John Oliver maakt gehakt van antivaxxers, ‘pro safe vaxxers’, dr Andrew Wakefield en een groot deel van de antivaccinatie-mythes die ze verspreiden.
De linke weekendbijlage (25-2017)
Vaak komen we zaken op internet tegen die niet groot genoeg zijn om een heel stuk over te schrijven of soms hebben we daar de tijd niet voor. Daarom willen wij in deze nieuwe rubriek een verzameling interessante of gewoon vermakelijke berichtjes van de afgelopen week met de lezers van Kloptdatwel delen. Leesvoer voor in het weekend!
- De Volkskrant: De dood van een vrouw die dacht te kunnen leven op licht en lucht, zonder voedsel
- NBC: Megyn Kelly Reports on Alex Jones and ‘Infowars’ – veel gedoe over geweest of je deze complotdenker überhaupt moet interviewen, maar oordeel zelf
- Omroep Gelderland: Graancirkel-mysterie opgelost: ‘Er gingen een paar biertjes in, het werd gezellig….’
Hoewel boer Willem Post niet overtuigd is door de bekentenis, eist hij toch een schadevergoeding van ‘Prins Stef’ en kornuiten. The Post Online: Boer uit Lochem niet blij met ‘graancirkels’, eist 2000 euro schadevergoeding van vandalen - Faktoider: Chocolate milk, brown cows, junk surveys and publicity stunts – denkt echt 7% van de Amerikanen dat chocolademelk van bruine koeien komt?
- Informationsnetzwerk Homöopathie: Homöopathie als „Flüchtlingshilfe“ – ein medizinisches und ethisches Problem
- Doubtful News: Nazca “alien mummy” revealed in promotional video featuring serial hoaxer
- The Arizona Republic: Arizona psychic injured after car hit restaurant jokes he ‘didn’t foresee it happening’
- NPO Radio 1: Klimaatfilm overal geweerd – Filmmaker Marijn Poels klaagt erover dat zijn klimaatsceptische film wordt geboycot, klimaatwetenschapper Bart Verheggen snapt wel waarom.
- The Guardian: Turkish schools to stop teaching evolution, official says – het onderwerp zou te ingewikkeld zijn …
NB Suggesties voor een (nog) betere titel voor deze rubriek zijn overigens welkom! Ook tips voor links natuurlijk – via de redactie mail, Facebook, Twitter, of ook op het Skeptisch Chatten.
De vaccin-uitspraak van het Hof van Justitie EU: vragen en antwoorden
Er is de nodige commotie ontstaan over een uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie over een mogelijk verband tussen het vaccin tegen Hepatitis B van Sanofi Pasteur en het optreden van multiple sclerose (MS) bij gevaccineerden. Een kop als “EU court: Vaccines can be blamed for illnesses without proof” is echter nogal misleidend, want in die bewoordingen heeft het Hof in kwestie het niet gezegd. Laten we aan de hand van een Q&A proberen vast te stellen waar het in deze zaak om draait, wat het Hof dan wel heeft gezegd en wat de eventuele gevolgen van de uitspraak zijn.
Wat is de casus?
Het gaat in deze zaak om een zekere J.W., een Fransman. Hij ontving in 1998 en 1999 drie vaccinaties tegen Hepatitis B met het vaccin van Sanofi Pasteur. De laatste inenting vond plaats op 8 juli 1999 en vanaf augustus van dat jaar ontwikkelde J.W. klachten. In november 2000 werd vervolgens de diagnose MS bij hem gesteld. J.W. overleed in 2011. Drie familieleden spanden een rechtszaak tegen de producent van het vaccin aan. Ze houden Sanofi Pasteur verantwoordelijk voor J.W.’s ziekte. Het vaccin zou de MS hebben veroorzaakt.
Een causaal verband tussen vaccinatie en MS, hoe zit dat?
De theorie dat er een verband zou zijn tussen het Hepatitis B-vaccin en MS komt uit Frankrijk. In een LCI-richtlijn van het RIVM uit 2013 wordt echter, onder verwijzing naar de relevante literatuur, opgemerkt dat “een causale associatie onwaarschijnlijk lijkt”. Het Lareb trekt eenzelfde conclusie. Toevallig verscheen ongeveer ten tijde van de uitspraak van het Hof een artikel in het Journal of Neurology waarin twee Deense onderzoekers zich over de kwestie bogen.[1] Hun conclusie was duidelijk: “The study found no change in risk of developing multiple sclerosis (MS) after vaccination against hepatitis B virus”. Ook bij een reeks andere vaccinaties vonden ze trouwens geen verband.
Voor hun systematische evaluatie vonden de onderzoekers uiteindelijk vijftien studies over een mogelijke link. Twaalf daarvan vonden überhaupt geen verband. Eén studie vond wel een verband, maar alleen in een subgroep en niet in het algemeen. De twee overige studies die kennelijk een verband vonden worden niet besproken, maar een ervan is uitgevoerd door vader en zoon Geier. Vader is een arts die niet meer mag praktiseren omdat zijn medische vergunning is ingetrokken. Zijn publicaties zijn als prutswerk aangemerkt en zijn expertise wordt sterk in twijfel getrokken. Zoon – een bachelor in de biologie – is al niet veel beter. Beiden zijn bijzonder bevooroordeeld en kunnen tot het antivaccinatiekamp gerekend worden. Kortom, gelet op de beschikbare onderzoeken is een causaal verband inderdaad heel onwaarschijnlijk. Men zie ook deze bijdrage van Orac, met o.a. een verwijzing naar standpunten van de WHO en de Amerikaanse CDC.
Hoe ging het met die rechtszaak tegen de producent?
De familieleden wonnen de zaak in eerste aanleg, maar het vonnis van de lagere rechter werd vervolgens vernietigd door een appelrechter. Daarop gingen de familieleden in cassatie bij het Cour de cassation (wat in Nederland de Hoge Raad zou zijn). Dat bepaalde dat de zaak over moest. Een andere appelrechter wees de vordering daarop af. Deze uitspraak is zeer relevant. De rechter voerde namelijk vier argumenten aan om aansprakelijkheid af te wijzen. Ik vat die als volgt samen:
- Er is geen wetenschappelijke consensus over het bestaan van een causaal verband en volgens alle nationale en internationale gezondheidsinstanties bestaat dit verband niet;
- Uit talrijke studies naar MS blijkt dat de oorzaken van deze ziekte onbekend zijn;
- Volgens een recente studie blijkt dat op het moment dat de eerste symptomen van MS zich voordoen “het fysiopathologische proces waarschijnlijk meerdere maanden of zelfs meerdere jaren voordien is begonnen”. Het feit dat symptomen optreden kort na vaccinatie, op zichzelf al een weinig indrukwekkend argument en zeer vatbaar voor selectieve herinneringen, wordt daarmee nog zwakker;
- Dat MS niet voorkomt in de familie van J.W. is ook niet doorslaggevend, want dat is in de families van 92-95% van de MS-patiënten ook niet het geval. Anders gezegd, bij MS speelt erfelijkheid maar een beperkte rol (aldus ook bijvoorbeeld het UMCG en het Nationaal MS Fonds in Nederland).
Maar hoe komt de zaak dan bij het Hof van Justitie van de EU? En wat is dat eigenlijk voor Hof?
De familieleden gingen opnieuw in cassatie bij het Cour de cassation. Dat besloot zogenaamde prejudiciële vragen te stellen aan het Hof van Justitie van de Europese Unie te Luxemburg. In de zaak gaat het namelijk om zowel Frans recht als EU-recht. Al in 1985 werd een Europese richtlijn over de aansprakelijkheid voor producten met gebreken vastgesteld. Zo’n richtlijn beoogt de juridische situatie in alle lidstaten met betrekking tot het onderwerp van de richtlijn min of meer gelijk te trekken.[2] Het is niet de bedoeling dat lidstaten nationale regels vaststellen die met de richtlijn in strijd zijn. Nationale rechters kunnen de vraag of dat laatste het geval is aan het Hof van Justitie voorleggen. Dat geeft dan antwoord op de vraag, maar geeft geen beslissing in de concrete zaak. Het geeft alleen uitleg, die de nationale rechter vervolgens zelf moet gaan toepassen.
Welke vraag had het Cour de cassation dan?
De vraag had betrekking op het bewijsrecht. De genoemde richtlijn zegt in artikel 4 dat degene die beweert schade te hebben geleden door een gebrekkig product de schade, het gebrek en het oorzakelijk verband moet bewijzen.[3] Oftewel, wie eist bewijst. Soms kunnen er echter redenen zijn om de bewijslast in een concrete zaak wat anders te verdelen. Het Cour de cassation hanteerde zelf al enige tijd de bewijsregel dat het bewijs dat een vaccin gebrekkig is en de oorzaak is van bepaalde schade “kan voortvloeien uit ernstige, precieze en met elkaar overeenstemmende vermoedens”. De Franse rechter wil nu van het Hof van Justitie weten of hij die bewijsregel over ernstige, precieze en met elkaar overeenstemmende vermoedens ook mag toepassen als medisch onderzoek geen verband tussen vaccinatie en het optreden van een bepaalde ziekte heeft vastgesteld. Of komt dat in strijd met artikel 4 van de genoemde richtlijn, dat immers zegt dat de eiser moet bewijzen?
Wat antwoordde het Hof van Justitie?
Dat vond het allereerst om onduidelijke redenen nodig om de vraag wat te herformuleren. Het maakte ervan of de bewijsregel ook mocht “ook al wordt het bestaan van een verband tussen de toediening van het vaccin in kwestie en het optreden van die ziekte door medisch onderzoek bevestigd noch ontkend“. Die herformulering is raar, omdat de medische wereld nu juist stelt dat het verband tussen de Hepatitis B-vaccinatie en MS onwaarschijnlijk is. Het bestaan van een verband wordt dus wel degelijk ontkend, en sinds de hierboven genoemde Deense publicatie uit juni 2017 is dat al helemaal het geval. Het Hof doet net alsof het wetenschappelijk nog alle kanten op kan gaan.
Dan het antwoord op de vraag. Het Hof vindt het onredelijk als een bewijsregeling inhoudt dat het bewijs van een causaal verband alleen dan geleverd kan worden geacht als er onomstotelijk medisch bewijs voor dat verband op tafel ligt. Dat zou volgens het Hof niet in overeenstemming zijn met artikel 4 van de genoemde richtlijn, want een te zware bewijslast voor de eiser inhouden. De eiser moet ook op andere gronden aannemelijk kunnen maken dat er een causaal verband is. De gedachte zal zijn dat een juridische procedure nu eenmaal wat anders is dan een wetenschappelijke discussie. De Franse bewijsregeling dat het verband ook aannemelijk kan worden geacht als de gegevens waarop de eiser zich beroept ernstige, precieze en met elkaar overeenstemmende aanwijzingen vormen voor causaliteit kan volgens het Hof wel door de beugel, ook al wordt het bestaan van een verband tussen de toediening van het vaccin in kwestie en het optreden van die ziekte door medisch onderzoek bevestigd noch ontkend (wederom de woorden van het Hof).
Is de ophef over de uitspraak terecht?
Allereerst is het van belang nogmaals te benadrukken dat het Hof geen beslissing in deze zaak heeft gegeven. Het heeft alleen het toepasselijke recht uitgelegd. Het Cour de cassation moet de zaak nu zelf verder beslissen aan de hand van deze uitleg. Hoewel het Hof dat enerzijds nog eens benadrukt, geeft het anderzijds nog wel een overweging mee die mijns inziens de plank volledig misslaat:
In casu lijken gegevens als die welke in het kader van het hoofdgeding zijn aangevoerd en die betrekking hebben op zowel het korte tijdsverloop tussen de toediening van een vaccin en het optreden van een ziekte als het ontbreken van persoonlijke en familiale medische antecedenten in verband met deze ziekte, alsmede het grote aantal geïnventariseerde gevallen waarin die ziekte na dergelijke vaccinaties optrad, a priori aanwijzingen te vormen die – in onderlinge samenhang bezien – een nationale rechter ertoe zouden kunnen brengen in voorkomend geval te oordelen dat een gelaedeerde aan de krachtens artikel 4 van richtlijn 85/374 op hem rustende bewijslast heeft voldaan. Dit zou met name het geval kunnen zijn indien de rechter op grond van die aanwijzingen oordeelt dat de toediening van het vaccin de meest aannemelijke verklaring is voor het optreden van de ziekte
Hoewel het allemaal heel voorzichtig klinkt – “lijken”, “aanwijzingen”, “ertoe zouden kunnen brengen”, “in voorkomend geval” – moeten de rechters deze zinnen met oogkleppen op opgeschreven hebben. De Franse appelrechter had immers juist geoordeeld dat het korte tijdsverloop weinig zei, aangezien het aannemelijk was dat het proces van MS al maanden of jaren voor het optreden van symptomen was begonnen. De “persoonlijke en familiale medische antecedenten” werden evenmin relevant geacht, gelet op de beperkte rol die erfelijkheid bij MS speelt. Dat de patiënt voor de vaccinatie heel gezond was, zegt net zo weinig als het argument dat een 14 maanden oud kind vóór de BMR-vaccinatie helemaal niet autistisch was. De appelrechter had dan ook – mijns inziens terecht – beslist dat de argumenten van de familieleden “samen noch afzonderlijk ernstige, precieze en met elkaar overeenstemmende vermoedens konden vormen waaruit kon worden besloten dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen de vaccinatie en ziekte in kwestie”. Het Hof lijkt dat nu tegen te spreken, hoewel dat helemaal zijn taak niet is.
Het Hof spreekt ook nog van “het grote aantal geïnventariseerde gevallen waarin die ziekte na dergelijke vaccinaties optrad”. Dat is een raadselachtige opmerking en het is onduidelijk waar het Hof hier naar verwijst. Elders in de uitspraak is nergens sprake van een groot aantal geïnventariseerde gevallen, en voor zover het Hof doelt op andere rechtszaken die in Frankrijk kennelijk gevoerd worden of zijn, is het niet duidelijk hoeveel dat er dan precies zijn. Het Hof lijkt hier een soort gelegenheidkonijn uit de hoge hoed te toveren.
Gelet op de hierboven geciteerde overweging vind ik veel van de ophef over de uitspraak zeker terecht, ook al zijn sommige koppen van nieuwsberichten ongelukkig gekozen. Het is te hopen dat het Franse Cour de cassation oordeelt dat de appelrechter terecht heeft aangenomen dat er geen ernstige, precieze en met elkaar overeenstemmende vermoedens van een causaal verband zijn. Dat het Hof, hoewel het daar ook naar eigen zeggen formeel niet over gaat, suggereert dat het causaal verband in deze zaak wél aangetoond is, is mijns inziens de grootste blunder van de dames en heren in Luxemburg.
[1] Mailand MT, Frederiksen JL, Vaccines and multiple sclerosis: a systematic review, J Neurol. 2017 Jun;264(6):1035-1050.
[2] In Nederland is de richtlijn geïmplementeerd in het Burgerlijk Wetboek. Men zie de artikelen 6:185 e.v.
[3] Zie voor Nederland artikel 6:188 BW.
What the Health: jammerlijk misleidende vegan propaganda
Op 16 maart 2017 was de online première van What the Health van Kip Andersen, een Amerikaanse veganisme-activist die eerder met de documentaire Cowspiracy (2014) over de impact van vee-industrie op het milieu veel bekijks trok. Gezien het succes van de eerdere film, die ook onder de groeiende groep Nederlandse veganisten – in 2016 geschat op hooguit 70.000 mensen – erg populair was, werd reikhalzend uitgekeken naar het vervolg, dat gaat over de gezondheidsrisico’s van het consumeren van vlees en zuivel. Omdat hier op KloptDatWel nog niet veel geschreven is over veganisme zelf, zal ik eerst een inleiding geven met verwijzing naar verdere literatuur, alvorens What the Health onder de skeptische loep te nemen.
Veganisme: goede en slechte argumenten
Op zich is veganisme een heel goed idee. Er zijn drie belangrijke redenen (wat mij betreft in deze volgorde) om zo plantaardig mogelijk te eten en te leven:
1. Het is veel beter voor het welzijn van dieren, die niet uitgebuit en gedood hoeven te worden voor ons dagelijks voedsel en bijv. onze kleding. (Om deze dier-ethische reden is de veganismebeweging oorspronkelijk ontstaan);
2. Het reduceert behoorlijk de uitstoot van broeikasgassen en is daarmee onderdeel van een oplossing voor onze grote klimaatproblemen;
3. Mits correct toegepast, kan het enigszins voordelig voor je gezondheid zijn.
Voorbeschouwing: het belooft weinig goeds
Dat Kip Anderson veganisme wil promoten door documentaires te maken, vind ik op zich een goede zaak, zoals wel mag blijken uit mijn inleiding. Maar de wijze waarop is discutabel, zoals ook al bleek uit de recensies op Cowspiracy. Maar die kan doorgaan als een verder best informatieve film over een reëel probleem (klimaatverandering), met een plausibele deeloplossing (veganisme). Een veganistische vriendin vertelde me een paar dagen geleden dat ze het vervolg What the Health ook had gezien, maar ze vond hem erg dubieus, was benieuwd naar mijn mening en verzocht me daarom om hem ook te kijken. Eén punt dat ze alvast maakte is dat de docu over de Amerikaanse situatie gaat en niet goed toepasbaar is op Nederland, waar veel minder vlees wordt gegeten en de voedselsector veel beter gereguleerd. Toevallig gingen enkele vegans in mijn buurt hem samen kijken, dus deed ik daaraan mee.
De aankondiging op de beruchte complotdenkerssite newsmonkey.be en de trailer beloofden weinig goeds. De stelling van What the Health is drieledig; simpel gezegd (A) dat vlees en andere dierlijke producten heel schadelijk zijn voor je gezondheid, maar de vee-industrie heeft commerciële belangen en verdoezelt die feiten. Hier zit wat in, maar de schade valt te overzien; hoge consumptie van rood en bewerkt vlees verhogen bijv. kans op sommige kankers met 15%, bleek onlangs uit onderzoek van de Gezondheidsraad. Maar met wit vlees is niet zo veel aan de hand en als je matig eet, dan loop je weinig risico. Veganisme gaat toch hoofdzakelijk over dierenwelzijn en het klimaat, gezondheid is (althans wat mij betreft) niet zo’n groot argument. En natuurlijk willen de vlees- en zuivelindustrie graag hun klanten behouden en hebben daarom geen belang bij wijzen op gezondheidsrisico’s. Da’s logisch. Doet de olie-industrie ook. Elke industrie eigenlijk wel.
Maar na dat punt gaat het betoog verder (B) dat artsen en wetenschappers ook wel weten dat dierlijke producten ongezond zijn, maar – verrassing – Zij Willen Niet Dat Jij Dat Weet. Want dan kunnen ze je medicijnen blijven verkopen (die je als veganist niet nodig zou hebben) en geld aan je verdienen. Good old Big Pharma.
En dan zou (C) de overheid ook nog onder één hoedje spelen met de vee-industrie en de zorg. Welk belang de overheid daarbij zou hebben, is me nog niet meteen duidelijk. Ik kan het in ieder geval voor Nederland weerleggen omdat het Voedingscentrum en de Gezondheidheidsraad (die voor de overheid werken) regelmatig rapporten en items publiceren waarin staat dat we o.a. minder vlees zouden moeten gaan eten dan we nu gemiddeld doen. Complot C omvat alvast niet de gehele overheid.
Inhoud: leugens om bestwil, of gewoon belabberd onderzoek?
What the Health was zo mogelijk nog erger dan ik me had voorgesteld. Het is vegan propaganda, en niet op een positieve, science-based manier, maar met super veel bangmakerij, complottheorieën en pseudowetenschap. Bijna iedere kwaal komt doordat je vlees of andere dierlijke producten eet. En de gehele vee-industrie, de gezondheidszorg en farmaceutische industrie, en de overheid die reclames goedkeurt, vormen één groot complot om geld te verdienen aan onwetende burgers, ten koste van de volksgezondheid. De enige manier om je te onttrekken aan de macht van de bio-industrie, de farmaceutische industrie en de overheid en je gezondheid in eigen hand te nemen, is om nu meteen veganist te worden. Tenminste, als we Andersen moeten geloven.
Andersen presenteert zich graag als onderzoeksjournalist, iemand die geheimen en doofpotten onthult en machthebbers ontmaskert. Het verhaal begint met alarmerende nieuwsberichten dat vlees eten heel slecht is voor je gezondheid omdat het onder andere zou leiden tot obesitas, diabetes en kanker (zie het Skepter-artikel over rood vlees en darmkanker voor nuance van deze sensationele berichtgeving). Hij begint zijn speurwerk met enkele onbevredigende telefoongesprekken en interviews met enerzijds veeteeltbedrijven en verkopers van dierlijke producten zoals Tyson Foods Inc. (die beweren dat hun vlees geen gezondheidsrisico’s heeft) en anderzijds medische onderzoeksorganisaties zoals de American Cancer Society (die op hun websites vlees aanbevelen als onderdeel van een gezond dieet), waarin hij nogal leidende vragen stelt en waarin duidelijk ook ingrijpend geknipt is op een manier die zijn wantrouwen steeds bevestigt. Het grote complot dat Andersen vervolgens meent te ontwaren, is uiteindelijk het product van wat googelen (waarbij hij verder geen betrouwbare informatie levert, alleen een zelfgemaakt visueel overzicht van zijn bevindingen): al die medische onderzoeksorganisaties worden gesponsord door die bedrijven!
Op het eerste gezicht lijkt dat ook te kloppen; Tyson en Pfizer (een farmaceutische fabrikant) sponsoren de ACS. Maar hoe groot is hun aandeel nou werkelijk? Nemen we het Nederlandse KWF Kankerbestrijding ter vergelijking, dan zien we dat zij ook geld aannemen van bedrijven, bijna 3,5 miljoen euro, maar dat is slechts 2,5 procent van de totale inkomsten van 140 miljoen euro, die voor 63 procent bestaan uit donaties, giften en nalatenschappen. Hoe dat bij de ACS zit, heb ik helaas niet kunnen vinden. Hoe dan ook, dit hoeft nog niet te verklaren waarom vlees en andere dierlijke producten op hun website vermeld staan als ‘gezond’, zeker zo lang er geen duidelijk wetenschappelijk bewijs is dat vlees eten ontzettend slecht is voor je gezondheid, zelfs als het met mate worden gedaan. Er staat ook geen verwijzing naar specifieke producten van hun eigen sponsors, dus dat bijvoorbeeld Tyson reclame zou maken voor haar producten op de ACS-website is nogal vergezocht (maar als ik hierover naïef ben, word ik graag gecorrigeerd).
Al is het niet mijn vakgebied en kon ik mede door de hoge informatiedichtheid niet zomaar alles factchecken (als ik het thuis alleen zou kijken, zou ik regelmatig pauzeren om dingen op te zoeken, maar dat doe je niet in gezelschap), werd duidelijk dat een groot deel van de informatie vals of op z’n minst misleidend is. Je kunt niet zonder enige bronvermelding of onderbouwing zeggen: ‘Ik heb ergens gelezen dat één omelet even schadelijk is als 5 sigaretten’, dat visueel laten zien en dan weer door naar de volgende dubieuze claim. Nuance komt niet voor in het vocabulaire van de makers, van het scheermes van Hanlon hebben ze nog nooit gehoord en aannemen dat de grote boze wereld het slecht met je voorheeft is schering en inslag. Veel stukken hebben losse eindjes, waarvan ik verwachtte dat er meer context of onderbouwing kwam, maar die bleef tot mijn grote frustratie regelmatig uit. En passant werd angst voor GMO’s nog aangewakkerd door deze te verwarren met glyfosaat (Monsanto werd nog net niet genoemd als de grote boeman achter dit alles).
Vanaf halverwege de film en vooral aan het einde wordt veganisme neergezet als panacee tegen zowat iedere kwaal. Herhaaldelijk wordt er aan het einde ingestampt dat je, zodra je twee weken veganist bent, zo gezond bent dat je bijna al je medicijnen niet meer nodig zult hebben. Andersen hanteert hiervoor graag anekdotische verhalen van individuen die heel erg ziek zouden zijn vanwege de consumptie van te veel dierlijke producten. Deze worden eerst op suggestieve wijze gepresenteerd in de eerste helft van de film, om helemaal aan het eind terug te keren en de lof over veganisme te trompetteren. Deze anekdotes lijken ernstig te zijn gemanipuleerd, vooral visueel, als ze überhaupt al echt zijn.
- Zo heeft één vrouw astma, een complexe ziekte waarvan de precieze oorzaken nog niet bekend zijn, maar voedsel speelt volgens onderzoek geen prominente rol, al wil Andersen ons dat met alle geweld doen geloven. Ze wordt eerst zonder make-up met saaie kleren en een zware ademhaling gepresenteerd, en moet bovendien heel veel verschillende en bovendien dure medicijnen slikken om met haar aandoening te dealen. Na slechts twee weken plantaardig te eten zou ze helemaal nergens meer last van hebben en van al haar medicatie af zijn. Wat een medetoeschouwer opviel was dat ze deze keer geëmotioneerd, met make-up en fleurige kleding werd gepresenteerd;
- Een andere vrouw, 61 jaar, die werd gepresenteerd als bewijs dat melk niet goed is voor je botten, kroop eerst in haar grijze jas door haar grauwe huis met een rollator, maar opmerkelijk genoeg noemde ze tijdens het interview geen enkele keer het woord ‘melk’ of iets anders, ze somde slechts een rijtje klachten op waar ze mee kampte. Ook zij wordt na twee weken vegan diëten geïnterviewd, deze keer ook met kleurrijke kleding, buiten in het zomerse zonnetje lopend zonder rollator op een met groene bomen geflankeerde stoep;
- Een oude man met zwaar Amerikaans accent werd ook geïntroduceerd als een erg ziek iemand (volgens mij met diabetes) die, tot zijn grote verzuchting, een heleboel verschillende medicijnen moest innemen. De setting, een grauw, bruin-grijs interieur, stond wederom in schril contrast met de scène vóór zijn zonovergoten huis met groene bomen, waarin hij trots verkondigde dat hij al na twee weken zijn medicatie had kunnen halveren en binnenkort misschien wel helemaal kon stoppen. Voorts meldde hij nog extra verbeteringen in zijn gezondheid, inclusief het feit dat hij… opa was geworden. Ja ja, wat je al niet bereikt in twee weken plantaardig eten! Thuis moesten we hardop lachen toen dit als een serieus bewijs werd aangedragen waarom je veganist zou moeten worden.
3 positieve punten aan de film die ik niet onvermeld wil laten:
– Terechte kritiek op biologische landbouw (slechter voor milieu, even slecht voor je gezondheid en niet veel beter voor dierenwelzijn);
– Terechte kritiek op het paleo-dieet;
– Er wordt (kort) benadrukt dat je als veganist echt vitamine B12-supplementen nodig hebt.
Conclusie
Ik vermoed dat de maker ‘veganist voor de dieren‘ is, maar het geoorloofd vindt om alle middelen in het werk te stellen, inclusief misleiding en leugens om bestwil, om maar zo veel mogelijk mensen te overtuigen van veganisme. Ik vind dat immoreel, vooral omdat er zeer slechte medische en voedingsinformatie wordt verspreid en nodeloos wantrouwen/complotdenken aanmoedigt tegen tal van instanties.
Ook hierbij geldt: geloof niet alles wat in je straatje past. Je doel kan goed zijn, maar je methode verkeerd. Wellicht hebben de dieren en het milieu er baat bij dat mensen, die emotioneel met beloning en straf zijn beïnvloed, na het kijken ervan veganist willen worden. Maar de opzet was om mensen gezonder te maken en dat zal slecht gaan met dergelijke pseudowetenschappelijke informatie. Als dierenwelzijn (en milieu) Andersens eigenlijke doel is, dan bedriegt hij bovendien zijn kijkers met ‘leugens om bestwil’; de eerlijkheid zou hem gebieden open kaart te spelen over zijn ware intenties. What the Health is een docu die, naar ik vermoed, uiteindelijk de menselijke gezondheid meer schaadt dan baat.
| Misleidende memes Op de website bij de film staan een flink aantal ‘memes’ waarin wetenschappelijke resultaten van studies (met bronvermelding) worden gepresenteerd met gezondheidsclaims die – niet toevallig natuurlijk – gunstig uit vallen voor een veganistisch dieet. Maar wie de studies er bij pakt, zal opvallen dat zelfs de resultaten van die studies nogal gekleurd worden weergegeven. Een voorbeeldje:  Wie de moeite neemt deze studie er op na te slaan, leest echter de volgende conclusie:
Die 22 procent uit de afbeelding komt uit dit stukje, eerder in het artikel:
Het gaat telkens om relatieve risico’s en de belangrijkste aanwijzing is dat de totale proteïne-inname een rol speelt, waar die vandaan komt, lijkt toch minder van belang. De stijging van het risico lijkt vooral te op te treden vanaf een toch al erg hoge proteïne-inname. Deze studie laat ook grote verschillen per land, sekse en ‘BMI-klasse’ zien. De onzekerheden zijn groot en wie die negeert, zou op basis van ditzelfde onderzoek ook een meme kunnen maken waarin de Nederlandse man aangeraden wordt meer dierlijke proteïnen te nemen en minder plantaardige (HR’s respectievelijk 0,88 en 1,36 per 10 gram). Gezond eten komt toch altijd weer neer op wat Luc Bonneux in vijf woorden samenvatte: “eet gevarieerd, word geen vetzak. De rest is kabaal voor de boekjes.” |
Hersenonderzoek bij Robbert van den Broeke?
Met het verstrijken van de tijd worden de strapatsen van zelfverklaard medium Robbert van den Broeke steeds bizarder. Zo zat hij begin 2016 zes dagen vast op verdenking van bedreiging via internet, liggen er naar verluidt nog alien tentakels in zijn vriezer te wachten op DNA-onderzoek en beweert hij recentelijk de vrouw van Joran van der Sloot bezwangerd te hebben. Er was echter ook een periode waarin sommigen zijn claims nog serieus wilden onderzoeken. Nederlandse wetenschappers zouden zelfs hersenonderzoek hebben gedaan bij Van den Broeke waaruit zou blijken dat hij nagenoeg hersendood is tijdens zijn paranormale sessies.
Dit is onder andere opgetekend door parapsycholoog Richard Krebber in een stuk in ParaAstro (2014, pdf). Het zou gaan om EEG-metingen:
Als eerste willen we met E.E.G.-apparatuur (Elektro Encefalo Gram; meet de activiteit van de hersenen aan de oppervlakte van de schedel) uitgebreid onderzoek doen naar de bewustzijnstoestand van Robbert, terwijl hij mentale foto’s maakt op digitale camera’s. Robbert is eerder al op die manier onderzocht en uit de twee onderzoeken bleek, dat Robbert inderdaad in staat was om mentale foto’s te maken terwijl zijn E.E.G. op die momenten aangaf dat hij nagenoeg hersendood was.
Nu kun je met EEG-metingen alleen helemaal geen hersendood vaststellen, maar erg veel details staan er sowieso niet in het stuk over dat onderzoek. En die zijn ook nauwelijks elders te vinden. Wel wordt door het kamp Van den Broeke de suggestie gewekt dat de betrokken wetenschappers met de resultaten verlegen zijn en onder de pet willen houden. Zie bijvoorbeeld deze video uit 2013 (vanaf 5:15).
Dit blijkt niet helemaal het zoveelste onzinverhaal rond Van den Broeke. In een recent audioberichtje (vanaf 3:15) onthult Stan Pluijmen (partner in crime van Van den Broeke) aan Constantia Oomen dat er in ieder geval onderzoek zou zijn gedaan door Hans Gerding en Klaas van Egmond. Geen onbekende wetenschappers, beiden waren hoogleraar. Gerding was bijzonder hoogleraar metafysica in de geest van de theosofie aan de universiteit van Leiden en directeur van het Parapsychologisch Instituut. Van Egmond is een prominente persoon in duurzaamheidskringen en tot voor kort hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Van Egmond staat ook bekend om zijn interesse in het graancirkelfenomeen en zal via die hoek vermoedelijk in contact gekomen zijn met Van den Broeke.
Een onderzoek aan het Parapsychologisch Instituut was indertijd misschien nog niet zo’n gek idee. Wijlen Rob Nanninga opperde in 2006 (dus nog na het genverbrander-incident) op het Fok!-forum dat dat misschien wel een geschikte partij zou zijn om een eerste onderzoek uit te voeren als redelijk neutrale partij die niet verdacht kan worden van een vooringenomen (skeptische) houding tegenover het paranormale. Op een eerdere uitnodiging (in 2005) vanuit Skepsis was Van den Broeke niet ingegaan, hoewel die altijd riep – en nog steeds roept – dat hij graag onderzocht wil worden.
Uit onafhankelijke bron kreeg ik bevestiging dat deze hooggeleerde heren inderdaad iets van een onderzoek gedaan hadden met Van den Broeke. Maar toen ik ze zelf per e-mail vroeg om een toelichting over wanneer het plaatsgevonden zou hebben en waar (aan het Parapsychologisch Instituut?), wie er nog meer bij betrokken waren, wat de onderzoeksvragen en onderzoeksopzet waren geweest, en natuurlijk wat de resultaten waren, kreeg ik helaas nul op het rekest. Na een keer aandringen schreef Van Egmond namens beiden: “eerdere ervaringen en mailwisselingen hebben duidelijk gemaakt dat onze wederzijdse mens- en wereldbeelden dermate ver uit elkaar liggen, dat verdere uitwisseling van informatie over dit onderwerp zinloos is.” en dat ze dus niet bereid waren mij meer informatie te verschaffen.
Beetje jammer en wat flauw, vond ik. Met Van Egmond heb ik in het verleden inderdaad wel eens een akkefietje gehad, maar met Gerding had ik nog nooit eerder contact gezocht en ook nog nooit over zijn activiteiten geschreven.
Gelukkig lieten de heren via een tussenpersoon toch wat meer los. Ja, Gerding en Van Egmond hebben een verkennend onderzoekje met Van den Broeke gedaan. En ja, daar was ook sprake van een soort EEG-meting. Die was echter wat provisorisch, met slechts twee elektroden (normaal gebruik je er iets van 20). Het is dus niet echt verrassend dat er niets bijzonders uit kwam. De elektrische signalen van het hart zouden al voor te veel storing hebben gezorgd om iets over hersenactiviteit te kunnen zeggen, laat staan dat ze iets als ‘hersendood’ of een gebrek aan hersenactiviteit hebben waargenomen.
Wat ze nog meer gedaan hebben aan tests met Van den Broeke is me niet bekend. Volgens Pluijmen beschouwden ze de paranormale foto’s van Robbert als bedrog en waarom zouden we daaraan twijfelen als het vanuit die hoek gemeld wordt?
Of het onderzoek van Van Egmond en Gerding hetzelfde onderzoek betreft als waarover Krebber het heeft, is overigens niet helemaal zeker, maar het lijkt voor de hand te liggen. Of we de overige details van het verhaal van Pluijmen kunnen vertrouwen, is ook maar de vraag, bijvoorbeeld over dat onderzoek bij spiritueel therapeut Rens Hendriks (‘het extreme geval’), die er mede verantwoordelijk voor is dat Van den Broeke het spirituele pad op ging.
Veel blijft nog onduidelijk, maar in ieder geval is nu weer een detail uit de ‘Van den Broeke-saga’ enigszins opgehelderd en wie weet volgt de rest ook nog wel een keer.