Het dagblad Trouw heeft in samenwerking met Kieskompas een opiniepeiling uitgezet om te kijken hoe het staat met het geloof in diverse complottheorieën. Afgelopen donderdag berichtte de krant op grond van dat onderzoek dat “een kleine één procent van de Nederlanders, 0,9 procent om precies te zijn, denkt dat de aarde niet rond is maar plat”. Die 0,9 procent komt neer op een slordige 150.000 Nederlanders en dat klinkt toch wel een beetje veel.
Ik vroeg bij Kieskompas na wat precies de vraagstelling was geweest. En wat ik al enigszins vermoedde, klopt: er is niet neutraal gevraagd naar wat iemand de beste ruimtelijke beschrijving vindt van de wereld waarop wij leven. Er werd de deelnemers namelijk gevraagd om op een vijfpuntsschaal aan te geven hoe waarschijnlijk ze de volgende uitspraak vonden:
NASA en andere organisaties doen er alles aan om te verhullen dat de aarde geen bol is maar een platte schijf.
Deze vraag gaat volgens mij meer over het geloof in een samenzwering dan over iemands ruimtelijke voorstelling van de wereld. Op zich is dat vanuit de doelstelling van Trouw wel te begrijpen, omdat het ze om het geloof in complotten gaat. Wel vind ik dan nog de vraag een beetje onduidelijk gesteld, iets als “NASA en andere organisaties doen er alles aan om te verhullen dat de aarde in werkelijkheid een platte schijf is en niet een bol, zoals ze vertellen.” lijkt me beter.
Als je gewoon wilt weten wat iemand denkt over de vorm van de aarde, moet je hem er volgens mij niet meteen mee gaan belasten dat zijn gedachte daarover misschien wel automatisch inhoudt dat allerlei organisaties ons hierover voor de gek proberen te houden. Ik zou dan eerder zo’n meerkeuzevraag voorleggen:
Wat beschrijft volgens u het beste de vorm van de wereld waarop wij leven als we lokale hoogteverschillen als bergen en zeeën buiten beschouwing laten?
a) een bol
b) een enigszins afgeplatte bol
c) een platte schijf
d) een mogelijk onregelmatige vorm die wel een platte bovenkant heeft waarop wij leven
e) iets heel anders
Degene die ‘a’ of ‘b’ antwoorden zou je dan tot de globisten rekenen, degenen met ‘c’ of ‘d’ tot de platte-aardegelovigen. Ik vermoed dat je dan toch een stuk lager uitkomt dan 150.000 Nederlanders die in een platte aarde geloven.
Het is goed voorstelbaar dat mensen verschillend antwoorden op beide vragen. Iemand die denkt dat de aarde plat is, hoeft NASA cs. niet per se te verdenken van kwade opzet. En een complotgevoelige persoon kan NASA er best van verdenken van alles te verhullen en daar zijn waarschijnlijkheid van de stelling door laten bepalen, terwijl hij tegelijkertijd vasthoudt aan een globe als beste model voor de aarde. Als complotdenkers ergens goed in zijn is het immers wel in het vasthouden aan gedachten die logisch gezien onderling tegenstrijdig zijn.
In een eerder artikel van Trouw uit deze serie (er volgen nog meer delen) staat genoemd dat 1,6 procent gelooft dat ‘de echte machthebbers op deze aarde hagedis-achtige wezens van een andere planeet zijn’. Dat is een nog veel raarder idee. Je zou ook kunnen denken dat er nogal wat panelleden deze enquête niet zo serieus hebben ingevuld, maar daarop hebben ze wel allerlei checks losgelaten. De kans op ludiek ingevulde vragenlijsten zou daardoor heel klein zijn.
Dezelfde onderzoekers zetten een soortgelijke vragenlijst ook in 2013 uit, maar daarin zat helaas nog geen vraag over de platte aarde. Een vraag over ufo’s kunnen we wel vergelijken. De stelling: ‘overal ter wereld landen met regelmaat ufo’s. De overheden doen er alles aan om dit tegen te spreken.’ vond in 2013 11,9 procent waarschijnlijk of heel waarschijnlijk, maar in 2019 nog maar 6,9 procent. Een opvallende afname, waarvoor ik niet zo snel een verklaring zou weten te geven.
In de Verenigde Staten werd in 2018 het geloof in de platte aarde gepeild door YouGov. Het resultaat daarvan zorgde voor wat commotie, omdat sommige media het interessant vonden om het deelresultaat van de jongste groep ondervraagden volkomen ten onrechte te vertalen als “een derde van de millenials denkt dat de aarde plat is”. Maar de vraagstelling is ook daar wat vreemd, het goede antwoord staat er namelijk niet bij; ook een platte aarde is in de meeste modellen immers rond.
Toevoeging 9 oktober 2019
Glenn Branch van de National Center for Science Education wees me op drie interessante blogs die hij schreef voor Scientific American samen met prof. Craig. A. Foster: