In het boek Mistakes were made but not by me komen mentale processen aan de orde die iedereen kent en die actief zijn als je geconfronteerd wordt met zogenaamde ‘cognitieve dissonantie‘. Cognitieve dissonantie is een psychologische term voor de onaangename spanning die ontstaat bij het kennis nemen van feiten of opvattingen die strijdig zijn met een eigen overtuiging of mening, of bij gedrag dat strijdig is met de eigen overtuiging, waarden en normen. Het gaat met andere woorden om de perceptie van onverenigbaarheid tussen twee cognities, waarbij het woord cognitie kan slaan op kennis, houding, emotie, geloof of gedrag. Volgens de theorie voelen mensen een sterke drang om dissonanties te verkleinen door hun opvattingen of gedrag aan te passen of te rationaliseren. Ze kunnen leiden tot het innemen van een standpunt of het nemen van een beslissing die achteraf gezien aantoonbaar fout was. Deze mechanismes kunnen tot gevolg dat je je gedrag, stellingname of beslissing achteraf gaat vergoelijken, rechtvaardigen of zelfs glashard ontkennen. Wie vindt het niet moeilijk om aan te erkennen dat je een fout gemaakt hebt gemaakt? Deze verdedigingsmechanismes treden bij iedereen op, bij sommigen duidelijker dan bij anderen. Het heilig blijven geloven in je eigen gelijk ook als dat dat diametraal tegenover een eerder ingenomen standpunt staat, kan bijvoorbeeld een handige eigenschap zijn voor een beroepspoliticus die iets wil bereiken.
Degenen die het boek Mistakes were made but not by me gelezen hebben zullen een ‘Aha erlebnis’ hebben als ze naar de TED-talk van Scott Fraser getiteld ‘Why eyewitnesses get it wrong’ bekijken:
De TED-talk zelf lijkt in eerste instantie niet helemaal aan te sluiten op het boek. Fraser beschrijft een moord – een drive by shooting – die ene Francisco Carrillo in 1992 pleegde en waarvoor hij tot tweemaal levenslang veroordeeld werd. Deze veroordeling was geheel gebaseerd op getuigenverklaringen. Jaren later toonde Fraser overduidelijk aan dat de getuigen onder de omstandigheden waarbij de moord plaatsvond (‘s avonds, bij slecht zicht en zelfs met tegenlicht) nooit een gezicht hebben kunnen herkennen. Op basis van dit bewijs werd Carillo na 20 jaar vrijgesproken. Met Frasers uitleg dat ons brein valse herinneringen kan creëren suggereert min of meer dat dit een rol gespeeld heeft in deze zaak.
Hoofdstuk 5 gaat Mistakes were made… een stap verder. Het behandelt ook dergelijke gerechtelijke dwalingen in de VS en en biedt ook zicht op andere fascinerende facetten die in deze TED-talk niet ter sprake komen. Denk hierbij aan zaken zoals vooringenomenheid bij de rechercheurs, het ‘primen’ van getuigen, valse herinneringen, het achterhouden van ontkrachtend bewijs maar vooral de ‘excuses’ die mensen verzinnen (uitzonderingen daargelaten) om maar niet toe te hoeven geven dat ze grove fouten hebben gemaakt. De zaak Lucia de B.. laat zien dit soort gerechtelijke dwalingen ook in Nederland voorkomen.
Doordat ik Mistakes were made… had gelezen keek ik met heel andere ogen naar deze presentatie en het deed mij afvragen hoe het in dit geval zal zijn gegaan met al de extra facetten van deze zaak die ik in hoofdstuk 5 had gelezen.
Geïnteresseerd geraakt in het boek? Koop het via de onderstaande link bij Bol.com en steun daarmee Kloptdatwel.nl!
Op de voorpagina staat ‘gerechterlijke’ dwalingen, dat moet zijn: gerechtelijke dwalingen (vergissingen die ontstaan door een opeenstapeling van fouten van getuigen, politie, het OM en de rechters). Er zijn ook scheidsrechterlijke fouten (van de scheidsrechters alleen). Maar in Nederland hebben we geen gerechters.
Nog een opmerking over de inhoud. Blijkens de commentaren wisten de getuigen in deze zaak heel goed dat wat ze gezegd hadden niet klopte. Ze waren onder druk gezet door de onderzoeker in dit geval. Het is natuurlijk mooi dat een wetenschapper keihard kan aantonen dat het onmogelijk geweest moet zijn dat de getuigen iets gezien hadden.
Maar het is niet echt een geval van getuigen die zich iets herinnerden wat ze niet gezien hadden. De getuigen herinnerden zich namelijk heel goed dat ze niets gezien hadden. Maar ze zeiden wat anders.
Iets anders is: hoe zat het nou met het instorten van de torens.
De volgorde is:
1. 8:46 vliegtuig treft North Tower
2. 9:03 vliegtuig treft South Tower
3. 9:56 South Sower zakt in elkaar
4. 10:28 North Tower zakt in elkaar
Fraser beweert dat 3. aanvankelijk niet op de live uitzendingen (en de herhalingen daarvan) was te zien in elk geval niet zoals hij dat zag in een vlieghaven waar hij niets anders had te doen dan wachten op een vlucht, en dat filmmateriaal van 3. pas later publiek werd. Eerlijk gezegd lijkt het me tamelijk sterk dat er na de tweede hit geen enkel nieuwsdienst niet continu een camera op de brandende gebouwen had
gericht. In elk geval kon de tweede hit gefilmd worden om dat men na de eerste hit begon te filmen.
Diverse personen in de commentaren spreken Fraser tegen, en ik meen dat sommigen denken dat hij in de war is met het feit dat opnames van 1. pas later beschikbaar kwamen. Maar ik kan er geen touw aan vastknopen.
Ik snap het ook niet helemaal. Maar hadden we niet iets soortgelijks bij de Bijlmerramp, namelijk dat een deel van de bevolking beweert dat zij op tv het vliegtuig zagen neerstorten ?