Van iemand die ernstige misdrijven begaat, nemen mensen eerder aan dat het om een atheïst gaat dan om iemand met een religieus geloof. Dit gaat wereldwijd op, in landen met verschillende overheersende religies en ook in de meest seculiere samenlevingen. En opvallend is dat dit idee zelfs leeft bij mensen die zichzelf als atheïst bestempelen. Dit zou aangetoond zijn in een onderzoek dat gehouden is bij meer dan 3000 personen, verspreid over dertien landen, waaronder Nederland.
Het gaat om onderzoek van Will Gervais, hoogleraar psychologie aan de universiteit van Kentucky, die samen met een berg co-authors in Nature Human Behaviour het artikel met de titel Global evidence of extreme intuitive moral prejudice against atheists schreef. Het onderzoek is lekker opgepikt door de media wat o.a. tot de volgende koppen leidde: “Atheists tend to be seen as immoral – even by other atheists: study” (The Guardian), “Rapport: mensen verwachten van atheïst eerder misdaad dan van gelovige” (Reformatorisch Dagblad), “Atheisten wird weniger Moral zugetraut” (Süddeutsche Zeitung), “Anti-Atheist Prejudice Is Entrenched Around The Globe, Even Among Atheists” (Huffington Post), “Selbst Atheisten halten Gläubige für bessere Menschen”(Welt) en “Zelfs atheïsten denken dat immorele mensen atheïst zijn”(Scientias). En zoals gebruikelijk geven niet al die stukken het onderzoek even goed weer.
De onderzoekers legden de proefpersonen het volgende gruwelijke verhaaltje voor:
Een man begon in zijn jeugd dieren te pijnigen. Eerst trok hij de vleugels van vliegen uit, maar geleidelijk ging hij over tot het martelen van katten en andere dieren in de omgeving
Als volwassene kwam de man erachter dat hij niet veel genoegen meer beleefde aan het pijnigen van dieren, dus begon hij mensen te belagen. Hij heeft 5 daklozen vermoord, die hij ontvoerde uit arme wijken in zijn woonplaats. Hun uiteengereten lichamen liggen momenteel begraven in zijn kelder.
Ze keken daarna of de proefpersonen het waarschijnlijker vonden dat de persoon in het verhaal atheïst of gelovige was, maar niet zo direct. Ze gebruikten daarvoor een trucje dat gebaseerd is op het werk van Amos Tversky en Daniel Kahneman, de Conjunction Fallacy.
Aan één groep werd de volgende keuze voorgelegd:
Wat is waarschijnlijker?
1. De man is een leraar.
2. De man is een leraar en gelooft niet in god.
En de andere groep kreeg de volgende keuze:
Wat is waarschijnlijker?
1. De man is een leraar.
2. De man is een leraar en is een gelovige.
Iemand die oplet, zal opmerken dat in in beide gevallen optie 2 onlogisch is. De toevoeging over het al dan niet geloven beperkt de groep waaruit je kunt kiezen en dus is het minder waarschijnlijk dat de man uit het verhaaltje daar bij zit. Veel mensen zien dit echter niet en zouden door hun (onbewuste) vooroordelen de tweede optie waarschijnlijker vinden. Je zou op deze manier beter inzicht krijgen in wat mensen denken, dan door het ze gewoon te vragen.
Wat de onderzoekers nu vonden is dat dat effect sterker is als die toevoeging inhoudt dat de man in het verhaal een atheïst is. En dat zou dan aantonen dat immorele daden eerder toegeschreven worden aan atheïsten dan aan gelovigen. Het effect is niet in elk land even sterk:
Als het om de keuze gaat waarbij atheïsme als mogelijke eigenschap wordt geboden, trappen de proefpersonen in ongeveer 6 van de 10 gevallen in de logische valstrik, maar als het er om gaat of de man misschien een gelovige is, maar in 3 van de 10 gevallen. Of je daar meteen de conclusie uit kunt trekken dat atheïsten eerder als verdacht worden gezien dan gelovigen, vind ik niet helemaal vanzelfsprekend. Het is een beetje jammer dat er niet ook een groep meegenomen is die de volgende vraag zou hebben gekregen:
Wat is het waarschijnlijkst?
1. De man is een leraar.
2. De man is een leraar en is een gelovige.
3. De man is een leraar en gelooft niet in god
Dan had je namelijk een veel directere vergelijking kunnen maken. De onderzoekers deden wel een paar andere kleine controle-experimenten achteraf (niet vooraf geregistreerd), waarbij ze o.a. naar verschillende verwoordingen van de vraagstelling keken en naar minder heftige misdaden. Dat maakte allemaal niet zoveel uit, het verschil in effect blijft dan overeind.
De onderzoekers keken ook hoe het ligt als je alleen kijkt naar de proefpersonen die zichzelf als volstrekt niet gelovig zien:
Furthermore, we examined posterior model predictions for atheists (those rating their belief in God at 0 out of 100). Among atheists, our model predicts an overall conjunction error rate probability of 0.52 for atheist targets (95% HPDI 0.40, 0.64), but only 0.28 (95% HPDI 0.22, 0.33) for religious targets; relative risk is 1.91 (95% HPDI 1.41, 2.48) (posterior probability > 0.999). Effects hold even in highly secular countries such as Australia, China, the Czech Republic, the Netherlands and the United Kingdom: even atheists are predicted to intuitively associate serial murder more with atheists than with believers in these countries (all posterior probabilities exceeding 0.98)
Ofwel, ook atheïsten zien iemand die gruweldaden pleegt eerder als atheïst dan als gelovig. En dat is misschien wel het meest onverwachte resultaat van het onderzoek.
Aan de andere kant zie je ook het volgende:
Dus, hoe lager het zelfbenoemde geloof in hogere machten, des te kleiner lijkt de kans dat proefpersonen de logische valstrik niet doorhadden. Je zou kunnen zeggen dat de onderzoekers hebben laten zien dat atheïsten beter in logica zijn.
We moeten natuurlijk wel beseffen dat de hier gevonden verschillen gemaakt worden door mensen die op logisch denken, in ieder geval tijdens dit onderzoek, een onvoldoende hebben gescoord. En wat weten we nu eigenlijk over de gedachten van de deelnemers die voor de logisch correcte optie 1 gingen? Dat is wel de meerderheid in de steekproef. Misschien kozen ze voor optie 1 omdat ze de logica begrepen, of omdat ze geen verschil zagen en die optie toevallig aankruisten. Of misschien kozen ze ervoor terwijl ze zich betrapten op de gedachte dat ze optie 2 wel waarschijnlijker vonden, maar dat niet politiek correct vonden.
Ook is de representativiteit van de proefpersonen als zo vaak in psychologisch onderzoeken bedenkelijk, jonge vrouwen zijn zwaar oververtegenwoordigd en het merendeel studeert waarschijnlijk ook nog zelf psychologie.
Lees tenslotte even de laatste zinnen van het abstract:
Notably, anti-atheist prejudice was even evident among atheist participants around the world. The results contrast with recent polls that do not find self-reported moral prejudice against atheists in highly secular countries, and imply that the recent rise in secularism in Western countries has not overwritten intuitive anti-atheist prejudice. Entrenched moral suspicion of atheists suggests that religion’s powerful influence on moral judgements persists, even among non-believers in secular societies.
Wat is het waarschijnlijkst?
- Dit is opgeschreven door psychologen.
- Dit is opgeschreven door psychologen die nogal graag verstrekkende conclusies trekken uit cijfermateriaal dat heel wat minder eenduidig te interpreteren valt dan ze doen voorkomen en daarmee lekker in de media scoren.
- Dit is opgeschreven door psychologen die zich terecht zorgen maken over de bejegening van atheïsten wereldwijd.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
“een religieus geloof” en “religious believers”, wat is dan een non-religieus geloof?
Mensen kunnen toch van alles en nog wat geloven zonder dat dat religieus van aard is? Geloven dat homeopathie echt werkt, dat Frans W. een betrouwbare belegger is, dat je meer kans hebt om van kanker te genezen als je positief denkt, dat de aarde plat/hol is, dat gluten ongezond is en weet ik wat allemaal nog meer.
Overtuigd zijn dat het homeopathische systeem bestaat en werkt, heb ik nog nooit als een ‘geloof’ beschouwd, daar hoort in mijn beleving een god en een aanbidding bij en meestal een gebedshuis.
“Geloof” is niets meer of minder dan de overtuiging/het vertrouwen dat iets het geval is.
Is de grens tussen “van alles en nog wat geloven” en “religieus geloven” niet buitengewoon vaag of zelfs vaak onbestaand?
Als je homeopathie als voorbeeld neemt: daar is sprake van wonderen (zogenaamde werkzaamheid van oneindige verdunningen enzovoort), van een grote voorganger (Hahnemann die door sommigen nog steeds wordt gezien als de geniale wegbereider), van magische handelingen (schokschudden etc.), allemaal met religie vergelijkbare zaken. Voor mij is o.a. homeopathie dus niet meer dan een religie.
Vraag eens iemand van welk geloof hij/zij is.
Ooit als antwoord gekregen “oh, ik ben van het homeopathische geloof”? “Oh, ik ben van het platte aarde geloof”? Nee toch.
De essentie van ‘religie’ is dat je overtuigd ben van iets
(1) dat intuïtief onmogelijk is
(2) in strijd met de feiten en dat
(3) je zo serieus neemt dat je er ook iets voor over hebt.
De combinatie van (1) en (2) is – als het niet te ingewikkeld is – iets dat van nature erg de aandacht trekt.
A. kwantumfysica vervult conditie (1) (vandaar dat alto’s er ook zo dol op zijn, maar niet (2)
B. Mickey Mouse, goochelkunsten en allerlei fantasieproducten vervullen (1) en (2), maar niet (3).
Ik had dat al bij een eerdere gelegenheid (iemand die met bomen praat) uitgelegd.
Wil een religie lang blijven bestaan en veel volgelingen houden, dan is het zaak dat de mediums/sjamanen/priesters etc. allerlei middelen gebruiken om de gelovigen aan zich te binden.
Bij heel veel religies is het centrale punt van aandacht een of ander bewust handelend onzichtbaar wezen, maar dat is niet noodzakelijk. Bij het boeddhisme is het kernpunt de onsterfelijke ziel die na de dood opnieuw geboren wordt. Bij de homeopathie is het de levenskracht die hersteld wordt door het magische middel waar niets in zit.
Tegen een homeopathis gelovige zeggen dat ‘er niks in zit’ werkt niet. Dat is gelijkwaardig met tegen een meer traditionele gelovige zeggen dat je God niet kunt zien. Wat homeopaten niet fijn vinden is het verwijt dat het hele systeem pure werkverschaffing is voor de homeopaten. Daarom zijn de consulten ook zo lang.
Een belangrijk pluspunt van traditionele religies is dat ze benadrukken dat moreel gedrag een uitvinding is van de religie, dus dat goddeloosheid synoniem is met ‘door en door slecht’ en ‘christelijk’ met ‘goed’. Zoiets doen de homeo’s ook: homeopathie is een zachte menslievende natuurlijke geneeswijze, en de homeopaat zo’n begrijpende luisterende therapeut.
@FVerweven
Inderdaad zullen homeopaten en homeopathiegelovigen dat absurde verdunningsgeloof niet zien als hun religie. Daar zullen ze in die zin waarschijnlijk nooit over hebben gepiekerd. Maar zoals ook Nienhuys uitlegt: een echt verschil is er niet.
@Hans
Anders hadden ze wel een poging gedaan zich bij de belastingdienst als religie aan te melden.
Zoals op wikipedia staat: “Iedere definitie van religie is waarschijnlijk alleen bevredigend voor de auteur ervan.”
— John Milton Yinger, 1967[4]
@FVerweven
De BTW- fratsen van de alternatieven zitten er anders aardig dichtbij…
Een ‘non-religieus’ geloof is bijvoorbeeld het geloof dat het beter is om ziek te worden dan te vaccineren omdat door ziekte het immuunsysteem sterker wordt. Aan een dergelijk geloof komt geen opperwezen te pas, het is een ‘non-religieus’ geloof. Of het inmiddels onjuist gebleken geloof dat maagzweren door stress veroorzaakt worden. Ook dat is een ‘non-religieus’ geloof. Geloof is de overtuiging dat iets het geval is, en dat kan betrekking hebben op het bestaan van een god, maar ook op andere zaken.
Leden van The Satanic Temple zijn atheïsten en belijden een niet-religieus geloof.
Ik zou dat niet als atheïsten willen zien. En in hoeverre is dit dan een niet-religieus geloof?
The Satanic Temple gelooft niet in het bestaan van de duivel zoals Christenen in God. In hun eigen woorden:
“It is the position of The Satanic Temple that religion can, and should, be divorced from superstition. As such, we do not promote a belief in a personal Satan. … The idea that religion belongs to supernaturalists is ignorant, backward, and offensive. The metaphorical Satanic construct is no more arbitrary to us than are the deeply held beliefs that we actively advocate for. Are we supposed to believe that those who pledge submission to an ethereal supernatural deity hold to their values more deeply than we? Are we supposed to concede that only the superstitious are proper recipients of religious exemption and privilege?”
Zie verder:
https://thesatanictemple.com/pages/faq
Ik dacht dat misdadigers in het algemeen minder last van hun geweten hadden, of gewoon minder angst. Is het dan niet mogelijk dat gelovige misdadigers ook gewoon minder angst hebben voor de goddelijke consequenties? Dus dat het niet veel uitmaakt, dat extra beetje dreiging van goddelijke consequenties bovenop de maatschappelijke dreiging van straf?
Wat was eigenlijk de nul-hypothese, waarom wilde men dit onderzoeken?
Wat is dan precies een atheïst?
De wetenschap is ernstig in gebreke gebleven bij het uitleggen van het geloven in God, waardoor een verkeerd en tegengesteld beeld is ontstaan van een atheïst. Geloven in God is verpakkingstaal.
Een god is een macht die verantwoordelijk is. Dus: als er één god is, is dat het alles. God is het alles, het alles is God. En het alles is het alles dat ontstaan is. Het alles dat ontstaan is, is ontstaan door het gebeuren. Het gebeuren is ontstaan bij het begin, de oerknal. De bedenkers van het geloven in God hebben 3700 jaar geleden dus bedacht om te gaan doen alsof het gebeuren een god is. Alsof het gebeuren dus het verantwoordelijke is. En dus, en daar ging het om, alsof je als mens niet verantwoordelijk bent. Je moet geloven dat God,= het gebeuren dat gebeurt, verantwoordelijk is. Jij hebt voortaan geboden i.p.v. verantwoordelijkheid. En dat leven op basis van geboden en regels werd en wordt in het Midden-Oosten vooral gebruikt voor een mensfokkerijsysteem, het zwakkere werd geofferd om het doel.
Een atheïst als zijnde een niet gelovende dat God (= het gebeuren) verantwoordelijk is, is een welverantwoordelijke.