Het verhaal dat het water in badkuipen en wastafels bij het leeglopen op het noordelijke en zuidelijke halfrond een tegengestelde richting op draait, zal wel bekend zijn. En vermoedelijk ook wel dat het een broodje aap is dat je dit in de praktijk kunt waarnemen, daarvoor is het verantwoordelijke Corioliseffect te klein ten opzichte van andere invloeden als de vorm van de bassins en reeds aanwezige stromingen in het water.
Op plekken waar je de evenaar kunt passeren, zijn er echter handige jongens die toeristen graag in de luren leggen met een zogenaamde demonstratie van dit Corioliseffect. Kijk bijvoorbeeld naar deze performer in Oeganda die dit al jaren zo doet.
Waarschijnlijk weet hij de draairichting van het weglopende water te bepalen door het plankje dat hij gebruikt om te vloeistof te ‘stabiliseren’ met een subtiele beweging op te tillen. Ook kunnen de schalen zo gevormd zijn dat de draairichting van te voren bepaald is. Een iets overtuigendere demonstratie zou hij kunnen geven door het experiment op de drie locaties telkens met dezelfde schaal te doen. Een collega in Ecuador doet het met een verplaatsbaar bassin, maar daar maakt de manier waarop het water in de wasbak wordt gegoten het tamelijk doorzichtig dat het om een trucje gaat (ook hebben ze zich daar ooit vergist met het trekken van de streep die de evenaar moet aanduiden).
Maar de Oegandese demonstratie maakte me extra aan het lachen toen me iets anders opviel: de richtingen waarin het water zou moeten draaien als alleen het Corioliseffect een rol zou spelen, zijn precies andersom! Op het noordelijk halfrond zou het tegen de klok in moeten zijn en op het zuidelijk halfrond met de klok mee.
Hij is niet de enige die het op het Afrikaanse continent verkeerd uitlegt. Ik kwam nog een fragment tegen van een BBC programma (Pole to Pole) waarin Michael Palin de wereld rondreist en in Kenya een vergelijkbare demonstratie aanschouwt:
Als je heel erg je best doet lukt het wel te laten zien dat het Corioliseffect de draairichting kan bepalen. Dan heb je wel een flink bassin nodig en moet je alle verstorende effecten zien uit te sluiten, vooral moet je het water helemaal tot rust laten komen en dat kan even duren. Een aardige demonstratie werd gegeven door YouTubers Veritasium en Smarter Every Day, die het quasi synchroon laten zien vanaf hun eigen halfrond. Het is even uitvogelen hoe je hun YouTube video’s tegelijk afspeelt, maar het resultaat is het waard om te bekijken. Klik op onderstaande afbeelding voor de video’s en de instructie:
Bij Nemo Kennislink is ook een goede uitleg te lezen over het Corioliseffect: Op het noordelijk halfrond is een rechtse afwijking onvermijdelijk
Dat soort proefjes lijkt simpeler dan het in de praktijk is. Ook het aantonen van de draaiing van de aarde d.m.v. de slinger van Foucault is nog een hele toer. Iedereen kent het plaatje van de slinger in het Parijse Pantheon. Toen ik jaren geleden eens betrokken was bij die proef, een slinger in een hoog trappenhuis, was ondanks alle zorgvuldige pogingen het resultaat steeds een cirkelvormige beweging of misschien een ellips die een cirkel dicht benaderde.
Trappenhuizen zitten vol met tocht en met luchtstromingen t.g.v. open- en dichtgaande deuren. De draaiing van de aarde is verwaarloosbaar vergeleken met wat een FoucaultSlinger in een trappenhuis aan windkrachten ondergaat. Het is geen triviale zaak om een grote ruimte zodanig op te zetten dat de lucht volledig stil staat. Zelfs als je ruimte hermetisch is afgesloten kun je nog convectiestroming hebben als gevolg van temperatuursverschillen.
Ik herinner me eens op een wereldtentoonstelling oid (Brussel? Montreal?) een openluchtslinger van Foucault te hebben gezien.
Als de massa onderaan flink groot is, heeft-ie niet zo veel last van
luchtstromingen. Denk ik.
In die enorme kerk in Veere hangt (of hing, althans vorig jaar was hij er) er ook een.
Volgens mij is die proef van Foucault ook eens (decennia geleden) in Transitorium I in Utrecht uitgevoerd. Of dat gelukt is, weet ik niet.
Dat je vaak ellipsvormige banen krijgt, komt doordat het moeilijk is om bij de start van de proef een zijwaartse impuls te vermijden. Volgens mij werd in de klassieke versie een draad die het gewicht omhoog trok, doorgebrand, om dit effect te vermijden.
Dat laatste meen ik ook ergens gelezen te hebben.
Zelfs na het doorbranden van zo’n hulpdraadje mislukte de proef waarbij ik ooit betrokken was. Ik veronderstel dat de gebruikte slingerdraad te dik of net iets te stijf was Mijn bewondering voor Foucault nam door de mislukking alleen maar toe.
Hans, ik krijg opeens deze gedachte: zou het niet iets voor jou zijn wat stukjes voor Kloptdatwel te schrijven? Als de moderatie dit ook ziet zitten? Als jij al maar een beetje je best doet, lees ik literaire juweeltjes, en ik denk met jouw achtergrond in het apotheekwezen en meer, heb je vast heel wat materiaal waar je uit kunt putten. Zou ook leuk zijn als versterking van Kloptdatwel, zodat er wat meer diversiteit komt.
Ik ben het met je eens, C. En ik denk dat er hier meer lieden zijn zoals Hans. Ze schrijven goed en als ze hun best doen, doen ze goed onderzoek.
Dank voor de waardering, maar…
Ik schrijf over van alles, maar hele artikelen op Kloptdatwel? Inclusief alle benodigde onderzoek? Ik vrees dat ik de inspiratie daartoe mis en ik weet zeker dat ik er vooralsnog onvoldoende tijd voor heb. Mijn probleem is dat ik voor veel teveel zaken grote belangstelling heb (dat mag je ook hobbies noemen) en daaruit vloeien velerlei sociale contacten voort.
Ik probeer nog een reactie te krijgen van de man in het eerste filmpje, heb hem op Facebook opgespoord 😁
Hij houdt vol dat het geen truc is 🤣
Zou ik ook zeggen als ik hem was. 🙂
Knap dat je hem hebt opgespoord.
Wil hij de pannen omwisselen en de resultaten melden?
Hij beweert dat dat niet uitmaakt, maar hij reageert helemaal niet op de verwisseling van de richtingen. Heb m nog gevraagd of ik nu de eerste ben die hem daarop heeft gewezen.