De website SkepticalScience.com is een website die zich richt op het verklaren van de wetenschap achter klimaatsverandering, maar misschien nog meer op het leveren van tegenargumenten tegen de misinformatie die verspreid wordt op het gebied van `global warming’. Dit doet ze onder andere door de (non)argumenten die vaak gehanteerd worden in deze discussie één voor één te behandelen en daarop een wetenschappelijk beargumenteerd antwoord te geven. Een andere manier is het gratis als pdf-file ter beschikking stellen, aan iedereen die de website bezoekt, van het ‘Debunking Handbook‘ [Klik hier voor de NL-versie] dat geschreven is door John Cook en Stephan Lewandowsky (november 2011). Het pamflet bevat zes pagina’s aan informatie en één pagina bibliografie.
Ik heb voor de zekerheid nog eens in mijn Prisma-woordenboek opgezocht waar ‘debunking’ precies voor staat. Ik vond drie omschrijvingen te weten ‘ontmaskeren’, ‘van zijn voetstuk stoten’ en de meer figuratieve betekenis van ‘tot zijn ware proporties terugbrengen’. De meer figuratieve betekenis spreekt me eigenlijk iets meer aan, maar in het spraakgebruik bedoelt men vaker ontmaskeren.
Het boekje biedt enkele praktische richtlijnen aan die effectief zijn om de invloed die misinformatie uitoefent te reduceren. Begonnen wordt met de waarschuwing dat als men misinformatie probeert te ontmaskeren men soms een tegenovergesteld effect bereikt en de misinformatie zelf versterkt. Bij dit type communicatie is het dus noodzakelijk om er rekening mee te houden dat een poging tot ontmaskering een averechts effect kan hebben. Het boekje biedt enkele methoden om dit effect te voorkomen. Daarnaast wordt uitleg gegeven over het belangrijkste onderdeel van het ontmaskeringstraject namelijk het presenteren van een alternatieve verklaring.
Om effectief te kunnen ontmaskeren moet men aan drie voorwaarden voldoen. Als eerste moet het weerwoord gefocust zijn op de basisfeiten en niet op de misinformatie zelf. Dit om te voorkomen dat de misinformatie zelf meer aandacht krijgt. Ten tweede geeft men altijd eerst een waarschuwing dat de informatie die men gaat bespreken niet klopt. Ten derde is het essentieel dat men een alternatieve verklaring aanbiedt waarin de kernstukken van de misinformatie opgenomen zijn.
Eén van de effecten die tegen ontmaskering kan werken, noemt men het Familiarity Backfire Effect. Hiermee bedoelt men dat door het proberen te ontmaskeren men de misinformatie herhaalt en zo uiteindelijk de mythe versterkt. Door het herhalen van de misinformatie werkt de poging tot ontmaskeren averechts. De manier om dit effect the voorkomen is ervoor te waken dat men de misinformatie herhaalt en zich te concentreren op de feiten die men wil overbrengen. Indien men er niet aan ontkomt om de misinformatie te herhalen, kan men het beste ervoor zorgen dat de nadruk op de feiten komt te liggen.
Een ander effect is het Overkill Backfire Effect. Indien men teveel argumenten aandraagt, overlaadt men als het ware degenen die men wil overtuigen en kan men eindigen met een situatie waar de misinformatie versterkt is. Het beste is om op dat gebied economisch te werken en te focussen op enkele van de meest krachtige feiten en die te presenteren op een manier die gemakkelijk te verwerken is. Houdt het taalgebruik eenvoudig en gebruik korte zinnen. Probeer te eindigen met een eenvoudige maar sterke boodschap.
Het Worldview Backfire Effect is het effect waar men het meeste last van kan krijgen aangezien het te maken heeft me de manier waar mensen naar de wereld kijken en hun culturele achtergrond. Het is praktisch onmogelijk voor iedereen om informatie onbevooroordeeld te verwerken. Als iemand al erg overtuigd is van zijn eigen gelijk zullen tegenargumenten er alleen maar toe leiden dat men in zijn opvattingen versterkt wordt. Men spendeert dan onevenredig veel tijd om tegenargumenten te verzinnen. Sceptici herkennen dit als ‘cognitieve dissonantie`. Dit effect is moeilijk te overkomen. Het is daarom vaak beter de aandacht in eerste instantie te richten op diegenen waarbij de misinformatie nog niet zo sterk verankerd is. Een tweede benadering heeft meer te maken met de manier waarop men de tegenargumenten brengt. Het doel is dan de informatie te verstrekken op een manier die het minst bedreigend is voor degene waarvan het wereldbeeld aangevallen wordt. Dit kan men proberen te bereiken door eerst een poging te doen het zelfbeeld te versterken (door bv een episode proberen op te roepen waar de betreffende persoon zelfbewust en krachtig is opgetreden). Een tweede manier heeft meer te maken met het woordgebruik dat men bezigt. Probeer woorden te vermijden die als bedreigend ervaren kunnen worden (hetgeen overigens sterk afhankelijk kan zijn van de culturele en politieke achtergrond van de betreffende persoon).
Mensen verwerken informatie door een mentaal model te bouwen dat een verklaring geeft. Dat gebeurt ook met misinformatie. Als men echter valide tegenargumenten aandraagt, slaat dat een gat in dat mentale model. Om dit dilemma op te lossen geven mensen toch vaker de voorkeur aan een foutief model dat compleet overkomt dan een correct model dat als incompleet ervaren wordt. Daarom is het van belang om ervoor te zorgen dat men een alternatieve verklaring kan aanbieden die het betreffende gat kan opvullen. Dat zou een gedegen uitleg kunnen zijn waarom de mythe foutief is, door bijvoorbeeld te bewijzen dat de mythe gebaseerd is op retoriek en niet op feiten. Om een alternatieve verklaring geaccepteerd te krijgen, moet deze plausibel zijn en alle geobserveerde kenmerken van de gebeurtenis kunnen verklaren.
Het laatste advies dat gegeven wordt, kan men samenvatten als plaatjes zeggen meer dan woorden. Informatie die op een grafische manier gepresenteerd is, wordt beter verwerkt en begrepen. Het handboek geeft wat dat betreft enkele mooie voorbeelden.
De afbeelding (klik voor een vergroting) laat een infographic zien zoals die gepresenteerd wordt in The Debunking Handbook.
Anatomie van een effectieve ontmaskering (klik voor een vergroting) – Deze afbeelding is vertaald vanuit het Engels door Richard Lei van de Skepsis-werkgroep Amsterdam.
Addendum op 7 januari 2012:
Recentelijk zijn we er achter gekomen dat er tegenwoordig ook een Nederlandse versie is die te downloaden is als pdf getiteled: ‘Het Debunking Handbook‘.
Ruud Herold – Skepsis-werkgroep Amsterdam
Zo’n infographic vind ik op zich wel grappig, maar deze specifiek vind ik niet zo sterk. Hij is keurig gemaakt volgens de regels die eerder genoemd zijn in het stuk, maar ik zou al na het eerste ‘groene’ stuk ophouden met lezen met een ‘nou en?’
Wat ik mis is de aanleiding voor het maken van de grafiek en dat is namelijk de claim dat het iets zou zeggen dat “maar liefst 31000 wetenschappers het niet eens zijn met … ” enzovoort. Ik zou dan ook zelf eerder de te ontkrachten uitspraak toch op een of andere manier in het eerste stuk noemen, nog voor het plaatje zelf. Misschien in de vorm van een vraag “97 van de 100 klimaatwetenschappers … veroorzaken. Maar hoe moeten we dan de mening 31.000 wetenschappers zien die daar niet mee eens zijn?”
Het zal de warmte zijn geweest, maar het moet zijn “consensus” ipv “concencus” of “concensus” en “97 % … is” ipv “97 % … zijn”.
De tekst komt direct uit het pdf van Richard Lei – denk ik. In het Engels stond het goed. Het idee is natuurlijk wel goed: leg als het kan uit hoe het zit, niet hoe niet zit. Maar zo’n hele pagina met poppetjes voegt weinig toe.
Je moet je inderdaad nogal wat door de herhalingen heen werken voor je door hebt waar het om gaat. Maar het taalgebruik is nog steeds dat van een wetenschappelijke publicatie. Te veel getallen schrikken de lezer af.
Hier is een tweede poging.
Dit gezegd zijnde: het argument ‘alle vaklieden denken hetzelfde’ is niet zo best. Er zijn genoeg voorbeelden van ‘vaklieden’ die het collectief bij het verkeerde eind hadden.
– De laat-middeleeuwse filosofen hielden Aristoteles voor bijna heilig met zijn fraai samenhangende wereldbeeld waarin de aarde het natuurlijke centrum van het universum was, alle stof uit vier elementen bestond, beweging slechts mogelijk was zolang er een voorstuwende kracht groter dan de wrijvingskracht was, hemellichamen van nature in cirkels bewogen enzovoorts enzovoorts.
– Misschien overdrijf ik, maar was op een gegeven ogenblik niet de consensus dat heksen bestaan en gevaarlijk zijn? De personen die hun stem daartegen verhieven waren eenlingen die het nog moeilijk kregen ook.
– Waren op een gegeven ogenblik de ideeën van Freud niet toonaangevend? Volgens mij was er voor 1940 zelfs helemaal geen enkele wetenschapper die zei dat de man een grote oplichter was en dat zijn ideeën net zo onzinnig waren als de aristotelische fysica. In Frankrijk staat de psychoanalyse nog steeds op een vrijwel onaantastbaar voetstuk en is een film (Le Mur) waarin men toonaangevende psychoanalytici de meest verschrikkelijke onzin over autisme kan horen verkondigen zelfs verboden!
– In de geschiedenis van de pseudowetenschap spelen de N-stralen van Blondlot een belangrijke rol als voorbeeld. Men vergeet dan dat er niet weinigen waren (deskundigen en onderzoekers op het gebied van N-stralen!) die van het bestaan van N-stralen overtuigd waren. Er waren sociologische redenen voor jonge onderzoekers om aan de N-stralenmode mee te doen. Dat had niets met wetenschap en veel met carrièremogelijkheden te maken.
Daarom ben ik mijn proeve van debunking begonnen met een uitleg dat het broeikaseffect gewoon bestaat. (Het getal dat het zonder CO2 wel 20 (?) graden kouder zou zijn, heb ik maar weggelaten.) Daarom is het niet onlogisch dat het warmer wordt met meer CO2.
Niet de warmte maar de haast die ik had net voor mijn vakantie. Ik zal het zo snel als mogelijk aanpassen.
Dat wordt deze week.