Cees Renckens

Er is in alle stilte hard aan gewerkt, maar de in 2015 opgerichte Academy for Integrative Medicine (AIM) is deze zomer naar buiten getreden en heeft thans á raison van zo’n slordige 3000 euro een volledig cursus-aanbod ‘integrative medicine’ op poten gezet. De namenlijst van haar bestuursleden, haar docentengroep en haar raad van advies levert een vertrouwd palet op van wel twintig personen. Deze bestaat uit regelrechte kwakzalvers, pro-alternatieve sympathisanten en enkele reguliere artsen, die zich als strange bedfellows ook in dit gezelschap bevinden.

Niet alleen deze naïeve regulieren, maar ook de KNMG en haar accreditatie-orgaan ABC Cluster-1 zijn inmiddels verschalkt door de AIM, want de ‘introductiecursus AIM’, die op 13 oktober 2018 plaatsvond kreeg maar liefst 4 nascholingspunten. Ook nadat wij de ABC Cluster-functionarissen attendeerden op het wel erg hoge alternatieve gehalte van het docentencorps, toen handhaafde men deze ruimhartige accreditatie. Voor de zekerheid – men had wel enige twijfel – zou men de introductiecursus wel gaan ‘visiteren’, maar de nascholingspunten zijn dan al vergeven.

Op 13 oktober figureerden als docenten o.a. Ines Von Rosenstiel (naamgrappen zijn verboden, maar onweerstaanbaar dringt zich bij mij elke keer de associatie op met de bezemsteel), een kinderarts, die geen lid is van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde en dol is op alternatieve en Tibetaanse geneeskunde, en haar hartsvriendin Karlien Bongers, ooit chirurg, nu ‘IM-specialist’ maar inmiddels zonder BIG-registratie. Terwijl daarnaast de Leidse hoogleraar diabetologie Hanno Pijl, die overal opduikt waar voeding als medicijn wordt gepropageerd of waar ‘leefstijlgeneeskunde’ wordt gepredikt, ook deel uitmaakt van het docententeam.
Verder waren het op 13 oktober vooral coaches en docenten mindfulness in het team. De verenigingen van homeopathie, antroposofische geneeskunde, manuele therapie en neuraaltherapie accrediteerden de introductiecursus net als de KNMG. Onzeker is nog of de vervolgopleiding ook geaccrediteerd zal worden, maar wij kijken nergens meer van op.
Lees de omschrijving ervan op de AIM-website:

De Basisopleiding Integrative Medicine (IM) van de Academy for Integrative Medicine (AIM) leidt op in de theorie, wetenschap en praktijk van Integrative Medicine en leefstijlgeneeskunde, motivational interviewing en coaching, met onderbouwing vanuit de systeembiologie. De minimumeis om de opleiding te mogen starten is het doctoraalexamen/master geneeskunde en tandheelkunde. Na afronding van de basisopleiding voldoet de cursist aan de ‘Eindtermen’ voor deze opleiding.

De lessen worden gegeven in Soesterberg in tien blokken, steeds bestaand uit een vrijdagavond en de aansluitende zaterdag. Het examen vindt plaats op 7 december 2019. Het hele tableau van AIM-specialisten en hun bedgenoten verdient meer gedetailleerde aandacht, maar dat komt later. Hier volsta ik met de eervolle vermelding die Aakster (socioloog, winnaar Dr. Vogelprijs), Baars (kweepeer-antroposoof, geen arts), Muskiet (orthomoleculair klinisch chemicus en evolutionaire geneeskunde), Carlo Leget (theoloog en medisch ethicus), Kusse (homeopathisch arts) en Bram Tjaden (mindfulnesstrainer voor artsen) ten deel vielen: dat zegt insiders wel genoeg.
Naast Pijl prijken nog twee reguliere medisch hoogleraren, Jim van Os (psychiater Utrecht) en Dirk-Jan van Schaardenburg (reumatoloog Amsterdam) in het AIM-colofon. Zouden zij wel weten in welk gemankeerd gezelschap zij terecht gekomen zijn? Lenin noemde de westerse intellectuelen, die zijn regime steunden ‘nuttige idioten’. Hoe zouden Von Rosenstiel cum suis deze drie naïevelingen binnenskamers eigenlijk betitelen?

Naschrift 13 november 2018
De ABC 1 accreditatie Cluster van de KNMG liet weten dat de voorgenomen opleiding tot ‘arts integrative medicine’ niet geaccrediteerd zal worden als adequate scholing. De Cluster kwam na het bijwonen van de introductie cursusdag van 13 oktober 2018 tot de conclusie niet voldoet aan de gebruikelijke criteria.

Kwakzalvers en krantenreclames: dat gaat al terug tot de oprichting van de eerste Nederlandse kranten in de 17^de eeuw. Amateurhistoricus Dick Kranen vond in De Oprechte Haerlemse Courant in de periode 1656 tot 1733 maar liefst 333 advertenties van chirurgijns, doctores medicinae en kwakzalvers. In het archief van de Vereniging tegen de Kwakzalverij bevindt zich een grote verzameling kwakzalversadvertenties en brochures uit de periode rond 1900, waarover ik in 2016 het boekje Er bestaat niets beters schreef.

De collectie is tegenwoordig te bezichtigen in de Bijzondere Collecties van de UVA. Tot de eerste acties die de toen jonge Vereniging tegen de Kwakzalverij in 1885 ondernam was het aandringen bij de Nederlandse Journalistenkring op het weren van kwakzalversadvertenties in de dagbladen. We zijn inmiddels één-en-een kwart eeuw verder en je zou verwachten dat er met de huidige wet- en regelgeving niet meer voor kwakzalversmiddelen zou mogen worden geadverteerd. Of dat althans de grootste leugens zouden kunnen worden voorkomen. Er is Europese wetgeving over oneerlijke handelspraktijken, ons land kent sinds 1958 de Geneesmiddelenwet, sinds 1963 het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), terwijl de Reclameraad toeziet op onbewezen gezondheidsclaims. Ondanks al deze kaders kunnen kwakzalvers anno 2018 nog altijd rustig onwaarheden verkondigen en de brave burger bedotten. Drie voorbeelden.

Grahams eczeemcrème

Met grote regelmaat worden onze kwaliteitskranten ontsierd door kostbare advertenties van een bedrijf dat Grahams eczeemcrème te koop aanbiedt en dat gebaseerd zou zijn op een ontdekking van een Australische bouwvakker Geoff Graham, wiens zoontje leed aan hardnekkig eczeem. In de advertenties natuurlijk een bijpassend kletsverhaal over hoe erg en uitzonderlijk dit eczeemgeval wel niet was en hoe dankbaar velen zijn voor dit middel. De bouwvakker moet behoorlijk farmacologisch zijn onderlegd want de website van de importeur vermeldt onder meer de volgende ingrediënten: colloïdale havermout, cacaoboter, shea boter, olijfolie, jojoba olie, vitamine E, vanilletinctuur, allantoïne, kaliumsorbaat en capriltriglycerine. De pH is 4,5.  En nee, Grahams test nooit op dieren. Een tube van 75 gram kost € 24,99. Het is geen geneesmiddel, maar een gezondheidsproduct, ook wel medisch hulpmiddel genoemd, en daaraan worden geen eisen van wetenschappelijk bewijs gesteld.

Kijimea Prikkelbare Darm

Het prikkelbare darmsyndroom (PDS) is een aandoening die oorzaak zou zijn van buikklachten al of niet gecombineerd met obstipatie of diarree. De klachten fluctueren en kunnen soms spontaan afnemen. Gevaarlijk is de kwaal niet: je kunt er stokoud mee worden. Afgezien van wat weinig onderbouwde adviezen en uitleg heeft de dokter de lijder maar weinig te bieden. Kwakzalvers storten zich met enige gretigheid op de kwaal en ook promoveerde recent aan het AMC iemand op hypnotherapie bij PDS. Helpt prima, al is blindering natuurlijk niet mogelijk bij hypnotherapie.
De oorzaak van PDS is onbekend maar al geruime tijd worden de klachten toegeschreven aan een afwijkende darmflora, die bestreden zou kunnen worden met yoghurtdrankjes als Yakult. Een echte oplossing biedt dit middel blijkbaar niet, want sinds enkele maanden stuiten wij op een exotisch klinkende variant: Kijimea Prikkelbare Darm, uitsluitend verkrijgbaar bij apotheek of drogist. Dit laatste is een marketing truc: er is geen wet die verkoop van medische hulpmiddelen in een supermarkt verbiedt.
De gebruiksaanwijzing oogt ook als een echte bijsluiter: opnieuw sluwe marketing! De advertentie schrijft het PDS toe aan ‘beschadigde darmbarrière’, goed reagerend op de ‘wereldwijd unieke bifido-bacteriestam B. bifidum MIMBb75’, nergens anders verkrijgbaar. De kleine letters verwijzen naar goedkeuring van de advertentie door toezichthouder KOAG/KAG en men beklemtoont dat dit product een ‘medisch hulpmiddel’ is. Veertien capsules, goed voor zeven dagen behandeling, kosten €15,80. De kwaliteit van leven van de ‘getroffenen’ verbetert aanzienlijk, zo beweert de firma.

Voltaren Emulgel

Maar erger dan deze toch tamelijk doorzichtige kwakzalversmiddelen is de zeer frequente televisiereclame voor Voltaren Emulgel, een wrijfmiddel dat door de huid zou worden opgenomen en aldus gewrichtsklachten moet kunnen bestrijden. ‘Bewegen blijft een plezier’. Voordat u mocht denken met het zoveelste medische hulpmiddel te maken te hebben, stelt de firma er elke keer nadrukkelijk bij dat Voltaren Emulgel een geneesmiddel is.
Dat is toch wel vrij brutaal zult u denken, want het is toch wel erg onwaarschijnlijk dat zo’n gel het gewrichtskapsel c.q. de gewrichtsholte kan bereiken. Maar wacht even. Het middel blijkt zich waarachtig te kunnen beroepen op de status van geneesmiddel, want het is door het CBG geregistreerd als werkzaam en dat is doorgaans een betrouwbaar bewijs van werkzaamheid. Toch ziet het er hier wel naar uit dat dat eerbiedwaardige CBG bij de registratie een uitglijder heeft gemaakt.
De betreffende Cochrane Review noemt het bewijs voor werkzaamheid bij chronische gewrichtsklachten (voornamelijk op basis van artrose) immers matig: 60% van de proefpersonen ervoer pijnverlichting tegen 50% in de placebogroep. De bijsluiter adviseert bovendien het gebruik te beperken tot 3 weken en de patiënt met chronische pijn schiet daar dus erg weinig mee op. Drie weken zijn zo voorbij, terwijl het bovendien een week duurt voordat het effect zich heeft opgebouwd. ‘Gaat rechtstreeks naar de plaats van de pijn’. De gel moet maar liefst vier maal daags worden aangebracht.

Samenvattend: een zeer beperkt effect bij chronische klachten, zeker als de toepassing conform de bijsluiter beperkt wordt tot maximaal drie weken. Deze vermeldt ook als enige indicatie: lokale verlichting van milde tot matige gewrichtspijn, veroorzaakt door exacerbatie van osteoartrose van de knie en van de vingers. Deze terughoudende en ontnuchterende conclusies staan in schril contrast tot de juichende teksten van de advertenties (‘dubbele werking’) en het CBG zou kunnen overwegen om de registratie om die reden te herroepen.

Maar zelfs als dat zou geschieden dan nog kan de firma GlaxoSmithKline hier blijven spreken van een geneesmiddel. De Geneesmiddelenwet stelt namelijk dat een geneesmiddel een substantie of een samenstel van substanties is die bestemd is om te worden toegediend of aangewend voor dan wel op enigerlei wijze wordt gepresenteerd als zijnde geschikt voor: 1°. het genezen of voorkomen van een ziekte, gebrek, wond of pijn bij de mens, 2°. het stellen van een geneeskundige diagnose bij de mens, of 3°. het herstellen, verbeteren of anderszins wijzigen van fysiologische functies bij de mens door een farmacologisch, immunologisch of metabolisch effect te bewerkstelligen. Niet de werkzaamheid, maar de goede intentie volstaat. Met deze definitie is ook gegarandeerd dat  homeopathica nog altijd als geneesmiddel mogen worden uitgevent. En ook de Grahams eczeemcrème en de Kijimea Prikkelbare Darm zouden zich volgens deze definitie toch best als geneesmiddel kunnen presenteren. Of lees ik de Geneesmiddelenwet soms niet goed? Hoe veel zijn wij eigenlijk opgeschoten ten opzichte van 1885? Brieven naar de redactie.

De homeopathisch arts Christien Klein-Laansma, verbonden aan het antroposofisch Louis Bolk Instituut (LBI), publiceerde in maart 2018 tezamen met drie andere aan het LBI verbonden onderzoekers, met een verpleegkundige uit Zweden en een arts uit Heidelberg een artikel waarin bij 60 vrouwen met PMS werd gekeken naar het effect van homeopathie op hun klachten. [1] De homeopathie zou een gunstige uitwerking hebben. Ik geef u zes redenen waarom u dit artikel ongelezen kan laten.

1. Het artikel werd niet in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd, maar in een pro-alternatief tijdschrift, waarmee een belangrijke kwaliteitstoetsing ontbreekt.
2. De ziekte waar het hier om ging, PMS, bestaat helemaal niet. Ik berichtte dit reeds in 2012 op deze website: Wil het premenstrueel syndroom s.v.p. afscheid nemen? De conclusies van destijds staan nog recht overeind.
3. Homeopathie is een absurde laat 18de eeuwse vorm van kwakzalverij, die elke plausibiliteit ontbeert. Skrabanek zei het al en ik herhaal hem graag: ‘Randomised trials of absurd claims are more likely to confuse than illuminate’. Omdat ‘Extraordinary claims require extraordinary evidence’. Gerandomiseerd onderzoek heeft alleen zin als er van tevoren twijfel bestaat over de uitkomst. Dat is bij de ultraverdunde Sepia, Pulsatilla, Lilium tigrinum en Phosphorus, voorgeschreven in dit onderzoek, natuurlijk niet het geval.
4. In het onderzoek kreeg de helft van de vrouwen huisartsenhulp plus een homeopathisch middel na het invullen van een lange vragenlijst tegen de andere helft alleen de gebruikelijke behandeling van de huisarts. De vrouwen wisten dus in welke groep ze zaten en de verwachtingen die dat opriep beïnvloeden altijd de uitkomst van het resultaat. Een dergelijke onderzoeksopzet maakt het onderzoek direct waardeloos.
5. Dit type onderzoek stijft vrouwen met PMS-achtige symptomen in de misvatting dat ze lijden aan een ziekte. Hoe serieuzer artsen daarin mee gaan hoe therapieresistenter de klachten worden. De hardnekkigheid waarmee sommige vrouwen, die hun klachten toeschrijven aan PMS, behandeling van hun onbehandelbare kwaal eisen, kan leiden tot zeer vergaande en schadelijke behandelingen, tot aan baarmoederverwijdering en castratie aan toe. [2]
6. Voor niet-abonnees kost aanschaf van het artikel € 51, -. Ja, u leest dit goed.

Tot slot nog dit: de onderzoekers hadden hun patienten willen rekruteren in Nederland, Zweden en Duitsland en dat leverde problemen op. In Zweden wilde de universiteit haar naam niet verbinden aan serieus onderzoek van homeopathie, terwijl in Duitsland geen goedkeuring van een medisch-ethische commissie werd verkregen omdat het onderzoek als een geneesmiddelentrial (!) werd beschouwd. Ze concluderen dan ook dat dit type onderzoek erg moeilijk van de grond komt en dat betreuren zij zeer omdat de uitkomst van hun onderzoek nota bene gunstig uitpakte voor de Hahnemannse kwakzalverij.

Noten

[1] Christien T. Klein-Laansma, Mats Jong, Cornelia von Hagens, Jean Pierre C.H. Jansen, MD, Herman van Wietmarschen, and Miek C. Jong. Semi-Individualized Homeopathy Add-On Versus Usual Care Only for Premenstrual Disorders: A Randomized, Controlled Feasibility Study. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2018.

[2] Cees Renckens. Hysterectomy and bilateral oophorectomy for severe premenstrual syndrome. Hum Reprod. 2005 Apr;20(4):1113-4; Letter to the editor. Author reply 1114.

 

Een belangrijk onderdeel van de opleiding tot arts is het zich eigen maken van plm. 40.000 nieuwe woorden, veelal in het Latijn, ook wel in het Engels en ook talrijke afkortingen omvattend. Zo heeft de afgestudeerde medicus alleen al een Latijnse woordenschat die aanzienlijk groter is dan die van de gemiddelde Nederlander in zijn eigen taal. Met die woordenschat verschaft de medicus zich een voorsprong op de leek, die de gemiddelde conversatie van artsen onder elkaar dan ook niet kan volgen. Slechte artsen hanteren ook veel jargon in hun contact met patienten, zogenaamd per ongeluk, maar vaak om te imponeren.

Veel medisch studenten ergeren zich vaak aan die naamgeving van ziektebeelden of behandelmethoden waaraan een eigennaam van de bedenker of ontdekker ervan is verbonden. Het kan een staaltje misplaatste nostalgie zijn, maar zelf ben ik nog altijd gecharmeerd van anatomische structuren als het bloementuiltje van Bochdalek, de tabatière anatomique en het vetkwabje van Bichat.

Bochdalek was een Boheems anatoom en patholoog (1801 – 1883), die beschreef dat soms gedeelten van de plexus choreoideus van de vierde hersenkamer uitpuilden naar opzij via de foramina van Luchka. Aan zijn naam zijn ook nog verbonden een cyste, een ganglion, een foramen, een hernia, een driehoek, een klep en een ductus. De anatomische snuifdoos (Frans: tabatière anatomique) is een kuiltje dat zichtbaar is in de huid tussen twee gespannen duimstrekpezen. Het kuiltje is te vinden aan de laterale zijde van de pols  en het ontstaat wanneer de duim maximaal gestrekt en iets dorsaalwaarts bewogen wordt. De naam is ontstaan omdat het kuiltje traditioneel werd gebruikt om wat tabak in te leggen bij het opsnuiven van snuiftabak.

Ontroerender dan de snuifdoos en het  bloementuiltje van Bochdalek heb ik altijd het door de Franse anatoom Bichat (1771 – 1802) beschreven vetkwabje, dat zich aan weerszijden van mond en bovenkaak in de wang bevindt. Het maakt babywangetjes onweerstaanbaar en geeft  ons gezicht een gezond uiterlijk. Reeds tijdens zijn leven, dat niet lang zou duren, was Bichat beroemd wegens zijn wetenschappelijke prestaties. In 1857 werd er op initiatief van de Franse artsenvereniging een groot bronzen standbeeld voor hem opgericht, dat zich bevindt op het centrale plein van de René Descartes Université in Parijs. Bichats naam staat ook gegraveerd als een van de 72 namen op de Eiffeltoren en hij komt voor in boeken van Eliot, Foucault en Flaubert. Ook is er een universitair ziekenhuis naar hem genoemd: het Claude Bernard Bichat ziekenhuis, eveneens in Parijs: ik bezocht het recent om hem ter plaatse een eerbetoon te kunnen brengen. In dat wijkje zijn overigens talrijke straatnamen naar beroemde artsen vernoemd, een fenomeen waarin ons land droevig achterligt.

In de medische opleiding is er (te) weinig interesse voor de geschiedenis der geneeskunde en de namen van Grote Artsen zijn vaak bij de medische generatie van nu volledig onbekend. Professor vraagt op college: ‘Wie was Pasteur?’, waarop aarzelend een antwoord komt: ‘Dat was toch de directeur van de eerste melkfabriek?’. Maar helemaal onbegrijpelijk is het niet dat studenten er een hekel aan hebben om naast een enigszins begrijpelijke naam ook nog te moeten leren van wat de handgreep van Van Deventer of de placentageboorte volgens Schultze ook weer was.
Voor deze categorie studenten is er recent slecht nieuws gepubliceerd in Geneve, vanuit het hoofdkwartier van de WHO. Deze organisatie geeft sinds jaar en dag een ziekteclassificatie uit, getiteld International Classification of Diseases (ICD). Dit voorjaar kwam de elfde editie uit, met als vernieuwing o.a. game verslaving, een andere indeling van transgenderproblematiek e.d. alsmede een nog niet verplichte classificatie volgens de Traditional Medicine (TM) uit China en Korea. Daarin zijn talrijke nieuwe ziektebeelden en etiologische termen opgenomen, die de toch al zo overbelaste medische student volkomen vreemd zullen voorkomen en waarvan het memoriseren buitengewoon lastig zal zijn.
Een voorbeeld: de Triple energizer stage patterns (TM1) omvat de volgende vier diagnose groepen: de Wenbing Sanjiao Patterns (TM), de Triple Energizer Patterns (TM), de Triple Burner Patterns (TM) en de three Region Patterns (TM). Deze termen verwijzen naar eeuwenoude mythologie en zijn niet in te passen in de normale taxonomie, die in de rest van de ICD aan de orde is. De ICD-11 moet nog goedgekeurd worden door de Assemblee en zal op zijn  vroegst in 2022 worden ingevoerd, maar of verzet ertegen in de steeds meer door China gedomineerde WHO enige kans van slagen  heeft, dat lijkt mij hoogst twijfelachtig. Maar goed dat Bichat dit niet meer heeft hoeven meemaken.

Begin mei werd bekend dat in Engeland als gevolg van een ICT-probleem, dat teruggaat tot 2009, een geschatte 450.000 vrouwen tussen de 68 en 70 jaar geen oproep hadden ontvangen voor het bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Jeremy Hunt, de minister van Volksgezondheid, becijferde dat deze omissie aan tussen de 135 en 270 vrouwen het leven had gekost of in elk geval hun leven had bekort.

Al deze vrouwen kregen nu het aanbod om op zo kort mogelijke termijn de schade in te halen. Een groep briefschrijvers verbonden aan de Britse kwakzalverijbestrijders, verenigd in HealthWatch, stuurde een waarschuwing naar The Times, waarin zij de vrouwen die de screening waren misgelopen, adviseerden dit ‘gegeven paard nog maar eens goed in de bek te kijken’.

Deze waarschuwing werd mede gesteund door Michael Baum, emeritus hoogleraar chirurgie aan het University College London, die in de jaren 80 vormgever was van het borstkankerscreeningsprogramma. Een citaat uit de ingezonden brief in The Times luidde: “’Breast cancer screening mostly causes more unintended harm than good’. De gemiddelde lezer van de krant zal verbaasd hebben opgekeken van dit wel zeer contra-intuïtieve bericht, want hoe logisch is het immers niet dat vroege opsporing van borstkanker een gunstig effect moet hebben op de genezingskansen van een gevreesde ziekte, die 1 op de 9 vrouwen ooit zal krijgen? Insiders daarentegen zijn zich al lange tijd bewust dat er aan het nut van bevolkingsonderzoek op borstkanker in toenemende mate wordt getwijfeld. Hoe zit dat nu precies?

Allereerst vier feiten waarover voor- en tegenstanders van borstkankerscreening het eens zijn:

• Sinds de invoering van de borstkankerscreening is de 5-jaars overleving van vrouwen met borstkanker (fors) toegenomen; maar deze trend was al begonnen ruim voor de invoering van screening;
• Sinds het invoeren van de screening wordt de diagnose borstkanker zeer veel vaker gesteld, maar…
• Sinds de invoering van de borstkankerscreening is de sterfte aan borstkanker maar weinig gedaald…en dat vooral voor de hogere stadia (en niet voor de lagere, die waren altijd al goed te genezen);
• De levensverwachting van gescreende vrouwen verschilt niet of nauwelijks van hen die niet gescreend zijn.

De verklaring voor deze schijnbaar verwarrende bevindingen moet worden gezocht in het feit dat er bij screening sprake is van forse ‘overdiagnose’, dat wil zeggen er worden tal van tumortjes gevonden, die uit zich zelf nooit aan het licht zouden zijn gekomen, naar schatting zo’n 80% van de gevonden kankers. Wel krijgen al die 80% vrouwen een zware behandeling in de vorm van operaties, bestraling en chemotherapie in wisselende combinaties. Zowel de lagere stadia van borstkanker als de hogere worden hiermee meestal genezen, maar voor die genoemde 80% wegen de bijwerkingen en late gevolgen niet op tegen de beoogde gezondheidswinst en dat verklaart mede dat de levensverwachting nauwelijks gunstig wordt beïnvloed door de screening. Eenzelfde fenomeen doet zich inmiddels ook voor bij de screening op dikke darmkanker: iets minder sterfte aan de kanker, maar geen langere overleving overall.

Over de vraag of deze geldverslindende screeningsindustrie voortgezet moet worden, verschillen critici nog wel van mening. Criticaster Lux Bonneux ontraadt beide vormen van screening ten stelligste: zie zijn boek En ze leefden nog lang en gelukkig. Hoe gezondheid een industrie werd (Lannoo, 2011). Lukas Stalpers, hoogleraar radiotherapie in het AMC, ziet als enige oplossing het opzetten van een gerandomiseerde studie tussen wel en niet screenen en de volledige sterfte vergelijken, niet alleen die aan borstkanker, maar ook aan extra hartdood en herseninfarcten door bestraling en chemotherapie. Maar hij begrijpt ook wel dat dat maatschappelijk een gepasseerd station is. Dat had in de jaren 80 gemoeten.

En die Britse vrouwen, die hun screening zijn misgelopen: die hoeven zich dus niet ongerust te maken, veel nadeel zullen zij van deze omissie beslist niet ondervinden. Ook de Britse radiologenvereniging, die niet voldoende mankracht zegde te kunnen leveren om die 450.000 extra screeningen er even bij te nemen, kan zich beroepen op de hier boven weergegeven ontnuchterende feiten. Zij kunnen hun tijd waarachtig wel beter besteden.