‘Straling draadloos internet slecht voor bomen en planten‘ luidde het al weer vier jaar geleden op diverse websites. De Universiteit Wageningen (WUR) zou dat hebben laten zien in een experiment. TNO en TU Delft, die er ook bij betrokken zouden zijn, voelden zich genoodzaakt om zich te distantiëren van dit onderzoek en ook de WUR liet later weten dat het allemaal nog veel te prematuur was om conclusies te trekken. Er werd een vervolgonderzoek ingesteld dat uitgebreider en beter opgezet was.
Het heeft even geduurd, maar nu lijkt er een wetenschappelijk artikel aan te komen met de definitieve resultaten van het onderzoek. De uitkomst is geruststellend: er is geen enkele aanwijzing gevonden die er op wijst dat de bastknobbels in Alphen aan den Rijn iets te maken hebben met Wi-Fi.
Niek van ‘t Wout, beleidsmedewerker groen, ziet al jaren zieke bomen in zijn gemeente Alphen aan den Rijn. De bomen zijn onder andere aangetast door bastknobbels. En nadat hij alle(?) andere mogelijke oorzaken heeft uitgesloten, bedenkt hij dat het wel eens aan stralingsbronnen als Wi-Fi-routers zou kunnen liggen. De gemeente geeft opdracht aan de WUR om die mogelijkheid te onderzoeken. Het resultaat van dat eerste onderzoek veroorzaakte in 2010 dus behoorlijk wat commotie op Internet. Mogelijke schadelijke effecten van onzichtbare straling zijn goed voor lichte paniek. Dergelijke ophef zagen we in nog wat heviger mate bij het Deense scholierenexperiment met tuinkers. Van ‘t Wout was trouwens één van de buitenlandse ‘experts’ die zo enthousiast waren over dat onderzoekje.
Een verslag van de nieuwe onderzoeken van de WUR-onderzoekers staat nu op de website van de gemeente Alphen aan den Rijn [NB die is inmiddels enigszins aangepast, zie update]. Het belangrijkste onderzoek is eigenlijk een herhaling van het onderzoek uit 2010: in klimaatkamers met en zonder stralingsbronnen werden boompjes gekweekt en op tal van uiterlijke kenmerken vergeleken. Er is nu over een langere tijd gemeten en er is beter opgelet dat andere invloeden dan de straling een goede vergelijking niet onmogelijk zouden maken. De opsomming van de resultaten in de samenvatting van de Rapportage “Effect EM Velden op bomen” (dr. André van Lammeren, nov. 2013) begint met:
Er zijn in de experimenten binnen de onderzoeksperiode van 5-8 maanden geen aantastingen zoals bastknobbels, bastscheuren en bastnecrose op essen aangetroffen in de klimaatcellen al of niet voorzien van EM-velden.
Dat is op zich geruststellend, maar aan de andere kant weten we nu nog steeds niet wat de oorzaak is van die problemen met de bomen in Alphen aan den Rijn. Maar goed, de vraag of er überhaupt verschillen te zien zijn bij bomen die met en zonder stralingsbronnen groeien, blijft interessant. In weergave van de rest van de resultaten springt echter het ene ‘geen statistisch significant effect gevonden’ na het andere je tegemoet. De conclusie van de onderzoekers is:
Samenvattend concluderen wij dat er onder de gegeven proefomstandigheden geen effect van EM-velden op getoetste bomen is vastgesteld op het niveau van lengtegroei, stamdiktegroei, het aantal bladeren, bladmorfologie en het bladchlorophyllgehalte (uitgezonderd een afwijkende waarde in nov 2012). De aspecten bladkrulling, metaalglans, exudaatvorming en epidermisnecrose vragen om verdere aandacht vanwege het beperkt aantal herhalingen. De constatering dat er verschillen zijn gevonden is indicatief om vervolgonderzoek te doen.
Er is in dit onderzoek geen oorzakelijk verband gevonden tussen EM-straling en aantastingen zoals die worden geobserveerd in de stedelijke omgeving zoals bastknobbels, bastscheuren, bastnecrose en bastbloeding.
Gezien het belang van het onderzoek is het goed hier op te merken dat de bovengenoemde verschijnselen metaalglans, epidermisnecrose en exudaatvorming niet zijn opgemerkt bij essen buiten de klimaatcellen.
In de proefopstellingen werd overigens niet alleen naar elektromagnetisch velden afkomsting van Wi-Fi-routers gekeken, maar ook naar UMTS- en DVB-T-zenders. In het rapport worden wel een paar verschillen als significant betiteld, maar er is niet gecorrigeerd voor het grote aantal uitkomsten dat bekeken is. Als je dat wel netjes doet, blijft er volgens mij niets over dat je significant zou mogen noemen. Waarom er reden zou zijn om verder onderzoek naar die bladkrulling, metaalglans, exudaatvorming en epidermisnecrose ontgaat me een beetje. De onderzoeksmachine in Wageningen moet natuurlijk ook blijven draaien, maar oprechte wetenschappelijke nieuwsgierigheid moeten we niet bij voorbaat uitsluiten.
Je zou denken dat ze in Alphen aan den Rijn wel blij zouden zijn met deze resultaten. De bastknobbels en andere boomaantastingen die aanleiding waren voor de onderzoeken treden niet op en alle andere resultaten laten eigenlijk ook maar weinig twijfel over of er überhaupt invloeden zijn van Wi-Fi op bomen die zich uiten in zichtbare afwijkingen. Niet dat daarmee een oplossing voor de bastknobbels is gevonden, maar Wi-Fi kan eigenlijk wel van het lijstje van mogelijke veroorzakers af. De aanjager van het onderzoek, Van ‘t Wout ziet het echter wat anders, blijkens tweets van het door hem* bijgehouden Twitteraccount:
https://twitter.com/Boomaantasting/status/516647801087098880
[NB: het Twitteraccount staat inmiddels achter een ‘slotje’ – kopie van deze tweet]
Misschien moet Van ‘t Wout wat die kokervisie betreft eens in de spiegel kijken. Het lijkt hem intussen helemaal niet meer te gaan om een oorzaak en oplossing te vinden voor de boombastknobbels, maar om erkenning van het idee dat elektromagnetische straling wel degelijk schadelijke invloed kan hebben op mens, dier en plant, ondanks dat dat wetenschappelijk gezien niet plausibel is. Op de website van de gemeente legt hij in ieder geval weer net de nadruk op die zogenaamd significante verschillen. 
Zo brengt de gemeente Alphen aan den Rijn een duidelijk persoonlijke opvatting van één van haar ambtenaren naar voren, die juist wordt weersproken door het wetenschappelijke onderzoek dat door de gemeente zelf betaald is. Een vreemde zaak, vind ik.
Er staan overigens nóg twee rapporten op de website. Eén gaat over een oriënterende proef van de WUR (Praktijkonderzoek Plant & Omgeving) met boompjes op twee locaties buiten een laboratoriumsetting, waarbij één groep werd blootgesteld aan de straling van Wi-Fi-routers. De onderzoekers benadrukken dat je eigenlijk niet zoveel kunt concluderen op grond van deze opzet, omdat er niet echt moeite is gedaan om alle condities (o.a bodemgesteldheid en lichtval) precies gelijk te houden. Het lijkt meer te zijn gegaan om het registreren zelf. Overigens bleek hier ook geen significant verschil tussen de bestraalde en de controlegroep op te treden. Zeker als je niet vergeet te corrigeren voor meervoudig toetsen, wat de onderzoekers ook hier weer doen in het verslag.
Het andere verslag gaat over bio-potentiaalmetingen aan boompjes. Het is op het eerste gezicht niet zo duidelijk wat de status is van dit onderzoek. Het is weliswaar gelijktijdig in dezelfde klimaatkamers uitgevoerd als het onderzoek van de WUR, maar als enige betrokkenen worden Van ‘t Wout en ene H. Luik genoemd. Van Lammeren bevestigde mij desgevraagd dat de WUR geen verantwoordelijkheid draagt voor dit onderzoek.
Die bio-potentiaalmetingen zijn gebaseerd op de ideeën van Andrew Goldsworthy, bekend van bangmaakverhaaltjes over straling en eigenlijk maar moeilijk serieus te nemen als je eerder wetenschappelijk werk van hem ziet (o.a met magnetisch ‘bestraald’ water). Als je het onderzoekje heel welwillend bekijkt, laat het zien dat je door te kijken naar een verschil in spanning tussen twee in de boom geprikte elektroden kunt zien of er een stralingsbron in de buurt aan of uit heeft gestaan. Maar of dat ook maar enige (nadelige) uitwerking heeft op die boom kan je er niet uit opmaken.
* als je de geschiedenis van het account bekijkt, lijkt mij deze conclusie vrijwel onontkoombaar. Ik heb Van ‘t Wout vorige week per mail om bevestiging gevraagd, maar daar (nog) geen reactie op ontvangen.
Update 29-10-2014: de website van de gemeente Alphen aan den Rijn is recent aangepast. Zoek de verschillen tussen de versies die op 30 september en 29 oktober gearchiveerd werden. Kan goed te maken hebben met de dreiging met juridische stappen waar het twitteraccount @boomaantastingen het over had op 11 oktober (account zit nu achter een slotje).
