Maarten Boudry bezet sinds kort als eerste de Leerstoel Etienne Vermeersch. In dit openingscollege bespreekt hij de coronacrisis, maar ook andere onderwerpen als de klimaatopwarming. Een college over onzekerheid en onwetendheid, over alarmisme versus minimalisme, over zelfvervullende en zelfweerleggende voorspellingen, over wat verstandig risicobeheer betekent voor onze (globale) samenleving, en over de wetenschap als de beste (of minst slechte) van alle menselijke kennisvormen.
De linke weekendbijlage (42-2020)
Vaak komen we zaken op internet tegen die niet groot genoeg zijn om een heel stuk over te schrijven of soms hebben we daar de tijd niet voor. Daarom willen wij in deze nieuwe rubriek een verzameling interessante of gewoon vermakelijke berichtjes van de afgelopen week met de lezers van Kloptdatwel delen. Leesvoer voor in het weekend!
- Skepsis: Meld je aan voor het congres!
- The Guardian: Is the flying saucer the best shape for a spaceship?
- Neurologica: Pre-Bunking
- The New York Times: She Hunts Viral Rumors About Real Viruses
- Richard Engelfriet: Het rammelende bewijs van kleurentest DISC
- EOS: Waarom geloven we in complottheorieën?
- SKEPP: Een multimiljonair klaagt onze auteurs aan: waarom Bart en Patrick uw financiële steun nodig hebben
- Nieuwscheckers: Nieuwsbrief #84 – als je nog niet geabonneerd bent, zou ik het zeker alsnog doen!
Voor wie op Twitter zit is het misschien leuk om mee te stemmen voor ‘De grootste complotdenker van 2020’:
1.Dames en heren, jongens en meisjes, tatata,tatatata… 15 oktober 2020. De eerste stemronde voor de shortlist van de grootste #complotdenker2020. En wie zijn de kandidaten van vandaag?
Stemmers, stemmen maar. Succes en tot morgen.— De grootste complotdenker2021 (@Complot2020) October 15, 2020
En voor wie op Tiktok zit, is hier een volgtip:
This TikToker is going viral for her videos that break down conspiracy theories pic.twitter.com/7NivRj3akA
— NowThis (@nowthisnews) October 14, 2020
Tips zijn welkom! Mail gerust de redactie.
Motie Tweede Kamer over nieuw onderzoek naar seksueel ritueel misbruik. Voor de bühne?
Het is het radioprogramma Argos aardig gelukt om het onderwerp seksueel (of satanisch) ritueel misbruik weer op de agenda te krijgen. Niet alleen in de Tweede Kamer, maar ook lokale politici in o.a. Amsterdam en Rotterdam vragen om nieuw onderzoek. Op de keper beschouwd is dat raar, Argos heeft eigenlijk nauwelijks iets nieuws naar voren gebracht, zoals ik eerder op Kloptdatwel heb uitgelegd.
Er wordt door de Argos in de uitzendingen gesuggereerd dat de verhalen van ritueel misbruik a priori niet serieus genomen worden door de deskundigen van de Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) en dat daarom de politie ook geen echt werk maakt van het uitzoeken van aangiftes. Maar kijk naar de antwoorden op eerder gestelde kamervragen. Er zijn gewoon nauwelijks aangiftes gedaan met rituele aspecten (3 in de laatste 7 jaar), dus hoe kan LEBZ dan onderzoek (al dan niet terecht) met adviezen op ruime schaal frustreren?
,Het gaat dus al eerder ‘mis’ met serieus onderzoek naar dit soort verhalen: de personen die claimen slachtoffer te zijn van ritueel misbruik doen haast nooit aangifte. Het lijkt er sterk op dat dat deels toe te schrijven is aan het advies dat ze krijgen van hun therapeuten. Die wekken de indruk dat aangifte geen zin heeft, omdat LEBZ toch wel negatief zal adviseren over verder onderzoek. Ligt het echter niet veel meer voor de hand dat slachtoffers van ritueel misbruik en hun behandelaars bang zijn dat hun verhaal een serieus onderzoek gericht op feiten – politieonderzoek na aangifte met daarna een advies van LEBZ – niet kan doorstaan en daarom geen aangifte doen?
Er is een vergelijking te trekken met hoe politici omgaan met angst voor (5G-)straling. Ja, er zijn mensen die claimen gevoelig te zijn voor straling en daarvan gezondheidsklachten krijgen, terwijl er geen plausibel biologisch werkingsmechanisme bekend is dat die klachten kan relateren aan de elektromagnetische velden van zendmasten en telefoons. Bij provocatietesten is echter gebleken dat deze mensen geen verschil kunnen voelen tussen het aan of uit staan van een stralingsbron. Terwijl ze vaak claimen dat ze het meteen merken of er ergens een mobiele telefoon of router aanwezig is.
Deze elektrogevoeligen zijn ook vaak huiverig om aan zo’n provocatietest deel te nemen. Waarom? Misschien omdat ze verwachten dat een belangrijk deel van hun claims onderuit zal gaan en ze bang zijn dat daarna hun klachten ook niet meer serieus worden genomen (of in ieder geval niet op een manier die ze zien zitten).
Voor politici is dit lastig. De wetenschappelijk kennis stelt dat er geen reden is gezondheidsklachten te verwachten mits je beneden bepaalde normen blijft (maar een kleine groep mensen blijft roepen dat ook niet bewezen is dat er géén schade kan optreden). Met een mijns inziens misplaatst beroep op het voorzorgsprincipe wordt er in de praktijk daarom toch veel gesteggeld in gemeenteraden en rechtbanken over uitrol van bijvoorbeeld een 5G-netwerk.
Iets als dat voorzorgsprincipe zie je ook terug in de argumentatie rondom nieuw onderzoek naar ritueel misbruik. In zijn brief begon minster Grapperhaus de beantwoording van de Kamervragen zo’n beetje met de zin: “Er valt niet uit te sluiten dat ritueel misbruik in Nederland voorkomt.” Enerzijds klopt het als een bus, want hoe zou je het immers volledig uit kunnen sluiten? De overheid kan niet ieders gangen continu in de gaten houden, en dat is maar goed ook. Maar anderzijds wordt dat zinnetje ook makkelijk geïnterpreteerd als ‘zie je wel, ze hebben helemaal geen zicht op het probleem!’
In dezelfde brief staat echter ook duidelijk: “Uit de – veelal uitvoerige – opsporingsonderzoeken die in de afgelopen decennia zijn uitgevoerd naar aangiften of meldingen van ritueel misbruik, is echter tot op heden geen ondersteuning gevonden voor ritueel misbruik.”
Dus wat is dan de reden om nu te pleiten voor nieuw onderzoek? Echt nieuwe aanwijzingen voor het bestaan van ritueel misbruik heeft Argos niet boven water gehaald. De verhalen die ze brachten zijn volstrekt vergelijkbaar met de verhalen die in de jaren ’90 zijn onderzocht en waar nooit iets concreets uitkwam. Terwijl er bij veel verhalen wel is vastgesteld dat ze niet klopten, die waren tot stand gekomen in een merkwaardig samenspel tussen cliënt en therapeut, soms op basis van hervonden herinneringen.
Het verbaast me eigenlijk dat nog geen ander medium zich tot nu toe kritisch heeft uitgelaten over deze opleving van ideeën over (elite)netwerken die bezig zouden houden met seksueel ritueel misbruik. Wel kregen slachtoffers de gelegenheid hun gruwelijke verhalen te vertellen in o.a. Telegraaf en Nederlands Dagblad.
Her en der is ook opgemerkt dat de uitzendingen van Argos intussen door QAnon-aanhangers zijn omarmd. Bij de recente demonstraties tegen kindermisbruik waarbij je QAnon-leuzen op protestborden kon aantreffen, zie je ook regelmatig verwijzingen naar Argos. De redactie van Argos is zich hiervan bewust en maakt zich er zorgen over. Dat is mooi, maar eigenlijk zijn die complotflodders van QAnon veelal niet zo veel fantasievoller dan de verhalen van de mensen die claimen slachtoffer te zijn geweest van ritueel misbruik en vertellen aan het Argosonderzoek te hebben meegewerkt.
Het lijkt erop dat de politici die pleiten voor een nieuw onderzoek, eigenlijk stellen dat de politie dit soort verhalen met een lagere standaard van bewijs moet gaan benaderen dan het geval is sinds het vorige grote onderzoek uit de jaren ’90. Lijkt me geen goede zaak.
gebaseerd op een draadje op Twitter
De linke weekendbijlage (41-2020)
Vaak komen we zaken op internet tegen die niet groot genoeg zijn om een heel stuk over te schrijven of soms hebben we daar de tijd niet voor. Daarom willen wij in deze nieuwe rubriek een verzameling interessante of gewoon vermakelijke berichtjes van de afgelopen week met de lezers van Kloptdatwel delen. Leesvoer voor in het weekend!
- The New York Times: Following Falsehoods: A Reporter’s Approach on QAnon
- Skepter: Wie is wie in COMPLOTISTAN?
- NRC: Huisartsen ontstemd over actie voor omstreden medicijn
- Trouw: Wetenschapper, ‘sekteleider’ of ‘megamafklapper’: Wie is Willem Engel?
- The New York Times: The Coronavirus Unveiled
- Skeptical Inquirer: Intellectual Humility: A Guiding Principle For The Skeptical Movement? – door de recent overleden Scott Lilienfeld.
- de Volkskrant: Wildgroei aan ‘beunhaas-behandelaars’ bij populaire traumatherapie EMDR
- Respectful Insolence: Into the Light Vaccine Injury Awareness Walk 2020: Antivaxxers and COVID-19 grifters gather in Michigan
Tips zijn welkom! Mail gerust de redactie.
Factcheck: hongerdoden door lockdowns
Dat de lockdownmaatregelen allerlei vervelende effecten hebben, zal niemand ontkennen. Een hoogleraar van de Erasmus Universiteit doet er wel erg ruige uitspraken over, bijvoorbeeld over het aantal mensen dat wereldwijd zal sterven van de honger door de lockdowns. Haar uitspraken blijken echter gebaseerd op een schatting die nogal uit de losse pols is gedaan en een verkeerde interpretatie van wat hulporganisaties aan gevolgen zien.
Michaéla Schippers, hoogleraar psychologie aan de Erasmusuniversiteit, trad al snel naar voren als criticus in de discussies over de maatregelen die de overheid neemt om de verspreiding van het coronavirus te beteugelen. Ze dook op bij demonstraties van de firma Viruswaarheid en was te gast in hun zoomsessies, tekende een brandbrief, gaf meerdere interviews bij Café Weltschmerz en recentelijk was ze te zien in een programma van het Rennaisance Instituut, het wetenschappelijk bureau van Forum voor Democratie. Ook in de mainstream media was haar geluid te horen. Op 3 oktober zat ze in het programma dr. Kelder en Co en een paar dagen later bij Jinek.
Haar verhaal: de beperkende maatregelen die nagenoeg alle landen genomen hebben – de lockdowns – hebben desastreuze neveneffecten. Mensen zouden enorme psychologische schade oplopen, de economieën gaan naar de knoppen en er zouden miljoenen mensen gaan sterven van de honger omdat de voedelvoorziening in gevaar komt. Honderd miljoen mensen zouden de hongerdood tegemoet kunnen zien alleen al in ontwikkelingslanden! Over deze laatste claim verbaasde ik me meteen al toen ik die haar voor de eerste keer hoorde uitspreken. Toen ik er, alweer een paar weken geleden, indook bleek al snel dat deze ‘schatting’ een slag in de lucht is.
Schippers schreef een onheilspellend overzicht van alle gevolgen in een artikel getiteld For the Greater Good? The Devastating Ripple Effects of the Lockdown Measures. Daarin schrijft ze:
For instance, early on in the crisis it was already estimated that at least 100 million people will die from hunger due to the lockdowns (Zetzsche, 2020), and as the lockdowns continue or even renewed in the upcoming times, the costs in terms the socio economics [sic] could be very high.
En:
It is expected that there will be an enormous increase in hunger and poverty, in part due to distortions in many supply chains around the world (Boone et al., 2020; Buheji et al., 2020). This will be especially so in developing countries with prior challenges of socio-economic and livelihood issues (Buheji et al., 2020), which will more directly be related to excess mortality (Kalu, 2020; Zetzsche, 2020).
En tenslotte is de claim ook opgenomen in de overzichtstabel aan het eind van haar artikel:
Reden om eens goed te kijken naar dat artikel van deze Dirk A. Zetzsche, die hoogleraar financieel recht is aan de universeit van Luxemburg. In het abstract van zijn One million or one hundred million casualties? The impact of the COVID-19 crisis on low-and middle-income countries staat meteen iets waarvan je alarmbellen zouden moeten afgaan:
This paper argues that the overall impact of the COVID-19 crisis on the least developed and developing countries is massive, with a potentially very high number of casualties: we float an entirely arbitrary figure of 100 million.
Entirely arbitrary? Serieus? In het behoorlijk uitgebreide artikel komt er wel iets van een onderbouwing maar erg overtuigend is die niet. Maar daar doet Zetzsche eigenlijk ook niet zo geheimzinnig over:
We lack the necessary means to estimate the impact of the economic factors on the food supply in LDCs/developing countries. Therefore, rather than providing a detailed estimate, we look at the relevant history. The last periods in which the world’s largest economic powers were entirely focused on themselves was during the two world wars (1914-1918 and 1939-1945). The impacts of these wars in terms of hunger and famine were long and devastating. While less than 15 million people died from famine in the 1910s, this number reached approximately 80 million in both the 1920s and 1940s.
If the current crisis is to have a similar impact, then in addition to the 1 to 3 million people dying directly from the virus, we could expect another 80 million indirect casualties exclusively in LDCs/developing countries – bringing the total death toll closer to the 100 million used arbitrarily as the hook in the title of this paper.
Wat hier gebeurt is toch wel een beetje vreemd. Ja, er waren grote hongersnoden in de genoemde perioden, vooral in China en Rusland, maar om die nu toe te schrijven aan het totaal op zichzelf gefocust zijn van de grootste economieën lijkt me een lastig te verdedigen standpunt. Maar zelfs als je daarin mee zou gaan, dan hebben we het dus over sterfte door honger verspreid over meerdere decennia. En Zetzsche schrijft letterlijk dat hij die 100 miljoen als een aandachttrekkend ‘haakje’ in de titel heeft gezet. Schippers lijkt hij er in ieder geval mee gevangen te hebben.
Iets verder, schrijft hij ook nog:
At the same time, we cannot claim precision with regard to the prediction of 100 million casualties – in fact the author of this paper would be more than happy to be proved wrong. To clarify, we use the 100 million casualties as a rough but drastic forecast to convey the message that the crisis will have a very severe impact on LDCs/developing countries,
Overigens is het artikel van Zetzsche sinds Schippers er aan refereerde in haar artikel al weer engiszins aangepast (het is nog steeds een working paper, niet peer reviewed) en heeft het een co-auteur gekregen, Roberta Consiglio. Achter de zin over het ‘haakje’ staat in deze nieuwe versie over de vergelijking met hongersnoden in de vorige eeuw nu toegevoegd: “(in particular, we cannot exclude that the correlation between the world war years and famine is a coincidence, or that the famine are indirect results of war rather than economic neglect)”, waarmee ze het punt eigenlijk zelf al onderuit halen.
In de meer recente interviews heeft Schippers het echter over een bijgewerkte schatting van 138 miljoen. Bij dr. Kelder en Co:
De conclusies die ze trekt zijn nogal woest, zoals presentator Jort Kelder ook benadrukt. “Het aantal doden door huiselijk geweld verdubbelde in een aantal landen. De schatting is dat de komende tijd wereldwijd 138 miljoen mensen zullen overlijden aan honger als gevolg van de maatregelen. Er worden 60 miljoen werklozen verwacht, alleen al in Europa.
(terug te luisteren in het gesprek vanaf ongeveer de derde minuut)
Die 138 miljoen klinkt preciezer en doet vermoeden dat die gebaseerd is op nieuwe wetenschappelijke analyses, maar dat is niet zo. Navraag bij Schippers via haar LinkedIn-pagina bevestigde mijn vermoeden: het getal komt niet uit gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek, maar uit nieuwsberichten. Ik had het zelf al aangetroffen bij het World Food Programme. In een bericht van 17 september schrijft de organisatie (transcript van een mondelinge bijdrage aan de Veiligheidsraad):
Five months ago, I warned the Council the world stood on the brink of a hunger pandemic. A toxic combination of conflict, climate change and COVID-19, threatened to push 270 million people to the brink of starvation. Famine was real. It’s a terrifying possibility in up to three dozen countries if we don’t continue to act like we’ve been acting.Fortunately, since we talked about this back in April the world really listened. Donors, leaders all over the world responded, they acted. Countries large and small took extraordinary measures to save the lives of their citizens and support their economies, spending $17 trillion on fiscal stimulus and central bank support. The IMF and the G20 nations threw a lifeline to the poorest nations by suspending debt repayments. That made a huge impact. Donors stepped up with advanced funding so we could pre-position food and move cargo earlier, as well as supporting with additional life-saving dollars. With our donors’ help, the global humanitarian community launched a huge and unprecedented global fightback against the Coronavirus.
Along with our partners, WFP is going all-out to reach as many as 138 million people this year – the biggest scale-up in our history. Already, in the first six months of 2020, we’ve reached 85 million people.
Het gaat hier dus niet om 138 miljoen mensen waarvan ingeschat wordt dat ze van de honger sterven, maar om het aantal dat het WFP beoogt te helpen met voedselsteun dit jaar! Bedenk daar ook bij dat vorig jaar – voordat het coronavirus rondging – er al 97 miljoen mensen werden geholpen door het WFP. Het zijn enorme aantallen, in veel streken op deze wereld is het helaas aanzienlijk minder goed toeven dan in ons kikkerlandje. Het is echter ook niet zo dat al die mensen met honger meteen doodgaan.
Hoeveel extra doden door honger kunnen we dan wel verwachten? Oxfam berichtte dat aan het einde van dit jaar wel eens twaalf duizend mensen per dag zouden kunnen sterven van honger door oorzaken die je kunt relateren aan de coronacrisis. In een media briefing van 9 juli staat hoe ze bij die schatting komen (pdf). Het WFP gaat er dus vanuit dat er ongeveer 121 miljoen mensen bijkomen die in crisis-level hunger or worse verkeren. Dat brengt dat totaal dan op 270 miljoen, want er verkeerden dus al erg veel mensen in die ellendige toestand zonder dat corona een rol speelde. In de voetnoten staat hoe je dan op het geschatte aantal sterfgevallen komt:
Verwacht worden dus ongeveer 9.000 extra hongerdoden per dag aan het einde van het jaar. (Het is niet zo verwonderlijk dat een hulporganisaties als Oxfam in de berichtgeving voor de bovengrens kiest.) Een schatting voor heel 2020 geven is niet zo eenvoudig. Laten we voor het gemak aannemen dat het probleem gedurende het jaar geleidelijk toeneemt. Dan komen we aan extra hongerdoden uit op ruim 1,6 miljoen. Ik denk dat we wel kunnen stellen dat dat in orde grootte zal liggen van het aantal doden dat direct aan covid-19 zal worden toegeschreven dit jaar. En er is ongetwijfeld sprake van overlap, bij hongersnoden overlijden slachtoffers uiteindelijk vaak vanwege infecties. Die 1,6 miljoen is sowieso een fors aantal, bijvoorbeeld drie keer zoveel als het aantal hongerdoden dat er in de periode 2010-2016 gemiddeld jaarlijks te betreuren viel. (Zie bijvoorbeeld Our World in Data voor historische cijfers oer honger).
En kunnen we die 1,6 miljoen dan wel toeschrijven aan de lockdown? Ook dat lijkt me te kort door de bocht. Over wat er gebeurd zou zijn met de voedselvoorziening als de overheden wereldwijd het virus ongemoeid hadden laten verspreiden, durf ik geen uitspraken te doen, maar het lijkt onvoorstelbaar dat er dan ook geen ontwrichtende werking op de voedselvoorziening zou zijn geweest.
Kortom: de suggestie dat lockdowns tot wel 138 miljoen extra doden door honger zullen veroorzaken is sowieso enorm overtrokken en ook weinigzeggend als je ook niet een goede schatting maakt van hoeveel hongerdoden er zouden vallen zonder maatregelen.