In 2007 herdacht het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) zijn 150-jarig bestaan, met een Gedenkboek. Niet zonder trots vermeldt de redactie in de inleiding, dat “het NTvG … behoort tot een select internationaal gezelschap van algemeen medische tijdschriften die meer dan 150 jaar bestaan”. Genoemd worden dan The New England Journal of Medicine uit 1812, The Lancet uit 1823, het Deens Ugeskrift for Laeger uit 1839 en de British Medical Journal uit 1840.
Zelfs in de deftige burelen van het NTvG was men vergeten dat ons koninkrijk nog een ouder tijdschrift dan het NTvG kende, het Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië (GTNI), het orgaan van de Vereeniging tot Bevordering der Geneeskundige Wetenschappen in Nederlandsch-Indië, waarvan het eerste nummer al in 1852 verscheen, dus vijf jaar eerder dan het NTvG. Dit tijdschrift verscheen tot 1930 éénmaal per jaar, later 18x, 26x en na 1937 wekelijks. In het rampjaar 1942 verscheen het tijdschrift nog 8 keer; het laatste nummer op 24 februari. Op zondag 1 maart 1942 landden de Jappen op Java, en capituleerde het KNIL een week later.
In het eerste nummer uit 1942 schreef de gérant, Bonne, hoogleraar aan de Geneeskundige Hoogeschool te Batavia, een voorwoord: ‘Ons Tijdschrift in Oorlogstijd’, waarvan de laatste twee zinnen luiden: “De oorlog kan in enkele dagen wegvagen, hetgeen gedurende generaties is opgebouwd. Moge ons tijdschrift standhouden”. De eerste zin is waar, de tweede bleef een vrome wens. Zo werd de 150 jaar niet gehaald, maar een eervolle vermelding in het KNMG-Gedenkboek was niet overdreven geweest.
Het NTvG bestaat nog altijd en mag best trots zijn op zijn ouderdom. Ik lees het blad sinds de jaren ’70 en publiceerde er een aantal artikelen in, soms gynaecologisch, vaker over alternatieve geneeswijzen. In de vorige eeuw had het blad de saaie uitvoering, die wetenschappelijke tijdschriften toen allemaal hadden. De laatste twee decennia ziet het blad er journalistieker uit, heeft een nieuwsrubriek en bevat ook kleurenfoto’s. Onderwerpen als boekrecensies, verenigingsverslagen en maatschappelijke aspecten van de gezondheidszorg verdwenen en uiteraard kreeg het blad ook een website. Journalisten traden toe tot de redactie.
Om lezers te blijven trekken – in een tijd van toenemende specialisering hebben generalistische tijdschriften het moeilijk – bedenkt de redactie af en toe themanummers en twee voorbeelden daarvan verschenen nog dit najaar. Het boeiende nummer van 10 november 2018 was geheel gewijd aan de Eerste Wereldoorlog, die op die datum 100 jaar eerder werd beëindigd. Er staat een aantal zeer fraaie artikelen in zoals over de Spaanse griep, chemische oorlogsvoering, chirurgie te velde en de levensloop van de militair arts John McCrae, die het prachtige gedicht In Flanders Fields schreef. Het is mij bijna onmogelijk dit gedicht te lezen zonder dat de tranen over mijn wangen biggelen. ‘In Flanders Fields the poppies blow/ Between the crosses, row on row/ The larks, still bravely singing, fly/ Scarce heard amid the guns below’ (en verder). Het oorlogsmuseum in Ieper dankt zijn naam aan dit onsterfelijke gedicht.
Minder gelukkig was ik met de NTvG-editie van 17 november die grotendeels gewijd was aan wat men noemde hard wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van softe interventies, zoals de helende omgeving. In een lang artikel werd ook de ‘muziektherapie’ onder de loep genomen. In een humoristisch bedoelde inleiding sprak redactielid Yvo Smulders de angst uit dat hij wellicht een groter kwakzalver was dan hij zich wel realiseerde. Hij lijkt inderdaad enigszins besmet met het ZonMw-virus, dat af en toe tot die rare Signalementen leidt en dat ‘invitational conferences’ organiseert, want hij blijkt voorstander van wetenschappelijk onderzoek waarin verschillende placebo’s met elkaar worden vergeleken.
Deze Smulders was erbij toen de ZonMw Invitational conference ‘Complementaire zorg’ (Den Haag, 31 mei 2013) werd opgevrolijkt door de uit Amerika ingevlogen homeopaat Wayne Jonas. Andere genodigden waren o.a. Van der Greef en Piet Leguit, oude bekenden van de VtdK. Het NTvG-artikel over de muziektherapie werd geschreven door twee jonge arts-onderzoekers en had als derde auteur Hans Jeekel, emeritus professor chirurgie ErasmusMC en nu aangekondigd als staflid afd. Neurowetenschappen. Jeekel was in 2014 mede-auteur van het ZonMw Signalement Ontwikkeling en implementatie van evidence-based complementaire zorg.
De auteurs van het artikel over muziektherapie in de chirurgie hebben een zogenaamde meta-analyse ondernomen en daarbij alles wat er over het nut van muziek rond operaties bekend is nagelezen. Er werden 92 proefnemingen (RCT’s) bekeken, waarin de gegevens van ruim 7000 patienten werden onderzocht. Men concludeerde na bestudering van al dat onderzoek tot een significante afname van angt en pijn rond operaties door muziek. Hoewel rekening moest worden gehouden met enige bias (bevoordeling van de favoriete therapie in de uitvoering van de trials) en met de aanzienlijke heterogeniteit van de studies achtte men het nut van muziektherapie desniettemin bewezen met de hoogst mogelijke bewijskracht.
Als rechtgeaard skepticus geloofde ik daar helemaal niets van. Het effect blijft natuurlijk beperkt en is resultaat van placebo-effect en afleiding. Maar het monnikenwerk van de drie auteurs overdoen, dat was voor mij geen wenkend perspectief. (In een eerdere versie van het artikel waren er zelfs nog vijf andere onderzoekers betrokken geweest). Gelukkig schoten de auteurs mij in hun eigen woorden al te hulp, want als iets te mooi is om waar te zijn dan is het meestal ook niet waar. En de auteurs vielen wat mij betreft collectief door de mand omdat zij niet alleen muziektherapie voor en na de operatie onderzochten, maar in hun missionair enthousiasme ook beweerden dat er zelfs een significante vermindering van de postoperatieve pijn was aangetoond als er muziek werd gemaakt terwijl de patiënten onder algehele narcose werden geopereerd!
Luitjes, die dat geloven, die hoeven wij goddank niet serieus te nemen. Dit is echt een brug te ver en toont ondubbelzinnig aan dat de auteurs lichtgelovig, bevooroordeeld of beiden zijn. Waarmee dit palaver wat mij betreft snel kan worden beëindigd.
