Het menselijk geheugen is niet zo betrouwbaar. Valse herinneringen ontstaan makkelijk en onderzoekers weten die ook gericht aan te brengen bij proefpersonen. Elizabeth Loftus distuingished professor aan de Universiteit van Californië, Irvine, hield dit jaar een lezing hierover op The Amazing Meeting, de jaarlijks conferentie van de James Randi Educational Foundation in Las Vegas. Ze bespreekt een aantal interessante wetenschappelijke onderzoeken die de laatste paar jaar zijn verschenen op dit gebied.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Ik heb een aantal boeken van haar gelezen, heel onthutsend en indrukwekkend. Naar aanleiding van het verschijnsel van de valse herinneringen moest ik meteen denken aan een valse herinnering van mijzelf:
Toen ik nog heel klein (op de grens van baby/peutertje) was, had ik een blauw winterjasje met capuchon, gewatteerd en doorgestikt, met houten houtje-touwtje knopen – ik zie het nog zo voor me, hoewel ik het in het echt nooit heb gezien. Enfin, in de betreffende zeer koude winter met strenge vorst, sneeuw en ijskoude wind was ik nog geen anderhalf, toen mijn moeder en mijn tante samen aardappels gingen halen. Omdat ze voor mij geen oppas hadden, hebben ze mij meegenomen op de slee. Dat herinner ik mij nog zeer goed, dat ik op die slee lag in mijn blauwe winterjasje en dat ik mijn capuchon op had. Op zeker moment ben ik van de slee afgerold zonder dat mijn moeder en tante dit in de gaten hadden. Daar was ik overigens totaal niet overstuur van, ik bleef doodkalm liggen zonder een kik te geven. Ik huilde trouwens zelden als baby. Toen ze het in de gaten kregen waren ze helemaal van de rel en renden terug om me te zoeken. Aan een meneer die door de sneeuw worstelde met zijn fiets vroegen ze nog of hij “een baby in de sneeuw had zien liggen”. Die meneer was hevig verontwaardigd over zoveel slordigheid en nee, hij had geen baby zien liggen. Enfin, ze vonden mij al snel, legden mij weer op de slee en vervolgden hun weg.
Toen ik klein was heb ik dit verhaal weleens gehoord, als ik stiekem onder de tafel zat als mijn ouders hun kaartavondje hadden met mijn oom en tante, of op verjaardagen bijvoorbeeld, en het is altijd een erg levendige herinnering gebleven voor me. Dat is raar, want ik was nog veel te jong om mij ook maar iets te kunnen herinneren. Ik heb de overlevering ook niet goed begrepen en heb er zelf, zonder dat ik me daarvan bewust was en ben, dingen aan veranderd. Zo heb ik niet een hele tijd in de sneeuw gelegen, maar heeft mijn tante, die naast de slee liep, mij meteen opgevangen en weer teruggelegd. Maar dat heb ik niet meegekregen of niet onthouden. Er was wel een meneer op de fiets, maar die heeft alleen maar gelachen en verder niks.
Maar nu het allerraarste: ik wás het helemaal niet die op die slee lag, het was mijn nichtje, het dochtertje van mijn tante, die van mijn leeftijd was. Dat verklaart ook waarom ik het jasje nooit heb gezien.
Ik kan er nog niet bij dat dit zich in hoofd heeft gezet als een heel heldere herinnering van mijzelf. Het moet gekomen zijn omdat het verhaal op zich veel indruk op me heeft gemaakt, ik dingen verkeerd begrepen/verstaan heb en omdat mijn moeder wel vaker boodschappen deed met de slee, waarbij ik dan mee ging. Maar nog, tot de dag van vandaag, zit het in mijn hoofd als een herinnering, hoewel ik nu met zekerheid weet dat het verhaal niet over mij ging maar over iemand anders.
Ik heb dus een “herinnering” die betrekking heeft op een periode in mijn leven die ik mij niet kan herinneren omdat ik toen nog te jong was en die bovendien betrekking heeft op iemand anders.
Wat nu als ik in die gesprekken dingen had gehoord over (seksueel) misbruik van kinderen, gesprekken die ik niet goed begreep en kon begrijpen, maar waarvan de nare essentie zich op een of andere manier in mijn hoofd vastzette en daar verder ging leven als “herinnering”? Ik moet er niet aan denken.
Excuus voor deze lange reactie, maar het frappeert me nog steeds hoe zulke dingen kunnen gaan in je brein.
Wat ik er nog aan wil toevoegen is hoe enorm belangrijk ik het werk van Loftus vind. In mijn geval heeft het allemaal betrekking op iets onschuldigs, maar we hebben al te vaak gezien dat mensen veroordeeld zijn voor vreselijke dingen die helemaal niet gebeurd zijn.
Mooi verhaal, heb je de filmrechten nog? 😉
Ja, je zult op die leeftijd maar iets gehoord hebben over vieze spelletjes door clowns in Oude Pekela ;-(
Wat ik verrassend vond aan de video is dat als je een foto ziet van iemand die sterk op de echte dader lijkt dat je dat beeld dan mogelijk overneemt als de echte dader. Eng!
Het overkomt mij wel eens dat er bijvoorbeeld in mijn herinnering een afbeelding in kleur aan het eind van dat boek rechtsonder aan de rechter pagina staat. Dat is dus in het midden van het boek op de linkerpagina en in zwart wit. Meestal maakt je geheugen het iets mooier dan het is.
Uiteraard staan er op Skepsis.nl de nodige artikelen over het geheugen, van Nanninga en Nienhuijs:
https://www.google.nl/search?sa=Zoeken+binnen+deze+website%3A&q=geheugen&cof=AHcenter%3BGL0%3BAWFID3c418eca4da66a35%3B&domains=www.skepsis.nl&sitesearch=www.skepsis.nl&gws_rd=ssl
Toevallig las ik deze week nog een verhaal van Wim de Bie die zich herinnerde hoe op vijfjarige leeftijd twee Duitse soldaten met geweren in hun huis kwamen in een poging om vader, die niet wilde onderduiken, voor de arbeitseinsatz mee te krijgen. Wim zat op dat moment in de krant de strip van de hond Tekko Taks te bekijken die op de rand van een bad stond, gereed om er in onder te duiken.
Ah, intussen een link naar het verhaal gevonden. Lees zelf maar hoe het ging, dat is veel leuker. Beetje naar beneden scrollen naar “onderduiken”.
http://www.dbnl.org/tekst/bie_003groo01_01/bie_003groo01_01_0197.php
Ja, dat is ook zoiets, dat verhaal van Bie, en dat Bie het zich dan ook “echt” feilloos herinnert dat hij de Tekko Taks zat te lezen! Ik heb me ook heel lang “echt” herinnerd dat ik daar in de sneeuw lag met mijn blauwe jasje aan.
Volgens mij worden (of zijn tot nu toe) in de VS veel mensen mede daardoor ten onrechte ter dood veroordeeld.
En drie keer bladeren met het oog op die linker pagina om vervolgens zuchtend bladzijde voor bladzijde geheel te bekijken 😉
Ja, dat soort dingen dus. Terwijl ik dan wel heel goed weet wat er stond in dat stukje dat ineens op een andere bladzijde terechtgekomen is. Wel troostrijk dat jij dat ook hebt!
O jee, ik ben mijn hele leven al bang voor grapjassen met nepgezichten, zoals clowns.
Hmm, ik lees hier een interessante kritische kanttekening inzake het betoog van Elisabeth Loftus.
http://www.volkskrant.nl/dossier-zorg/elisabeth-loftus-gooit-kind-met-badwater-weg~a490139/
(vet door mij)
Jouw artikel is van 1997, dus niet echt relevant meer wat dit betoog in 2014 betreft.
Een niet bijster sterk commentaar. Volgens mij stelt Loftus dat hervonden herinneringen aan seksueel misbruik in de jeugd (via hypnose oid) geen betrouwbare informatie geven. In ieder geval niet in die mate dat je er juridisch iets mee kan en het is ook maar de vraag of het voor het ‘slachtoffer’ goed is om er in mee te gaan. Dat de schrijver daartegenover stelt dat je niet kunt bewijzen dat elke hervonden herinnering vals is, is een zwaktebod. Het gaat erom dat psychologen en psychotherapeuten betrouwbare methoden moeten gebruiken die in ieder geval niet dit soort schade veroorzaken.
Er juridisch iets mee kunnen lijkt me praktisch niet aan de orde.
“Het gaat erom dat psychologen en psychotherapeuten betrouwbare methoden moeten gebruiken die in ieder geval niet dit soort schade veroorzaken.
Dat ben ik met je eens. Geen catharsis tot stand brengen met als resultaat een lang verblijf of een enkele reis P.I.
Sterk emotioneel beladen verdrongen herinneringen die doorbreken en zich vertalen in onware en vervormde details gaan inderdaad zoals in het artikel wordt gesteld ten koste van de objectieve juistheid.
Maar zover ik weet zijn er NIET echt sluitende methodieken voorhanden waarmee men kan bepalen of herinneringen waarheidsgetrouw zijn, daarvoor is de materie veel te complex.
Ik weet niet wat er met jouw geheugen aan de hand is, maar ter herinnering:
https://kloptdatwel.nl/2014/10/11/the-memory-factory-elizabeth-loftus-op-tam-2014/#comment-1632242704
Mag jij wel voor je beurt praten.? Je leert het ook nooit.
Deskundigen spreken tegenwoordig inderdaad liever over dissociatie dan over verdringing maar op de keeper beschouwt heeft dissociatie, als ik de omschrijving hiervan lees, toch wel veel overeenkomsten met verdringing.
Het is maar hoe je het precies zou willen definiëren.
Regelmatig zijn die er wel. Als een dochter beweert door haar vader bezwangerd te zijn, en ze is aantoonbaar nooit zwanger geweest, zijn we klaar toch? Overigens, in de rechtbank moet de schuld van de beklaagde overtuigend bewezen worden. Dat betekent dat herinneringen van iemand die beweert slachtoffer te zijn (geweest) op zichzelf niet voldoende zijn, er moet aanvullend bewijs zijn dat de juistheid van de herinneringen aantoont. Is dat er niet, dan is het einde verhaal. Zo werkt het nu eenmaal in de rechtbank – nou ja, zou zou het moeten werken in elk geval.
Wat mij dan enorm stoort is dat er geen link staat naar het artikel dat besproken wordt, en Ragnar daar niet naar taalt. Het heeft even geduurd voor ik het gevonden had:
http://www.volkskrant.nl/dossier-zorg/amerikaanse-psychologe-gelooft-niet-in-hervonden-incestherinneringen-het-geheugen-is-geen-videorecorder~a492598/
Als je dan leest wat daar daadwerkelijk staat, is het commentaar van Albert Neeleman niet bijster sterk noemen al helemaal een eufemisme.
Dank, ik was ook al op zoek. Maar in ’97 was linken misschien niet alledaags of is tijdens het ongetwijfeld overzetten naar alweer een nieuw content management systeem de link verloren gegaan.
Albert Neeleman maakt er een potje van door op het eind opeens sceptici aan te vallen in plaats van Loftus. Zo kan hij ook het aspect dat psychiaters geldbeluste wolven zijn naar boven halen, iets dat Loftus nu juist niet gelooft.
Verder vermijdt hij zoveel mogelijk de ‘hervonden’ herinnering en praat voornamelijk over ‘niet hervonden’ herinneringen terwijl dat nu juist de kern van Loftus’ verhaal is.
Dit is helemaal schandalig:
Of deze:
Een ontbrekende (werkende) link komt tegenwoordig nog vaker voor dan je zou wensen, weet ik uit persoonlijke ervaring. Zodoende weet ik ook dat er zelfs journalisten zijn, die niet juist weergeven wat in de bron staat.
Dat neemt m.i. niet weg dat Ragnar het bijbehorende artikel zelf op had kunnen, en moeten, zoeken i.p.v. even snel aan linkdumpen te doen in een apart draadje.
Daar komt nog bij dat ik door zijn vervolgreactie al helemaal weet waar Ragnar weer over wil beginnen met zijn in- en aanvoelingsvermogen van een loden deur:
Het lijkt bij meneer weer eens sterk op een open verbinding tussen het ene oor naar het andere, en rondom seksueel misbruik verdraag ik dat oeverloze gezwets al helemaal niet.
Laat Ragnar Links liggen. Bespaart je een hoop en niemand anders volgt die draadjes nog.
Elke reactie zorgt alleen maar voor een nieuwe lading Ragnar-clichés, reageren om het reageren.
Pepijn: Neem bijv eens de onverwerkte traumatische herinneringen uit de
vroege jeugd, of dit gegeven echt bewijsbaar zou kunnen zijn dat deze herinneringen hieromtrent vals of waarheidsgetrouw zijn, daar verschillen de deskundigen op dit terrein nogal van mening over, dat Skepsis zich wel in de mening van Elisabeth Loftus kan vinden en dit verder gaat onderbouwen met citaten uit de eigen Skepsis Bijbel impliceert nog niet dat deze opvatting wetenschappelijk breed gedragen wordt.
Ik zal trouwens niet ontkennen dat skeptici het vaak bij het rechte eind hebben, ze stellen terecht veel onzin aan de kaak, maar af en toe schieten ze in hun opvattingen ook wel eens door en maken ze zich schuldig aan confirmation bias. Maar ze zijn hierin gelukkig niet de enigen.
Het zou trouwens niet verkeerd zijn als er af en toe wat meer kritische posters hier zouden komen opdraven, want af en toe bekruipt je het gevoel als je de reacties hier zo leest dat je bijna met een geïndocrineerd groepje te maken hebt.
Volgens mij vergis je je stevig: er is volgens mij wel degelijk wetenschappelijke consensus op dit terrein, het zijn alleen de ‘behandelaars’ die dit soort herinneringen terugvinden die het nooit netjes onderzocht hebben of hun methodes robuust zijn. Die spartelen natuurlijk tegen, al was het alleen maar om zich die schadeclaims (in de VS) van het lijf te houden.
Ter herinnering om het herhalen van zetten te voorkomen, een van de threads/draadje’s vanaf hier over het evangelie van Ragnar:
https://kloptdatwel.nl/2013/11/16/gestoorde-natuurkunde/#comment-1126901973
En van het Skepsis Blog deze quote van Ragnar:
http://www.skepsis.nl/blog/2012/11/misbruikt-geheugen/#comment-7862
Je schrijft: Er is “volgens mij” wel degelijk wetenschappelijke consensus op dit terrein, maar kun je dat ook onderbouwen met eventuele verwijzingen, bronvermeldingen.
Wat de behandelaars qua psychische inhouden zoal naar boven zouden kunnen halen en op welke manier je nu zou moeten gaan onderzoeken of hun hierbij gehanteerde methodieken betrouwbaar zijn lijkt me weer een heel ander verhaal.
Inderdaad, door de schadeclaim cultuur zoals die de VS speelt levert het natuurlijk wel een sterk vertekend beeld op.
Maar dat gegeven speelt gelukkig in Europa niet, of aanzienlijk minder.
Van Loftus kan ik zo een hele lijst referenties geven, gezien het aantal ere-doctoraten en keren dat zij als getuige-deskundige optrad, mag je gerust stellen dat haar visie ruim gedeeld wordt binnen de psychologische wetenschappers. Serieus onderzoek van het ‘andere kamp’ mag jij me bezorgen, ik ken het niet. Ik ben geen expert op het gebied, dus moet ik me verlaten op experts als Harold Merkelbach (die in het comité van advies van Skepsis zit) en Peter van Koppen.
Hier alvast serieus onderzoek over het ‘andere kamp’ door Maarten Boudry:
http://www.scriptiebank.be/sites/default/files/c6aa5052a0d7b35c9ce338ae53733d92.pdf
De naakte Keizers van de Psychoanalyse:
De Immunisatiestrategieën van een Pseudowetenschap
In België speelt om een of andere reden die discussie over Psychoanalyse nog steeds (misschien vanwege Franse invloeden, waar het nog veel erger is). Ik denk dat we het hier beter tot de ‘hervonden’ herinneringen kunnen beperken en niet het hele oeuvre van de Freudianen erbij moeten slepen. De immunisatiestrategieën zijn in dit dossier wel herkenbaar.
Dat weet ik wel zeker. Ik heb in ieder geval geen enkele behoefte aan het verder bespreken van het hele oeuvre van de Freudianen.
Dat heeft Maarten Boudry al meer dan afdoende gedaan.
De Gezondheidsraad bracht in 2004 een advies uit over omstreden herinneringen:
http://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/0402n.pdf
[Gezondheidsraad. Omstreden herinneringen. Den Haag: Gezondheidsraad, 2004; publi-
catie nr 2004/02.]
Okay bedankt, ik ga verder nog wel wat op zoek.
Een al wat ouder artikel uit 2001 waarin ook Elizabeth Loftus ter sprake komt, maar aangezien Rob er nu niets meer aanvullend over kan zeggen, post ik het ook ter nagedachtenis:
http://www.skepsis.nl/pseudoherinneringen.html
Terug naar de wieg
Experimentele pseudo-herinneringen
door Rob Nanninga
Sommige psychotherapeuten zijn meesters in het opwekken van fictieve herinneringen. Onderzoekers volgden hun voorbeeld in het psychologisch laboratorium na.
Het kan bijna niet anders dan ook Jan Willem (her)ontdekken:
http://www.skepsis.nl/blog/2012/11/misbruikt-geheugen/
Misbruikt geheugen
Door Jan Willem Nienhuys – 01 november 2012
Over de epidemie van ‘hervonden herinneringen’ horen we tegenwoordig maar weinig meer. Maar er zijn nog genoeg kwakzalvers die erge brokken maken. Rob Derksen uit de bossen van Rucphen is een voorbeeld. Hij wist een jonge vrouw zover te krijgen dat ze zich ‘herinnerde’ seksueel misbruikt te zijn door haar vader en haar 14 jaar oude broer.
Bij het thema ‘hervonden herinneringen’ zijn de volgende twee feiten veel te weinig bekend:
1. Als iemand iets heel ergs meemaakt, wordt het niet vergeten.
2. Herinneringen aan dingen die niet gebeurd zijn kunnen gemakkelijk ontstaan; voor sommige mensen volstaat milde suggestie.
Het fabeltje dat in bepaalde therapeutenkringen rondzingt, is dat erge dingen juist zover verdrongen kunnen worden dat ze helemaal vergeten lijken, maar dat een naar eigen zeggen kundige therapeut met suggestieve methoden die herinneringen weer naar boven kan halen.
[Met links naar nog meer artikelen]
Uhm, deze had ik hieronder al gegeven en ze staan er allemaal in volgens mij.
https://www.google.nl/search?sa=Zoeken+binnen+deze+website%3A&q=geheugen&cof=AHcenter%3BGL0%3BAWFID3c418eca4da66a35%3B&domains=www.skepsis.nl&sitesearch=www.skepsis.nl&gws_rd=ssl
Sorry Frank. Het gebeurt zelden dat ik iets over het hoofd zie. Als je het erg bezwaarlijk vindt, haal ik beide posten weg.
Nee, nee, als je nog meer specifieke links wilt verduidelijken, ga gerust je gang, dat is beter dan alleen een link.
Ik dacht alleen laat ik het even vertellen dat je niet later denkt “hadden ze niet even kunnen waarschuwen”?
Ik las dat het waarnemen van UFO’s ook al gerelateerd wordt aan de onbetrouwbaarheid van het geheugen, zo kun je alles wel weg verklaren.
In bovengenoemd geval beland je ook weer bij het feit op welke wijze je concreet vast kunt stellen of een herinnering nu echt betrouwbaar is of niet.