Kloptdatwel?

moraliteit

Skepsis in gesprek met Michael Shermer

by 28 Comments

Een verslag van de besloten bijeenkomst met Michael Shermer in Amsterdam van 20 maart 2015

Nederland en Vlaanderen werden in maart verblijd met een bezoek van Michael Shermer. Hij deed de lage landen aan als onderdeel van zijn Europese toer voor de promotie van zijn nieuwe boek The Moral Arc – How Science and Reason Lead Humanity Toward Truth, Justice, and Freedom. In verschillende steden gaf hij lezingen. Interviews verschenen in de Volkskrant, Trouw, NRC, Eos en Knack. Op 20 maart, een doorsnee vrijdagavond, nodigde Shermer veertig van de actieve Nederlandse skeptici uit in het Amsterdamse bruine café De Doffer, om eens van gedachten te wisselen.

Dick Zeilstra en Maarten Koller praatten Shermer bij over de activiteiten van Skepsis en de activiteiten van haar werkgroepen in Groningen, Utrecht en Amsterdam. Over de successen die ze geboekt heeft, zoals het opzetten van Kloptdatwel.nl. Deze website is het luchtige zusje van het tijdschrift Skepter en trekt jaarlijks 187.000 unieke bezoekers. Tegelijkertijd liggen er nog vele uitdagingen, zoveel dat het moeilijk is om de speren te richten, geeft Koller toe. Ook Catherine de Jong, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, was aanwezig om Shermer te vertellen over de activiteiten van haar organisatie. Toen was het woord aan Michael Shermer zelf. Het deel waar de genodigden voor waren gekomen.

Shermer had in het midden van het café plaatsgenomen op een houten muurbankje met naast hem zijn vrouw Jennifer Graf. De bezoekers, aan weerskanten opgesteld, luisterden met aandacht naar hem als hij begint te vertellen over zijn laatste boek. Shermer begint:

moral_arc_coverDe ondertitel van mijn boek The Moral Arc, verklapt dat ik het heb over het toepassen van wetenschap en de rede om de mensheid naar een rechtvaardigere en vrijere wereld te brengen. Mijn stelling is dat wetenschap en rede hierbij een grote rol spelen en dat dat niets nieuws is. In vroegere tijden werden verklaringen voor het gebeuren van slechte dingen bijvoorbeeld gevonden in hekserij. Ik noem het de heksentheorie van de causaliteit, die ook terug te vinden is in Exodus 22:18: “Een heks zult gij niet in leven laten”. Als iedereen om je heen, net als jij, gelooft dat de slechte dingen gebeuren door heksen, is het verbranden van heksen niet alleen een rationeel gevolg, maar ook een morele zaak. De wetenschap heeft het geloof in hekserij weerlegd en daarmee ook het verbranden van heksen tot een immorele daad gemaakt. Dat heksen niet bestaan is nu zo’n gemeengoed dat wat ooit een moreel punt was, nu volstrekt geen punt meer is. En zo heeft de wetenschap meer foute ideeën weerlegd, met bijvoorbeeld epidemiologie en meteorologie. Mensen handelen naar hun (foutieve) geloof, denkende dat ze moreel zijn. Daarom is het ontkrachten van foute ideeën, de eerste stap naar een morele wereld.

Als voorbeeld noemt Shermer Immanuel Kant (1724-1804), de bedenker van de nebular hypothesis. Hiermee stelde Kant dat het zonnestelsel middels natuurlijke krachten ontstaan is uit gas- en stofwolken. Het maakte een god als verklaring overbodig. Van Kant, die ook bekend staat als filosoof, maakt Shermer een bruggetje naar Thomas Hobbes (1588-1679) die in zijn ruim 700 pagina’s tellende werk Leviathan een dieper begrip van de samenleving en de rol van een overheid daarin uitwerkte. Zijn pleidooi voor het sociale contract en een sterke staat droegen bij aan ideeën over een morele wereld.

Vervolgens krijgt Shermer enkele vragen uit de zaal.

Wat is je beste investering tot het punt waar je nu bent?

Hierheen komen, grapt Shermer, waarna hij vertelt over de aankoop van aandelen Apple toen deze nog 20 dollar kosten omdat hij na een eerste ervaring met de Ipod de potentie van het apparaat inzag. Hij heeft ook een tip voor studenten: met een brede ontwikkeling heb je meer werktuigen in handen om te bepalen wat wel en wat niet waar is.

Is het geen tautologie om te denken dat je met wetenschap een waardeoordeel kan vellen?

Waarden komen uit mensen zelf. Met wetenschap kan je toetsen welke ideeën in de realiteit aansluiten bij de waarden die we nastreven. Veel mensen vinden dat we een goede volksgezondheid moeten nastreven die leed en dood voorkomt. Als je het daarmee eens bent, waarom ben je dat? We willen eigenlijk allemaal een goed leven voor voelende wezens. En daarvoor moeten we eerst de oorzaken vinden die dit verhinderen, met behulp van wetenschap en de rede. Je zou bijvoorbeeld landen met elkaar willen vergelijken, zoals Noord- en Zuid-Korea, om te zien hoe ieder systeem presteert.

Veel mensen vragen hoe je kan weten dat wetenschap de waarheid spreekt. Deze mensen denken dat de wetenschappelijke consensus een kalme afspraak is. Maar die consensus is uiterst competitief. Iedere expert is erop gebrand om naam te maken, en als er een fout in een theorie zit, kan je er vergif op innemen dat dat als een gouden kans wordt aangegrepen door een ander.

Maar leg je daarmee vooraf niet al vast dat de uitkomst van de moraal utilitair moet zijn?

Ik geloof in natuurrecht.

Wat kan de wetenschap doen om vrouwen meer rechten te geven?

Als ik het over wetenschap heb, heb ik het over het proces waarmee wetenschappelijke problemen worden opgelost; niet de uitkomst. Voor veranderingen moeten mensen zelf in actie komen via de democratie. Wat mij betreft gaan daarbij natuurlijke rechten boven het utilitarisme. Maar het is met behulp van wetenschap dat we (religieuze) ideeën kunnen vervangen door rationele ideeën.

Wie moet je geloven als het zo complex is dat ook wetenschappers het niet eens zijn? Bijvoorbeeld het economisch nut van bezuinigingen?

Het hangt af van het onderwerp. Bij de opwarming van de aarde zien we een duidelijke consensus. Wat het vakgebied van de economie betreft, zijn er inderdaad tegenstrijdig ideeën die stellen dat bezuinigen wel goed of niet goed zijn voor een economie. In zo’n geval, neem ik het gemiddelde van de twee, grapt Shermer. Maar er kunnen ook meerdere wegen bestaan die tot dezelfde uitkomst leiden. Die moeten verder onderzocht worden op hun verschillen.

Je schrijft in je boek dat je idealen vaak botsen met je speciesisme (het discrimineren tussen dieren op basis van hun diersoort) en dat je nog altijd vlees en vis eet. Wat is er nodig zodat ook leidende figuren in de skeptische beweging voorbij deze morele dissonantie komen?

Skeptici moeten het ook hebben over dierenrechten. Tijdens het schrijven van dit boek heb ik mij verdiept in de argumenten voor dierenrechten. En ik vind die net zo goed als de argumenten voor de beëindiging van slavernij. Maar ernaar leven is wel moeilijk. Jennifer vult aan: Het heeft invloed op je levenswijze. En dat was anders met het erkennen van het huwelijk voor homoseksuelen. Dat geeft rechten aan anderen, maar heeft geen invloed op je eigen levenswijze. Dat maakt het lastiger. Maar, zegt Shermer, wij kiezen nu vaker voor vis dan voor vlees en gaan inmiddels ook naar vegetarische restaurants.

Waarom blijft de verlichting in sommige gebieden zoals Saudi-Arabië uit en wat kan een katalysator zijn?

De mensenrechtenbewegingen moeten de leiders van deze landen blijven agiteren. Dat deden ze ook toen Michail Gorbatsjov een bezoek bracht aan de Verenigde Staten. Ze demonstreerden bij zijn aankomst om de vrijlating van de mensenrechtenactivist Natan Sharansky. Gorbatsjov wist toen nog niet wie Sharansky was, maar mede doordat de Russische president zo voor schut werd gezet, werd Natan Sharansky vrijgelaten.

Saoedi-Arabië is het laatste land dat nog geen vrouwenrechten kent. Misschien komt dat volgend jaar. Het Vaticaan heeft gezegd dat nooit te zullen doen: er worden ook geen vrouwen toegelaten binnen het Vaticaan. Uit de zaal wordt Shermer aangevuld dat de verlichting in Saoedi-Arabië gestopt is door toedoen van de religieuzen. Shermer vervolgt dat het eerst zaak is om de huidige ideeën te weerleggen. Daarna moeten de wetten veranderd en geïmplementeerd worden. En pas daarna kan een gedachteverandering plaatsvinden in de hoofden van de bevolking.

Zal de geweldstrend zich naar beneden voortzetten?

Als je naar de krantenkoppen kijkt zou je het niet zeggen, want de media benadrukken altijd de ergste zaken. Maar kijk je naar de trendlijnen dan zie je dat geweld over de gehele wereld afneemt. Het is een geleidelijk proces, dat ik in mijn boek “Protopia” noem. De kans is klein dat we weer terugvallen in groot geweld. Weinigen kunnen zich voorstellen dat Frankrijk en Duitsland weer in oorlog gaan. Ik denk ook dat het onwaarschijnlijk is dat Rusland NAVO-gebieden zal intrekken. Een geheel geweldloze wereld is misschien een utopia, maar het gaat stapje voor stapje beter.

Is er een rol voor onderwijs weggelegd om dat te communiceren?

Ja! Dat is precies waarom ik en ook Steven Pinker (Ons betere ik) hierover een boek hebben geschreven. Het zou gedoceerd moeten worden op scholen.

Wie beïnvloedden je leven het meeste? Buiten je vrouw.

Dan moet ik Carl Sagan en Stephen Jay Gould noemen en een aantal professoren bij wie ik colleges heb gevolgd.

Zou de overheid vaccinatie verplicht moeten stellen?

Ik denk dat het rechtvaardig kan zijn om mensen die zich niet laten inenten te weren uit bepaalde publieke plaatsen. Maar eigenlijk denk ik dat de antivaccinatietrend vanzelf wel voorbij zal gaan. De zaal laat zijn twijfels over die positieve gedachte horen: “Maar moeten we de kinderen dan niet beschermen tegen stomme ouders?” Shermer nuanceert zijn opmerking: Misschien zou ik wel voor verplichte vaccinatie zijn, maar het isoleren van mensen in een maatschappij is een gevaarlijke ontwikkeling, waar ik niet zomaar achter sta. Jennifer vult haar man aan: “Je verplicht kinderen ook om naar school te gaan”.

Verdienen atheïsten respect van gelovigen?

Ik maak me daar niet druk om.

Neemt de ontkenning van de opwarming van de aarde toe?

Dat kan ik niet zeggen. Ik denk dat er altijd wel zaken zijn waar mensen zich tegen de wetenschappelijke feiten opstellen. De onderwerpen verschuiven zich steeds. We moeten blijven uitzoeken wat waar is, en dat communiceren. Gert Jan van ‘t Land vertelt aan Shermer dat de hoofdredacteur bij het NOS-journaal, Marcel Gelauff, vindt dat de wetenschap maar een mening is. Ad rem antwoordt Shermer: Zoek snel een ander.

Lees meer hierover in het artikel van Saskia Bonger, Don’t shoot the messenger in het universiteitsblad Delta.

We lazen in Slate dat je een spiritueel moment meegemaakt hebt.

Dat was op onze trouwdag. We trouwden in ons huis in Amerika. Na de ceremonie was Jennifer verdrietig, omdat bij de ceremonie haar familie en vrienden niet aanwezig waren — Jennifer komt uit Keulen en ook daar zouden we een ceremonie hebben. Ze miste vooral haar moeder en grootvader die erg belangrijk voor haar zijn. We trokken ons dus even terug naar een rustige kamer. Toen hoorden we ineens geluid vanuit de slaapkamer komen. Er speelde muziek, een liefdeslied. We waren erg verrast en wisten allebei niet hoe dit kon, want we hebben helemaal geen muziekapparaten in de slaapkamer. Toen we de kamer in kwamen bleek het geluid uit een kast te komen, waarin de radio van Jennifers grootvader lag. Die was uit zichzelf gaan spelen. Het was een radio uit 1971; een Philips 070 transistorradio. Drie maanden daarvoor had ik geprobeerd om de radio te repareren, maar zonder succes. Ik had de batterijen vervangen en er een ouderwetse klap op gegeven, maar niets werkte. Drie maanden lang was het stil. Maar op onze trouwdag begon hij te spelen. Jennifer vult aan hem: De radio had op iedere radiofrequentie kunnen staan. Iedere radiozender of ruis was mogelijk. Maar hij stond op een zender die een liefdeslied draaide en het geluid was kraakhelder. Shermer vertelt over de vele reacties die hij kreeg op zijn column in Slate: Veel mensen reageerden met verhalen van gelijke strekking. Wat moeten we met de bijzondere verhalen met toevalligheden die je niet kan verklaren. Nou, vreemde dingen gebeuren nu eenmaal.

Lees meer hierover in Shermers column Do anomalies prove the existence of god? in Slate Magazine.

Voor skeptici is het geen gelijk speelveld. We moeten vaak opboksen tegen veel grotere organisaties. Skeptici zouden zich ook moeten richten op de invloed van grote bedrijven.

Er is vaak sprake van ‘crony capitalism’, waarbij organisatie en bedrijven hun belangen behartigen door relaties aan te gaan met beleidsmakers. Ze zetten daarvoor ook lobbyisten in. Dat is een zorgelijke richting.

Er is te veel onwetenschappelijke televisie

Het is erg moeilijk om dat te doorbreken. Het businessmodel van televisiemakers is nu eenmaal om reclameblokken te verkopen. De ruimte tussen de reclames moet opgevuld worden met programma’s die zoveel mogelijk kijkers trekken. Wetenschappelijke programma’s maken in die omgeving weinig kans. Ik heb zelf eens met programmamakers aan tafel gezeten met een voorstel. Maar hun reactie was: ‘Interessant, maar kan je ook een show over Bigfoot doen?’ En zelfs voor Bill Nye, de ‘science guy’, is het als tv-persoonlijkheid al erg moeilijk om ertussen te komen. Aan de andere kant zijn er wel populaire programma’s, zoals The Simpsons, die een wetenschappelijk of sceptisch wereldbeeld promoten. Jennifer vult aan dat mensen moeten leren om tv te onderscheiden van wat echt is. En, zegt Michael, we moeten er grappen over blijven maken. Bijvoorbeeld de hilarische uitzending waarin Homer Simpson in contact komt met UFO’s na het drinken van te veel bier.

Van welke beslissing heb je nooit spijt van gehad?

Sommige van mijn investeringsbeslissingen hebben mij geen windeieren gelegd. Maar er zijn ook zeker momenten waarop ik achteraf gezien beter andere bedrijfsbeslissingen had kunnen nemen.

Vind je religie een onderdeel van de skeptische missie?

Op die vraag heb ik een praktisch en een filosofisch antwoord. Praktisch gezien ben ik voor de benadering van Carl Sagan: Het is een grote tent, en we hebben iedereen nodig. Mijn filosofische antwoord is hetzelfde als dat van Jerry Coyne. In principe kan er een god bestaan. Maar zolang we die niet kunnen meten, is het niet iets natuurlijks.

En wat moeten we met een geloof in het hiernamaals?

Niemand kan zeggen dat er een hemel bestaat, omdat niemand weet of dat zo is. Ongeacht of je er in gelooft, geldt dat het huidige leven zijn waarde heeft. Het leven dat we nu leven is belangrijk. De armen hebben nu welvaart nodig, geen hiernamaals.

In de net uitgekomen Skepter (nummer 27/2) staat een interview met Michael Shermer, dat kort voor de hier beschreven ontmoeting werd afgenomen door Pepijn van Erp.

Wie geïnteresseerd is in het boek van Shermer, kan dat via onderstaande link of in onze ‘Skeptic Shop‘ bestellen, dan steun je Kloptdatwel? ook nog een beetje:

 

 

Moraliteit volgens het boekje?

by 47 Comments

Atheïsten krijgen vaak naar hun hoofd geslingerd dat ze geen moraal zouden kunnen hebben. Ze geloven immers niet in een hogere macht die morele sturing geeft. Men gaat soms zelfs verder en beweert dat de misdaden die door Hitler, Stalin, Mao en Pol Pot zijn gepleegd, het resultaat waren van het atheïsme dat deze massamoordenaars onderschreven (bijvoorbeeld in Ben Steins film “Expelled: No Intelligence Allowed”). Het mag dan zo zijn dat veel oorlogen gevoerd en moorden gepleegd zijn in naam van de religie, maar dat aantal doden valt in het niet bij het aantal doden dat toe te schrijven is aan bovengenoemde dictators (al vraag ik mij af of dat inderdaad nog zo zou zijn als men het cumulatief zou benaderen).

Het eerste argument dat je hiertegen kan aanvoeren is dat deze misdaden niet werden uitgevoerd in naam van Atheïsme maar uit politieke, raciale en nationalistische motieven. Ook kan men naar voren brengen dat, alhoewel Stalin, Mao Zedong en  Pol Pot bijna zeker atheïsten waren, datzelfde niet zo gemakkelijk over Hitler beweerd kan worden; Hitlers uitspraken op dit gebied waren nogal ambigue.  Persoonlijk onderschrijf ik ook een ander punt dat door sommigen gemaakt wordt, namelijk dat fascisme en communisme, door hun extreem dogmatisme en de persoonlijkheidscultus, die onderdeel waren van het systeem, nagenoeg niet te onderscheiden zijn van een religie; Mao, Stalin en Hitler waren ‘vleesgeworden’ Goden.

Als men nog een beetje verder denkt, bevreemdt het religieuze argument nog meer. Er zijn voldoende voorbeelden in de Bijbel te vinden (in het Oude Testament, maar ook in het Nieuwe Testament) die men moreel gezien zeker niet meer acceptabel vind. Vooral in het Oude Testament kan men ook voorbeelden vinden van wat we tegenwoordig massamoorden of genocide zouden noemen.

Een van de betere voorbeelden hiervan vind ik persoonlijk (aangezien ik de eerste keer dat ik over deze passage hoorde niet kon geloven dat het waar was) de oorlog met de Midianieten, zoals beschreven in het Oude Testament (Numeri 31). De relevante passages zijn:

1 En de HEERE sprak tot Mozes, zeggende:
2 Neem de wraak der kinderen Israels van de Midianieten; daarna zult gij   verzameld worden tot uw volken.
3 Mozes dan sprak tot het volk, zeggende: Dat zich mannen uit u ten strijde   toerusten, en dat zij tegen de Midianieten zijn, om de wraak des HEEREN te   doen aan de Midianieten.
….
9 Maar de kinderen Israels namen de vrouwen der Midianieten, en hun   kinderkens gevangen; zij roofden ook al hun beesten, en al hun vee, en al hun   vermogen.
….
12 Daarna brachten zij de gevangenen, en den buit, en den roof, tot Mozes en   tot Eleazar, den priester, en tot de vergadering der kinderen Israels, in het   leger, in de vlakke velden van Moab, dewelke zijn aan de Jordaan van Jericho.
13 Maar Mozes en Eleazar, de priester, en alle oversten der vergadering,   gingen uit hen tegemoet, tot buiten voor het leger.
14 En Mozes werd grotelijks vertoornd tegen de bevelhebbers des heirs, de   hoofdlieden der duizenden, en de hoofdlieden der honderden, die uit den   strijd van dien oorlog kwamen.
15 En Mozes zeide tot hen: Hebt gij dan alle vrouwen laten leven?
……
17 Nu dan, doodt al wat mannelijk is onder de kinderkens; en doodt alle   vrouw, die door bijligging des mans een man bekend heeft.
18 Doch al de kinderen van vrouwelijk geslacht, die de bijligging des mans   niet bekend hebben, laat voor ulieden leven.
…..
35 En der mensen zielen, uit de vrouwen, die geen bijligging des mans bekend   hadden, alle zielen waren twee en dertig duizend.
……

Hoe je het ook wilt bekijken hier staat duidelijk beschreven dat deze oorlog gevoerd werd in naam van en op bevel van God. Een van de hoofdrolspelers is Mozes, de man die schijnbaar een directe communicatielijn naar God heeft en die, als ik me toch niet heel erg vergis, als één van de belangrijkste profeten en heiligen wordt beschouwd. Op een website over heiligen vond ik het citaat: ‘De meest zachtmoedige onder de mensen‘. Na het lezen van deze Bijbelse passages vraag je je echter af waar deze uitspraak op gebaseerd is.

Mozes wrake vande Midianieten - Luyken, Jan (1649-1712), Amsterdam Museum
Mozes wrake vande Midianieten – Luyken, Jan (1649-1712), Amsterdam Museum

In deze passage wordt in ieder geval duidelijk beschreven dat op bevel van Mozes, die op zijn beurt weer handelde op bevel van God, heel wat mensen afgeslacht werden. Ik vroeg me al een tijdje af hoeveel dat er eigenlijk waren. Daar heb ik een “achterkant van de envelop” afschatting van proberen te maken, uitgaande van de 32.000 meisjes die niet afgeslacht werden. Deze schatting is weergegeven in onderstaande tabel.

tabel1

Ca. 2000 BC waren gezinnen schijnbaar redelijk groot, 10 personen lijkt een redelijke schatting te zijn, hetgeen impliceert dat er 8 kinderen waren. Statistisch gezien is de helft daarvan vrouw en aangezien meisjes al vrij jong uitgehuwelijkt werden, lijkt me een schatting dat de helft daarvan een leeftijd had jonger dan 12/13 jaar wel redelijk. Tegenwoordig hebben we Excel dus is het gemakkelijk een beetje met deze getallen te spelen, waardoor ik een geschatte originele populatie van 100.000 tot 300.000 mensen krijg. Een tweede conservatieve aanname die we maken is, dat alle volwassen mannen bij de strijd betrokken waren en op het slagveld zijn gedood. Met wat fantasie kunnen we die ook op basis van het huidige oorlogsrecht als “legale” doden beschouwen. Al met al betekent dat echter dat waarschijnlijk ca. 100.000 weerloze mensen afgeslacht zijn in naam van de Heer.

Bovenstaande zijn echter ‘getallen’ die op zich niet tot de verbeelding spreken; ze zijn te groot om goed te kunnen bevatten. Daarom heb ik geprobeerd deze aantallen in een meer historisch perspectief te plaatsen. De totale wereldbevolking wordt in die tijd op 35 miljoen geschat en een eenvoudig rekensommetje leert ons dan dat in naam van de Heer ca. 0,3 % van de wereldbevolking is afgeslacht.

tabel2

Ook dat is maar een getal, dus ik heb naar een meer aansprekend voorbeeld gezocht om dat mee te vergelijken, en waar tegenwoordig geen discussie meer over is dat dit moreel gezien absoluut verwerpelijk was. Ondanks dat ik nu het risico loop dat de Wet van Godwin aangeroepen wordt, moge het duidelijk zijn dat de Holocaust het juiste vergelijk levert. In die Holocaust zijn ca. 5-6 miljoen joden vermoord. Voeren we nu een soortgelijke berekening uit dan krijgen we de volgende getallen:

tabel3

Het resultaat vind ik beklemmend. In absolute aantallen gezien hebben de Duitsers meer mensen vermoord, maar in relatieve aantallen gezien laten Mozes en zijn opdrachtgever de Nazi’s achter zich.

Het morele standpunt moge duidelijk zijn, dit is een duidelijk voorbeeld van Genocide. Volgens de huidige morele en juridische principes kunnen we Mozes en dus ook God, de opdrachtgever, alleen nog maar beschouwen als massamoordenaars.

Alle drie de grote monotheïstische godsdiensten (christendom, jodendom en islam) grijpen terug op verhalen uit het oude testament, meer specifiek op Abraham en Mozes. Een van de zaken die ik mij afvroeg was hoe religieuze mensen nu met deze passage omspringen. Gelukkig helpt Google daarbij (GIYF). Ik heb me hierbij bewust beperkt tot de christelijke godsdienst aangezien ik daar zelf het meest bekend mee ben. Hierbeneden geef ik enkele links die ik over dit onderwerp heb gevonden:

Er lijken drie strategieën toegepast te worden nl. negeren, verdraaien of wegredeneren en goedpraten. Er wordt wel eens “Ach und Wee” geroepen, maar daar blijft het eigenlijk bij. Soms vroeg ik me af we wel dezelfde passage gelezen hadden. Nergens vind ik echter terug dat deze actie moreel gezien verwerpelijk was.

Het excuus dat mijn begrip echter te boven gaat is de redenering van William Lane Craig. Onderstaand citaat komt van zijn blog en bespreekt een van de andere genocides beschreven in het Oude Testament:

So whom does God wrong in commanding the destruction of the Canaanites? Not the Canaanite adults, for they were corrupt and deserving of judgement. Not the children, for they inherit eternal life. So who is wronged? Ironically, I think the most difficult part of this whole debate is the apparent wrong done to the Israeli soldiers themselves. Can you imagine what it would be like to have to break into some house and kill a terrified woman and her children? The brutalizing effect on these Israeli soldiers is disturbing.”

In 2011 heeft Richard Dawkins aangegeven niet meer met Craig te willen debatteren op  basis van de argumenten die Craig aandraagt voor het “goedpraten” van genocide. In het kader van bovenstaande wil ik wijzen op Ken Perrot’s blog ‘Open Parachute’ waar een aantal van deze zaken gedetailleerd behandeld wordt o.a. ‘Concern over William Lane Craig’s justification of biblical genocide’, ‘Dawkins responds to a stalker – Craig gets his debate’ en ‘Outsourcing moral decisions to justify genocide’. Uiteindelijk heeft Dawkins trouwens wel met Craig gedebatteerd tijdens het ‘Los origenes del futurto’, eind 2011.

De Midianieten waren ook de klos in Richteren 8:10 - The Brick Testament
De Midianieten waren ook de klos in Richteren 8:10 – The Brick Testament

Ik ben zojuist begonnen met het lezen van Stephen Pinkers boek “The better Angels of our Nature – Why violence has declined”. Interessant genoeg gaat het eerste hoofdstuk in dat boek over de wreedheden, die mensen elkaar aandeden in deze klassieke oudheid (is dit toeval of had het zo moeten zijn?). Het lijkt wel of indertijd, en ook nog tot eeuwen daarna, niemand zich afvroeg of deze wreedheden wel moreel verantwoord waren. Ook kruisiging komt ter sprake en een interessante opmerking die gemaakt wordt in het boek is dat de kruisiging als veroordeling voor criminelen ook in het NT (en indertijd in zijn algemeenheid) niet ter discussie gesteld wordt. Alleen dat “Jezus” gekruisigd werd, schijnt min of meer een kwestie te zijn.

Onder bijbeldeskundigen schijnt discussie te zijn of deze specifieke gebeurtenissen daadwerkelijk hebben plaatsgevonden (schijnbaar komen op een later tijdstip in de chronologie van de Bijbel de Midianieten weer voor). Dat kan misschien zo zijn maar ook dan blijft het gaan om een verhaal in een heilig boek waar gebeurtenissen in worden beschreven waarover we een morele uitspraak kunnen doen.

Een ander tegenargument dat wel eens naar voren gebracht wordt is dat veel van de verhalen in de Bijbel allegorisch benaderd moeten worden. Dat kan natuurlijk zo zijn, maar als de Bijbel het woord van God is en je moraliteitsprincipes vervolgens zijn gebaseerd op geselecteerde passages uit die Bijbel, waarbij de tijdsperiode waarin je leeft mede bepaalt welke moraliteits sturende verhalen uit de Bijbel acceptabel zijn, dan creëer je voor anderen een gevoel van willekeur. Ook komt dan de vraag naar boven drijven wie eigenlijk bevoegd is om de keuzes te maken en op basis van welke hoogstaande principes deze personen geselecteerd worden. Een beetje historisch besef leert ons dat alle mensen “kinderen van hun tijd” zijn, en dus ook de vooroordelen van die tijd in hun persoonlijkheid en moraliteitsbesef verwerkt hebben. Logica zegt mij dan dat elk boek dat door mensen geschreven is daarvan een reflectie is. Een “boek der boeken” dat buiten dat tijdsbesef staat kan dus eigenlijk niet bestaan, hetgeen weer de stelling weerspreekt dat de Bijbel het “Woord van God” is, als God een oppermachtig wezen is.

Uiteindelijk is deze poging om een, in oorsprong redelijk eenvoudige vraag te beantwoorden, voor mij persoonlijk weer een lesje geworden in onderkennen dat je er soms niet echt achter kunt komen hoe sommige mensen redeneren, vooral als het om ideeën gaat die niet verenigbaar zijn met een bepaald gedachtenpatroon. Het blijft me ook verbazen hoeveel moeite sommige mensen doen om zaken recht te praten die krom zijn, zelfs als het in principe gaat om morele principes die nagenoeg iedereen lijkt te onderschrijven. Ik ben me er volledig van bewust dat het hier om een vorm van “cognitieve dissonantie” gaat, een effect waar we allemaal mee te maken hebben. Maar zelfs door dit laatste te proberen onderkennen lukt het me niet om in mijn eigen hoofd de redeneerstappen te doorlopen die het mogelijk maken om excuses te verzinnen voor dit soort wandaden (zelfs al zijn deze allegorisch bedoeld).

Geïnteresseerd in het boek? Bestel het via onderstaande link bij Bol.com en steun daarmee Kloptdatwel.nl!