Pepijn van Erp

Afgelopen zaterdag ging het onderzoeksjournalistieke programma Argos over ritueel misbruik. Een uur lang werd de luisteraar afwisselend geconfronteerd met soms gruwelijk verhalen van vermeende slachtoffers, hun behandelaars, klaarblijkelijke experts uit binnen- en buitenland, en ook heel veel twijfel bij de makers. Ritueel misbruik? Hadden we dat hoofdstuk eigenlijk niet al zo’n 25 jaar geleden afgesloten? Nooit was er toch iets concreets aangetoond dat wees op het bestaan van netwerken van satanisten of een sadistische elite? En de dubieuze therapieën waarmee herinneringen werden hervonden waren inmiddels toch echt wel uit het reguliere zorgcircuit verbannen? Toch? Wat was er dan voor nieuws onder de zon, dat er kamervragen over gesteld zijn en dat oud-advocaat generaal Joost Hulsenbek vindt dat er nieuw onderzoek moet komen naar ritueel misbruik?

Eigenlijk komt het neer op twee zaken: een eigen langdurig onderzoek van Argos journalisten Sanne Terlingen en Huub Jaspers onder vermeende slachtoffers en een aantal gesprekken met deskundigen in binnen- en buitenland. Het eigen onderzoek van Argos begon met een vragenlijst die in samenspraak werd opgesteld met een aantal deskundigen (van wie alleen Christel Kraaij met name wordt genoemd). Zo’n 140 ingvulde vragenlijsten kwamen binnen. Met zo’n honderd deelnemers had Argos contact en meer dan twintig ontmoetten ze.
Je kunt de lijst nog steeds bekijken en invullen. De enqûete werd onder andere verspreid door het Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld (TGG), waarin behandelaars verenigd zijn die overtuigd zijn van het bestaan van ritueel misbruik, wat op zich al het gevaar inhoudt dat je een overrepresentatie krijgt van slachtoffers die in contact geweest zijn met therapeuten die hierbij zijn aangesloten.

Een aantal vragen leken mij (vast onbedoeld) nogal sturend. Als je weet dat in de bekende verhalen vaak daders met een enigszins elitair beroep voorkomen, of personen waarvan kinderen in zekere mate afhankelijk zijn, kun je afvragen of je met de volgende vraag niet teveel naar bevestiging zoekt. Waarom staan hier bijvoorbeeld geen beroepen tussen als bakker, callcentermedewerker of marktkoopman?

Rode draad door de uitzending is het verhaal van Marinke, waar zoveel concrete verifieerbare aspecten in zitten, dat het merkwaardig is dat er geen aangifte is gedaan zodat de politie ermee aan de slag kan. Zou het er iets mee te maken hebben dat Bas Kremer van het Kenniscentrum TGG vertelt dat zij tegenwoordig afraden om aangifte te doen, omdat zaken over ritueel misbruik toch geseponeerd worden? Dat zou dan gebeuren op advies van de Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) waar alle dossiers met rituele aspecten heen moeten worden gestuurd. Wat er precies gebeurt als er een afwijzend advies komt om een zaak als ritueel misbruik te onderzoeken, horen we niet. Als er concrete aanwijzingen van ‘normaal’ misbruik overblijven, of andere aspecten die kunnen wijzen op strafbare handelingen, neem ik aan dat de politie die toch wel verder onderzoekt.

Op een geven moment horen we Jaspers vertellen dat ze te rade gingen in het buitenland, omdat ze daar “inmiddels veel meer stappen gezet hebben om ritueel misbruik professioneel te onderzoeken”, waarmee impliciet ook de suggestie gewekt wordt dat het in Nederland niet goed genoeg zou gebeuren. Op de geraadpleegde buitenlandse deskundigen is echter wel het een en ander af te dingen. Nagenoeg allemaal komen ze uit het kamp dat gelooft in het bestaan van ritueel misbruik. Lees voor de details het blog van Peter Zegers dat ook hier op Kloptdatwel is gepubliceerd.

In Duitsland hebben ze dus een heuse onafhankelijke regeringsfunctionaris voor seksueel misbruik van kinderen die op grond van vijf persoonlijke contacten met getroffenen overtuigd geraakt is van het bestaan van ritueel, georganiseerd, seksueel misbruik. Maar wat in de uitzending van Argos niet naar voren komt, is wat de rechtspyschologen in ons buurland van zijn standpunt vinden.

En datzelfde geldt ook voor de positie van de Australiër Michael Salter: hoe ligt hij bij zijn Australische academische collega’s? Salter geeft bijvoorbeeld ook wel erg gemakkelijk af op de Amerikaanse False Memory Syndrome Foundation, een organisatie die streed tegen valse beschuldigingen van seksueel misbruik op basis van hervonden herinneringen:

De beweringen van de FMSF hebben specifiek betrekking op de vraag of het mogelijk is om valse herinneringen van autobiografische gebeurtenissen op te wekken. De claims van de stichting zijn niet relevant bij het beoordelen van beschuldigingen van kindermisbruik. De oprichters zijn geen experts op het gebied van kindermisbruik, en zullen dit ook niet worden. Nog een belangrijk feit is dat in de periode waarin de stichting werd opgericht, beschuldigingen van ritueel misbruik vooral van kinderen kwamen. Dit had dus niks te maken met zogenaamde “hervonden herinneringen”.

Salter laat dan weg dat de stichting een stevig bezette wetenschappelijke adviesraad had, waarin bijvoorbeeld de alom erkende expert Elizabeth Loftus zitting had.

Salter vertelt ook dat hij zelf crime-scenes gezien heeft “waar dierenbloed over de muren was gespoten en er overal symbolen getekend waren. In sommige gevallen waren dezelfde symbolen op de lichamen van de slachtoffers gebrand.” Helaas lijken de journalisten van Argos hier niet op doorgevraagd te hebben, want details komen we niet te weten over deze zaken die een sterk argument zouden kunnen zijn tegen de gevestigde mening dat ritueel misbruik niet voorkomt. Een korte zoektocht of Salter iets over deze zaken geschreven heeft, leverde mij vooralsnog niets concreets op. [zie update]

Interessanter wordt de uitzending als Terlingen vertelt dat ze Marinke ruim honderd foto’s voorlegden die bestonden uit een mix van willekeurige personen, bekende mensen die vaker in verhalen over ritueel misbruik op complotsites op internet rondgaan, en onbekendere personen die in verhalen van andere slachtoffers waren opgedoken. Van die laatste groep wees Marinke er met stelligheid een aantal aan die er ook bij haar bij zouden horen en zij wist veel details over deze mensen te vertellen die niet te vinden zouden zijn op internet. Hoe Argos deze test precies heeft opgezet horen we niet en is ook niet op de website te lezen, maar het lijkt des te betreurenswaardiger dat Marinke niet met haar verhaal naar de politie is gestapt die het nader kan onderzoeken. Opvallend is dat Marinke zoveel details weet te noemen van deze mensen (namen, woonplaats, namen van hun kinderen, favoriete sport, morbide seksuele voorkeuren), dat het haast merkwaardig is dat zij die niet uit zichzelf in eerdere gesprekken heeft gegeven.

Ook horen we dat een aantal deelnemers aan het onderzoek eenzelfde loods in de bollenstreek heeft aangewezen waar misbruik zou hebben plaatsgevonden en kinder- dierenporno zou zijn gemaakt. En in totaal zouden er meer dan tien plaatsen in Nederland en daarbuiten uit de enqûete  naar voren komen die door meerdere deelnemers werden genoemd. Maar gaat het dan om deelnemers waarmee Terlingen en Jaspers direct contact hebben gehad, of zit een groot gedeelte van deze overlap in anoniem ingevulde enqûetes? Dezelfde vraag kun je stellen bij de 40 daders die door verschillende slachtoffers worden omschreven.

De loods kon niet verder onderzocht worden, die ging in vlammen op, kort nadat Argos een anoniem mailtje had gekregen waarin gewaarschuwd werd dat ‘ze’  alert waren op hun onderzoek en dat ‘ze’  bewijs kwijt zouden maken. Toeval of niet, in ieder geval leert het dat het rondging dat de journalisten van Argos met dit onderzoek bezig waren en dat er personen die met het onderwerp betrokken zijn de moeite namen om de redactie anonieme berichten te sturen en te beïnvloeden.

Dan neemt het verhaal rondom Marinke een dramatische wending. Zij verdwijnt een paar uur, verblijft enige tijd op een locatie in Utrecht die ook door andere deelnemers aan het onderzoek is genoemd, en als zij weer opduikt blijkt zij glas in haar baarmoeder te hebben, dat in het ziekenhuis verwijderd moet worden. Eerder in de uitzending had Terlingen het voorkomen van verhalen over glas in de vagina al genoemd en gechecked bij gynaecologen of ze er bekend mee waren. Dat werd bevestigd, vier artsen kenden dergelijke gevallen. Was die rondvraag echter ná het incident met Marinke, of daarvoor? Had Argos het er misschien met haar over gehad? Die indruk kan makkelijk ontstaan omdat een vriendin de ingreep filmde om voor de journalisten van Argos “vast te leggen dat dit echt met Marinke is gebeurd.” In ieder geval leidde ook dit incident niet tot een gesprek bij de politie, Marinke wil dat niet.

Vlak daarna is de eigenlijke uitzending afgelopen en krijgt de luisteraar te horen dat het LEBZ dan wel geen interview had willen geven voor de uitzending maar wel een uitgebreide schriftelijke reactie op vragen van Argos heeft gestuurd. Die is op de website te lezen en ik zal niet de enige zijn die na het lezen daarvan denkt dat het erg jammer is dat veel van die antwoorden al niet waren meegenomen gaandeweg het onderzoek van Argos. De gang van zaken rond de aangiften lijkt bijvoorbeeld nogal anders dan Kremer doet voorkomen.

Ik bleef achter met het gevoel dat Argos, ondanks alle twijfels die ook hoorbaar zijn, zich toch te veel heeft laten meeslepen door het beeld dat gedreven behandelaars schetsen, te weinig kritisch gekeken hebben naar de buitenlandse deskundigen, de waarde van hun enqûete overschatten, en te persoonlijk betrokken raakten in een casus als die van Marinke.

Eerder op Kloptdatwel

• Recente berichten over satanisch ritueel misbruik: daar gaan we weer? (2011)
• Argos en het onbestaande satanische rituele misbruik (2020)

Artikelen uit Skepter over ritueel misbruik:

• Een therapeutische Nouvelle Cuisine – De mythe van het satanisch ritueel misbruik (Skepter 5.2, 1992)
• Morele paniek in de VS – De angst voor satanisch ritueel misbruik (Skepter 23.1, 2010)
• Geen paniek – Satanisch ritueel misbruik in Nederland (Skepter 23.2, 2010)

Rapport van de Werkgroep Ritueel Misbruik, Den Haag, Ministerie van Justitie, Directie Staats- en Strafrecht, april 1994.

---

Update 8 juli 2020
Ik nam vorige week contact op met Michael Salter om hem te vragen naar die crime scenes waar hij het over had. Nog de volgende ochtend (in Australië) had ik een reactie. Salter had erover geschreven in zijn boek Organised Sexual Abuse, het zou gaan om de periode 1999-2005. Hij wees nog op een 16 jaar oud nieuwsbericht over de heropening van een aantal politieonderzoeken die er mee te maken zouden hebben.

Niets in dat bericht wijst echter op ritueel misbruik. Op een website vond ik een interview met Salter, waarin verwezen wordt naar fragmenten uit het boek van Salter. Bij het lezen van dit persoonlijke relaas viel me op dat alle details over de crime scene die Salter in de uitzending noemde, daarin vermeld worden: de symbolen met bloed op de muren en de brandmerken met diezelfde symbolen. Het gaat hier echter om incidenten die Salter meemaakte als vriend/partner van een slachtoffer, nog voordat hij aan zijn academische carrière begon. Dat zet het mijns inziens toch in een wat ander licht.

Op een vervolgmail aan Salter of het klopte dat hij die crime scene niet als professionele onderzoeker had waargenomen, maar eerder als iemand die er persoonlijk nauw bij betrokken was, heeft hij, ondanks herhaald verzoek, niet meer gereageerd.