Een kwade geest in de vorm van een kikker

De Nederlandse fotograaf Ilvy Njiokiktjien (www.imagesbyilvy.com) legt vast hoe predikers in Kinshasa goed geld verdienen aan de ‘behandeling’ van kindheksen.

Enkele weken geleden was ik bij een lezing van Ilvy Njiokiktjien, onze eerste ‘Fotograaf des Vaderlands’. In januari 2014 won Ilvy Njiokiktjien als eerste vrouw de Zilveren Camera voor een foto die ze in 2013 maakte bij de begrafenis van Nelson Mandela. De lezing was onderdeel van een serie lezingen over fotografie van het Utrechts Centrum voor de Kunsten.

Ilvy Njokiktjien liet tijdens de lezing een indrukwekkende fotoserie zien die ze in Kinshasa had gemaakt, aan het begin van haar loopbaan. De serie toont hoe predikers ‘behekste kinderen’ behandelen en daar goed geld aan verdienen. En wat ze met dat geld doen. De serie is op de website van Ilvy Njiokiktjien (www.imagesbyilvy.com) te zien. Ilvy vond het goed dat we een paar foto’s in dit stuk verwerken. Ilvy vertelde dat ze in de vele openluchtkerken in Kinshasa op zoek was gegaan naar een prediker die dermate overtuigd was van zijn kwaliteiten dat hij geen bezwaar had tegen een fotoreportage. Die vond ze in de persoon van ‘Priest Okita’ die van mening is dat de titel ‘profeet’ beter bij hem past.  De ‘behandeling’ van de 16-jarige Pauline Ekomba wordt close-up vastgelegd.

Eerst krijgen de kerkgangers uitleg over het heksenkind, daarna volgt de ‘genezing’, de kwade geest wordt uitgedreven. Dat gebeurt heel letterlijk! De kwade geest wordt via de keel opgediept uit de buik van het meisje.

Priest Okita diept een kwaadaardige geest op uit de keel van de 16 jarige Pauline Ekomba. Foto copyright Ilvy Njoikiktjien. De hele serie foto’s (‘child witches’) is te zien op de website van Ilvy Njokiktjien: www.imagesbyilvy.com .

De boosdoener neemt de vorm aan van een kikker. De patiënte ligt na de behandeling uitgeput op de grond.

De boosdoener neemt de vorm aan van een kikker. De patiënte, Pauline Ekomba, ligt na de behandeling uitgeput op de grond. Foto copyright Ilvy Njokiktjien. De hele serie foto’s (‘child witches’) is te zien op de website van Ilvy Njokiktjien: www.imagesbyilvy.com.

Na de wonderbaarlijke genezing vieren de kerkgangers feest en kan Priest Okita de giften tellen. Uit de laatste foto van de serie wordt duidelijk dat Okita goed leeft van zijn werk als uitdrijver van kwade geesten. In het straatarme Kinshasa kan hij zich een sportauto veroorloven. Wat je niet ziet op de foto is dat zijn prachtige auto nergens naar toe kan rijden. De wegen in de omgeving van zijn kerk zijn te slecht voor een luxe sportauto. Okita koestert zijn ultieme statussymbool ondertussen. De auto ziet er frisgewassen en goed onderhouden uit…

Hoe werkt dit? Het is wel begrijpelijk dat de patiënte na de behandeling uitgeput op de grond ligt, maar niet begrijpelijk is dat er een kikker uit haar buik kan worden getoverd. Het gaat hier om een goocheltruc die uitdrijvers van geesten (exorcisten) graag gebruiken. In een artikel op de website van Skepsis lees je bijvoorbeeld hoe Sjamanen dergelijke trucs leren:

‘De antropoloog Claude Lévi-Strauss beschrijft in een beroemd essay de carrière van Quesalid, sjamaan bij de Kwakiutl, aan de noordwestkust van de VS. Quesalid wilde eigenlijk geen sjamaan worden: hij ging juist in de leer om sjamanen te ontmaskeren. Hij leerde liederen en een behoorlijke hoeveelheid anatomie en psychopathologie, maar een belangrijk onderdeel van de opleiding waren de trucs: hoe hij kon doen alsof hij flauwviel, in trance kon raken, kon braken als hij wilde en hoe hij een plukje haar of veren in zijn mond moest verbergen en zich in zijn lip moest bijten om op beslissende momenten een bebloed propje tevoorschijn te halen. Dat propje stelde de ziekte voor die hij op magische wijze uit het lichaam van de zieke had verdreven’.

In de Skepdic vind je een goed artikel over ‘faith healers’. Hier wordt goed uitgelegd waarom ‘faith healing’ (al dan niet met trucs) zo goed werkt:

‘The majority of faith healings are successful because of the cooperation of healer and patient. Working together, believing in the treatment, strongly desiring the treatment to work, not only can relieve stress and bring about the curative effects of the power of suggestion, it can lead the patient to give testimony that is exaggerated or even false in the desire to get well and to please the healer. The power of subjective validation is enormous and essential to many, if not most, faith healings. 

The faith healer can’t lose. Any treatment he or she gives is likely to get a high approval rating. Most patients will validate their treatments. There will be no follow-up, so there will be few bothersome failures. The healer is likely to be showered with proclamations of gratitude. It is no wonder, then, that the healer comes to believe that his or her method, whether it be invoking a god or the life force or some other mysterious entity, truly works. Even obvious failures can be blamed on the patient for not having enough faith in a god or the healing method or for not cooperating fully. Also, many patients are afraid to admit they’re not better because that would imply that they lack faith or didn’t participate properly. They blame themselves if the treatment doesn’t work’.

Op de website van Skepsis kun je meer lezen over exorcisme. Ook de Skepdic heeft een goed artikel over exorcisme. Geestelijk leiders wekken vaker de indruk dat zij dingen zomaar kunnen laten verschijnen. Piet Vroon doet in Skepter verslag van de goocheltrucs van de Indiase goeroe Sai Baba.

Met dank aan Ilvy Njiokiktjien voor haar toestemming om enkele foto’s te laten zien in dit artikel.