Het boek De ongelovige Thomas heeft een punt: een handleiding voor kritisch denken is geschreven door Johan Braeckman en Maarten Boudry.
De titel van het boek verwijst naar een verhaal in het nieuwe testament. Het refereert aan de apostel Thomas die niet kon geloven dat Jezus uit de dood was opgestaan tenzij het bewezen werd. Hij ging pas overstag nadat hij met Jezus geconfronteerd werd en de wonden die Jezus toegebracht waren kon zien. Jezus nam hem dat kwalijk en zei ‘Zalig zijn zij die niet zien en toch geloven’. In de kerkliteratuur wordt Thomas min of meer opgevoerd als zijnde een sul. De kern van het boek is erop gericht om aan te tonen dat Thomas eigenlijk nog niet kritisch genoeg was. Uitgaande van de stelling dat buitengewone beweringen om buitengewone bewijzen vragen had Thomas verder moeten onderzoeken of hij niet toch gewoon belazerd werd, bijvoorbeeld door een Jezus-lookalike met nepwonden.
Het boek is opgebouwd uit negen hoofdstukken. ‘De ondraaglijke lichtgelovigheid van de mens’ is een inleidend hoofdstuk dat ingaat op menselijk bijgeloof en toelicht wat scepticisme en kritisch denken eigenlijk inhouden. ‘De kwetsbaarheid van het brein’ legt uit hoe we de werkelijkheid om ons heen waarnemen en hoe de dataverwerking binnen ons brein ons parten kan spelen. ‘Over samenzweringstheorieën’ gaat uiteraard over samenzweringen maar vooral over de manier van denken van mensen die dit soort theorieën aanhangen. Enkele hulpmiddelen worden aangereikt die helpen zulke theorieën te toetsen. Vormen van zelfbedrog staan centraal in ‘Over hoaxen en cryptiden’. ‘De trukendoos van het geheugen’ behandelt de onbetrouwbaarheid van herinneringen. Het hoofdstuk laat zien hoe valse herinneringen opgewekt kunnen worden en welke consequenties het kan hebben als therapeuten doordraven. ‘Zelfbedrog en cognitieve dissonantie’ houdt ons een spiegel voor en laat zien hoe we met feiten omgaan die niet in ons wereldbeeld passen. ‘Religie en het bovennatuurlijke’ gaat in op de meer religieuze thema’s zoals het leven na de dood maar ook spoken worden kritisch behandeld. ‘Wetenschap en pseudowetenschap’ gaat dieper in op wetenschapsfilosofie maar laat ook zien dat het niet altijd even makkelijk is om te bepalen wat onder wetenschap valt of onder pseudowetenschap. In ‘Onzin voor gevorderden’ wordt het postmodernisme kritisch doorgelicht met als resultaat dat men kan concluderen dat er niet veel van overblijft.
Persoonlijk vind ik dat het boek in een zeer prettige stijl geschreven is. Nadat ik er eenmaal aan begonnen was heb ik het bijna in een keer uitgelezen (aangezien ik een fulltime baan heb bedoel ik hier een paar avonden mee). Het taalgebruik is niet complex en als er ‘moeilijke’ woorden gebruikt worden, zijn deze functioneel. Een van de doelstellingen van het boek is om de lezer te helpen om helder en kritisch te leren denken en wat dat betreft is het boek een geslaagd hulpmiddel.
Als ondersteuning voor het boek is er de website, alwaar men multimediale achtergrondinformatie voor elk hoofdstuk kan vinden.
Ook vermeldenswaard is dat men bij de NRC Handelsblad Academie een CD verkoopt die het hoorcollege ‘Kritisch Denken’ van Johan Braeckman bevat. Dit hoorcollege is een afspiegeling van het hier besproken boek.
Auteurs: Johan Braeckman & Maarten Boudry
Titel: De ongelovige Thomas heeft een punt (een handleiding voor kritisch denken)
Uitgever: Houtekiet – Jaar: 2011 (5de druk in 2012) – ISBN: 9789089241887
Geïnteresseerd geraakt in het boek? Koop het via de onderstaande link bij Bol.com en steun daarmee Kloptdatwel.nl!
Ik schreef een tamelijk uitvoerig verhaal over de CD-serie hier:
http://www.skepsis.nl/blog/2011/04/kritisch-denken-voor-beginners/
Natuurlijk heeft de ongelovige Thomas een punt, en wat doen jullie nuttig werk bij Skepsis en kloptdatwel.nl! Ik lees met veel belangstelling alle bijdragen, maar er is wel iets dat mij daarbij in negatieve zin opvalt: dat gezonde scepsis soms dreigt te ontaarden in een heksenjacht.
Er is op sommige ‘dossiers’ een verbetenheid te zien die met klassieke scepsis niet zo veel meer te maken heeft. En dat is kwalijker dan het lijkt op het eerste gezicht, omdat het jullie eigen visie op ‘ratio vs. geloof’ ondergraaft. In meer algemene zin draagt het bij aan betekenisverschuiving en begripserosie: zo betekende het woord ‘complottheorie’ vroeger gewoon wat het zegt. Tegenwoordig zitten we al in de sfeer van het ridicule zodra het woord is gevallen. Jullie wijzen terecht regelmatig op de verschillen tussen wetenschap en pseudo-wetenschap. Het zou goed zijn om ook een duidelijk onderscheid te maken tussen de ware scepticus en de pseudoscepticus. De eerste is broodnodig om onzin en erger te (leren) herkennen. De tweede doet zich voor als zo’n onafhankelijke en kritische geest, maar is in feite alleen bezig met het bewaken van de status quo, en levert daarom geen enkele nuttige bijdrage aan het debat of aan wetenschappelijke vooruitgang.Ik kwam op de website truthfall.com, waar overigens ook de nodige onzin is te vinden, een nuttige (Engelstalige) omschrijving van het verschijnsel tegen. Ik zou zeggen: doe er uw voordeel mee!
De verschuiving in betekenis van een woord als complottheorie is mijns inziens voornamelijk te danken aan de personen die steeds weer de meest waanzinnige (en vaak evident onjuiste) complottheorieën bedenken zonder er bewijs voor te leveren.
Eenzelfde verschuiving geldt voor bijvoorbeeld UFO’s, dit staat eigenlijk voor Unidentified Flying Object, maar vrijwel iedere niet-skeptische persoon die het over UFO’s heeft (en veel skeptische personen ook trouwens) bedoelt hiermee buitenaardse ruimteschepen. Hierbij zijn het ook de gelovers zelf die de term geladen hebben.
De ridicule die dit soort termen oproept mag dan een knee-jerk reactie zijn, iets waar ik zeker aan mee doe, maar blijkt meestal op zijn plaats. Als iemand werkelijk bewijsmateriaal kan leveren voor een claim dan zal ik me ook verontschuldigen voor mijn initiële reactie. Ik heb me echter nog nooit hoeven te verontschuldigen tot nu toe, aangezien ik mijn ridicule reserveer voor claims die al zo grondig ontkracht zijn dat de kans dat ze toch waar zijn vrijwel nihil is.
@ Richard Schippers
Uiteraard dienen skeptici ook met skeptische blik naar zichzelf te kijken, en daar zal ongetwijfeld wel eens iets fout gaan. Maar dat de skeptici van Skepter en Klopt dat wel ? bezig zijn de status quo in stand te houden, dat zie ik in het geheel niet. Ik zou eerder zeggen dat het precies andersom is.
De site truthfall.com die u linkte werkt nogal moeizaam bij mij. Het lijkt mij een site die alternatieve theorieën aanprijst en er om kritisch en betrouwbaar over te komen maar een artikel over pseudoskepticisme bij zet. (de site is verder volslagen anoniem, wat een slecht teken is).
In dit artikel gaat het eerst over Marcello Truzzi die inderdaad over pseudoskepticisme schreef (zie de Engelse Wiki), maar dat heb ik verder niet uitgezocht.
Het gaat voorts over de 7 criteria van Barbara & Walters uit 1883 (!) ter onderscheiding van de Imagination Deficient Personality, toegepast op een aantal skeptici. Dit verhaal blijkt gebaseerd te zijn op “A study of Imagination Deficiency in Ten Cases of Skepticism” van David Quinne, certified public psychic en afgestudeerd aan de Maharishi International University. En, inderdaad, de onderzochte skeptici bleken veel verbeelding tekort te komen.
Dit wonderlijke verhaal vereiste verder gegoogel. En toen kwam ik op een site waarop staat te lezen dat David Quinne en nog iemand satirische columns schreven in het blad van een New Yorkse club van skeptici (ISUNY) :
https://scholarworks.iu.edu/dspace/bitstream/handle/2022/7206/NDif_issue_4_1_article_2.pdf
Nu kan dit ook wel weer een hoax zijn, maar het staat op de site van de Indiana University, dus ik houd het er maar op dat het hele verhaal over de Imagination Deficient Personality een hoax is. De skeptici kunnen eerst weer gerust zijn.
Barbara & Walters (niet 1883 als in Truthfall , maar 1989) is een parodie op Wilson en Barber (1983) en in
http://homepages.rpi.edu/~sofkam/isuny/idp.html
is het tamelijk duidelijk dat de auteurs met name Joe Nickell op de hak nemen. Auteurs Black& Decker, welja. En de kwalificaties
@ AAtsouPier: ik bedoelde niet jullie aan te wijzen als bewakers van de status quo; ik vond alleen de genoemde beschrijving van het verschijnsel pseudo-scepticus een goede manier om het lichte onbehagen te verklaren dat mij bekruipt bij sommige aanvallen op ‘dodgy science’. Nogmaals, in grote lijnen nuttig werk allemaal, maar goed om te beseffen wat de ware scepticus onderscheidt. Wel logisch dat de opmerking hier sceptisch wordt benaderd!
Voor dat deze bijdrage in de vergetelheid verdwijnt. Ik heb het luisterboek “kritisch denken” van Johan Braeckman aangeschaft en met echt veel plezier beluisterd. Niet alle luisterboeken die ik ooit heb gekocht volstaan ermee. Ondanks de hoge prijs, het is allemaal het geld waard. Deze bijdrage is nu voor mij een aanleidung om het luisterboek nog een keer her te beluisteren.