Pepijn van Erp

Het advies van powerfoodie Rens Kroes om drie weken lang, twee keer per dag een glas klei te drinken zou gevaarlijk zijn volgens professor Koen Venema van de Universiteit van Maastricht. In het Algemeen Dagblad stelt hij: “bij het nuttigen van zo’n grote hoeveelheid klei bestaat de kans dat er een ernstig vitaminetekort ontstaat in het lichaam.” Zou dat nu echt zoveel kwaad kunnen? Een paar schepjes klei per dag? En wat bedoelde Kroes eigenlijk met ‘negatieve straling’?

Misschien dacht de hoogleraar dat het om een heel glas gevuld met klei zou gaan en niet om een paar lepeltjes die je in een groot glas water omroert. Eens lezen wat Kroes nu eigenlijk precies vertelt over het nuttigen van die klei op haar weblog. Het bewuste bericht is van een tijdje terug (juni vorig jaar), blijkbaar veroorzaakte het pas ophef nadat ze op Instagram haar 281 duizend volgers er weer eens aan herinnerde.
Ze heeft het in haar blog over een kleine eetlepel schone klei die haar moeder haar en zus Doutzen dagelijks voorzette gedurende een paar weken – ‘in de periode van afnemende maan’ – dat zou namelijk het beste moment zijn om te starten met detoxen (zal toen nog wel ‘ontslakken’ hebben geheten). In haar eigen advies heeft Kroes het over slechts een theelepel klei en ook maar over één keer per dag (waarom het AD het over tweemaal daags heeft, ontgaat me). Het is moeilijk voorstelbaar dat dit hoeveelheden zijn om je zorgen over te maken als je het hebt over gevaarlijke adsorptie van vitaminen.

Maar aan de andere kant: waarom zou het nuttig zijn? Kroes merkt daarover het volgende op:

Schone klei heeft een geneeskrachtige werking. Het zit vol met kiezelzuur, magnesium, zwavel, mangaan, kalium, natrium en ga zo maar door. De enzymen die in de klei zitten, zorgen ervoor dat het lichaam de mineralen goed op neemt. Het neemt vuil, vocht, pus en ook negatieve straling op, onschadelijk wordt gemaakt en wordt afgevoerd. Kortom: zo’n schoon kleikuurtje maakt je lichaam schoon van binnen.

Dit is natuurlijk grotendeels een standaard detox-verhaal – onzin dus. Als je gewoon normaal eet, krijg van alles wel voldoende binnen en organen als je lever zorgen wel voor de afbraak en afvoer van stoffen die je lichaam kwijt moet – echte detox.

Een beetje oppassen moet je wel met het eten van klei, niet zozeer vanwege die adsorberende eigenschappen waarschijnlijk, maar eerder door een te hoog gehalte dioxines en zware metalen. Het RIVM heeft in 2009 een advies uitgebracht over deze voor consumptie bedoelde klei [pdf’s: advies + bijlage], waaruit naar voren komt dat het voor kinderen en zwangeren niet zo slim is om het te nuttigen, maar dat het bij kort gebruik in niet te grote hoeveelheden normaal gesproken geen groot risico zou moeten opleveren (tenminste voor de specifiek voor inwendig gebruik bedoelde ontslakkingsproducten van natuurwinkels, niet de zwangerschapsklei die vooral door vrouwen met een Afrikaanse of Surinaamse achtergrond wordt gebruikt tegen ochtendmisselijkheid).

De claim over afvoer van negatieve straling vond de hoogleraar ook wel dubieus:

Zie het maagdarmkanaal als een holle pijp van mond tot kont. Daar komt weinig straling bij, het is vrij donker daarbinnen.

Ik vond alleen al de term ‘negatieve straling’ uiterst merkwaardig. Het leek me sterk dat het überhaupt iets met het doordringen van licht in het maagdarmkanaal van doen zou hebben volgens foodblogger Kroes, zoals Venema lijkt te denken. Maar wat zou ze er wel mee kunnen bedoelen? Straling als Wi-Fi of van mobiele telefoons, waar tegenwoordig hordes mensen bang voor zijn, leek me een voor de hand liggende mogelijkheid. Maar nee, na een beetje zoeken kwam ik tot de conclusie dat het waarschijnlijk op radioactiviteit slaat.
Kroes noemt in een reactie op haar blog een klei van producent Chi als mogelijke optie die ook geschikt zou zijn voor deze detoxkuur. En op de productpagina van dat merk klei wordt doorverwezen naar een webpagina van de Stichting Aromatherapie over groene leem. Daar staan veel claims, die Kroes deels overgenomen lijkt te hebben, waaronder deze:

• absorbeert radio-actieve stralingen en neutraliseert daarmee hun werking (proefondervindelijk aangetoond)

Kijk, daar hebben we de straling. Het ‘proefondervinderlijk aangetoond’ roept iets van een wetenschappelijk publicatie, dus daar vroeg ik maar eens naar bij deze stichting. Ze berichtten dat ze het zouden nagaan. En waarempel, na ruim een week kreeg ik een mail waarin verwezen werd naar het volgende artikel:  Behavior of adenine in Na-montmorillonite exposed to gamma radiation: implications to chemical evolution studies, Guzman et al. (2002). Helaas staat het niet online op de website van het blad Cellular and Molecular Biology zelf, ook niet achter een betaalmuur. Het blad heeft niet zo’n denderende impactfactor, maar een zwik Nobelprijswinnaars in de International Board wekt toch vertrouwen dat we het hier wel met een serieus tijdschrift van doen hebben. Helaas moeten we ons dus behelpen met het abstract:

Adenine is an important compound in biological systems, such as genetic and energy utilization processes. Adenine is readily formed in prebiotic conditions. Its synthesis and stability in environmental conditions are of paramount importance in chemical evolution processes. Clay minerals might have played an important role in the early Earth. Clays are known to have a high affinity for organic compounds, and they may provide protection to adsorbed molecules against high-energy radiation. The purpose of this work is to testthese assumptions. We study the stability of adenine under irradiation, in aqueous solution and also adsorbed in a clay mineral. The recovery of adenine after a gamma irradiation was higher in the system containing clay in relation to a system without clay. Results show that adenine is readily adsorbed in the clay, and that the clay act as surface protector toward the degradation of adenine by the radiation.

Waar gaat dit dus over? Adenine is een van de vier nucleobasen die we tegenkomen in DNA en RNA, en is daarmee één van de bouwstenen van het ons bekende leven. Voordat er overal leven gebaseerd op DNA op aarde aanwezig was, moet dit soort moleculen lang genoeg stabiel zijn gebleven om uiteindelijk tot nog complexere moleculen te hebben kunnen aangroeien. En dat terwijl het ten tijde van het ontstaan van het leven toch niet zo’n prettige omgeving moet zijn geweest op de nog jonge Aarde. Onder andere ioniserende straling, afkomstig van radioactieve bronnen, kan adenine kapot maken.
Wat de onderzoekers laten zien is dat een bepaalde kleisoort mogelijk een beschermende rol gespeeld kan hebben tegen gammastraling. In ieder geval konden ze in een bestraald mengsel van adenine met klei meer intact adenine terugwinnen dan in een eveneens bestraald mengsel van adenine met alleen water. Om dit te vertalen naar de claim op de website van Stichting Aromatherapie moet je wel over een beetje soepele geest beschikken. In het abstract staat alleen dat er meer adenine intact bleef, maar niet hoeveel meer. En hoe dit zou werken met DNA (waar je misschien bang voor bent dat het beschadigt) is hieruit ook niet af te leiden.

Één ding is dus wel duidelijk: als je het inneemt zou het mogelijk alleen de rondzwemmende moleculen in je maagdarmkanaal iets beter beschermen tegen gammastraling. Maar door het adsorberen aan de klei worden die beschermde moleculen volgens Kroes waarschijnlijk juist beter afgevoerd. Fijn is dat, doe je dus al die moeite om je poep te beschermen tegen de schadelijke invloed van gammastraling, die we toch al nauwelijks om ons heen hebben.

Naschrift: de stichting Aromatherapie wees na het verschijnen van dit stuk nog op een tweetal artikelen, waarin het effect werd onderzocht van het toevoegen van klei aan het voedsel van rendieren die radioactief besmet korstmos hadden gegeten na de ramp bij Tsjernobyl. Zie de comments hieronder.