Kloptdatwel?

orthomoleculaire geneeskunde

Rain-supplementen: een regen aan klachten

by 36 Comments

Rain International is producent van diverse supplementen. Vooral de producten Soul en Core worden intensief gepromoot met mooie plaatjes en praatjes, meestal door ‘Rain partners’. In wezen gaat het om zakjes geperste zaden die allerhande gezondheidsvoordelen zouden hebben. Inmiddels heeft de Reclame Code Commissie echter al in vier uitspraken vastgesteld dat degenen die de Rain-supplementen aanprijzen daarbij te ver gaan en de wet overtreden.

Rain-supplementen: een regen aan klachten 1
Een zakje Rain Soul (afbeelding: http://rainintl.com/home)

Rain springt in op de populariteit van zaden. In een zakje Rain Soul zitten zwart komijnzaad, zwart frambozenzaad en pitten van de Chardonnay-druif terwijl Rain Core mariadistelzaad, zwart komijnzaad, veenbeszaad en nog een hoop andere ingrediënten bevat, zoals boerenkool, paardenbloem en tarwegras.[1] De zaden worden koud geperst en in een zakje gedaan, waaraan dan nog flink wat water wordt toegevoegd. Smaakstoffen zitten er ook in, waardoor Soul naar granaatappel en passievrucht zou moeten smaken en Core naar pepermunt. Natuurlijk zijn de producten veganistisch, halal, GMO- en glutenvrij. Neem de producten samen, en het effect van beide wordt nog versterkt, aldus de producenten, die trots van ‘superkracht’ reppen.
Je moet er als consument wel even voor in de buidel tasten, want voor een doosje met 30 zakjes moet je al gauw tussen de 70 en 85 euro neertellen, afhankelijk van de distributeur. Je kunt ook zelf distributeur van Rain-producten worden, ‘Rain partner’ zoals dat heet. Met zulke constructies is het niet verwonderlijk dat op bepaalde discussiefora al van een piramidespel wordt gerept. De vergelijking met bijvoorbeeld Herbalife dringt zich inderdaad al snel op.

Diëtist Rob van Berkel schreef een tijd terug een kritisch artikel over de supplementen Soul en Core. Daarin betoogt hij gedetailleerd dat sprake is van misleiding. Zijn conclusie is:

“De producten Rain Soul en Rain Core liften mee op het gezonde imago van zaden. Onduidelijk is echter of de producten van Rain dezelfde voedingsstoffen bevatten en dus dezelfde eigenschappen hebben. Doordat de zaden geperst zijn verandert zonder twijfel de voedingswaarde. In ieder geval ontbreken de vetten op de voedingswaardedeclaratie, die (mede) verantwoordelijk worden gehouden voor enkele gunstige effecten. Andere voedingsstoffen zouden worden geconcentreerd, maar analysecijfers daarvan ontbreken. Het komt erop neer dat erg veel onduidelijk is, terwijl Rain en distributeurs doen voorkomen alsof die duidelijkheid er wel is waardoor de consument misleid wordt.”

Van Berkel diende vorig jaar ook een klacht in bij de Reclame Code Commissie tegen een partner die Rain-supplementen aanprijst en verkoopt. Die klacht werd op 23 augustus 2016 door de voorzitter van de RCC gegrond verklaard. De adverteerder had diverse medische claims gedaan die o.a. inhielden dat de ingrediënten in de Rain-producten het darmstelsel zouden kalmeren, de lever zouden ontgiften, ontstekingen zouden remmen en pijn zouden verminderen. Daarmee worden de supplementen volgens de voorzitter als geneesmiddelen neergezet en is de Geneesmiddelenwet van toepassing. Nu geen sprake is van een handelsvergunning voor deze ‘geneesmiddelen’ worden de uitlatingen als verboden geneesmiddelenreclame aangemerkt. Ze zijn in strijd met artikel 84 Geneesmiddelenwet.

Op 11 april 2017 deed de voorzitter van de RCC opnieuw uitspraak over reclame voor Rain-supplementen. In drie afzonderlijke uitspraken – deze, deze en deze – werd wederom strijd met de Geneesmiddelenwet of de Claimsverordening van de Europese Unie geconstateerd. De drie klachten waren afkomstig van iemand die zichzelf omschreef als ‘thuis in de orthomoleculaire wereld’. Onder de drie adverteerders maakte vooral een natuurgenezeres-distributeur het wel erg bont. In een onnavolgbaar betoog werden de Rain-producten aangeprezen om de lever te detoxen, dat arme orgaan dat vooral bij Lyme-patiënten “echt een bottle neck” zou zijn. De lever moet dan namelijk strijden tegen de Lyme-bacterie, zware metalen, medicijnen en straling. Maar toen de genezeres energetisch (?) een druppel (van een Rain-product, neem ik aan) op een cel van een Lyme-patiënt deed, bloeide de cel opeens op als een roos. De spininversie van de cel werd teruggedraaid en dat bleek uit een levend bloed analyse. Waarna nog een verhaal volgt over ene dr. Wright uit de USA (verbonden aan Rain overigens), diabetes, kanker, huidaandoeningen, vermoeidheid, migraine etc. Kortom, Rain Soul en Rain Core zijn bijna overal goed voor.

En toch heeft de voorzitter maar enkele regels nodig om ook deze uitlatingen als wettelijk verboden geneesmiddelenreclame af te keuren. Overtreding van het reclameverbod uit de Geneesmiddelenwet kan in theorie wordt bestraft met boetes oplopend tot 450.000 euro, maar erg veel prioriteit voor dit soort zaken lijkt de IGZ niet te hebben. Ook de andere twee klachten waren gegrond. De eerste betrof een nogal onsmakelijke reclame waarin een ex-kankerpatiënt een reeks gezondheidsclaims deed en bovendien beweerde dat dankzij de Rain-supplementen zijn grijzende haar weer zijn oorspronkelijke kleur terugkreeg. De gezondheidsclaims waren in strijd met de Europese Claimsverordening. Een ook de claims op een website gelieerd aan Rain International BV zelf vonden geen genade. Daar werden niet alleen alle gezondheidsclaims in strijd met de genoemde verordening verklaard, maar ook een voedingsclaim (“chlorella is een krachtige bron van…”).

Al met al hebben de reclames voor Rain-supplementen dus geen beste score bij de Reclame Code Commissie. Vier klachten, allemaal gegrond. Het is alleen jammer dat de voorzitter na het vaststellen van wetsovertreding niet meer toekomt aan de vraag of de reclames ook misleidend zijn. Bij die vraag rust op Rain en zijn adverterende partners de bewijslast om aan te tonen dat van misleiding geen sprake is. Dat zou zomaar eens een te zware last kunnen zijn. Wie toch aan de zaden wil, kan beter eens beginnen in de lokale supermarkt. Diëtist Van Berkel wijst er terecht op dat een potje zwart komijnzaad daar minder dan een euro kost.

Noot

[1] De exacte samenstelling is een bedrijfsgeheim: “Leuk geprobeerd! De exacte samenstelling is in principe een geheime formule voor producten als Soul en Core. We kunnen het evenmin met je delen als dat jij het bekroonde recept van je grootmoeders chili kan geven.”

Over Sven Kramer en de vitamine-pushers

by 5 Comments

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

Eind oktober vonden in Groningen de eerste schaatswedstrijden plaats in het kader van de strijd om de KNSB-cup. Zo vanzelfsprekend als dat lijkt was het deze maal niet. Lange tijd zag het er namelijk naar uit dat deze geen doorgang zouden kunnen vinden omdat de schaatsers zich onder aanvoering van veelvoudig wereldkampioen Sven Kramer verzetten tegen de KNSB en de manier waarop daar met geld en premies werd omgegaan. Een staking dreigde.

De KNSB leed afgelopen jaar een verlies van 2,7 miljoen euro en had problemen, maar op het nippertje werd overeenstemming bereikt. Kramer presteerde nu goed, maar maakte een jaar geleden nog een zeer slecht seizoen door ten gevolge van een overdosering aan vitamine B6, hem voorgeschreven door de orthomoleculaire kwakzalver Dirk Zoutewelle, die was toegevoegd aan de schaatsploeg. Hij had bij Kramer ‘enorme deficiënties’ geconstateerd, waarop hij hem o.a. vitamine B6 voorschreef in een dosering van 25 mg per dag, hetgeen neerkomt op ruim zestien maal de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van de Gezondheidsraad.

Kramer slikte in die periode twee dozijn pillen per dag en was op het ijs niet meer vooruit te branden. Hij formuleerde het later zelf zo: ‘Ik was naar de kloten’. In een ziekenhuis werden in het bloed van Kramer toxische spiegels aan dit vitamine gemeten en de daarbij passende geleidingsstoornissen van zijn beenzenuwen. Na het stoppen van de megadosis B6 herstelde de kwaal en inmiddels is het leed geleden en bijna vergeten.

Recent verscheen in een vaktijdschrift over voedingswetenschap een overzichtsartikel over de werking en bijwerkingen van voedingssupplementen bij topsport: Potential harmful effects of dietary supplements in sports medicine, Deldicque & Francaux, Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care (2016). Werkzaamheid en nut komen nauwelijks voor, terwijl bijwerkingen, deels door verontreiniging, regelmatig voorkomen. De auteurs, verbonden aan de Gentse universiteit, formuleren het zelf in hun artikel zo:

The consumption of over-the-counter supplements is very popular in athletes. Although most supplements may be considered as safe when taking at the recommended doses, athletes should be aware of the potential risks linked to the consumption of supplements. In addition to the risks linked to overdosage and cross-effects when combining different supplements at the same time, inadvertent or deliberate contamination with stimulants, estrogenic compounds, diuretics or anabolic agents may occur.

Sven Kramer, die is verbonden aan Team LottoNL-Jumbo, zal inmiddels wel zijn bekomst hebben van dat riskante slikken van overdoses aan supplementen, maar of de talrijke schaatsers die onder contract staan bij resp. Team Plantina Sprint en Team Plantina all round, zich die luxe ook kunnen permitteren, dat is nog maar de vraag.
Plantina is tegenwoordig de handelsnaam van het orthomoleculaire bedrijf van de beruchte orthomoleculaire apotheker n.p. Schuitemaker. Zelf maakt Kramer, die eerder onder contact stond bij Procter & Gamble, dat overigens ook supplementen produceert, wijselijk geen deel meer uit van een door vitamine-pushers gesponsord merkteam. Maar als de schaatsers van de Plantina-ploegen gedwongen zouden worden om het spul van Gert ‘Ortho’ Schuitemaker te slikken, waarvoor zij nu reclame maken, dan kunnen we gewoon wachten op de volgende vergiftiging in die gelederen. Dat geldt a fortiori als zij zich laten adviseren door ‘orthomoleculaire voedingsdeskundigen’ van het kaliber Dirk Zoutewelle, veelal opgeleid op de cursussen van de MBOG, een club ook al opgericht door Schuitemaker. Het had Kramer gesierd als hij ook dit probleem in zijn meningsverschillen met de KNSB had aangekaart. Helaas lijkt dat niet het geval te zijn geweest.

Ook geen belastinggeld voor orthomoleculair dieet

by Leave a Comment

Het college van de gemeente Amsterdam wees een aanvraag voor bijzondere bijstand voor de meerkosten van een orthomoleculair dieet af. Met adviezen van de GGD in de hand voerde het college aan dat voor het dieet geen medische noodzaak bestond. In beroep gooide de appellante een advies van een orthomoleculaire arts in de strijd. De Centrale Raad van Beroep stelde in navolging van de rechtbank vast dat het college dit advies terecht terzijde geschoven had. Een medische noodzaak voor het dieet is niet vast komen te staan.

Supplementen: meestal onnodig, maar altijd lucratief. (Foto: Ragesoss, CC-licentie)
Supplementen: meestal onnodig, maar altijd lucratief. (Foto: Ragesoss, CC-licentie)

De uitspraak van de Centrale Raad van Beroep is niet heel verrassend: eerder stelde hij het college van de gemeente Apeldoorn al in het gelijk toen dat een aanvraag voor bijzondere bijstand in verband met de aanschaf van orthomoleculaire voedingssupplementen afwees. In het Amsterdamse geval had de orthomoleculaire arts Van Lith gesteld “dat appellante lijdt aan een ernstige hypothyreoïdie [tekort aan schildklierhormonen, LD] en dat zij geen lactose en gluten kan verdragen”. Van Lith – achter in de zeventig – is vooral bekend van zijn activiteiten met het hormoon HCG als vermeend afslankmiddel, dat echter totaal niet effectief is. Er zijn ook genoeg redenen om de orthomoleculaire diagnoses en adviezen van Van Lith en zijn collega’s op dit gebied kritisch te benaderen. Dat deed de GGD Amsterdam dan ook in haar eigen advies:

“Daarin staat vermeld dat het verband tussen het aangevraagde dieet en de door Van Lith in zijn verklaring vermelde diagnose op grond van reguliere geneeskunde niet is te verklaren, dat de wetenschappelijke basis van orthomoleculaire diëten en voedingssupplementen nooit is aangetoond en dat in de reguliere geneeskunde geen medisch noodzakelijke diëten bekend zijn voor hepatitis C en hypothyreoïdie. Ook in het specifieke geval van appellante is er geen medisch-wetenschappelijke grond om een dieet of voedingssupplementen die op basis van orthomoleculaire diagnostiek worden voorgeschreven, te vergoeden vanuit de bijzondere bijstand. Voor de ziekten van appellante bestaan goede reguliere behandelingen via een internist-endocrinoloog en deze worden vergoed door de zorgverzekeraar. Voor een glutenvrij dieet en een lactosevrij dieet is een geobjectiveerde diagnose (na onderzoek door een regulier werkend specialist en een regulier werkend laboratorium) nodig. Een verklaring van een orthomoleculair arts voldoet niet aan die eis.”

Voor de Centrale Raad van Beroep was dit meer dan voldoende. Er was geen aanleiding te veronderstellen dat het GGD-advies op onzorgvuldige wijze tot stand was gekomen, noch dat er wel degelijk sprake was van een noodzaak voor een orthomoleculair dieet in objectief-medische zin. De Centrale Raad daarover:

“Met de door haar overgelegde verklaring van Van Lith heeft appellante niet aannemelijk gemaakt dat die noodzaak wel bestaat. De GGD heeft in het advies van 15 januari 2015 afdoende gemotiveerd dat de verklaring van Van Lith, die orthomoleculair arts is, niet is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten binnen de reguliere geneeskunde, waar voor de diagnose die Van Lith noemt en voor hepatitis C geen dieet bekend is. Bovendien heeft de GGD meer medische achtergrondinformatie bij Van Lith opgevraagd, maar niet ontvangen. Ook appellante heeft in hoger beroep geen andere, objectieve, medische gegevens overgelegd. Voor zover appellante heeft aangevoerd dat de uitslagen in het laboratorium goed zijn en dat haar gezondheid aanmerkelijk is verbeterd sinds zij haar dieet volgt, van welke stelling zij overigens evenmin objectieve medische gegevens heeft overgelegd, geldt dat niet is aangetoond dat dit een gevolg is van het door haar gevolgde dieet. Het college mocht dan ook afgaan op de adviezen van de GGD.”

Met deze tweede uitspraak over orthomoleculaire geneeskunde in korte tijd tekent zich een duidelijke lijn af in de jurisprudentie: supplementen en medisch niet-noodzakelijke diëten, allemaal prima, maar niet van gemeenschapsgeld. Ik kan dat alleen maar toejuichen, maar de orthomoleculairen zullen daar uiteraard anders over denken.

Geen belastinggeld voor orthomoleculaire supplementen

by 4 Comments

De gemeente Apeldoorn wees een aanvraag om bijzondere bijstand voor de kosten van orthomoleculaire voedingssupplementen af. Bij de rechter blijft dit besluit uiteindelijk in stand. De aanvraagster had zich beroepen op een advies van haar natuurarts, maar dat mag haar niet baten. De noodzaak om de voedingssupplementen te gebruiken is niet in objectief medische zin aangetoond, aldus de Centrale Raad van Beroep.

Supplementen: meestal onnodig, maar altijd lucratief. (Foto: Ragesoss, CC-licentie)
Supplementen: meestal onnodig, maar altijd lucratief. (Foto: Ragesoss, CC-licentie)

De Wet werk en bijstand – thans Participatiewet geheten – kent een aantal bepalingen over bijzondere bijstand. Deze vorm van bijstand is bedoeld voor noodzakelijke kosten die niet uit bijvoorbeeld de gewone bijstand, andere toeslagen of eigen vermogen kunnen worden betaald. In deze zaak ging het om een vrouw die sinds 1990 een gewone bijstandsuitkering ontving en in 2007 een beroep deed op de bijzondere bijstand voor consulten bij haar orthomoleculair arts en voor door hem voorgeschreven vitaminepreparaten. Haar aanvraag werd afgewezen en beroep bij de rechtbank leverde niets op. In 2011 deed de vrouw een nieuwe aanvraag voor bijzondere bijstand voor de kosten van voedingssupplementen, en weer kreeg ze nul op het rekest. Via de rechtbank, die het beroep ongegrond verklaarde, belandde de casus bij de Centrale Raad van Beroep, de hoogste feitenrechter in het sociale zekerheidsrecht.

Waarom had de vrouw voedingssupplementen nodig, terwijl die bij een gezond en gevarieerd dieet meestal overbodig zijn? Uit de eerste uitspraak van de Centrale Raad blijkt dat ze naar eigen zeggen leed aan “insulineresistentie of hypoglykemie“. De vrouw had een verklaring bijgevoegd van haar orthomoleculair arts. Zoals bekend gaat de orthomoleculaire leer ervan uit dat we de juiste moleculen moeten binnenkrijgen, en meestal komt dat neer op supplementen in grote hoeveelheden. De verklaring van de arts hield in dit geval in dat de vrouw:

“ten gevolge van het metabole syndroom en het chronisch vermoeidheidssyndroom sterk wisselende bloedsuikers heeft, waardoor zij regelmatig dreigt flauw te vallen. Met behulp van bloedsuikerregulerende voedingssupplementen en immuunregulerende middelen kunnen deze klachten sterk beperkt worden.”

Geen belastinggeld voor orthomoleculaire supplementen 2
De Amerikaanse arts Jacob E. Teitelbaum (foto: Michael Starr | Wikimedia Commons)

Aldus nog steeds de arts, Paul van Meerendonk genaamd. Over hem en zijn behandeling van het chronisch vermoeidheidssyndroom publiceerde de Vereniging tegen de Kwakzalverij bijna tien jaar geleden al een uitgebreid artikel. Van Meerendonk is een adept van de Amerikaanse arts Jacob E. Teitelbaum, die zichzelf van het chronisch vermoeidheidssyndroom zou hebben genezen en daar ooit een nimmer gerepliceerd onderzoek over publiceerde. Teitelbaum is trouwens ook verbonden aan Safer-Tech Solutions, dat samen met het eerder op Kloptdatwel besproken Doctors for Safer Schools de vermeende gezondheidsrisico’s van elektromagnetische velden aankaart. Hij staat er vermeld als “specialist in complementary medicine”. Wie meer wil weten over Van Meerendonk kan een poging wagen diens vrijwel onleesbare website te raadplegen. Die zou zijn “opgericht door een zeer tevreden cliënt”, maar daar heb ik toch zo mijn twijfels bij.

In elk geval was de Centrale Raad van Beroep in eerste instantie streng voor de gemeente. Die diende ook zelf medisch onderzoek te laten verrichten naar de aan- of afwezigheid van een medische noodzaak om voedingssupplementen te gebruiken. De gemeente deed braaf wat er van haar verlangd werd en stuurde een arts langs voor een medisch indicatieadvies. Dat advies liet aan duidelijkheid niets te wensen over, zo blijkt uit de tweede uitspraak van de Centrale Raad:

” De arts komt tot de conclusie dat bij appellante geen aandoeningen zijn vastgesteld waarbij een opnamestoornis of een verhoogd verbruik van vitamines, mineralen, eiwitten en aminozuren aannemelijk is. Ook komen uit de informatie ontvangen van de huisarts en de orthomoleculair arts geen geobjectiveerde tekorten naar voren. Dat appellante een verbetering van haar klachten heeft ervaren in de jaren waarin zij een orthomoleculair dieet heeft gevolgd, kan niet worden uitgesloten, maar een oorzakelijk verband hiertussen is onvoldoende aangetoond.”

De nadruk zal moeten liggen op geobjectiveerde tekorten. De vrouw beriep zich weer op het advies van haar natuurarts (“Van Meerendonk is naast natuurarts tevens regulier arts”, aldus appellante) en bekritiseerde de raadpleging van het dossier bij de huisarts: daar zou weinig informatie instaan, omdat de huisarts haar niet behandelde voor de beweerde insulineresistentie of hypoglykemie. Dat was kennelijk uitsluitend de diagnose van natuurarts Van Meerendonk, en daar mogen we best aan twijfelen. Voor de Centrale Raad van Beroep is de kous nu af:

“De arts [van de gemeente] heeft voldoende toegelicht waarom niet in objectief medische zin is gebleken van de noodzaak om de voedingssupplementen te gebruiken. Appellante heeft daar in hoger beroep onvoldoende tegenover gesteld. Het enkele gegeven dat de arts van appellante op 12 oktober 2012 heeft gesteld dat haar klachten met behulp van de voedingssupplementen sterk beperkt kunnen worden en dat uit zijn verklaring van 30 september 2014 blijkt dat appellante baat heeft bij een koolhydraatbeperkt dieet, is onvoldoende om te twijfelen aan de juistheid van het advies, aangezien de arts van appellante in deze verklaringen niets zegt over de medische noodzaak van het gebruik van de voedingssupplementen.”

Met de verwijzing naar geobjectiveerde tekorten (zie hiervoor) en een noodzaak om supplementen te gebruiken in objectief medische zin betoont de Centrale Raad van Beroep zich een aanhanger van de geneeskunde die evidence-based is. Eerder zagen we al dat deze rechter niet overtuigd was van het nut van chiropraxie. Een evidence-based aanpak is natuurlijk altijd toe te juichen, en dat geldt a fortiori wanneer het – zoals in dit geval – om de besteding van belastinggeld gaat.