Kloptdatwel?

elektromagnetische straling

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling

by 42 Comments

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling 1Op de website StopUMTS! staat een artikel met de alarmerende titel Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij 2018 – Incompetentie en/of bedrog? Het is geschreven naar aanleiding van een bezoek aan de Gezondheidsbeurs in Utrecht (1 t/m 4 februari 2018), waar Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij met een gezamenlijke stand aanwezig waren. De auteur, Leendert Vriens, heeft een aantal punten van kritiek op de ter plekke uitgedeelde folder ‘Straling – Wat moet ik daarmee’.

Ik heb zelf een dag op de stand van Skepsis gestaan, en o.a. deze folder uitgedeeld. Omdat ik het niet leuk vind om indirect van incompetentie en/of bedrog beticht te worden (weliswaar met een vraagteken, maar toch) heb ik de behoefte om een persoonlijke reactie te geven.

Ik heb zelf geen moeite met de genoemde folder. (Voor de duidelijkheid: deze gaat uitsluitend over elektromagnetische straling van telefoons e.d. De mogelijke invloed van magneetvelden, waar de Gezondheidsraad onlangs een advies over uitbracht, is een ander onderwerp).
De tekst van de Skepsis folder is af en toe kort door de bocht, maar als je in elke zin alle wetenschappelijke nuances moet weergeven, wordt zo’n tekst onleesbaar. Het is wel zo dat sommige formuleringen aanleiding tot misverstand kunnen geven. De heer Vriens geeft de volgende citaten uit de folder (voor de goede orde: er zijn er nog meer waar hij kritiek op heeft, maar ik beperk mij hier tot deze twee):

Het menselijk lichaam is ingewikkeld, en het is natuurlijk denkbaar dat het gevoelig is voor
andere effecten van niet-ioniserende straling dan alleen warmte-effecten.
Die zijn echter nooit gevonden, hoewel er hard naar gezocht is (…)

 

Op grond van het weinige onderzoek dat er is, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie
in 2011 GSM-straling in de op een na laagste risicoklasse geplaatst (…).

In reactie hierop verwijst de heer Vriens naar https://www.emf-portal.org/en/topics, een website van de universiteit Aken waar veel wetenschappelijke publicaties over dit onderwerp te vinden zijn, en concludeert: Een grotere tegenstelling is bijna niet mogelijk, bijna 9100 publicaties over biologische effecten van niet-ioniserende straling en Skepsis c.s. durven te beweren dat dergelijke effecten nooit gevonden zijn.

Wat moet je hier nu van denken? Het is inderdaad duidelijk dat er een groot aantal studies op dit gebied gedaan is, maar het aantal studies zegt op zich niet zoveel. Het gaat om de resultaten van die studies. Wordt daarin het bestaan van de genoemde gezondheidseffecten bevestigd, of juist ontkracht?

Om hier een indruk van te krijgen heb ik een klein onderzoekje gedaan. Ik ben geen natuurkundige (ik heb sociale wetenschappen gestudeerd) maar voel mij wel in staat om in een wetenschappelijke discussie mijn eigen mening te bepalen. Ik heb daarom wat rondgekeken op de genoemde website. Deze biedt o.a. de mogelijkheid om de databank met wetenschappelijke publicaties hierover te doorzoeken. Hierbij worden de volgende soorten onderzoeken onderscheiden, waarvan ik er willekeurig een klein aantal bekeken heb (aantallen d.d. 23-2-18):

# in database # door mij bekeken
Mobile communications
a. Population studies 267 1
b. Experimental studies 1163 3
50/60 Hz
c. Population studies 468 1
d. Experimental studies (magnetic fields) 1572 3
e. Experimental studies (electric fields) 302 1
Children and young animals
f. Population studies 258 1
g. Experimental studies 532 1
Static fields
h. Experimental studies (magnetic fields) 1357 –
i. Experimental studies (electric fields) 125 –

(Van de onderzoeken in categorieën h en i worden geen samenvattingen gegeven. Deze heb ik buiten beschouwing gelaten.)

Voor de duidelijkheid: ik heb gewoon wat titels genomen die mij inhoudelijk interessant leken, zonder van tevoren naar de conclusies te kijken. (Dit is dus geen ‘cherrypicking’). De door mij bekeken onderzoeken laten zich als volgt samenvatten:

• Effect van straling gevonden: 3 publicaties
• Onduidelijk (mogelijk effect van straling gevonden): 3 publicaties
• Geen effect van straling gevonden: 5 publicaties

Het is voor mij ondoenlijk om een substantieel aantal van de genoemde studies te bestuderen. Toch wil ik mijn mening kunnen bepalen. Ik heb de volgende overwegingen:

In een aantal studies (lang niet alle) worden bepaalde verbanden geconstateerd tussen straling en gezondheidsverschijnselen. Omdat het vaak om statistische verbanden gaat (met bijbehorende kans op vals positieve resultaten) is het belangrijk dat dat soort resultaten herhaald kan worden in later onderzoek. Ik krijg daar tot nu toe geen overtuigende signalen over.
Verder blijft het volstrekt onduidelijk via welk mechanisme de straling die verbanden zou veroorzaken (‘hoe werkt dat dan?’ Bij een duidelijk verband zou je bijvoorbeeld ook dosis-gerelateerde effecten verwachten). Dat vind ik niet zo overtuigend.

Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat je op basis van mijn piepkleine steekproef geen algemene conclusies kan trekken. Anderzijds is het ook niet zo dat door deze onderzoeken bij mij allerlei alarmbellen gaan rinkelen. De meeste wetenschappers die zich in alle afzonderlijke studies verdiept hebben, komen eveneens tot de conclusie dat het beeld helemaal niet zo duidelijk is. Met name ook wetenschappers van onafhankelijke instellingen als de Gezondheidsraad of de Britse organisatie Sense about Science (zie de links aan het eind van dit stukje).

Als laatste een citaat uit de brochure Making sense of Radiation van de genoemde Britse organisatie:

The fact that research is carried out on a precautionary basis to establish whether risks exist, has been presented by some commentators as evidence of danger.

Oftewel: dat onderzocht wordt of er iets aan de hand is, betekent niet automatisch dat er iets aan de hand is.

Niemand weet natuurlijk wat er in de toekomst hierover allemaal nog ontdekt zal worden. Ook degenen die zich nu ongerust maken, niet. Ik hou het voorlopig toch maar op de ‘officiële’ wetenschappelijke consensus dat er vooralsnog weinig reden tot ongerustheid is. Met alle respect, mijnheer Vriens.

Links

Gezondheidsraad

Sense about Science

Stralingsfolder uitgedeeld op de Gezondheidsbeurs

Cadeautips voor de feestdagen

by 54 Comments

De feestdagen komen er weer aan en het is natuurlijk moeilijk om iedere keer weer leuke cadeau’s voor je geliefden te vinden. Daarom dat wij van Kloptdatwel hieronder wat tips geven.

Wil je je vader niet weer gewone sokken cadeau geven dan zou je kunnen kiezen voor de sokken van Stringenergy.  Zij verkopen namelijk sokken tegen pijn en restless legs. Maar let op: in deze sokken zijn ‘trillingsfrequenties’ verwerkt die niet in aanraking mogen komen met niet-natuurlijke materialen zoals stenen (!?!) vloeren. Voor mensen met stinkvoeten zijn de sokken echter helemaal niet geschikt. Wassen kan namelijk de werking van de trillingsfrequenties verminderen. Dat zou toch zonde zijn van katoenen sokken van bijna 40 euro.

Hetzelfde bedrijf denkt echter ook aan mensen met andere klachten. De zogenaamde ‘Neutrino hoofdbeugel‘ wordt in verschillende varianten aangeboden voor klachten zoals stress en burn-out, ADHD en allergieën. Het onderzoeksteam van Stringenergy heeft na intensief onderzoek de juiste trillingsfrequenties gevonden en deze overgebracht op de hoofdbeugels. De Neutrino hoofdbeugels blijven onafhankelijk van het aantal draaguren ruim een jaar actief. En dat voor het luttele bedrag van bijna 50 euro. Daar kun je je gestresste schoonmoeder toch blij mee maken lijkt ons.

Als je nog een cadeautje zoekt voor vrouwen die binnenkort een kind krijgen, zou je kunnen kiezen voor homeopathische suikerbolletjes (zogenaamde globuli) gemaakt van verdunde placenta, navelstreng of navelstrengbloed uit Duitsland. De grondstoffen moeten samen met een gezondheidsverklaring worden opgestuurd en je krijgt de globuli in de zelfgekozen potentie (C of D) thuisgestuurd. Afhankelijk van de potentie variëren de prijzen van 40 tot 200 euro. De globuli kunnen vervolgens gebruikt worden voor de gezondheid van de nieuwe baby. Als oudere broertjes of zusjes echter jaloers worden, kun je voor hen zogenaamde placebo-globuli bestellen voor 2 euro per potje want je wilt ze natuurlijk niet blootstellen aan alle bijwerkingen van het ‘echte’ middel.

Voor mensen die onrust ervaren in de drukke decembermaand blijkt dat de vrienden van Floww ook nog steeds hun producten verkopen. Vreemd want wij dachten dat ze na de Radar uitzending failliet waren. Maar misschien dat een positieve recensie van Lange Frans over het tegengaan van de negatieve straling die uit je telefoon komt, het faillissement heeft kunnen keren. Het schijnt dat de mensen van Radar hun excuses hebben aangeboden en dat er een nieuwe BV is opgericht met dezelfde naam volgens een blog van de oprichter Marc Schechtl. Anyway, tussen de 50 en de 1350 euro zijn er weer allerlei anti-stralingsapparaten te koop.

Mochten jullie nog andere tips hebben, laat ze achter in de comments. Veel shopplezier!

Reclame Code Commissie: Stralingsangst

by 3 Comments

Angst voor de elektromagnetische velden van mobiele telefoons, WiFi-routers, zendmasten, hoogspanningskabels, slimme meters e.d. We zouden er allerhande kwalen door oplopen en moeten er dus tegen beschermd worden, zo menen de antistralingsprofeten.

Er zijn in de databank 4 uitspraken van de RCC over stralingsangst.

1. CVB 2 juni 2016 (dossiernummer 2015/01139/A – CVB)

zwanger-stralingSamenvatting reclame-uiting: klacht tegen reclame van KPN voor de dienst ‘beeldbellen’. In de televisiecommercial maken twee peuters gebruik van een smartphone, waarbij ze hun hoofd soms zeer dicht bij het toestel houden. Volgens klaagster is dat vanwege de straling van de telefoon heel gevaarlijk. De reclame zou een bedreiging voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid vormen.

Oordeel: klacht afgewezen.

Samenvatting uitspraak voorzitter RCC: niet kan worden aangenomen dat het getoonde kortdurende contact met de telefoon reeds gezondheidsrisico’s oplevert. Ook niet aannemelijk dat het getoonde gedrag zal worden nagevolgd.

Samenvatting uitspraak RCC: de spelende kinderen in de commercial dienen slechts ter illustratie bij de aanprijzing van de dienst beeldbellen. De uiting is niet mede op kinderen gericht. Bij de huidige stand van de wetenschap kan niet met een voldoende mate van waarschijnlijkheid worden aangenomen dat het gebruik van een smartphone tot letsel voor de gebruiker leidt. Het tegendeel is evenmin uit te sluiten. Bij de huidige stand van de wetenschap bestaat onvoldoende aanleiding om te oordelen dat het in de televisiecommercial getoonde gebruik van de smartphone reeds schadelijke effecten voor peuters heeft.

Samenvatting uitspraak CVB: de commercial strekt niet tot aansporing van een specifiek gebruik van een smartphone of tot navolging. Tot op heden is geen rechtstreeks causaal verband aangetoond tussen straling door EMV die hoger is dan de hiervoor genoemde limieten enerzijds en letsel of ziekten anderzijds. Het CVB is het met appellante eens dat voorkomen dient te worden dat kleine kinderen aan mogelijke risico’s worden blootgesteld, maar niet kan worden gezegd dat de commercial tot dat resultaat zal leiden. Uit wet- en regelgeving volgt geen verplichting om in een reclame-uiting voor een internetdienst actief te wijzen op mogelijke risico’s van EMV bij overschrijding van limieten.

*****

2. RCC 15 juli 2015 (dossiernummer: 2015/00633)

zwanger-stralingSamenvatting reclame-uiting: mededeling met betrekking tot de slimme meter op de website enexis.nl, in het onderdeel ‘Veelgestelde vragen’: “Heb ik last van straling als ik in de buurt kom van mijn slimme meter?” “Nee, u zult geen last hebben van de straling van uw slimme meter. De straling van de slimme meter is vergelijkbaar met de straling van een mobiele telefoon. Deze blijft ruim binnen de geldende richtlijnen en vormt geen gevaar voor uw gezondheid. Bij elektrische apparaten is altijd sprake van enige mate van straling.”

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: De RCC begrijpt de klacht aldus dat volgens klager in de uiting onjuiste informatie wordt verstrekt over de last die kan worden ondervonden van de straling van de slimme meter. Naar het oordeel van de RCC heeft Enexis, onder verwijzing naar de conclusie van het testrapport van TÜV Rheinland van 13 november 2012, voldoende aannemelijk gemaakt dat de berekende en gemeten blootstellingsniveaus van de meest toegepaste slimme meters binnen de gestelde normen vallen en om die reden volgens de huidige regelgeving geen gevaar voor de volksgezondheid opleveren. Deze conclusie rechtvaardigt echter niet de absolute mededeling “u zult geen last hebben van de straling van uw slimme meter”. Dat de straling binnen de gestelde normen valt, hoeft immers niet te betekenen dan men in het geheel geen last zal (kunnen) hebben van de straling.

Extra informatie: zoekt de RCC hier geen spijkers op laag water? De klager beriep zich op professor Victor Moshchalkov van het Departement Natuurkunde en Astronomie aan de KU Leuven, kennelijk een bekende in het Belgische anti-stralingswereldje.

*****

3. Voorzitter RCC 21 november 2012 (dossiernummer: 2012/00904)

1-1204463487cJKySamenvatting reclame-uiting: televisiecommercial van adverteerder waarin een aluminium portemonnee wordt aangeprezen met onder andere de mededeling dat deze bescherming biedt tegen infrarode stralen waarmee gegevens van passen en creditcards kunnen worden gestolen.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Nu adverteerder heeft niet kunnen bewijzen dat passen en creditcards daadwerkelijk kunnen worden gelezen door infrarode stralen, zoals wordt beweerd in de Nederlandstalige commercial, is de uiting strijdig met de waarheid in de zin van artikel 2 van de Nederlandse Reclamecode (NRC).

*****

4. RCC 3 maart 2011 (dossiernummer: 2011/00060)

422Samenvatting reclame-uiting: uitingen over de op de website www.aquariuswholism.nl aangeboden “Benzoliet Octaëder”. Deze kan belastende omgevingsfactoren neutraliseren, onder meer
– Elektromagnetische velden zoals o.a. afkomstig van huishoudelijke apparaten, draadloze netwerken (wi-fi), DECT telefoons, GSM en UMTS zenders en hoogspanningsleidingen.
– Geopathische invloeden zoals *Aardstralen *Wateraders *Aardbreuklijnen
-Entiteiten (geesten, spoken)”

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: In de gewraakte uiting wordt gesproken over in huis aanwezige “straling en andere belastende omgevingsinvloeden”, waardoor men zich -kort gezegd- thuis niet meer kan ontspannen. De Benzoliet Octaëder kan deze negatieve omgevingsinvloeden opheffen en de woning neutraliseren, aldus de strekking van de uiting. Enig voorbehoud wordt daarbij ten aanzien van het te verwachten effect niet gemaakt. Echter, adverteerder heeft zich, naar hij heeft laten weten, bij de in de uiting aan het product toegeschreven werking gebaseerd op gebruikerservaringen van klanten. Voor de aannemelijkheid van de in een uiting aan een product toegeschreven werking kan men zich evenwel niet met succes beroepen op de ervaring die gebruikers van dat product daarmee hebben. Ten aanzien van de door adverteerder overgelegde “Statistische analyse van ziekteverzuimdaling bij een Nutsbedrijf gedurende de eerste 12 maanden na plaatsing Benzoliet” van Drs. P.W.V. Veraart, gedateerd maart 1996, overweegt de RCC dat daarmee evenmin aannemelijk is gemaakt dat het aangeprezen product de werking heeft die daaraan in de uiting wordt toegeschreven. Misleidend, oneerlijk.

Extra informatie: er is kennelijk ook een “Man/Vrouw Octaëder”. Zie onder SEKSUALITEIT.

*****

Cammaerts en Johansson doen Deens tuinkersexperiment over – nog knulliger dan de scholieren

by 8 Comments

Engels - UK vlag 30x24Bijna twee jaar terug gingen de schokkende resultaten van het ‘Deense tuinkersexperiment’ het Internet over: middelbare schoolleerlingen lieten zien dat tuinkers die gekweekt werd in de buurt van Wi-Fi routers veel minder goed groeide. Vooral de foto’s waarin een fris groen, onbestraald, bakje tuinkers werd getoond naast een groezelig, bestraald, bakje leken boekdelen te spreken. Buitenlandse wetenschappers waren onder de indruk van het experiment en drongen aan op herhaling. Twee van hen publiceerden onlangs hun replicatie en die is nog knulliger is dan het experiment van de scholieren.

Wat er mis was met het oorspronkelijke experiment heb ik uiteen gezet in: Experiment met tuinkers en Wi-Fi – Wel prijs, maar niet zo’n best onderzoek. De belangrijkste problemen waren het gebrek aan blindering en de niet afdoende controle van de omstandigheden. Voor een scholierenonderzoekje helemaal niet zo’n probleem, maar de manier waarop in eerste instantie hun docent en vervolgens die ‘buitenlandse wetenschappers’ er mee aan de haal gingen om hun verhaal mee te ondersteunen (‘straling van mobiele telefonie en Wi-Fi is veel gevaarlijker dan de gevestigde wetenschap en overheden ons voorhouden’) is nogal stuitend.

Twee van die buitenlandse ‘experts’, de Belgische Marie-Claire Cammaerts en de Zweed Olle Johansson, hebben de handen ineengeslagen om dit experiment te repliceren. Zij hebben blijkbaar een artikel over hun experiment gepubliceerd weten te krijgen in het Argentijnse tijdschrift Phyton, International Journal of Experimental Botany onder de titel Effect of man-made electromagnetic fields on common Brassicaceae Lepidium sativum (cress d’Alinois) seed germination: a preliminary replication study (december 2015). Het staat nog niet op de website van het tijdschrift, maar daar kunt je wel zien dat de impactfactor van dit blad 0,117 is, bepaald niet indrukwekkend. U kunt het artikel al wel downloaden op diverse websites die angst voor straling verspreiden (bv. bij stopumts.nl).

Niet onverwacht vonden deze onderzoekers weer schokkende resultaten: de tuinkerszaadjes zouden helemaal niet ontkiemen bij hoge stralingsintensiteit. En natuurlijk horen er weer plaatjes bij als:

Fig 2: Uitgekozen plaatjes van het experiment: A zaadjes na 7 dagen; B: wortels na 10 dagen; C: tekeningen van zaadjes na 10 dagen; D: zaadjes verwijderd van oorspronkelijke locatie en onder strlingsniveau van 2µW/m2 gebracht. Elke keer, a = zaadjes onder 70-100 µW/m2, b = zaadjes onder 2-3 µW/m2.
Fig 2: Uitgekozen plaatjes van het experiment: A zaadjes na 7 dagen; B: wortels na 10 dagen; C: tekeningen van zaadjes na 10 dagen; D: zaadjes verwijderd van oorspronkelijke locatie en onder strlingsniveau van 2µW/m^2 gebracht. Elke keer, a = zaadjes onder 70-100 µW/m^2, b = zaadjes onder 2-3 µW/m^2.

Van professionele wetenschappers zou je mogen verwachten dat ze de fouten die zijn aangewezen met betrekking tot de opzet van het scholierenexperiment wel zouden kunnen vermijden – zo lastig is dat niet. Maar nee, Cammaerts en Johansson doen het zelfs nog veel beroerder. Ik noem maar een paar punten:

  • Ze noemen het zelf een preliminary replication study, maar meteen valt op dat ze helemaal niet met Wi-Fi werken, maar zeggen naar het effect van GSM-masten te kijken. Hoezo replicatie? Of is alle straling één pot nat voor deze ‘deskundigen’?
  • Ze gebruikten maar liefst twee (2!) kweekbakjes met zaadjes die ‘dichtbij’ de stralingsbron stonden en twee die er verder vandaan stonden. Twee per groep is een nog heel stuk minder dan de zes van de Deense scholieren, wat ook al niet indrukwekkend was.
  • Ze hielden op met meten na tien dagen, terwijl de scholieren er pas na dertien dagen genoeg van hadden.

Bij de bespreking van het scholierenexperiment heb ik aangegeven dat het ontkiemingsproces nogal gevoelig is voor omgevingsfactoren als temperatuur. Een kleine afwijking daarin kan al gauw een paar dagen schelen bij het ontkiemen. Om die omstandigheden goed te controleren (zodat ze precies gelijk zijn voor de experiment- en controlegroep), heb je eigenlijk een klimaatkamer nodig, zoals gebruikt in het Wagenings onderzoek naar de mogelijke invloed van straling op bomen. Wat zeggen Cammaerts en Johansson over hun opzet:

All the other environmental conditions were near-identical for each of the two double series of seeds (temperature = 20°C, humidity = 70%, luminosity ≈ 300 lux). The seeds were then observed after four, seven and ten days, and tap water was poured on the compost, equally for each series of seeds, at regular intervals.

Dat maakt bij elkaar bepaald geen geweldige indruk. Je krijgt de indruk dat ze die bakjes zo maar ergens neergezet hebben en om de paar dagen er eens een blik op hebben geworpen. Het resultaat, als we daarvan al kunnen spreken, is ook volstrekt ongeloofwaardig. In het abstract wordt dat deels omschreven als: “the first step of seeds’ germination ‒ e.g. imbibitions of germinal cells ‒ could not occur under radiation.”  En dat terwijl op talloze keukenvensterbankjes probleemloos tuinkers gekweekt wordt onder vergelijkbare of hogere stralingsniveaus als die van de experimentgroep. Die straling kwam volgens de onderzoekers namelijk hoofdzakelijk van twee GSM masten op zo’n 200 m afstand, wat een stralingsinsiteit van 70 – 100 μW/m2 (ongeveer 175 mV/m) zou hebben gegeven. Misschien was het ook slim geweest als de onderzoekers eerst eens het stralingsniveau bij diverse tuinkerskwekers hadden gemeten.

Cammaerts is werkzaam als onderzoeker aan de Université libre de Bruxelles en we kennen haar op Kloptdatwel onder andere van het frauduleus aandoende onderzoek naar mieren (zie Mieren gestoord door GSM?). Johansson, die door de Zweedse skeptici al eens tot misleider van het jaar werd uitgeroepen, werkt aan het fameuze Karolinksa Institutet, maar lijkt daar weinig steun te genieten – hij startte onlangs een petitie om bij zijn bazen te protesteren tegen het steeds verder inperken van zijn onderzoeksmiddelen.

Skeptics in the Pub Amsterdam: Skeptische Pub Quiz

by 5 Comments

Teesside-Skeptics-in-the-Pub

Update 8 augustus: deze meeting gaat niet door wegens te weinig aanmeldingen. 

 

Op maandag 10 augustus zal er in Café de Doffer de maandelijkse Skeptics in de Pub plaatsvinden. Deze maand zal er een Skeptische pub quiz georganiseerd worden. De meest rare claims en bijzondere wetenschappelijke feiten zullen de revue passeren.

Meer informatie is te vinden via Meetup of Facebook.

Het concept van Skeptics in the Pub is ontstaan in Londen in 1999 en vindt over de hele wereld navolging. De eerste groep in Nederland was Skeptics in the Pub Den Haag. De tweede Nederlandse groep is dus degene in Amsterdam. In Amsterdam zal er iedere 2e maandag van de maand een Skeptics in the Pub worden georganiseerd waarbij een spreker een engelstalige presentatie van 30-60 minuten houdt in een informele setting. Na de presentatie is er ruimte voor vragen en een goed gesprek aan de bar.