Kustbescherming met Poul Jakobsen, innovatie of pseudowetenschap?

Het klinkt eigenlijk te simpel: een strand laten aangroeien door er her en der wat plastic buizen in te steken. Maar daar komt de uitvinding van Deen Poul Jakobsen toch zo’n beetje op neer. Hij weet zelf ook niet precies hoe het werkt, maar haalt er naar eigen zeggen wel successen mee op verschillende plekken in de wereld. Aannemer Koninklijke BAM Groep was zo enthousiast dat het wel een proef wilde doen in samenwerking met Rijkswaterstaat. Op no-cure-no pay basis. Tussen 2006 en 2011 vond het experiment, project Ecobeach, plaats bij Egmond aan Zee. Wetenschappers zijn achteraf bepaald niet overtuigd van een positieve bijdrage van de buizen op de aangroei van het strand. Desondanks ontving BAM een bonus van Rijkswaterstaat – omdat niet onomstotelijk bewezen is dat de buizen niét werken.

Pressure Equalizing Modules

Jakobsen noemt zijn buizen Pressure Equalizing Modules (PEM) en brengt ze aan de man via zijn bedrijf Skagen Innovation Centre. De PEM zijn 2 tot 3 meter lang en de onderste helft is waterdoorlatend. Ze worden ingegraven in het strand in een rijtje loodrecht op de zee met een onderlinge afstand van een meter of 10. Over de breedte van het strand plaats je dan een aantal van die rijtjes telkens met een tussenruimte van 100 meter.
De PEM beïnvloeden volgens Jakobsen de waterafvoer van strand tussen hoogwater en laagwater, het strand valt eerder droog als het water zich terugtrekt. Het strand is dan langer droog en dus waait er misschien makkelijker zand van strand richting duinen. Maar er zijn meer theorieën over de werking. Zo zou via de openingen in de buizen in het zand opgesloten lucht makkelijker kunnen ontsnappen; golven zouden sneller voortbewegen over het ingeklonken strand en daardoor een minder eroderende werking hebben.

Een probleem met al die ideeën is dat de effecten lokaal rondom zo’n PEM nog wel voorstelbaar zijn, maar dat niet goed begrepen wordt waarom het over een heel strand effect kan hebben als er in verhouding zo weinig lijken te staan. Of het ook echt werkt in de praktijk, is niet zo makkelijk te bepalen. De natuurlijke variatie in strandaanwas en afkalving is groot en het effect van een ingreep is moeilijk op conto van zo’n ingreep te schrijven als je niet over langere periode meet.
Op de website van Jakobsen staan zijn succesverhalen, maar de onderbouwing daarvan is niet bepaald overtuigend. Of je moet je tevreden stellen met de foto’s van een tijd vóór en ná aanbrenging van de PEM op diverse stranden over de wereld. Of die foto’s wel bij vergelijkbaar tij, wind en andere atmosferische omstandigheden zijn genomen, is niet makkelijk vast te stellen. Twijfels genoeg, maar toch wekt Jakobsens vinding de interesse van sommige wetenschappers en aannemers.

Ecobeach

De Koninklijke BAM Groep wil de PEM wel uitproberen en zet in 2006 met Rijkswaterstaat het project Ecobeach op. De proef lijkt goed doordacht. Op één strook strand worden PEM aangebracht en een vergelijkbare strook er vlakbij zal dienen als controle. Als de buizen echt werken, zou je verwachten dat het teststrand meer aangroeit dan het referentiegebied.
Ook wordt er samengewerkt met de TU Delft en onderzoeksinstituut Deltares, die wetenschappers zullen het project monitoren en bekijken of het systeem nou echt werkt of niet.
De buizen worden vanaf november 2006 het strand ingeboord en de website gaat de lucht in. De kosten van het project bedragen bijna een miljoen euro; ruim de helft gaat op aan installatie, licentie, onderzoek, onderhoud en verwijderen van de PEM en de rest aan monitoring en analyse.
Na één jaar komt er een tussenrapportage, daaruit blijkt dat die periode te kort is om een trendbreuk waar te nemen. De natuurlijke dynamiek is groot, onder andere door een storm in januari 2007 en een periode met vooral oostenwind tot mei. Niet voor niets was de proefperiode ook op drie jaar gezet. Afwachten dus.

‘Something is rotten in the state of Denmark’

In Denemarken loopt al langer een proef, bij Hvide Sands. Maar al snel beginnen de wetenschappers en het Deense Kystdirektorat te twijfelen aan de werking. Er wordt een commissie ingesteld om het te onderzoeken, omdat Jakobsen het niet eens is met de negatieve conclusies. Professor Hans Burcharth die eerder nog positief was over de vinding van Jakobsen en door hem was voorgedragen als lid van de evaluatiecommissie komt nu ook tot een negatief oordeel (in 2008). Ook andere hoogleraren en deskundigen vellen vernietigende oordelen (rapporten bij het Kystdirektorat). Maar dat legt Jakobsen allemaal naast zich neer. Die hoogleraren zijn natuurlijk betaald door het  Kystdirektorat om die conclusies te trekken en alleen zijn eigen rapporten zijn wetenschappelijk betrouwbaar. Politici vonden Jakobsen blijkbaar nog geloofwaardig; lopende proeven worden voortgezet en nieuwe projecten voorbereid. Een wisseling van de macht en een nieuwe minister betekenen echter een einde voor het geëxperimenteer in november 2011.
Ook op andere plekken op de wereld waar Jakobsen bezig is met zijn PEM weet hij mensen tegen de haren in te strijken. In Australië kwam een negatief rapport uit, maar ook daar zet Jakobsen een eigen positief rapport tegenover. Dat directe counteren van kritiek ligt hem wel. Het volgende item van de Deense televisie laat zien dat de kustbewaking in januari 2013 eindelijk de buizen bij Hvide Sande verwijdert. Jakobsen staat doodleuk een eindje verderop nieuwe buizen het strand in te boren. Het leidde  tot een aangifte bij de politie tegen Jakobsen voor het zonder toestemming plaatsen van PEMs. En die gaf op zijn beurt het Kystdirekorat aan voor het beschadigen van de bestaande PEM-installatie. Gezellig.

Evaluatie?

In 2011 werden in Nederland de buizen verwijderd. De eindevaluatie liet echter op zich wachten. De website van Ecobeach laat niets nieuws zien sinds september 2008 (zie naschrift 15/1/2014). Een kennis uit Denemarken vroeg diverse malen bij Rijkswaterstaat hoe het stond met het eindrapport. Dat zou eerst in in juli 2011 moeten komen, maar de verschijningsdatum werd telkens opgeschoven. Ik belde zelf in maart dit jaar eens met Rijkswaterstaat: het tweede kwartaal van 2013 zou het er dan moeten zijn. Inmiddels is duidelijk dat zo’n eindverslag er voorlopig nog niet komt, wel kwam er een folder uit, waarin de resultaten van het experiment en de bijzondere samenwerkingsvorm tussen Rijkswaterstaat en BAM in staan beschreven. Die folder is nog niet online te vinden bij Rijkswaterstaat of de Ecobeach-site, maar nu hier wel (zie naschrift).

Uit die folder:

De resultaten tot nu en de bijdrage van Ecobeach hieraan zijn moeilijk verklaarbaar met de bestaande wetenschappelijke inzichten. Dit leidt tot veel discussie, zowel in Denemarken als in Nederland. Als een eventuele werking niet met de bestaande theorieën uitgelegd kan worden, leidt dit snel tot de conclusie dat het niet kan werken. De resultaten zijn echter veelbelovend. Daarom is Rijkswaterstaat benieuwd naar verder onderzoek.
Kennisinstituut Deltares voerde voor Rijkswaterstaat de analyses van de resultaten uit. Ook hier ontstond discussie over de interpretatie en de conclusies die daaruit kunnen worden afgeleid. Rijkswaterstaat en BAM onderschrijven niet alle interpretaties en onderbouwingen uit de analyse van Deltares.

Interessant, een discussie. Het was al wel eerder duidelijk dat er een verschil van inzicht was ontstaan tussen BAM enerzijds en de bij het project betrokken wetenschappers anderzijds. Eén van de scripties die geschreven werd door een masterstudent van de TU Delft (oktober 2011) wordt in de online versie (pdf) voorafgegaan door drie pagina’s van BAM. Daarin geeft BAM aan dat het bepaalde conclusies in de scriptie niet deelt.

Het eindrapport van Deltares staat wel online en dat dateert al van november 2012, daar zijn mijn kennis en ik nooit op gewezen door Rijkswaterstaat. De conclusie van Deltares is inderdaad heel wat minder positief:

As both areas exhibit similar trend breaks, the evidence for identifying and quantifying a possible effect of the Ecobeach system is inconclusive.

The possible influence of the PEM on the local beach and dune morphology falls within the range of natural variability in the study area.

Er staat ook in dat de aangroei die gezien werd in overeenstemming is met de verwachtte aangroei door suppleties die in 2004 en 2005 net ten noorden en zuiden van Ecobeach waren uitgevoerd. Ik kan dit bij elkaar niet veel anders vertalen dan dat er geen aanwijzingen zijn dat de buizen een positieve bijdrage hebben geleverd. Uit alle wetenschappelijk onderbouwde stukken die ik nu over Ecobeach gezien heb, komt ditzelfde beeld naar voren. Waarom is Rijkswaterstaat dan toch zo positief in die folder?

Verschil van inzicht is een bonus waard

Deltares wilde verder geen toelichting geven op het verschil van inzicht en gaf aan dat alles wat ze erover te zeggen hadden in hun rapport staat. Ook bij Rijkswaterstaat klopte ik aan en daar vroeg ik ook hoe het nu zat met die bonus die BAM tegemoet kon zien als de proef zou slagen. In de folder stond daarover:

Het is bijzonder dat deze financiële afspraken zijn gemaakt zonder in detail vast te leggen en te weten waar het onderzoek toe zou leiden. Het was ook de eerste keer dat zo’n financiële prikkel in een innovatieproject van Rijkswaterstaat is toegepast.

En:

Zowel BAM als Rijkswaterstaat zien de financiële prikkel (de ‘bonusregeling’) uit het contract als een positieve stimulans om intensief samen te werken.

Rijkswaterstaat was echter niet veel spraakzamer dan Deltares:

Verschil van inzicht tussen RWS & BAM enerzijds en Deltares anderzijds
Het onderzoek heeft van mei 2005 tot oktober 2011 gelopen. Er zijn zeker belovende resultaten te zien zoals meer zand en de samenstelling van het zand is in de proefperiode veranderd. Deltares kan op basis van het onderzoek niet bewijzen dat Ecobeach niet werkt. Rijkswaterstaat en de BAM willen de effecten van Ecobeach duiden en willen daarom een vervolgonderzoek.

Financiële afspraken
De uitbetaling van de BAM was gerelateerd aan de groei van het strand (uitgedrukt in toename m³ zand). Het strand is gegroeid en dus is de BAM betaald.

Deltares kan ‘niet bewijzen dat Ecobeach niet werkt’ en daarom is de bonus aan BAM uitbetaald? Dat klinkt toch wat merkwaardig. Of is Deltares niet betrouwbaar, omdat ze concurrentie zien in de vinding, zoals Jakobsen in een interview (2008) stelde? Dat klinkt nog merkwaardiger. Het lijkt er eerder op dat Rijkswaterstaat gewoonweg héél graag die bonus wilde uitkeren. Misschien vanwege de bijzondere vorm van samenwerking die zo goed bevallen is?

Dit artikel was niet tot stand gekomen zonder de eerste tip van Robin de Nijs en zijn waardevolle inbreng in het vervolg.

Naschrift 15 januari 2014: het zal wel helemaal niets te maken hebben met het WOB-verzoek dat ik ingediend heb, maar opeens is de Ecobeach-site weer bijgewerkt. Toen ik belde met Rijkswaterstaat in maart 2013 was het laatste bericht van september 2008. Nu staat er heel wat meer, maar de datums die staan bij de berichten zijn dus niet de publicatiedatum! Ook de folder staat nu daar online. Jammer dat er een bericht van 20 december 2013 ontbreekt bij ‘In het nieuws’ 😉

Update 10 oktober 2014: Met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur heb ik documenten verkregen, die iets meer helderheid bieden over de gang van zaken. Zie het vervolg:  Ecobeach – hoe een mislukt experiment beloond werd met een staatsbonus