|
– BIJ DE LES zaterdag 20 oktober
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ps, de videobeelden van het vorige congres zijn door omstandigheden nogal wat ‘vertraagd’ (als je bijna een jaar nog vertraging mag noemen). Ze zijn in elk geval gepland om te verschijnen vóór het komende congres. De beelden van het 2012 congres zullen vervolgens ook een stuk sneller verschijnen dan die van 2011.
Op The Amazing Meeting die onlangs in Las Vegas werd gehouden, hield Jamy Ian Swiss een boeiend betoog over wat skepticisme eigenlijk inhoudt. Er komen een aantal interessante thema’s aan bod, die ik regelmatig terug zie komen in discussies tussen skeptici en anders gestemden. Bijvoorbeeld het verschil tussen skeptisch activisme en het atheïstisch activisme van de zogenaamde ‘New Atheists’ als Dawkins en Hitchens. Ook bespreekt hij het nut van de bemoeienis van skeptici met zaken als paranormale claims. Waarom zouden wetenschappers dat niet kunnen doen? Dat kan wel, maar ‘gewone’ wetenschappers ontberen vaak de specialistische kennis van nonsens.
Als een belangrijke motivatie om pseudowetenschap aan de kaak te stellen, voert Swiss ook aan dat er gewoon heel veel geld en energie mee verspild wordt. Mensen die er intrappen wordt eigenlijk de gelegenheid ontnomen om er iets mee te doen dat ons allen wel iets verder zou kunnen helpen. In die zin is skepticisme ook een vorm van consumentenbescherming.
Ik kan me in ieder geval erg goed vinden in het betoog van Swiss en ik kom op andere skeptische sites veel bijval tegen voor zijn verhaal (zie o.a . Skepticism and Ethics en Respectful Insolence). Hij komt op na de inleiding van de man met de gitaar:
[update 31/1/2015: video vervangen door een versie met Nederlandse ondertiteling]
Drie dagen World Skeptics Congress 2012
‘Promoting science in an age of uncertainty’ was het thema van het zesde skeptische wereldcongres dat plaatsvond van 18 tot en met 20 mei 2012. De organisatoren van de Duitse skeptische organisatie GWUP hadden erg hun best gedaan. Midden in het centrum van Berlijn in het chique Crowne Plaza hotel vond het zeer goed verzorgde evenement plaats.
22 sprekers van over de hele wereld gaven drie dagen lang interessante lezingen waarin werd ingegaan op vragen als: Waarom zoeken mensen steun bij pseudowetenschappen? Wat maakt alternatieve geneeskunde zo aantrekkelijk, en hoe kunnen we te weten komen wat echt werkt? Waarom is het zo moeilijk om op een rationele manier met risico’s en onzekerheden om te gaan?
Wat betreft die laatste vraag schiet me een leuk voorbeeld te binnen uit de lezing van Holm Hummler over risicomanagement: stel u bent van plan ergens aan een strand in Australië te gaan zwemmen en ziet een bordje met de waarschuwing ‘beware of sharks‘, waarschijnlijk gaat u dan niet meer het water in. Een vergelijkbaar bordje aan een palmbomenlaan met de mededeling beware of falling coconuts zal veel minder angstige gevoelens oproepen. Toch (of juist daarom) overlijden jaarlijks wel 150 mensen door een vallende kokosnoot. Ter vergelijking: het aantal mensen dat een haaienbeet niet overleeft blijft meestal onder de tien (De Telegraaf schreef hier ook ooit een artikel over).
Andere vragen waren: kunnen we kinderen al leren om kritisch en wetenschappelijk te denken? En hoe kunnen disciplines als biologie en psychologie zichzelf beschermen tegen pseudowetenschappelijke invloeden? (Samenvattingen van de lezingen zijn hier te vinden.)
Skeptici
Behalve de lezingen bijwonen was het ook erg leuk om mede-skeptici te ontmoeten, hiervoor was ruim gelegenheid tijdens de bijzonder goed van eten en drinken voorziene koffiebreaks en lunchpauzes.
Kloptdatwel was goed vertegenwoordigd: er waren wel zes werkgroepleden/schrijvers aanwezig. Fijn was het ook dat Catherine de Jong, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, ons voorstelde aan verschillende interessante mensen.
Zo ontmoetten we Gerald Woerlee, een aardige man met veel gevoel voor humor, mij bekend van het artikel in Skepter over bijna-doodervaringen naar aanleiding van het boek van Pim van Lommel*. Hij heeft verschillende boeken (zie onderaan!) geschreven over bijnadoodervaringen, anesthesie, religie en atheïsme.
Tijdens de eerste lunch belandden we aan tafel met een Nederlands echtpaar, waarmee we napraatten over de lezing van Eugenie Scott: Creationism In and Outside the US. Natuurlijk kwam toen ook de Nederlandse zaak betreffende minister Maria van der Hoeven en de Delftse hoogleraar Cees Dekker ter sprake (hier een interessant artikel op de website van Kennislink over deze kwestie) .
Tegenover mij aan tafel zat een ‘skeptiker’ uit Dresden, voormalig Oost-Duitsland. Hij vertelde dat in deze stad de alternatieve therapievormen welig tierden; bij hem in de straat zit een tandarts die adviseert amalgaamvullingen te laten vervangen door goud. Een handige vorm van klantenbinding, want het zachte goud is na een aantal jaren alweer aan vervanging toe!
Meer skeptici
‘s Avonds stond een sightseeing boat tour met dinerbuffet gepland. We troffen het enorm met het weer, het was een warme dag geweest, zodat we de hele avond aan dek konden blijven. Berlijn is een erg mooie stad, heel divers qua architectuur en alles is ontzettend groen! Vrijwel overal zijn bomen geplant, dat was in de straten ook al opgevallen; er is bijna geen straat te vinden die niet vol staat met bomen.
Met Catherine en Maarten zat ik aan tafel bij Wim Betz, (voorzitter van het Belgische Skepp) en zijn vrouw, wat erg gezellig was. Na het eten kwamen een aantal bestuursleden van Europese skeptische organisaties bij ons zitten en werden plannen bedacht waarmee de merkwaardige geneesmiddelenstatus van homeopathische middeltjes op Europees niveau in de politiek onder de aandacht kan worden gebracht.
Wim Betz had de avond ervoor een Award in ontvangst mogen nemen voor zijn jarenlange inspanningen ter bestrijding van de kwakzalverij. Andere Award-winnaars waren: Edzard Ernst en Simon Singh, bekend van de bestseller Trick or treatment? (In het Nederlands Bekocht of behandeld?) en de Italiaan Luigi Garlaschelli. Zijn specialiteit is het verklaren en kopiëren van wonderen. Binnenkort verschijnt van hem een boek over de veronderstelde wonderen van Lourdes.
De laatste dag en nog meer skeptici
De laatste dag begon met een lezing van James Randi, ‘An Amazing life’, waarin hij weer mijn favoriet, de Filipijnse nepoperatie liet zien. Voor liefhebbers of voor wie hem nog niet gezien heeft, hier nog even het filmpje:
Erg leuk dat Randi er weer bij was. Leuk ook om hem samen met collega Ray Hyman (allebei even oud, grijs en klein, ik schat ca. 1.50) al grappen makend door de hotelgangen te zien lopen.
Later tijdens de lunch spraken we met twee Duitse journalistes, de een werkte voor de ARD, de belangrijkste Duitse tv-zender, die elke dag een item over het congres uitzond. Ze vertelde hoe de Duitse situatie wat betreft vergoedingen voor alternatieve behandelingen in elkaar zit. Ook daar worden alternatieve behandelingen niet vergoed uit de basisverzekering. Alternatieve behandelaars moeten het diploma ‘Heilpraktiker’ op zak hebben. Het enige waar dit diploma in voorziet is dat er een zekere medische basiskennis aanwezig is, met de bedoeling dat de behandelaar de patiënt tijdig naar het officiële medische circuit verwijst. Verder kan de behandelaar om het even wat voor cursus volgen of gewoon zelf iets verzinnen. Naar mijn idee geeft dit systeem wel wat meer helderheid dan het Nederlandse, waar verzekeraars door hun vergoedingenbeleid bijdragen aan het idee dat de ene alternatieve therapie wel zou werken en de andere niet.
Een van de laatste sprekers was Rebecca Watson, bekend van het Skepchick-netwerk
(http://skepchick.org/author/rebecca/) en van ‘The skeptics guide to the universe’. Haar lezing ‘How girls evolved to shop and other ways to insult women with science’ ging over de onzinnige sekse-gerelateerde uitspraken die ons onder het mom van neurobiologie en psychologie bereiken via de populaire media. Watson baseerde zich ondermeer op werk van Cordelia Fine die zich ook stoort aan dit neuroseksisme. Van haar verscheen vorig jaar een boek over dit onderwerp: Delusions of Gender (zie onderaan!); Nederlandse vertaling: Waarom we allemaal van Mars komen, hoe neuroseksisme aan de basis ligt van de verschillen tussen man en vrouw (zie onderaan!). Ter illustratie een treffend voorbeeld uit het boek van Fine dat duidelijk maakt wat er mis kan gaan:
Een bekend onderzoek van de Britse ontwikkelingspsycholoog Simon Baron-Cohen wees uit dat zelfs meisjesbaby’s van anderhalve dag oud al meer belangstelling hebben voor gezichten dan even oude jongensbaby’s. Een aangeboren verschil! Of toch niet? Wat er meestal niet bij verteld wordt is dat de studie een belangrijke tekortkoming vertoonde. De blindering was vergeten! de onderzoekers wisten of een baby een meisje of een jongetje was en waren dus niet per se objectief. Toen andere onderzoekers het experiment herhaalden met in het wit gehulde baby’s in een neutrale ruimte vonden zij geen enkel verschil.
Ter afsluiting gingen we die avond met de organisatoren een hapje eten in de stad. Ergens anders was nog een ‘Skeptics in the pub’, maar daar zijn we niet meer aan toegekomen. Het was een geslaagd congres, alle dagen waren vrijwel uitverkocht (ik dacht ca. 300 bezoekers per dag) en hadden een behoorlijk aantal belangstellenden uit niet-Duitstalige landen weten te trekken (Volgens Martin Mahner van de GWUP, was het ongeveer 25%). De Zweden, die – heel opmerkelijk voor zo’n klein land – een van de grootste skeptische organisaties hebben, beloofden volgend jaar in augustus een Europees congres in Stockholm te zullen organiseren!
Hieronder zie je de boeken van G.M. Woerlee. Als je ze bestelt via onderstaande links steun je daarmee Kloptdatwel! Alvast enorm bedankt!
Geïnteresseerd in het boek van Cordelia Fine? Bestel het via de onderstaande link en steun daarmee Kloptdatwel.nl! Alvast enorm bedankt!
* Edit Maarten: Dat was zelfs het artikel dat ervoor zorgde dat ik een abonnement nam op Skepter! Bedankt heer Woerlee!
Bill Nye is een Amerikaanse presentator die midden jaren ’90 het Disney programma “Bill Nye The Science Guy” presenteerde, een kinderprogramma over allerlei wetenschappelijke onderwerpen. Tussen de honderd afleveringen zit er ook één over pseudowetenschap. Onderwerpen die aan de orde komen zijn onder andere Bigfoot, UFO’s, en astrologie. James Randi komt ook even langs om een lepeltje te buigen. Een grappige aflevering die draait rond het uitgangspunt: “extraordinary claims require extraordinary evidence“.
http://www.youtube.com/watch?v=ZPk9LM44mLA
De website SkepticalScience.com is een website die zich richt op het verklaren van de wetenschap achter klimaatsverandering, maar misschien nog meer op het leveren van tegenargumenten tegen de misinformatie die verspreid wordt op het gebied van `global warming’. Dit doet ze onder andere door de (non)argumenten die vaak gehanteerd worden in deze discussie één voor één te behandelen en daarop een wetenschappelijk beargumenteerd antwoord te geven. Een andere manier is het gratis als pdf-file ter beschikking stellen, aan iedereen die de website bezoekt, van het ‘Debunking Handbook‘ [Klik hier voor de NL-versie] dat geschreven is door John Cook en Stephan Lewandowsky (november 2011). Het pamflet bevat zes pagina’s aan informatie en één pagina bibliografie.
Ik heb voor de zekerheid nog eens in mijn Prisma-woordenboek opgezocht waar ‘debunking’ precies voor staat. Ik vond drie omschrijvingen te weten ‘ontmaskeren’, ‘van zijn voetstuk stoten’ en de meer figuratieve betekenis van ‘tot zijn ware proporties terugbrengen’. De meer figuratieve betekenis spreekt me eigenlijk iets meer aan, maar in het spraakgebruik bedoelt men vaker ontmaskeren.
Het boekje biedt enkele praktische richtlijnen aan die effectief zijn om de invloed die misinformatie uitoefent te reduceren. Begonnen wordt met de waarschuwing dat als men misinformatie probeert te ontmaskeren men soms een tegenovergesteld effect bereikt en de misinformatie zelf versterkt. Bij dit type communicatie is het dus noodzakelijk om er rekening mee te houden dat een poging tot ontmaskering een averechts effect kan hebben. Het boekje biedt enkele methoden om dit effect te voorkomen. Daarnaast wordt uitleg gegeven over het belangrijkste onderdeel van het ontmaskeringstraject namelijk het presenteren van een alternatieve verklaring.
Om effectief te kunnen ontmaskeren moet men aan drie voorwaarden voldoen. Als eerste moet het weerwoord gefocust zijn op de basisfeiten en niet op de misinformatie zelf. Dit om te voorkomen dat de misinformatie zelf meer aandacht krijgt. Ten tweede geeft men altijd eerst een waarschuwing dat de informatie die men gaat bespreken niet klopt. Ten derde is het essentieel dat men een alternatieve verklaring aanbiedt waarin de kernstukken van de misinformatie opgenomen zijn.
Eén van de effecten die tegen ontmaskering kan werken, noemt men het Familiarity Backfire Effect. Hiermee bedoelt men dat door het proberen te ontmaskeren men de misinformatie herhaalt en zo uiteindelijk de mythe versterkt. Door het herhalen van de misinformatie werkt de poging tot ontmaskeren averechts. De manier om dit effect the voorkomen is ervoor te waken dat men de misinformatie herhaalt en zich te concentreren op de feiten die men wil overbrengen. Indien men er niet aan ontkomt om de misinformatie te herhalen, kan men het beste ervoor zorgen dat de nadruk op de feiten komt te liggen.
Een ander effect is het Overkill Backfire Effect. Indien men teveel argumenten aandraagt, overlaadt men als het ware degenen die men wil overtuigen en kan men eindigen met een situatie waar de misinformatie versterkt is. Het beste is om op dat gebied economisch te werken en te focussen op enkele van de meest krachtige feiten en die te presenteren op een manier die gemakkelijk te verwerken is. Houdt het taalgebruik eenvoudig en gebruik korte zinnen. Probeer te eindigen met een eenvoudige maar sterke boodschap.
Het Worldview Backfire Effect is het effect waar men het meeste last van kan krijgen aangezien het te maken heeft me de manier waar mensen naar de wereld kijken en hun culturele achtergrond. Het is praktisch onmogelijk voor iedereen om informatie onbevooroordeeld te verwerken. Als iemand al erg overtuigd is van zijn eigen gelijk zullen tegenargumenten er alleen maar toe leiden dat men in zijn opvattingen versterkt wordt. Men spendeert dan onevenredig veel tijd om tegenargumenten te verzinnen. Sceptici herkennen dit als ‘cognitieve dissonantie`. Dit effect is moeilijk te overkomen. Het is daarom vaak beter de aandacht in eerste instantie te richten op diegenen waarbij de misinformatie nog niet zo sterk verankerd is. Een tweede benadering heeft meer te maken met de manier waarop men de tegenargumenten brengt. Het doel is dan de informatie te verstrekken op een manier die het minst bedreigend is voor degene waarvan het wereldbeeld aangevallen wordt. Dit kan men proberen te bereiken door eerst een poging te doen het zelfbeeld te versterken (door bv een episode proberen op te roepen waar de betreffende persoon zelfbewust en krachtig is opgetreden). Een tweede manier heeft meer te maken met het woordgebruik dat men bezigt. Probeer woorden te vermijden die als bedreigend ervaren kunnen worden (hetgeen overigens sterk afhankelijk kan zijn van de culturele en politieke achtergrond van de betreffende persoon).
Mensen verwerken informatie door een mentaal model te bouwen dat een verklaring geeft. Dat gebeurt ook met misinformatie. Als men echter valide tegenargumenten aandraagt, slaat dat een gat in dat mentale model. Om dit dilemma op te lossen geven mensen toch vaker de voorkeur aan een foutief model dat compleet overkomt dan een correct model dat als incompleet ervaren wordt. Daarom is het van belang om ervoor te zorgen dat men een alternatieve verklaring kan aanbieden die het betreffende gat kan opvullen. Dat zou een gedegen uitleg kunnen zijn waarom de mythe foutief is, door bijvoorbeeld te bewijzen dat de mythe gebaseerd is op retoriek en niet op feiten. Om een alternatieve verklaring geaccepteerd te krijgen, moet deze plausibel zijn en alle geobserveerde kenmerken van de gebeurtenis kunnen verklaren.
Het laatste advies dat gegeven wordt, kan men samenvatten als plaatjes zeggen meer dan woorden. Informatie die op een grafische manier gepresenteerd is, wordt beter verwerkt en begrepen. Het handboek geeft wat dat betreft enkele mooie voorbeelden.
De afbeelding (klik voor een vergroting) laat een infographic zien zoals die gepresenteerd wordt in The Debunking Handbook.
Addendum op 7 januari 2012:
Recentelijk zijn we er achter gekomen dat er tegenwoordig ook een Nederlandse versie is die te downloaden is als pdf getiteled: ‘Het Debunking Handbook‘.
Ruud Herold – Skepsis-werkgroep Amsterdam
