Deze zaterdag verscheen een uitgebreid artikel in de Volkskrant over ‘de zaak Lisa’, het verhaal van het minderjarige meisje dat jarenlang verkracht zou zijn door een pedofielennetwerk, zwanger geraakt zou zijn en haar baby vermoord. Een verhaal dat vooral bekend is geworden doordat onderzoeksjournalisten van het programma Argos het serieus namen, en vervolgens in hun slipstream ook andere media en zelfs de voltallige Tweede Kamer. Zaterdagmiddag haalden de omroepen waaronder Argos opereert plots de omstreden uitzendingen offline met een argumentatie die maar moeilijk serieus te nemen valt.
Argos. ritueel misbruik
Argos en het onbestaande satanische rituele misbruik
De legende dat een elitair geheim genootschap onschuldige kinderen misbruikt en vermoordt tijdens rituele bijeenkomsten blijkt een hardnekkig leven te hebben. Doorgaans tref je dit soort opvattingen alleen maar aan bij enkele verwarde complotfantasten, dus het was toch wel erg verbazingwekkend om deze theorie serieus te horen verkondigen door Sanne Terlingen en Huub Jaspers, twee doorgewinterde onderzoeksjournalisten van het radioprogramma Argos (Human/VPRO), op zaterdagmiddag 27 juni 2020. Er worden in het programma geen namen van daders of slachtoffers genoemd, dus blijft het verhaal een beetje in nevelen gehuld. Dat is echter goed genoeg voor geoefende samenzweringsfantasten, want dan kunnen ze er zelf hun favoriete namen bij invullen.
In het programma komen dus maar heel weinig concrete zaken aan de orde, het is veelal vergelijkbaar met het verhaal van ‘Lisa’, die al op 8 december 2018 in een eerder programma aan het woord was geweest, aangevuld met wat gegevens uit een anonieme enquête. Zij ontvingen tweehonderd reacties en gingen op zoek naar samenhang en overlap in de verhalen en keken daarbij naar wat waar kon zijn. Met name het verhaal van ‘Marinke’ maakt diepe indruk op de onderzoeksjournalisten. Zij beweert op jonge leeftijd misbruikt te zijn geweest door hooggeplaatste politici, waarbij drugs en satanistische rituelen c.q. martelpraktijken een prominente rol spelen.
Terlingen en Jaspers weten dat er een breed gedragen scepsis bestaat in de wetenschap en bij politie en justitie over deze zaken, maar dat schrikt hen niet af. Ze bijten zich er juist steeds meer in vast als ze bij de Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken geen gehoor vinden. Ze wekken de indruk dat het LEBZ er juist voor moet zorgen dat er geen vervolging plaats vindt. Jaspers: “om een lang verhaal kort te maken, sinds de LEBZ bestaat heeft geen enkele aangifte van ritueel misbruik geleid tot een strafzaak.” Volgens Terlingen en Jaspers schiet het LEBZ dus ernstig tekort in haar taak. En ook de aannames van veel wetenschappers kloppen volgens de journalisten niet.
Daarna komen een aantal ‘experts’ aan het woord die hun opvattingen delen. De therapeuten Bas Kremer en Christel Kraaij vertellen over de situatie in Nederland, terwijl de journaliste/activiste Claudia Fischer en de nationaal commissaris tegen kindermisbruik Johannes-Wilhelm Rörig vertellen over de Duitse situatie. De Australische criminoloog Michael Salter vertelt een algemener verhaal waarin hij ingaat tegen de heersende opvattingen in zijn vakgebied.
Opvallend is dat Christel Kraaij in een artikel uit 2018 nog stellig beweerde: “Tot op heden is er een gebrek aan objectief bewijsmateriaal dat deze vorm van misbruik plaatsvindt.” (1) Ofwel is ze ondertussen van mening dat er geen behoefte meer bestaat aan objectief bewijsmateriaal, ofwel denkt ze dat dit er nu wel is. Volgens Kraaij is er sprake van Mind Control, een zeer omstreden theorie die ook bij Terlingen en Jaspers op enige scepsis stuit. Ze besluiten zich te richten op tastbaarder bewijs in de vorm van glasscherven die werden ingebracht in de vagina’s van sommige vrouwen die in ziekenhuizen werden verwijderd. Vier anonieme gynaecologen bevestigen deze verhalen. Maar dat is nog geen bewijs dat er een netwerk achter zit concluderen ze terecht. De schoonmoeder van ‘Marinke’ vertelt over brieven in het Latijn of Engels met codes en satanische rituelen die zij zou ontvangen. Dat is een concreet bewijsstuk, denk ik dan, maar de journalisten doen hier verder niets mee.
Bas Kremer, secretaris van de stichting Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld (de opvolger van Alternatief Beraad) is er van overtuigd dat de LEBZ er alleen maar toe dient om aangiftes van satanisch ritueel misbruik te frustreren. Kremer bevestigt het bestaan van ‘niemandskinderen’ die nergens geregistreerd staan en dus straffeloos kunnen worden misbruikt. Ook hoort hij vaak over hooggeplaatsten die zich schuldig zouden maken aan seksueel misbruik, moord en drugshandel. Kremer baseert zich op Past Reality Integration therapie, gebaseerd op een omstreden theorie van Ingeborg Bosch, die al vaker door deskundigen werd bekritiseerd als een volstrekt onbetrouwbare methode.
Ook de Duitse ‘experts’ die Argos raadpleegt zijn niet geheel onomstreden. Zo is Claudia Fischer en haar website Infoportal Rituelle Gewalt expliciet opgericht om het bestaan van satanisch ritueel misbruik aannemelijk te maken. Niet echt een onbevooroordeelde bron dus. De Duitse skeptische organisatie GWUP is erg kritisch over haar expertise. Ook Andreas Hahn (Sekten- und Weltanschauungsbeauftragte van de Evangelische Kirche van Westfalen) mist bewijzen voor het bestaan van satanistische netwerken die kinderen zouden mishandelen en vermoorden. Het bestaan er van wordt domweg als uitgangspunt genomen. Onderzoeken van politie en justitie hebben volgens Hahn tot nu toe niets opgeleverd, dus blijven er alleen de getuigenissen van de slachtoffers. Voor sommige therapeuten het bewijs dat het pedo-criminele netwerk is doorgedrongen tot het politiële en justitiële apparaat. Hier gaat het wel erg veel op een samenzweringsfantasie lijken, aldus Hahn. Al met al lijkt Infoportal Rituelle Gewalt meer op een actiegroep dan op een wetenschappelijke instelling. Van Johannes-Wilhelm Rörig weten we alleen maar dat hij vijf mensen heel goed kent die zeggen ritueel misbruikt te zijn in hun jeugd. Dat is voldoende bewijs voor hem.
Tenslotte is er nog de Australische expert Michael Salter, die betrokken is bij de International Society or the Study of Trauma and Disorder. Volgens Julien Greaves van The Satanic Temple verspreidt deze groepering allerlei samenzweringsonzin over de satanisten/illuminati en promoot pseudo-wetenschappelijke theoriën als Mind Control. Slater ontkent volgens Greaves domweg het bestaan van het False Memories Syndrome, en wie het daarmee niet eens zijn staat volgens Salter in dienst van de daders. Wie Satanistisch Ritueel Misbruik ontkent, zegt Salter, ontkent seksueel misbruik (alsof het hier om hetzelfde zou gaan). Een uiterst controversieel figuur dus die de wijdverbreide consensus over de oorzaken en gevolgen van de Satanic Panic van de jaren ’90 van de vorige eeuw negeert en allerlei gedateerde theorieën nieuw leven in probeert te blazen.
Samenvattend kunnen we dus stellen dat de uitzending gebaseerd is op oncontroleerbare uitspraken van ‘Marinke’, een anonieme informante en uitspraken van vijf omstreden ‘experts’, die bij nader inzien veelal activisten blijken te zijn. Weinig reden dus om te geloven dat we het hier te maken hebben met een fenomeen dat ons ernstig zorgen moet baren. Het geeft veeleer te denken dat twee ervaren onderzoeksjournalisten willens en wetens dit soort samenzweringsfantasieën menen te moeten verspreiden. Mocht er echt een netwerk zijn van kindermoordende en kinderverkrachtende satanisten dat zijn tentakels tot in de hoogste kringen heeft en dat al sinds een aantal generaties, dan was er al lang meer over bekend geworden dan deze vage geruchten en voorbeelden uit het buitenland. Het feit dat men zijn toevlucht moest nemen tot deze ‘experts’ bewijst eigenlijk al hoe onzinnig het hele idee is. Seksueel misbruik is op zichzelf al ernstig genoeg, daar hoeven niet ook nog eens spectaculaire en onzinnige samenzweringstheorieën over verspreid te worden.
(1) Christel Kraaij en Aernoud van der Knoop, “Ritueel misbruik en mind control als onderdeel van het levensverhaal van de patiënte; een dilemma in psychotherapie” in: Psyche en geloof 28 (2017), nr. 4, p. 172.
Oorspronkelijk verschenen op het weblog van Peter Zegers.