Er was al dat bedrijf gespecialiseerd in fraudedetectie dat zich schuldig maakte aan misleiding. Toen was er de afdeling Integriteitszaken van Delta Lloyd die zaken deed met dat oneerlijke bedrijf. Nieuw in dit illustere rijtje: het TV programma Opgelicht?! is opgelicht.
De aflevering van afgelopen dinsdag (20-9-2016) ging onder andere over een bende oplichters die vrouwen geld afhandig maakte. Onder de verdachte was ook een vrouw die voor de camera een uitgebreide verklaring aflegde. De waarachtigheid van deze verklaring werd door een expert – een heuse luitenant-kolonel – met de Forensic Voice Stress Analyzer (FVSA) getest. Voor de expert was het overduidelijk: het verhaal was van begin tot eind gelogen.
Bij Opgelicht?! wisten ze blijkbaar niet dat er geen enkel bewijs is dat op stem gebaseerde leugendetectie werkt, en dat de mensen die het aanbieden eigenlijk gewoon geldkloppers zijn. Dus stelde ik de redactie van het programma daarvan op de hoogte. Ik kreeg een mail terug van verslaggever Marco Kamphuis. Geen bedankje. Integendeel. Kamphuis volgde de lijn van doorgewinterde complotdenkers:
- Wij gebruikten niet de Israëlische LVA, maar de Australische FVSA. Uw bezwaren zijn dus helemaal niet van toepassing.
- Ik verzoek u de bewering dat het system niet deugt met relevante onderzoeken te ondersteunen. Daarbij verzoek ik u alle onderzoeken mee te nemen en niet alleen te refereren naar onderzoeken die uw stelling onderschrijven, zoals u dat bij de LVA deed.
- Het systeem geldt in verschillende landen, waaronder de VS, als wettig bewijsmiddel. Dat was voor mij als journalist voldoende reden om met dit systeem de analyse te laten doen.
Nou ben ik de beroerdste niet en schreef ik Marko Kamphuis terug dat ik niet zo onder de indruk was van het de-ene-homeopathische-dosering-is-de-andere-niet argument. En dat ik openstond voor wetenschappelijk onderzoek dat laat zien dat de FVSA wel leugens kan detecteren. Maar waar dat dan was. De bewijslast rust immers op de schouders van mensen die het apparaat gebruiken of laten gebruiken. Of vinden ze bij Opgelicht?! ook dat bijvoorbeeld alternatieve geneeswijzen acceptabel zijn zolang nog niet uit onderzoek is gebleken dat ze geen enkele geneeskundige werking hebben?
Ook schreef ik dat ik weinig onder de indruk was van het bewijsmiddel-argument. Op de eerste plaats: als het al zo is dat het als bewijsmiddel wordt geaccepteerd, zegt dat nog weinig. Niet alles wat in de rechtszaal als fidele techniek wordt gepresenteerd is dat ook, zo blijkt uit een recent rapport. Op de tweede plaats omdat het mij – gezien de Amerikaanse jurisprudentie (bijvoorbeeld deze, deze, en deze) – erg onwaarschijnlijk lijkt dat in dat land leugendetectie via de stem in de rechtbank als bewijs wordt geaccepteerd. Maar dat ik open stond voor een verwijzing naar een zaak waarin het daadwerkelijk als bewijs geaccepteerd was.
Toen bleef het stil. Ik informeerde nog eens, en kreeg ik een kribbig mailtje van Marco Kamphuis retour met een gegooglede Latijnse spreuk. Affirmanti incumbit probatio om precies te zijn. En het bericht dat hij wel iets beters te doen had. Hij zal wel druk zijn met zijn opleiding journalistiek.
Opgelicht?! houdt een kleine miljoen kijkers voor dat op stem gebaseerde leugendetectie werkt. Maar de redactie van het programma kan de werkzaamheid van het apparaat op geen enkele manier onderbouwen. De redactie wil vast geen mensen op verkeerde ideeën brengen. Het zou daarom het programma sieren als het in de volgende uitzending – en op de webpagina – een kritische noot zouden plaatsen. Een rectificatie zeg maar. En dat ze Marco Kamphuis nog eens uitlegt dat er kritische kijkers bestaan die je best vriendelijk te woord mag staan. En dat je niet moet bluffen met Latijnse citaten als je niet op het gymnasium hebt gezeten.
Verscheen eerder op het Forensische Psychologie Blog