• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar

Kloptdatwel?

  • Home
  • Onderwerpen
    • (Bij)Geloof
    • Columns
    • Complottheorieën
    • Factchecking
    • Gezondheid
    • Hoax
    • Humor
    • K-d-Weetjes
    • New Age
    • Paranormaal
    • Pseudowetenschap
    • Reclame Code Commissie
    • Skepticisme
    • Skeptics in the Pub
    • Skeptische TV
    • UFO
    • Wetenschap
    • Overig
  • Skeptisch Chatten
  • Werkstuk?
  • Contact
  • Over Kloptdatwel.nl
    • Activiteiten agenda
    • Colofon – (copyright info)
    • Gedragsregels van Kloptdatwel
    • Kloptdatwel in de media
    • Interessante Links
    • Over het Bol.com Partnerprogramma en andere affiliate programma’s.
    • Social media & Twitter
    • Nieuwsbrief
    • Privacybeleid
    • Skeptisch Chatten
      • Skeptisch Chatten (archief 1)
      • Skeptisch Chatten (archief 2)
      • Skeptisch Chatten (archief 3)
      • Skeptisch Chatten (archief 4)
You are here: Home / Algemeen / Het nocebo-effect in actie

Het nocebo-effect in actie

2 December 2015 by Piet Rademaker 21 Comments

Het placebo-effect is reeds door Chaucer in de Canterbury Tales in 1340 aan de kaak gesteld en wordt in de 18e eeuw in medische literatuur genoemd. De werking van middelen zonder actieve componenten staat buiten kijf. Het woord placebo is Latijn voor “ik zal behagen”. Behagen (lees: zich beter voelen) dus zonder effectieve werkzame stof en zonder echte behandeling. Maar ook het omgekeerde komt voor en genaamd ‘nocebo’, wat letterlijk betekent “ik zal schaden”. Schaden (lees: zich slechter voelen) op basis van veronderstelde, maar niet aanwezige, schadelijke stoffen of omstandigheden.

Voorbeelden van het nocebo-effect zijn de veronderstelde bijwerkingen van medicijnen, de effecten van Voodoo, de toename van pijnbeleving als er voor pijn is gewaarschuwd en de vermeende effecten van elektromagnetische straling afkomstig van antennes en zenders.

Als voorbeeld waar dat laatste toe kan leiden, een korte schets van een klucht in drie taferelen.

In Lyon maakte het grote Franse telecommunicatie bedrijf Bouygues, plannen voor een netwerk van GSM relais antennes. Er was veel bezwaar tegen het opzetten van dit netwerk. Voor één relais antenne in Lyon leidde dat tot een verzoek aan de rechter om de bouw te verbieden. Het betrof een antenne die dicht bij een kinderopvang en een school stond. De rechter wees het verzoek af met als voornaamste argument dat er geen overtuigende bewijzen in de literatuur zijn voor een gezondheidsrisico.

school-straling
Speelplaats van een school vlakbij de relais antenne (foto gemaakt door actievoerders tegen de antenne).

De antenne werd gebouwd en dat leidde na een jaar tot een verzoek in hoger beroep tot herziening van het eerdere vonnis. Argument was nu dat er wel degelijk gezondheidsproblemen waren opgetreden en die claim kon ook met  gezondheidsklachten worden gestaafd. Hier was echter sprake van een toch wel raadselachtig fenomeen: de antenne was inderdaad geplaatst, maar nog niet aangesloten. Geen enkele straling had ooit de antenne verlaten. Dus moest de conclusie wel zijn dat de klachten waren ontstaan zonder dat er enige oorzaak voor was. (Dit nog los van het feit dat ook bij een werkende antenne, volgens alle onderzoek daarover, geen straling optreedt die tot gezondheidsproblemen zou kunnen leiden.)

Een duidelijk geval van het nocebo-effect. De rechter oordeelde in hoger beroep dat de stand der kennis niet was veranderd en dat de eis tot afbraak van wat de Eiffeltoren van Lyon werd genoemd, werd afgewezen.

school-straling-2
De antenne (Eiffeltoren van Lyon) met op de voorgrond de school die als hoofdmotief werd gebruikt voor de eis tot afbraak van de antenne

De protesten tegen de antenne en de steunzenders waren daarmee niet van de baan.

Er volgde en tweede verzoek tot hoger beroep. Het nocebo-effect werd daarin niet bij naam genoemd, maar was wel de kern van het betoog. Er was dan blijkbaar geen effect van de straling aangetoond en er was ook onvoldoende bewijs voor effecten van de straling als die wel zou gaan optreden. Maar, zo betoogde men, het was wel duidelijk dat de antenne tot grote ongerustheid leidde en daarmee een gezondheidsrisico was. Het nocebo-effect was nu zelf de boosdoener geworden.

Gelukkig oordeelde het Hof van Appel dat deze redenering niet voldoende zwaarwegend was om de antenne stil te leggen. Het Hof gaf echter wel aan dat het oordeel voorlopig is. Mocht er een veel ernstiger vorm van maatschappelijke onrust ontstaan, dan zou alsnog tot sluiting kunnen worden besloten. Met andere woorden: als het nocebo-effect maar erg genoeg opspeelt, kan de waan plotseling werkelijkheid worden.

Hieronder diverse franstalige links naar dit onderwerp:

http://www.next-up.org/Newsoftheworld/EcoleGersonLyon.php

http://www.20minutes.fr/lyon/663962-20110203-lyon-la-cour-appel-lyon-juge-antenne-relais-ecole-gerson-inoffensive

http://www2.victoires-editions.fr/ressources/storage/20110216174720-texte_loi.pdf

Steun Kloptdatwel

Het nocebo-effect in actie 1Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).

NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.

« Previous Entry
Acupunctuurpromotie RU: niet meer dan placebo-effect volgens promotor Coenen
Next Entry »
Lyme en leed bij de tuchtrechter

Filed Under: Algemeen Tagged With: Bouygues, Lyon, straling

Reader Interactions

Comments

  1. Willem-Jan says

    2 December 2015 at 08:18

    En hier een erg relevant stukje nocebo-onderzoek van Nederlandse bodem!
    http://www.vumc.nl/onderzoek/nieuws/omwonenden-hoogspanningslijnen/

    Log in to Reply
    • Arie Bombarie says

      7 December 2015 at 22:07

      Hoe was de kwaliteit van dit onderzoek? Zie de discussie verderop.

      Log in to Reply
  2. Maarten Koller says

    2 December 2015 at 08:23

    Sluit mooi aan bij dit recente VUmc onderzoek!
    http://www.vumc.nl/onderzoek/nieuws/omwonenden-hoogspanningslijnen/
    (TL;DR: hoe sterker je overtuigd bent van negatieve effecten, hoe sterker je gezondheidsklachten zijn. De straling zelf doet er niet toe.)

    Log in to Reply
    • Willem-Jan says

      2 December 2015 at 08:35

      Nou ja zeg..! Te laat! 😛

      Log in to Reply
  3. Laurens says

    2 December 2015 at 09:27

    Eén kleine correctie: Chaucer (ca. 1343-1400) schreef de Canterbury Tales niet in 1340. In 1340 was hij waarschijnlijk nog niet geboren.

    Placebo is bij hem overigens geen pil, maar een personage uit The Merchant’s Tale.

    Log in to Reply
    • Jan Willem Nienhuys says

      6 December 2015 at 23:14

      Placebo betekent inderdaad ‘ik zal behagen’ maar dat slaat eigenlijk niet op de intentie van degeen die de pil voorschrijft. Het is het eerste woord van de Latijnse versie van Psalm 116, en die psalm werd bij begrafenissen gezongen. Oplichters zongen die psalm bij begrafenissen om daar zelf beter van te worden, vandaar dat het woord (oneerlijke) vleier ging betekenen.Toen Chaucer zijn boek schreef, was de term ‘placebo singer’ voor dergelijke parasieten al ingeburgerd.

      https://en.wikipedia.org/wiki/Placebo_%28at_funeral%29

      Het oudste gebruik van de metaforische term placebo in het Engels is inderdaad van 1340, en het staat volgens de OED in Ayenbite of Inwit (dat boek is een vertaling van een Frans werk…)

      Log in to Reply
  4. Renate1 says

    2 December 2015 at 11:24

    Ik moet zeggen dat ik de redenering van het Hof van Appel wel vreemd vind.
    Stel dat men in een strafzaak zo zou redeneren? De verdachte is weliswaar onschuldig, maar z’n aanwezigheid op straat zorgt voor zoveel onrust, dat we hem toch maar op zullen sluiten.

    Log in to Reply
    • Hans1263 says

      2 December 2015 at 17:07

      Lees de parabel die voorafgaat aan Max Havelaar.
      (vaak foutief genoemd “Barbertje moet hangen”).

      Log in to Reply
      • Renate1 says

        2 December 2015 at 17:24

        Het zal nog wel gebeuren, zie verschillende zaken in de recente justitiële geschiedenis.

        Log in to Reply
  5. FVerweven says

    2 December 2015 at 17:52

    Het zou goed zijn als er vaker bij dit soort projecten getest werd.
    Openlijk aankondigen dat de hoogspanningslijnen of GSM-mast “volgende week aangesloten wordt” maar verzwijgen dat hij niet aangezet wordt.
    En dan de klachten turven.

    Is er eigenlijk ooit iemand geweest die kon bewijzen dat hij/zij voelde of een mobieltje of GSM-mast aan of uit stond? Wordt het niet tijd daar eens een speciale beloning a la JREF voor uit te schrijven?

    Log in to Reply
    • FVerweven says

      2 December 2015 at 18:44

      Ah! Hier een case study van één persoon die vooral effecten vertoonde bij aan/uit schakelingen.
      http://www.national-toxic-encephalopathy-foundation.org/lsustudy.pdf

      Log in to Reply
  6. Arie Bombarie says

    3 December 2015 at 23:45

    Mijn probleem met veel medisch onderzoek zoals dat in http://www.vumc.nl/onderzoek/nieuws/omwonenden-hoogspanningslijnen/ is de korte tijdspanne tussen eerste indiening van een paper en uiteindelijke acceptatie. Deze ligt meestal in de orde van enkele maanden. In de hardere wetenschappen is die tijdspanne in de orde van een jaar. Kortom, hoe serieus moeten we het review proces van medische tijdschriften nemen? Heeft iemand daar inzicht in?

    Log in to Reply
    • Pepijn van Erp says

      4 December 2015 at 08:14

      Ik zie niet waarom enkele maanden of een jaar nu een wezenlijk verschil zou uitmaken. Het wordt wat anders bij bladen die de peer review in een enkele weken of zelfs dagen afdoen.
      Maar ik denk dat er ook wel redenen voor zijn waarom het bij natuurwetenschappelijk stukken langer duurt, daarin worden vaak nieuwe methoden gebruikt, in de medische artikelen worden meestal welbekende methoden toegepast, dan is het toch wat makkelijker om tot een goed oordeel te komen,

      Log in to Reply
      • Arie Bombarie says

        4 December 2015 at 20:00

        In veel natuurwetenschappelijke artikelen gaan er inderdaad een of meerdere iteratieslagen overheen voor publicatie. In medisch onderzoek blijkbaar niet. Je suggereert dat het meer routinematig gebeurt en daar ligt nu net het probleem. Er wordt juist geen goed oordeel gevormd. Hoe verklaar je anders de discrepantie in de de uitkomsten van de vele onderzoeken naar schadelijkheid van de gezondheid van EMV? Ik heb zelf een aantal van dergelijke onderzoeken gelezen en het rammelt nogal. Vandaar. De review stelt echt niet veel voor.

        Log in to Reply
      • Arie Bombarie says

        6 December 2015 at 23:39

        Ooh, nu gaat het echt eens om de inhoud (kwaliteit van peer-reviewed papers) en dan haakt iedereen af? Ik probeer het nog maar eens, hoe verklaren jullie de discrepantie in de uitkomsten van de vele (peer-reviewed) onderzoeken naar schadelijkheid van de gezondheid van EMV?

        Log in to Reply
        • Laurens says

          7 December 2015 at 10:41

          De vraag is dan onmiddellijk: welke discrepantie en welke onderzoeken? Dat zijn er namelijk zo’n 25.000. Als je dan het kaf van het koren scheidt, concludeert ook de WHO dat “based on a recent in-depth review of the scientific literature, the WHO concluded that current evidence does not confirm the existence of any health consequences from exposure to low level electromagnetic fields” (http://www.who.int/peh-emf/about/WhatisEMF/en/index1.html ).

          Er zijn allerhande verklaringen te geven voor eventuele discrepanties. Denk aan een slechte onderzoeksopzet, te weinig proefpersonen, het niet blinderen van onderzoekers of proefpersonen, het onterecht één-op-één omzetten van resultaten bij muizen (of mieren) naar mensen, het verwarren van biologische effecten met schadelijke effecten, vergaande conclusies trekken uit in vitro-onderzoek (doorgaans niet representatief voor in vivo-situaties), het als baanbrekend resultaat presenteren van een toevalstreffer tussen 30 niet-significante resultaten etc. etc. Zelfs een goede studie kan een vals positief resultaat opleveren. En zelfs een studie met gebreken kan publicabel zijn, als de gebreken maar onderkend worden.

          Je hebt natuurlijk wel een punt dat het proces van peer review bij een aantal tijdschriften (niet alleen medische) niet op orde is. ‘Peer review’ is bij hen niet meer dan een kreet. Ik denk niet dat veel mensen het Tikrit Journal of Pharmaceutical Sciences of het Pakistan journal of zoology serieus nemen, ook al presenteren die zich als ‘peer reviewed’. Dat neemt niet weg dat in enkele maanden best een serieuze peer review kan plaatsvinden. In de tijdspanne ligt het probleem niet.

        • Arie Bombarie says

          7 December 2015 at 18:35

          Beste Laurens,

          Ik bedoel discrepantie in de UITKOMSTEN van de onderzoeken. Je geeft het antwoord zelf al. Een aantal x heeft als conclusie: EMV schaadt de gezondheid, de rest (25.000-x) heeft als conclusie: geen schadelijke effecten voor de gezondheid. Slechts een van de twee uitspraken kan waar zijn, dus x of (25,000-x) onderzoeken zijn ten onrechte gepubliceerd. Wie er ook gelijk heeft, zowel x als (25.000-x) zijn groot en dus dat heel veel papers ten onrechte gepubliceerd zijn. En dus schort er heel veel aan de peer-review. Het is niet onwaarschijnlijk dat de tijdspanne van de review daarin een goede maat is; een matige review is snel gedaan, een goede kost tijd en behelst veelal een aantal iteraties tussen auteur en reviewer. Verwijzen naar een peer-reviewed paper, zoals op kloptdatwel.nl veelvuldig gebeurt zegt dus niets. Tenzij men de waarde van een paper eerst zelf beoordeelt. Maar gebeurt dat? Niet veel mensen zijn daartoe geëquipeerd. Gezien Laurens’ betoog en bovenstaande ben ik benieuwd hoe kloptdatwel.nl omgaat met verwijzen naar peer-reviewed papers? Hoe schatten zij de waarde van een paper in?

        • Pepijn van Erp says

          7 December 2015 at 20:32

          Je slaat een stapje over: als onderzoek schadelijke effecten laat zien van EMV (goed opgezet, significant enzo), dan is de conclusie op dat ene onderzoek natuurlijk nooit ‘EMV schaadt de gezondheid’, maar eerder iets als ‘dit resultaat geeft ondersteuning aan de hypothese dat EMV schadelijk is’. Maar dat resultaat kan dus best een vals positief zijn. Dat het gepubliceerd wordt is juist goed, mits de peer review misleidende en verkeerde conclusies eruit filtert. Maar dat laatste gaat natuurlijk mis met onderzoeken van pseudowetenschappers die in hun eigen tijdschriftjes artikeltjes schrijven.

        • Arie Bombarie says

          7 December 2015 at 22:22

          Helemaal eens, 1 onderzoek kan nooit uitsluitsel geven, slechts een indicatie. Daarom moeten onderzoeken herhaald worden om meer zekerheid te krijgen. Anderzijds, als orde 10.000 onderzoeken A concludeert en eenzelfde aantal concludeert B dan zijn of (i) vele onderzoeken slecht uitgevoerd en ten onrechte gepubliceerd, dan wel (ii) het effect dat bestudeerd wordt is zo klein (verdwijnt in de ruis) dat heel veel onderzoek nodig is het signaal eruit te filteren.

        • FVerweven says

          7 December 2015 at 22:40

          Als je 10.000 vóór en 10.000 tégen hebt, dan is het al bij voorbaat zinloos nog 1 onderzoek toe te voegen.
          Dan kun je beter een meta-analyse doen. Bij homeopathie kun je dan concluderen dat goed opgezette en uitgevoerde onderzoeken vooral slechts placebo-effecten aan homeopathie toeschrijven. Dat zal bij ems waarschijnlijk niet anders zijn.

  7. Renate1 says

    4 December 2015 at 15:36

    En hier dus weer een tragisch verhaal over iets dat aan het nocebo-effect te danken is.
    http://scienceblogs.com/insolence/2015/12/04/did-electromagnetic-hypersensitivity-lead-to-the-suicide-of-a-teenaged-girl/

    Log in to Reply

Leave a Reply Cancel reply

You must be logged in to post a comment.

Primary Sidebar

Steun ons via:
Een aankoopbol.com Partner (meer info)
Of een donatie

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!

Skeptic RSS feed

  • Skepsis
  • Error
  • SBM
Fluoride-angst?
30 June 2025 - Ward van Beek
Fluoride-angst?

Raad eens’, vraagt Cor van Loveren: ‘Het is begin jaren zeventig. Hoeveel gaatjes denk je dat een kind van vijf gemiddeld had?’ Het antwoord: achttien. ‘In haast elke tand zat wel een gat.’ Gemiddeld genomen dan. Er waren ook tanden…Lees meer Fluoride-angst? › [...]

James Randi test wichelroedelopers in Australië
11 June 2025 - SkepsisSiteBeheerder
James Randi test wichelroedelopers in Australië

In 1980 bezocht James Randi Australië op uitnodiging van Dick Smith om daar een test uit te voeren met wichelroedelopers.Lees meer James Randi test wichelroedelopers in Australië › [...]

Polarisatie juist goed voor democratie?
5 June 2025 - Ward van Beek
Polarisatie juist goed voor democratie?

.Soms lijkt het wel alsof we elkaar de hele dag de tent uit vechten. Op social media, bij verjaardagsfeestjes en in talkshows zijn we het oneens over vaccins, over Gaza, over vrouwenrechten. Dat blijkt ook uit onderzoek van het Sociaal…Lees meer Polarisatie juist goed voor democratie? › [...]

RSS Error: A feed could not be found at `https://skepp.be/feed`; the status code is `404` and content-type is `text/html; charset=UTF-8`

RFK Jr.’s reconstituted vaccine committee meets for the first time, and I can’t help but think of clowns…antivax clowns
30 June 2025 - David Gorski

Last week, HHS Secretary Robert F. Kennedy Jr.'s reconstituted Advisory Committee for Immunization Practices (ACIP) met for the first time. The proceedings reminded me, more than anything else, of an antivax clown car. The post RFK Jr.’s reconstituted vaccine committee meets for the first time, and I can’t help but think of clowns…antivax clowns first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Dr. Jay Bhattacharya Tried to Summon a Social Media Mob to Bully and Silence a Dissident Scientist, but the Mob Had Other Ideas
28 June 2025 - Jonathan Howard

The mob doesn't trust the medical establishment, and today Dr. Bhattacharya is the medical establishment. The post Dr. Jay Bhattacharya Tried to Summon a Social Media Mob to Bully and Silence a Dissident Scientist, but the Mob Had Other Ideas first appeared on Science-Based Medicine. [...]

As Trust in our Medical Establishment Justifiably Collapses, They Are Making Cheerful Propaganda Podcasts From Their Safe Spaces
27 June 2025 - Jonathan Howard

Some of us believe in civil debate and discussion, even though Drs. Vinay Prasad, Marty Makary, and Jay Bhattacharya do not. The post As Trust in our Medical Establishment Justifiably Collapses, They Are Making Cheerful Propaganda Podcasts From Their Safe Spaces first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Recente reacties

  • Klaas van Dijk on Bedenkingen bij het rapport over oversterfte van Ronald Meester en Marc JacobsNaar aanleiding van reacties op X van Bram Bakker aka @bramkoers_tweet heeft Jaime Borjas meerdere malen opnieuw gereageerd op problemen
  • Klaas van Dijk on Bedenkingen bij het rapport over oversterfte van Ronald Meester en Marc Jacobs@Hans1263, bedankt voor je bemoedigende woorden. Ik ben er behoorlijk zeker van dat mensen als Ronald Meester, Jona Walk en
  • Klaas van Dijk on Bedenkingen bij het ‘retraction paper’ voor de Corman-Drosten PCR-testOndertussen is er een uitspraak van de zaak tegen huisarts Berber Pieksma, 1 van de vele co-auteurs van dit broddelwerk
  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (24-2025)Benieuwd naar het resultaat. Vaak is de klokkeluider de kwaaie pier.
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (24-2025)@ Hans Hier hebben we 2 psychologen die kennelijk vinden dat Trump psychisch gestoord is. https://www.youtube.com/watch?v=Ga3Ft15_-tA

Archief Kloptdatwel.nl

Copyright © 2025 · Metro Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in