Een van de activiteiten die we binnen de Skepsis werkgroep Amsterdam ontplooien is op een relaxte manier gezamenlijk een boek lezen en het vervolgens bespreken. Het boek dat we recentelijk gelezen en besproken hebben is: ‘Merchants of Doubt’. Laat ik vooropstellen dat het niet in mijn bedoeling ligt om een volledige boekbespreking te geven. Het boek is al uitgebreid besproken o.a. in Trouw en in het NRC o.a. door Karel Knip (NRC, 3 november 2012).
Voor mijn gevoel is ‘Merchants of Doubts’ een uitstekend voorbeeld van onderzoeksjournalistiek. Het laat, zeer goed onderbouwd, zien hoe een klein groepje (voornamelijk) wetenschappers uit ideologische motieven er een carrière van gemaakt hebben om twijfel te zaaien over allerlei onderwerpen voornamelijk door het wetenschappelijk proces te verdraaien en te misbruiken.
Het begint allemaal met het twijfel zaaien over de schadelijke effecten van sigaretten en is momenteel o.a. gericht om twijfel te zaaien over de wetenschap achter de klimaat problematiek. De eindconclusie lijkt te zijn dat men uit ideologische motieven twijfel probeert te zaaien over het wetenschappelijk proces zelf.
De reden dat ik echter dit stukje schrijf, heeft te maken met een onderwerp dat in het boek behandeld wordt. DDT, Rachel Carson en haar boek “Silent Spring” waarvan men kan beweren dat de publicatie van dit boek het startschot was voor de moderne milieubeweging.
In het boek ‘Merchants of Doubt’ komt ter sprake dat er recentelijk een beweging was die Rachel Carson aanviel en het gebruik van DDT voor malariabestrijding bejubelde. Er is bijna niemand die tegenspreekt dat indertijd DDT, gedurende een relatief korte periode, min of meer een zegen voor de mensheid was.
De claim die in deze context gebruikt werd om Rachel Carson in een kwaad daglicht te stellen was dat als DDT nog steeds gebruikt mocht worden in ontwikkelingslanden er wederom miljoenen mensen gered konden worden aangezien DDT indertijd zeer effectief was bij de het uitroeien van malaria in bepaalde gebieden. Als de regeringen van ontwikkelingslanden niet min of meer gechanteerd waren door milieu actiegroepen die weer gesteund werden door Westerse regeringen die weer gingen over ontwikkelingsgelden, om geen DDT meer te gebruiken voor het uitroeien van de malariamug waren er nu nog miljoenen mensen in leven. Daarnaast wordt beweerd dat moderne middelen niet zo effectief zijn als DDT was en nu nog steeds zou zijn.
Terwijl ik het boek aan het lezen was herinnerde ik me dat ik over dit onderwerp met deze argumentatie gelezen had en indertijd vond dat dit alles heel redelijk en aannemelijk klonk. Ik meen me ook te herinneren dat ik me indertijd afvroeg of resistentie niet een rol zou kunnen spelen hetgeen DDT tegenwoordig minder effectief zou maken. Ik heb dat echter niet opgevolgd met wat onderzoek. Als Kritisch Denker heb ik echter ondertussen teveel boeken over valse herinneringen gelezen om deze herinnering daarom ‘unverfroren’ voor waar aan te nemen. Helaas kan ik daarom alleen maar terugvallen op de herinnering dat ik dit deze redenering als aannemelijk heb beschouwd, hetgeen ik wel voor 100% zeker weet aangezien ik het ooit eens in een discussie naar voren heb gebracht.
Laat ik er kort over zijn, in het boek zelf wordt brandhout gemaakt van de door de echte ‘Merchants of Doubt’ (dus niet het boek) gebruikte argumentatie.
Er zijn twee belangrijke redenen voor mij om volledig met de argumentatie die in het boek ‘Merchants of Doubt’ gepresenteerd worden mee te gaan. De eerste was dat er op de man/vrouw gespeeld werd. De persoon Rachel Carson werd in eerste instantie aangevallen en pas in tweede instantie haar beweringen, een klassieke drogreden. In het boek wordt aannemelijk gemaakt dat dit in feite een aanval is op de betrouwbaarheid van de gegevens die via een wetenschappelijk proces verzameld zijn.
Voor mij persoonlijk misschien nog belangrijker was eigenlijk dat ik recentelijk in een kringloopwinkel een oud Biologie boek uit 1975 tegenkwam, ver voor de introductie van Internet (Biologie 5v; H.H. Kreutzer & A.A.G. Oskamp; Wolters Noordhoff; 1975; ISBN: 9001505368; p. 235). Daaraan werd al vermeld DDT niet meer zo effectief was. Ik citeer: ‘Al spoedig bleek DDT echter niet onbeperkt toepasbaar. Binnen de te bestrijden insectensoorten komen mutanten voor die DDT-ase kunnen maken, een enzym dat DDT omzet in een niet giftige stof. Deze mutanten waren in het nieuwe milieu in het voordeel boven hun soortgenoten, zodat zij deze laatste na korte tijd geheel verdrongen (…). Bespuiting met DDT had nu geen succes meer.’
Dit is een van de argumenten, met nog meer onderbouwing, die ook in het boek ‘Merchants of Doubt’ naar voren gebracht worden en het gegeven dat ik deze informatie bevestigd heb gevonden in een pre-Internet tijdperk leerboek, laat mij er een grote weegfactor aan toekennen. (Als ’grumpy old man’ ben ik nu ook min of meer verplicht om te zeggen dat ze in die tijd betere en meer gedegen leerboeken maakten).
Het is trouwens interessant om te kunnen constateren dat men in het artikel over DDT op de Nederlandstalige Wikipedia kan lezen: “Het verbieden van DDT als middel bij de malariabestrijding heeft dan ook vele doden tot gevolg gehad.” Op de Engelstalige Wikipedia artikel over DDT kon ik deze zin echter niet vinden. De Engelstalige versie is ook uitgebreider en duidelijk iets kritischer m.b.t. het gebruik van DDT en ondersteunt veel van de argumenten die in het boek naar voren gebracht worden.
Al met al kan ik dit alleen maar als een goede les beschouwen voor iemand die kritisch probeert te denken. Om het maar met Lenin te zeggen: “Vertrauen ist Gut, Kontrolle ist Besser!”. Neem niets zo maar voor waar aan, controleer altijd! En dit laatste geld vooral als ideologie een rol speelt.
In Skepter 24.2 besprak Cees Renckens het boek ook al uitgebreid: ‘Handelaren in twijfel‘.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Interessant is wat Brian Dunning van http://skeptoid.com/episodes/4230 over het wel of niet gebruik van DDT vindt.
Hij kreeg flink wat kritiek over zich heen, vooral vanwege het vermeende gebruik van info van junkscience.com (Steven Milloy).
Op http://www.skepticblog.org/2010/12/09/skeptoids-massive-ddt-fail/ geeft hij verweer hier op.
Brian Dunning’s conclusie wat het gebruik van DDT betreft is : “DDT does have its place, and its current usage is probably not too far off of what it should be. The exception is Africa where DDT’s upside far outweighs the down, and my opinion is that donors should relax their restrictions against it, and leave those decisions to the experts on the front lines in Africa. For much of the rest of the world, DDT has largely been supplanted by newer and better agricultural pesticides, and there’s insufficient reason to put collateral species under pressure. A scientific review nearly always produces better focused policy, and our DDT policy is definitely due for a tuneup.”
Als leek, kan ik me hier goed in vinden, maar ik heb het boek ‘Merchants of Doubt’ dan ook (nog) niet gelezen.
De schadelijke effecten van DDT komen door de massale toepassing in de landbouw. Maar kijk eens naar het volgende tabelletje
aantal gevallen malaria Ceylon
jaar aantal
1948 2.800.000
1962 31
1963 17
toen stopte het grote antimalariaprogramma met DDT, als een direct gevolg van Silent Spring.
1964 150
1965 308
1966 499
1967 3.466
1968 1.000.000
1969 2.500.000
De toepassing van DDT tegen malaria is dat je het binnenshuis op de muren sproeit, waar de muggen gaan zitten. In het relatieve donker en de droogte van een woning vergaat het DDT maar langzaam, en je hebt er dus niet zoveel van nodig. Bij die toepassing loop je ook veel minder kans op ontwikkeling van resistentie, denk ik. Ik zie niet in waarom je DDT voor gebruik binnenshuis tegen malaria kunt continueren en tegelijk verbieden dat je het met tonnen tegelijk over de velden verspreidt.
Overigens was het optreden van resistentie tegen DDT etc. helemaal niet de reden om het te verbieden. Silent Spring ging over het effect op de eieren van sommige Amerikaanse vogels.
Hmm, skepticism 101: Correlatie is geen causatie, en dus zo op zichzelf vind ik het rijtje getallen wat simplistisch. In Merchants of Doubt wordt, zou uit m’n hoofd, een aantal factoren genoemd waardoor malariagevallen weer zijn gaan toenemen. Ook, en ik check het boek nu even, wordt genoemd dat de global malaria eradication campaign door is gegaan t/m 1969!
Ik kon het laten om maar vast de Nederlanse Wikipedia wat te verbeteren, met inderdaad een referentie naar de schadelijk van grootschallige toepassing in de landbouw.
Het is inderdaad niet zo dat DDT verboden werd vanwege resistentie, maar het is wel simpelweg een feit dat het minder effectief werd. En ik zou niet weten waarom de manier van toepassing zoals Nienhuys die omschrijft minder resistentie-ontwikkeling zou betekenen. Bij antibiotica kuren (als analogie) is het juist belangrijk om niet te weinig te gebruiken omdat als je niet alle bacterieen zsm doodmaakt, de kans dat de overgeblevene resistent zijn juist groot is.
Maar ja, om mezelf op dat laatste een tegenargument te geven: bij grootschalig landbouw gebruik heb je het nou eenmaal over een veel grotere populatie die je potentieel resistant maakt.
Die malariamuggen leven heus niet alleen van mensen. Er zijn er veel en veel meer dan bij de mensen thuis zitten, denk ik zo. Bij bacteriën wordt de resistentie ook bevorderd doordat er veel te veel antibiotica worden gebruikt, bijvoorbeeld in de veeteelt als algemene profylaxe tegen allerlei soort besmetting. Het wordt aanbevolen om antibioticakuren helemaal af te maken (om te voorkomen dat er nog bacteriën overblijven die een hogere resistentie hebben). Maar of in culturen waar antibiotica min of meer vrij verkrijgbaar zijn en als snoepjes worden uitgedeeld iedereen zich daaraan houdt, is betwijfelbaar.
Als er alleen al in het toenmalige Ceylon ruim 3,5 miljoen geinfecteerde met malaria bijkwamen in de 5 jaar na beeindiging van het antimalariaprogramma….
Hoeveel zullen er dan zijn geweest in alle malaria gebieden van de wereld?
Als je zoveel geinfecteerde kan voorkomen doormiddel van DDT, dan moet de schadelijkheid van DDT wel enorm zijn om het middel te verbieden.Ik ben (nog) niet “om” zoals Ruud Herold.
Daarbij vindt ik de 2 belangrijke redenen ,die Ruud aanvoerd in zijn artikel, om mee te kunnen gaan in de argumentatie die in het boek ‘Merchants of Doubt’ wordt gepresenteerd, niet erg “evidence based”.
Reden 1: Rachel Carson, auteur van “Silent Spring” zou eerst op de persoon zijn aangevallen (Ad Hominem), en pas in 2e instantie haar beweringen.Dit is natuurlijk niet zoals het hoort, maar het doet niets af aan de argumenten tegen haar(Carson) beweringen betreffende DDT.
Reden 2: Een biologie boek uit 1975, waarin wordt vermeld dat DDT niet meer zo effectief zou zijn.Effectief tegen wat? tegen malaria? ,tegen gewas bescherming?
Dit zouden voor mij geen redenen zijn om van standpunt te veranderen.Harde cijfers betreffende het kunnen voorkomen van malaria d.m.v DDT, contra schade ontstaan door het gebruik van DDT ter voorkoming van malaria, zou mij eventueel kunnen overtuigen.
Door DDT zou in Sri Lanka (Ceylon) per jaar 2,8 miljoen nieuwe gevallen van malaria kunnen worden voorkomen, dan vraag ik mij af of de reden om DDT niet toe te laten net zoveel “weegt” als die 2,8 miljoen nieuwe malaria patiënten.
Die 2.8 miljoen is misschien niet zo’n strak getal. Ik vond hier nog wel een leuke van scienceblogs, waarin het beeld er weer heel anders uit ziet:
http://scienceblogs.com/deltoid/2010/09/15/indor-goklnay-ddt-and-malaria/
Lijkt een beetje lastig te doorgronden waar al die verschillende getallen vandaan komen. Feit is in ieder geval dat DDT behoorlijk schadelijk is, en vooral grootschalig gebruik in de landbouw desastreus is terwijl de effectiviteit van korte duur is. De WHO is zelf op dit moment ook niet tegen het kleinschalig gebruik (impregneren van muren van woningen e.d.).
Ik had er laatst toevallig een filmpje over gezien. Van Periodic Videos een fantastische serie en een inmiddels beroemde professor (als je haar maar goed zit).
http://youtu.be/L3QkJ9-Wnk4
http://www.periodicvideos.com/
Er zijn hierboven ook al enkele andere argumenten naar voren gebracht die ook in het boek uitgebreid ter sprake komen.
De aanval op Rachel Carson zelf vond ik vooral van belang omdat deze past in de strategie die in het boek beschreven wordt, speel op de persoon en zaai verwarring over de feiten.
Dat schoolboek vond ik belangrijk omdat daar het resistentiemechanisme beschreven wordt. De ontwikkeling van resistentie is iets wat je op evolutionaire gronden ook mag verwachten.
Ik heb het vermoeden dat de reden dat DDT nu nog enige werkzaamheid heeft juist te maken heeft met het terugdringen van grootschalig gebruik zodat de resistentie niet zo sterk verspreid werd.
Hopelijk niet off-topic, maar ik kreeg de afgelopen jaren uit de media de indruk dat het malariaprobleem met klamboes opgelost kon worden. Dat heeft mij altijd zeer verbaasd. Toevallig gaan noten 129 en 130 (DDT, E Wiki) over dit onderwerp ; er worden minder (sterf)gevallen etc. vermeld bij het gebruik van klamboes ingesmeerd met artemisinin bij kinderen van 1 t/m 5.
Ik stel mij nu even voor dat ik in de tropen woon. Een baby kan men nog wel onder de klamboe houden van 6 uur ’s avonds tot 6 uur ’s morgens, maar heeft iemand dat al eens geprobeerd met een peuter van 2 ? Daar vallen dus meteen al de eerste slachtoffers.
In ieder geval, het kind dat 5 jaar lang ’s nachts keurig in zijn klamboe sliep zal op enig moment 6 worden, en zal dan zeker alsnog worden gestoken. Het is dan niet geïmmuniseerd en wordt dan volgens mijn berekening doodziek of sterft. Met een paar jaar vertraging dus.
Over dit punt hoor ik nooit iemand.
Als je wat ouder bent, heb je een stuk betere overlevingskans bij malaria, mits je de juiste behandeling krijgt natuurlijk. Probleem met die hele kleintjes is dat ze vaak al ondervoed zijn en dan kan malaria gemakkelijk de doodsklap zijn.
Probleem met die klamboe’s is dat muggen steeds vroeger op de avond actief worden en er ook makkelijk gaten in de klamboes komen. In de meeste woningen op het Afrikaanse platteland is ook geen of erg weinig elektrisch licht en is het ook een lastige kwestie om je ervan te vergewissen dat er geen mug in je klamboe zit (spreek uit ervaring).
Maar elke maatregel die via fysieke middelen de kans op steken vermindert, is denk ik welkom. De kans op besmetting kan daardoor alleen maar afnemen.
Dat er gesproken wordt over kinderen van 1 tot 5 jaar heeft denk ik ook een puur praktische reden: in veel Afrikaanse landen werken ze met zgn. ‘under-five clinics’ een soort consultatiebureaus waar moeders iedere maand met hun kinderen onder de vijf heen gaan voor vaccinaties en simpele gezondheidschecks (wegen en lengte opmeten). Dat is dus een bestaand logistiek kanaal, waarmee je de bevolking makkelijk bereikt en waaruit je ook relatief eenvoudig resultaten van de campagnes kunt afleiden.