hem stiekem toch doen.

Inhoudsopgave

Totalitarisme is het symptoom van een naïef geloof in de almacht van de menselijke rationaliteit

In the final analysis, it was no longer a question for Enlightenment people to adhere to commandments and prohibitions or ethical and moral principles, but to move through this struggle for survival in the most efficient way possible based on “objective knowledge” of the world. This culminated in totalitarian and technocratic forms of government, where decisions are not made on the basis of generally applicable laws and principles but on the basis of the analysis of “experts.” For this reason, totalitarianism always chooses to abolish laws, or fails to implement them, and prefers to rule “by decree.” This means that, each new situation will require the formulation of new rules on the basis of a (pseudo)rational assessment of such situation. History abundantly illustrates that this leads to erratic, absurd, and ever-changing rules, which ultimately destroy all humanity in society.
This is perhaps the most direct and concrete illustration of Hannah Arendt’s thesis that ultimately totalitarianism is the symptom of a naive belief in the omnipotence of human rationality.

Desmet verdraait hier echt de visie van Arendt, waarschijnlijk in navolging van Foucault. Nassir Ghaemi stelt in zijn commentaar op het boek zelfs dat juist het postmodernisme tot totalitarisme leidt: “Foucault’s work is a classic postmodernist attack on science, and it reveals a core tenet of the ideology of the author of this book. Jaspers and Arendt clearly and repeatedly opposed this rejection of the Enlightenment tradition in favor of accepting the absolute truths of science, within their scope. Jaspers and Arendt also held that this anti-postmodernist acceptance of the Enlightenment tradition was needed to defend liberal democracy and to reject totalitarianism. In contrast, the postmodern anti-science attitude was held by Martin Heidegger, Foucault’s hero, who collaborated with the Third Reich. Standing with Jaspers and Arendt, I uphold that it is postmodernism that leads to totalitarianism, in its rejection of science and truth.”
Zie ook het commentaar bij het stuk in de Introduction wat sterk lijkt op wat Desmet hier schrijft.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 10:  Matter and Spirit

Intelligent met minimaal brein

In de kwantummechanica ziet Desmet een fundamentele weerlegging van het idee dat een mechanistisch-materialistisch model psychologische ervaringen kan verklaren. Maar hij voert er ook een ander argument voor aan:

For example, there are people in whom almost all brain tissue has died, who sometimes have less than 5 percent left, but whose mental functioning is still completely normal and who, for instance, score higher than 130 on an intelligence test. For the sake of clarity, I am not talking about obscure assertions but about scientific observations reported in journals such as The Lancet and Science. Imaging or autopsy showed unequivocally that the brain cavity in such people was almost completely filled with fluid (see figure 10.3).

Hier is Desmet behoorlijk misleidend. Hij geeft weliswaar referenties naar zowel naar een artikel in Science als een artikel uit The Lancet, maar het indrukwekkende plaatje dat uit het laatste journal komt betreft een persoon met een IQ van 75. En het artikel in Science is geen wetenschappelijk artikel, maar een nieuwsbericht waarin beschreven wordt dat een Britse neuroloog die nogal sterke claims maakt met nogal wat kritiek daarop.

Het figuur dat Desmet geeft vergelijkt de helft van de afbeelding in het artikeltje in The Lancet met een gewoon brein, maar zonder aan te geven waar hij die vandaan heeft. Ook zijn de aanduidingen met letters en Romeinse cijfers gewist. Het duidt erop dat Desmet dit ook weer uit een onvermelde secundaire bron heeft overgenomen.
Het gat in het brein is ook niet veroorzaakt door afgestorven hersenweefsel, vocht heeft het weggedrukt.

Inhoudsopgave

Superoma Laura Schultz

De mens is soms tot bovenmenselijke dingen in staat, volgens Desmet. De geest maakt dat wij onder bepaalde omstandigheden dingen kunnen waar we niet bij kunnen met een louter wetenschappelijke kijk.

Or in a positive sense, we could refer to events where people gain an almost unimaginable strength, in circumstances where it empowers them to save a loved one. A well-known example is the story of Laura Schultz, a 63-year-old grandmother from Florida, who, in 1977, was able to lift the front wheel of a school bus with one hand to pull her grandchild out from underneath the bus with her other hand.
Such examples should open our eyes and convince us that we need to devote a lot more effort to better understanding psychological experiences.

De skeptische lezer zal hier gelijk een aangedikt verhaal of een broodje aap vermoeden. En terecht. Wie de oorsprong van het verhaal terug zoekt komt terecht bij een artikel in het Amerikaanse schandaalblad National Enquirer (doorgaans maar net wat betrouwbaarder dan de  Weekly World News). In de meeste vertellingen gaat het in ieder geval niet om een schoolbus, maar om een Buick die op de oprijlaan geparkeerd stond waar het kleinkind op een of andere manier met zijn arm bekneld kwam te zitten onder een achterwiel (er wordt genoemd dat de auto niet op de handrem stond).  Er is niet uitzonderlijk veel kracht nodig om een zijde van de achterkant van een auto net genoeg op te beuren om de arm te bevrijden, aangezien het gros van het gewicht zich voorin de auto bevindt. En als de auto in z’n vrij stond duw je m natuurlijk ook makkelijk van de arm af.

Ondanks de bewering dat dit voorval in alle kranten zou hebben gestaan, blijkt er niets over terug te vinden te zijn. Het verhaal schijnt zijn oorsprong te vinden in een bewering van Charles A. Garfield. Hij las er over in het al eerder genoemde National Enquirer, een blad dat o.a. grossiert in complotfantasieën over de moord op John F. Kennedy. Hij was dus geen ooggetuige, maar hoorde het verhaal van deze Laura Schultz. Dit fenomeen staat bekend als hysterical strength, maar is zeer moeilijk te onderzoeken. Toch is er wel onderzoek naar gedaan en een van de specialisten op dit gebied is van mening dat er wel degelijk een grens zit aan wat mogelijk is. 

“But there’s a limit to how fast and how strong fear can make us. We’ve all heard stories about panicked mothers lifting cars off their trapped babies. They’ve been circulating for so long that many of us assume that they must be true. Zatsiorsky’s work, however, suggests that while fear can indeed motivate us to approach more closely to our absolute power level than even the fiercest competition, there’s no way to exceed it. A woman who can lift 100 pounds at the gym might, according to Zatsiorsky, be able to lift 135 pounds in a frenzy of maternal fear. But she’s not going to suddenly be able to lift a 3,000-pound car. Tom Boyle was an experienced weight lifter. The adrenaline of that June night gave him an edge, but it didn’t turn him into the Incredible Hulk.” (Jeff Wise, Extreme Fear: The Science of Your Mind in Danger (2009)).

Inhoudsopgave

Psychogene dood

It is well known in anthropology that in so-called primitive societies, people sometimes die after a shaman casts a curse on them. Herbert Basedow describes the typical course of such a ritual, as performed among Aboriginal peoples in Australia:

Wat volgt is een citaat uit The Discovery of the Unconscious van Henri Ellenberger waarin de ongelukkige die door stamgenoot (dat het om een sjamaan zou gaan vermeldt Basedow niet) is vervloekt allerlei heftige fysieke verschijnselen vertoont en binnen korte tijd overlijdt tenzij hij door een sjamaan verlost wordt van de vloek.

Ellenberger ontleent het citaat aan de antropoloog Herbert Basedow die in 1925 The Australian Aboriginal publiceerde. Er vallen een aantal dingen op. Ten eerste is het citaat dat Desmet geeft wat anders dan het origineel van Basedow wat je wel exact zo terugvindt bij Ellenberger. Het lijkt erop dat de vertaler van de Engelse versie van Desmets boek, de Nederlandse vertaling die Desmet maakte van het origineel weer terugvertaald heeft naar het Engels. Lekker knullig.

Belangrijker is dat Desmet weglaat wat Ellenberger vervolgens beschrijft, namelijk de verlossing van de vloek door een sjamaan, een Nangarri, die waarschijnlijk een belangrijker onderdeel vormt van dit magische totaalpakket dan de vervloeking. Het kan goed zijn dat de leden van deze Aboriginal groep overtuigd zijn dat zonder ingrijpen de vervloekte zou overlijden, maar als de verlossing door de Nangarri in de praktijk altijd plaatsvindt, zien ze dat overlijden door de vloek dus nooit. 

Inhoudsopgave

Operaties onder hypnose

De commotie rondom Desmets promotietoer in de Verenigde Staten kwam min of meer op gang door zijn uitspraak bij Alex Jones dat hij met eigen ogen had gezien hoe er in een Belgische universitair ziekenhuis een openhartoperatie was uitgevoerd waarbij alleen hypnose was gebruikt zonder enige anesthesie. Dit heeft hij in diverse interviews de afgelopen jaren geroepen, op het detail na dat hij er zelf bij was geweest (en alleen voor dat detail heeft hij zijn excuses aangeboden, dat was hem even ontglipt). Vreemd genoeg gaat hij in zijn boek veel minder ver:

This may apply to an irrational primitive person who failed to outgrow magical thinking, but surely not to a rational Western person in the twenty-first century? Nothing could be further from the truth. There are countless observations that show that Western man, in his physical functioning, is equally subject to such phenomena. Professor Marie- Elisabeth Faymonville, anesthetist at the University Hospital of Liège, has been performing surgeries on patients under hypnosis for decades. The procedure, which was shown in a documentary on Belgian national television, looks astonishingly uncomplicated. Faymonville speaks to the patient, who is lying on the operating table, in a soothing way, leads him along in a relaxing mental world, and then gives an unobtrusive sign to the surgeon, conveying that he can start with the surgery. The surgeon is then easily able to make the required incisions in the body and carry out the prescribed medical procedures without the patient being aware of anything. And let’s be clear: It does not only concern minor interventions, it also involves procedures like the surgical removal of the thyroid gland, the placement of breast prostheses, or the removal of tumors.

Hoewel het nog steeds misleidend is om niet te vermelden dat de patiënten die onder hypnose worden geopereerd wel lokaal verdoofd worden en ook pijnstilling krijgen, een openhartoperatie noemt hij hier niet. Die ingreep staat dan ook niet in de tabel van procedures waarbij hypnose (als aanvulling op lokale verdoving en pijnstilling) mogelijk is in de bron die hij aanhaalt. Het blijft daarom enigszins een raadsel waarom Desmet het zo vaak in interviews had over die vermeende openhartoperaties, zeker omdat hij er blijkens eigen verklaring in een interview in oktober 2020 bij De Nieuwe Wereld al op was gewezen dat dat niet klopte. Meer over deze ‘affaire’ is te lezen op de website van Pepijn.

Inhoudsopgave

De sterfbedbekentenis van Louis Pasteur

Nog een bewijs dat Desmet nogal wat dubieuze literatuur tot zich neemt is het opvoeren van de vermeende bekentenis van Pasteur dat zijn tegenstrever Béchamp toch gelijk had, een verzinsel dat vooral bij kwakzalvers geliefd is:

When society as a whole is in the grip of anxiety and the accompanying images of illness and death, those images in themselves become a causal factor. As described above, this happens in part because psychological distress radically changes the biological environment in which the virus enters by diminishing the immunity of such environment. Also think of the statement by Antoine Béchamp, which Louis Pasteur also endorsed at the end of his life: “The microbe is nothing, it is the environment that counts.”

De achtergrond van deze hoax is te lezen in dit artikel op Science-Based Medicine, de link naar de zoektocht naar het vermeende citaat daarin werkt niet meer, maar is wel te vinden in het webarchive: Pasteur’s Last Words.

Inhoudsopgave

Claude Lévi-Strauss

Een volgend sterk staaltje van wat de mens wel niet kan door alleen het woord te gebruiken, vindt Desmet bij de bekende cultureel antropoloog Claude Lévi-Strauss. 

For example, Lévi-Strauss describes how, when a woman was experiencing complications during childbirth, shamans in the Brazilian rainforest repeatedly induced birth through a ritual that used an established tribal text that was read or sung in a ritualized way to the woman in labor. The text featured a series of characters from tribal mythology and told how a number of good spirits made their way through a narrow corridor leading to a cave where evil spirits imprisoned the baby. The good spirits negotiated with the evil ones until they were willing to let the child go. When the chant reached this point in the story, labor started.

Alleen blijkt bij nadere bestudering dat Lévi-Strauss het volledig bij het verkeerde eind had. Allereerst dient opgemerkt te worden dat het voorval zich afspeelde in Panama, en niet in Brazilië zoals Desmet ten onrechte meent. Het staat op de eerste pagina van het artikel van Lévi-Strauss waarnaar Desmet verwijst en is eigenlijk niet te missen.
Lévi-Strauss was ook geen ooggetuige van het ritueel, hij baseert zich op een geschrift van twee Zweedse antropologen,  Nils Holmer en Henry Wassén. Zij deden onderzoek bij de Cuna en publiceerden in 1947 een gedicht dat gereciteerd werd bij gecompliceerde bevallingen, Mu-Igala or the Way of Muu: A Medicine Song from the Cunas of Panama (Göteborg: Ethnographical Museum). Lévi-Strauss beschikte slechts over een gedeelte van dit gedicht en kwam daarom tot geheel onjuiste conclusies. Uit de rest van het gedicht – dat later werd gepubliceerd – bleek de sjamaan wel degelijk fysieke handelingen uit te voeren. Het hele verhaal is terug te lezen bij Staffan Mjönes, Shaman, Psychoanalyst or Obstetrician: A Critical Reading of Claude Lévi-Strauss’ Essay “the Efficiency of Symbols”, Folklore vol. 45/2010. 

Als je dit weet komen de volgende woorden waarmee Desmet Lévi-Strauss de hemel in prijst wel iets anders over:

His description is breathtakingly rigorous in scientific terms and at the same time radically anti-mechanistic in nature. This is the way to go: a science that does not allow itself to be blinded by mechanistic ideology but which pushes the rational analysis of reality to the maximum, to the absolute limit of the rationally knowable, to the point where reason transcends itself.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 11:  Science and Truth

De poëzie van Niels Bohr

At the end of this journey awaits an encounter with something that cannot be grasped with logic and rationality. The great minds of science have testified to such encounter in many different ways. Albert Einstein liked to talk about the elusive mystery that he found everywhere in the universe and about the wonderful structure of reality. Niels Bohr understood that poetry has more grip on all things Real than logic.

Desmet beschrijft deze anekdote over Bohr onvolledig, het volledige citaat luidt: “When it comes to atoms, language can be used only as in poetry. The poet, too, is not nearly so concerned with describing facts as with creating images and establishing mental connections.” Door het weglaten van het woordje in ontstaat er een verkeerde indruk. De tweede zin laat hij in het geheel weg. In de originele Duitse tekst staat er:  “Diese Bilder sind ja aus Erfahrungen erschlossen, oder, wenn Sie wollen, erraten, nicht aus irgendwelchen theoretischen Berchnungen gewonnen. Ich hoffe, daß diese Bilder die Struktur der Atome so gut beschreiben, aber eben auch nur so gut beschreiben, wie dies in der anschaulichen Sprache der klassischen Physik möglich ist. Wir müssen uns klar darüber sein, daß die Sprache hier nur ähnlich gebraucht werden kann wie in der Dichtung, in de es ja auch nicht darum geht, Sachverhalte präzis darzustellen, sonder darum, Bilder im Bewußtsein des Hörers zu erzeugen und gedankliche Verbindungen herzustellen.”

Desmet hecht enorm veel gewicht aan deze terloopse opmerking die Niels Bohr maakte tijdens een wandeling met Werner Heisenberg in juni 1922 in Göttingen, toen hij een aantal lezingen aan de plaatselijke universiteit gaf en getroffen werd door de intelligente opmerkingen van de 20-jarige student. Deze anekdote is overgeleverd uit de memoires van Heisenberg die er 47 jaar later over schreef in “Der Teil und das Ganze. Gespräche im Umkreis der Atomphysik” (1969). Als het echt een belangrijk element was geweest in het denken van Niels Bohr, dan had hij er vast wel zelf iets over geschreven.
Desmet plaatst deze anekdote in 1920 omdat hij citeert uit secundaire literatuur, namelijk het artikel van Richard Sheppard, The Problematics of European Modernism in: Steve Giles (ed.), “Theorizing Modernism: Essays in Critical Theory” (Routledge, Londen 1971). Een boek over modernisme in de literatuur.

Inhoudsopgave

De New Age Bullshit Generator aangezwengeld IV

The ultimate knowledge lies outside of man. It vibrates in all things. And man is able to receive it, by tuning his vibrations, like a string, to the frequency of things. And the more man is able to set aside prejudices and beliefs, the more purely he will vibrate with the things around him and receive new knowledge. This is one possible interpretation of René Thom’s thesis that great scientists do not necessarily have an exceptional logical-thinking capacity but rather an extraordinary ability to empathize with the things they study.

Inhoudsopgave