• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar

Kloptdatwel?

  • Home
  • Onderwerpen
    • (Bij)Geloof
    • Columns
    • Complottheorieën
    • Factchecking
    • Gezondheid
    • Hoax
    • Humor
    • K-d-Weetjes
    • New Age
    • Paranormaal
    • Pseudowetenschap
    • Reclame Code Commissie
    • Skepticisme
    • Skeptics in the Pub
    • Skeptische TV
    • UFO
    • Wetenschap
    • Overig
  • Skeptisch Chatten
  • Werkstuk?
  • Contact
  • Over Kloptdatwel.nl
    • Activiteiten agenda
    • Colofon – (copyright info)
    • Gedragsregels van Kloptdatwel
    • Kloptdatwel in de media
    • Interessante Links
    • Over het Bol.com Partnerprogramma en andere affiliate programma’s.
    • Social media & Twitter
    • Nieuwsbrief
    • Privacybeleid
    • Skeptisch Chatten
      • Skeptisch Chatten (archief 1)
      • Skeptisch Chatten (archief 2)
      • Skeptisch Chatten (archief 3)
      • Skeptisch Chatten (archief 4)

ontmaskeren

The Debunking Handbook

23 July 2012 by Ruud Herold 9 Comments

The Debunking Handbook 1

De website SkepticalScience.com is een website die zich richt op het verklaren van de wetenschap achter klimaatsverandering, maar misschien nog meer op het leveren van tegenargumenten tegen de misinformatie die verspreid wordt op het gebied van `global warming’. Dit doet ze onder andere door de (non)argumenten die vaak gehanteerd worden in deze discussie één voor één te behandelen en daarop een wetenschappelijk beargumenteerd antwoord te geven. Een andere manier is het gratis als pdf-file ter beschikking stellen, aan iedereen die de website bezoekt, van het ‘Debunking Handbook‘ [Klik hier voor de NL-versie] dat geschreven is door John Cook en Stephan Lewandowsky (november 2011). Het pamflet bevat zes pagina’s aan informatie en één pagina bibliografie.

Ik heb voor de zekerheid nog eens in mijn Prisma-woordenboek opgezocht waar ‘debunking’ precies voor staat. Ik vond drie omschrijvingen te weten ‘ontmaskeren’, ‘van zijn voetstuk stoten’ en de meer figuratieve betekenis van ‘tot zijn ware proporties terugbrengen’. De meer figuratieve betekenis spreekt me eigenlijk iets meer aan, maar in het spraakgebruik bedoelt men vaker ontmaskeren.

Het boekje biedt enkele praktische richtlijnen aan die effectief zijn om de invloed die misinformatie uitoefent te reduceren. Begonnen wordt met de waarschuwing dat als men misinformatie probeert te ontmaskeren men soms een tegenovergesteld effect bereikt en de misinformatie zelf versterkt. Bij dit type communicatie is het dus noodzakelijk om er rekening mee te houden dat een poging tot ontmaskering een averechts effect kan hebben. Het boekje biedt enkele methoden om dit effect te voorkomen. Daarnaast wordt uitleg gegeven over het belangrijkste onderdeel van het ontmaskeringstraject namelijk het presenteren van een alternatieve verklaring.

Om effectief te kunnen ontmaskeren moet men aan drie voorwaarden voldoen. Als eerste moet het weerwoord gefocust zijn op de basisfeiten en niet op de misinformatie zelf. Dit om te voorkomen dat de misinformatie zelf meer aandacht krijgt. Ten tweede geeft men altijd eerst een waarschuwing dat de informatie die men gaat bespreken niet klopt. Ten derde is het essentieel dat men een alternatieve verklaring aanbiedt waarin de kernstukken van de misinformatie opgenomen zijn.

Eén van de effecten die tegen ontmaskering kan werken, noemt men het Familiarity Backfire Effect. Hiermee bedoelt men dat door het proberen te ontmaskeren men de misinformatie herhaalt en zo uiteindelijk de mythe versterkt. Door het herhalen van de misinformatie werkt de poging tot ontmaskeren averechts. De manier om dit effect the voorkomen is ervoor te waken dat men de misinformatie herhaalt en zich te concentreren op de feiten die men wil overbrengen. Indien men er niet aan ontkomt om de misinformatie te herhalen, kan men het beste ervoor zorgen dat de nadruk op de feiten komt te liggen.

Een ander effect is het Overkill Backfire Effect. Indien men teveel argumenten aandraagt, overlaadt men als het ware degenen die men wil overtuigen en kan men eindigen met een situatie waar de misinformatie versterkt is. Het beste is om op dat gebied economisch te werken en te focussen op enkele van de meest krachtige feiten en die te presenteren op een manier die gemakkelijk te verwerken is. Houdt het taalgebruik eenvoudig en gebruik korte zinnen. Probeer te eindigen met een eenvoudige maar sterke boodschap.

Het Worldview Backfire Effect is het effect waar men het meeste last van kan krijgen aangezien het te maken heeft me de manier waar mensen naar de wereld kijken en hun culturele achtergrond. Het is praktisch onmogelijk voor iedereen om informatie onbevooroordeeld te verwerken. Als iemand al erg overtuigd is van zijn eigen gelijk zullen tegenargumenten er alleen maar toe leiden dat men in zijn opvattingen versterkt wordt. Men spendeert dan onevenredig veel tijd om tegenargumenten te verzinnen. Sceptici herkennen dit als ‘cognitieve dissonantie`. Dit effect is moeilijk te overkomen. Het is daarom vaak beter de aandacht in eerste instantie te richten op diegenen waarbij de misinformatie nog niet zo sterk verankerd is. Een tweede benadering heeft meer te maken met de manier waarop men de tegenargumenten brengt. Het doel is dan de informatie te verstrekken op een manier die het minst bedreigend is voor degene waarvan het wereldbeeld aangevallen wordt. Dit kan men proberen te bereiken door eerst een poging te doen het zelfbeeld te versterken (door bv een episode proberen op te roepen waar de betreffende persoon zelfbewust en krachtig is opgetreden). Een tweede manier heeft meer te maken met het woordgebruik dat men bezigt. Probeer woorden te vermijden die als bedreigend ervaren kunnen worden (hetgeen overigens sterk afhankelijk kan zijn van de culturele en politieke achtergrond van de betreffende persoon).

Mensen verwerken informatie door een mentaal model te bouwen dat een verklaring geeft. Dat gebeurt ook met misinformatie. Als men echter valide tegenargumenten aandraagt, slaat dat een gat in dat mentale model. Om dit dilemma op te lossen geven mensen toch vaker de voorkeur aan een foutief model dat compleet overkomt dan een correct model dat als incompleet ervaren wordt. Daarom is het van belang om ervoor te zorgen dat men een alternatieve verklaring kan aanbieden die het betreffende gat kan opvullen. Dat zou een gedegen uitleg kunnen zijn waarom de mythe foutief is, door bijvoorbeeld te bewijzen dat de mythe gebaseerd is op retoriek en niet op feiten. Om een alternatieve verklaring geaccepteerd te krijgen, moet deze plausibel zijn en alle geobserveerde kenmerken van de gebeurtenis kunnen verklaren.

Het laatste advies dat gegeven wordt, kan men samenvatten als plaatjes zeggen meer dan woorden.  Informatie die op een grafische manier gepresenteerd is, wordt beter verwerkt en begrepen. Het handboek geeft wat dat betreft enkele mooie voorbeelden.

De afbeelding (klik voor een vergroting) laat een infographic zien zoals die gepresenteerd wordt in The Debunking Handbook.

The Debunking Handbook 2
Anatomie van een effectieve ontmaskering (klik voor een vergroting) – Deze afbeelding is vertaald vanuit het Engels door Richard Lei van de Skepsis-werkgroep Amsterdam.

Addendum op 7 januari 2012:
Recentelijk zijn we er achter gekomen dat er tegenwoordig ook een Nederlandse versie is die te downloaden is als pdf getiteled: ‘Het Debunking Handbook‘.

Ruud Herold – Skepsis-werkgroep Amsterdam

Filed Under: Algemeen, Skepticisme Tagged With: debunking, debunking handbook, John Cook, klimaat, kritisch denken, ontmaskeren, skepticisme, Stephan Lewandowsky

Primary Sidebar

Steun ons via:
Een aankoopbol.com Partner (meer info)
Of een donatie

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!

Skeptic RSS feed

  • Skepsis
  • Error
  • SBM
Het Alternatieve Circuit: Risico’s, Kosten en Communicatie
12 October 2025 - Ward van Beek
Het Alternatieve Circuit: Risico’s, Kosten en Communicatie

.Op 4 oktober vond in de Geertekerk in Utrecht het jaarlijkse symposium plaats van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Het thema dit jaar was Het Alternatieve Circuit: Risico’s, Kosten en Communicatie. Meester KackadorisprijsDe middag begon traditioneel met de toekenning van…Lees meer Het Alternatieve Circuit: Risico’s, Kosten en Communicatie › [...]

Het ‘Red Panda Effect’
8 October 2025 - Ward van Beek
Het ‘Red Panda Effect’

.In de Skeptical Inquirer van october/november (Volume 49, No. 5) wordt door Craig A. Foster en Kelsey M. McGinn teruggeblikt naar een uitgave van het blad uit 1979, met daarin een verhaal over een verdwenen panda, ontsnapt uit Blijdorp, wiens ontsnapping…Lees meer Het ‘Red Panda Effect’ › [...]

Kernenergie is een keuze
3 October 2025 - Ward van Beek
Kernenergie is een keuze

.In sceptische kringen is kernenergie geen taboe. Maar veel argumenten vóór kernenergie zijn op wensdenken gebaseerd. door Frank Biesboer, voormalig hoofdredacteur van De Ingenieur, Skepter 38.3 Voor de Nederlandse energiewereld was de brief die minister Hermans van Klimaat en Groene Groei in mei publiceerde over…Lees meer Kernenergie is een keuze › [...]

RSS Error: A feed could not be found at `https://skepp.be/feed`; the status code is `404` and content-type is `text/html; charset=UTF-8`

Professor Stephen Macedo: How Does it Feel to Have Elevated MAGA/MAHA Propagandists?
24 October 2025 - Jonathan Howard

The fault is not yours alone. You were just a bit player in a larger misinformation media ecosystem that was devoted to rewriting the history of the pandemic, numbing people to the grave risk We Want Them Infected doctors. The post Professor Stephen Macedo: How Does it Feel to Have Elevated MAGA/MAHA Propagandists? first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Opposing Chiropractic Vertebral Subluxation Theory
23 October 2025 - Sam Homola

There is no credible evidence to support use of spinal manipulation to correct vertebral subluxations as a treatment for non-musculoskeletal disorders The post Opposing Chiropractic Vertebral Subluxation Theory first appeared on Science-Based Medicine. [...]

The Effectiveness of COVID Vaccines
22 October 2025 - Steven Novella

One of the common themes of SBM is that medical evidence can be very complex. In order to come to any robust conclusion about what the science says on any question you need to do a careful and thorough evaluation of all the relevant evidence, including plausibility as well as observational and experimental clinical evidence. Essentially we want to look at the […] The post The Effectiveness of COVID Vaccines first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Recente reacties

  • Renate1 on De linke weekendbijlage (42-2025)Ik denk dat men het graag in Europees verband wil regelen in verband met grensverkeer. Dan gaat het misschien ook
  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (42-2025)@Renate1 U bent me voor. Ik vervloek al vele jaren die volstrekt nutteloze en ontregelende wissel tussen "zomertijd" en "wintertijd",
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (42-2025)Kennelijk is er iets fout gegaan, want de blockquotes zijn verdwenen.
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (42-2025)En ja hoor, hier is al weer een ander stuk over de wintertijd. https://www.parool.nl/columns-opinie/het-plan-om-de-zomertijd-af-te-schaffen-
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (42-2025)Hoera, het is weer wintertijd. Niet dat ik zo'n fan van de winter ben, maar het is gewoon de meest

Archief Kloptdatwel.nl

Copyright © 2025 · Metro Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in