Tjooongejongejonge! – VPRO en HUMAN halen omstreden uitzendingen van ARGOS over ritueel misbruik offline

Deze zaterdag verscheen een uitgebreid artikel in de Volkskrant over ‘de zaak Lisa’, het verhaal van het minderjarige meisje dat jarenlang verkracht zou zijn door een pedofielennetwerk, zwanger geraakt zou zijn en haar baby vermoord. Een verhaal dat vooral bekend is geworden doordat onderzoeksjournalisten van het programma Argos het serieus namen, en vervolgens in hun slipstream ook andere media en zelfs de voltallige Tweede Kamer. Zaterdagmiddag haalden de omroepen waaronder Argos opereert plots de omstreden uitzendingen offline met een argumentatie die maar moeilijk serieus te nemen valt.

Op Kloptdatwel en Sargasso, en ook in Skepter hebben Peter Zegers en ik in de afgelopen paar jaar al vraagtekens gezet bij het onderzoek van Argos. En ook heb ik wel eens gevraagd aan de redactie of het niet tijd werd om er op zijn minst een ‘Expression of Concern’ bij te plaatsen, zoals wel gebruikelijk is bij wetenschappelijke artikelen waarbij inmiddels serieuze vragen over de betrouwbaarheid zijn gerezen en waar de redactie dan, in afwachting van een finaal oordeel, alvast de lezer waarschuwt dat er mogelijk wat aan schort. Tot nu toe reflecteerden Argos en hun omroepbaasjes publiekelijk maar heel beperkt.

In april 2022 meldden ze mij dat ze “achter de uitzendingen blijven staan” terwijl toen al duidelijk was dat een belangrijk deel van het bewijs in de zaak Lisa een canard bleek. In reactie op het verschijnen van het rapport van de Commissie Hendriks schreven ze dat “op bepaalde punten beter onderscheid had moeten worden aangebracht tussen getuigenissen en feiten.” (ook die reactie is in de schoonmaakactie gesneuveld). En tegen de Volkskrant vertelden hoofdredacteuren Willem van Zeeland (VPRO) en Marc Josten (HUMAN) nu dat de redactie er wel vaak buikpijn van had gekregen dat complotdenkers met de uitzendingen aan de haal gingen, maar zagen nog geen reden voor intrekking: ‘Er zitten in die uitzending geen dingen die aantoonbaar niet kloppen.’

Waarom op de dag van publicatie van dat artikel dan alsnog de uitzendingen en een aantal artikelen die ermee samenhangen verwijderd? De reden die de heren hoofdredacteuren geven is dat dat op vrijdag 8 december (dus een dag eerder, maar ongetwijfeld nadat ze hun commentaar aan de Volkskrant al hadden gegeven) Marlies van Muiswinkel, de moeder van ‘Lisa’, door de rechtbank veroordeeld werd wegens smaad:

Complotdenkers zijn – getuige het vonnis – dermate aan de haal gegaan met deze uitzendingen dat we overgaan tot het verwijderen van het dossier, ondanks dat het een journalistiek onderzoek betreft waarin zonder namen te noemen is geprobeerd slachtoffers van seksueel geweld een stem te geven.

Deze argumentatie komt nu niet erg geloofwaardig over. Hadden de omroepen dan echt een rechterlijke uitspraak nodig om die impact tot zich door te laten dringen? De redactie had er immers zelf al lang buikpijn van. Dat complotdenkers ermee aan de haal gingen staat ook al benoemd in een Q&A die Argos publiceerde in oktober 2020 (en die ook verwijderd is):

De verwijdering van de uitzendingen lijkt nu eerder op paniekvoetbal dan een een weloverwogen beslissing gebaseerd op (tergend traag) voortschrijdend inzicht.

Een ander teken van de krampachtigheid van omgaan met kritiek meen ik te mogen constateren na aanleiding van mijn mail in april 2022. In die mail voerde ik twee redenen aan om de redactie te bewegen om de twijfel over hun uitzendingen duidelijker publiek te uiten: dat bewijsstuk dat door de mand was gevallen en een presentatie die Sanne Terlingen, die het onderzoek voor Argos samen met Huub Jaspers deed, online had gegeven. Daarin vertelde ze dat de redactie haar had verboden om vervolgonderzoek te doen. Dit was blijkbaar zo teleurstellend voor haar, dat ze sprak van een onveilige situatie en zelfs moral injury (omdat ze deze misstand niet verder mocht onderzoeken).

Ik vond eigenlijk dat de redactie deze twijfels ook moest delen met de Commissie Hendriks, want die leek gezien haar tussenrapportage alleen maar gesproken te hebben met Terlingen en een andere geluid van de redactie zou misschien best wat uit kunnen maken voor het eindrapport. [In dat eindrapport valt overigens te lezen dat Argos (waarschijnlijk dus alleen Terlingen) niet eens de vragenlijst die gebruikt was voor hun onderzoek had willen delen met de commissie.] Na een keertje aandringen op een antwoord kreeg ik van Jaspers namens de redactie dus het antwoord dat ze achter de uitzendingen bleven staan, zonder ook maar inhoudelijk in te gaan op mijn argumenten. In de cc: waren Van Zeeland en Josten opgenomen, dus toen was er al op het hoogste niveau van de omroepen over gesproken.

Die presentatie van Terlingen was overigens niet de paneldiscussie op een journalistiek festival in het Italiaanse Perugia dat in de Volkskrant vermeld wordt maar vond een paar weken eerder (2 februari) plaats tijdens een seminar van de European Society for Traumatic Stress Studies via Zoom. De ochtend na het versturen van mijn mail op vrijdagmiddag (1/4/2022) aan de redactie van Argos, waarin ik een link had gegeven naar de video van dat seminar, was die plots afgesloten. Omdat ik de ellenlange zoom-link had verkort met bit.ly kon ik zien dat die vrijdagmiddag nog druk aangeklikt was. Waarom dat webinar op slot werd gezet terwijl de paneldiscussie waarin Terlingen min of meer hetzelfde vertelt (die een week later, op 8 april, verscheen) wel online kon blijven? Misschien was net in de tussentijd pas defintief de knoop doorgehakt dat zij Argos zou gaan verlaten?

Het is echt te hopen dat deze hele toestand bij Argos nog eens goed publiekelijk geanalyseerd wordt, maar de vraag is wie dat gaat doen. Het programma dat daar bij uitstek geschikt voor zou zijn, Medialogica werkt immers nauw samen met Argos…