Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Erik Baars is een basisarts, die zo ongeveer sinds zijn afstuderen als vrijgestelde werkzaam is in de antroposofische medische wereld, niet als behandelaar maar vooral als onderzoeker. Hij geniet thans een aanstelling als ‘lector’ aan de HBO-hogeschool te Leiden en aan het Louis Bolk Instituut (LBI) te Wageningen. De ijverige Baars slaagde er in de afgelopen twintig jaar in om verschillende hoogleraren aan zich te binden, een aardige prestatie ook al zat er geen medicus bij.
In de Wageningse universiteit vond hij een medestander in de persoon van Huub Savelkoul, hoogleraar (Celbiologie en immunologie). Samen met hem zou hij o.a. in vitro experimenten uitvoeren naar het effect van Citrus/Cydonia mengsels (citroenzuur en kweepeer) op het immuunsysteem. De samenwerking met Savelkoul leidde zelfs tot een proefschrift in 2011, getiteld Evidence-based curative health promotion: A systems biology-orientated treatment of seasonal allergic rhinitis with Citrus/Cydonia comp. Het proefschrift richtte zich op een aantal ‘conceptuele, methodologische en empirische aspecten van het verder ontwikkelen van professionele preventieve en curatieve gezondheidsbevordering’. De promotie was er een in de landbouwwetenschappen en niet in de geneeskunde. In de dissertatie wordt o.m. een kleine pilotstudie gepresenteerd naar het effect van citroenzuur/kweepeer injecties op hooikoorts bij slechts 13 patiënten. Dat onderzoek leverde volgens de auteurs bemoedigende resultaten op, maar moest herhaald worden op een groter aantal patiënten.
dr. Erik Baars
Ik werd recent geattendeerd op advertenties waarin Baars inderdaad vrijwilligers oproept om mee te doen aan een dubbelblind onderzoek naar de werkzaamheid van dit middel. Het onderzoek blijkt al in het hooikoortsseizoen 2014 van start te zijn gegaan en hij wil dat in 2015 herhalen totdat er 126 patiënten zijn geïncludeerd. Maar mag dat zo maar allemaal? Immers alle niet homeopathische antroposofische geneesmiddelen (zoals Iscador) zijn sinds 2009 van de Nederlandse markt geweerd. Dit was het resultaat van een lange juridische procedure tussen VWS/IGZ, en fabrikanten van antroposofica. Het Europees Hof en De Hoge Raad oordeelden dat deze middelen op de normale wijze hun werking en veiligheid moeten bewijzen, of anders van de markt mogen worden gehaald.
Deze middelen mogen dus niet worden geïmporteerd in Nederland. Het gebeurt dat vanuit Duitsland antroposofica over de grens worden meegenomen (door particulieren), of dat deze contrabande daar vandaan per post wordt toegezonden aan klanten in Nederland. Sinds het wegvallen van de binnengrenzen binnen de EU is het feitelijk onmogelijk om dit na te gaan of hier tegen op te treden.
Enig zoeken op de website van de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek leerde ons dat Baars’ onderzoek begin 2014 werd goedgekeurd door de Brabantse medisch-ethische commissie, zetelend in Tilburg. Ik vroeg mij af of onderzoek met een bij wet verboden middel gewoon door een METC uit Braboland goedgekeurd kan/mag worden. Ik deed navraag bij enkele vooraanstaande farmacologen en het antwoord luidt, dat dit is toegestaan. In het kader van onderzoek mag namelijk erg veel, inclusief het injecteren van vrijwel alles, zolang de veiligheid van de proefpersonen gegarandeerd is.
Toch, aldus mijn zegslieden, kan worden betwijfeld of de METC-Brabant juist heeft geoordeeld. De commissie moet namelijk ook beoordelen of de risico’s en belasting opwegen tegen de kans op wetenschappelijke opbrengsten. Vanuit de reguliere optiek kan dit onderzoek misschien wel opleveren dat het plantenextract allergie succesvol behandelt, maar dan geloven we het natuurlijk niet omdat we ons geen mechanisme kunnen voorstellen. Als het niet werkt bevestigt dat slechts wat we al wisten. Dus er zijn geen wetenschappelijke opbrengsten mogelijk en daarmee valt de benefit-risk afweging altijd negatief uit en moet een METC afwijzen.
De belasting voor de patiënten is ook niet nihil: zes weken lang twee onderhuidse injecties met het middel of met een placebo-injectie met 0,9% NaCl. Een andere overweging zou kunnen zijn dat het hier wel om een potentieel werkzame stof gaat – het spul is niet homeopathisch verdund – en dat dat dan behoorlijk getest moet worden. Dan zou ik willen weten of het onderzoek dan onder Good Clinical Practice (een vak apart!) in een behoorlijke omgeving verloopt zodat de proefpersonen adequaat beschermd zijn en de data betrouwbaar. Zelfs dat negatief kunnen uitvallen. Maar dat is voor mij op dit moment niet te beoordelen.
Ik vind het ook wel merkwaardig dat op de website van het lectoraat waar deelnemers voor het onderzoek worden geworven helemaal niet staat dat het om injecties gaat en met welk middel. Met een nieuw middel kan ik me daar nog iets bij voorstellen, maar dit is een reeds bekend middel dat in NL van de markt is gehaald. Maar misschien zouden ze wel helemaal niet vinden om mee te doen als ze het zouden vermelden 😉
Die studie met 13 patiënten uit het proefschrift van Baars (hoofdstuk 8) bevat ook wel een paar opmerkingen die mijn wenkbrauwen doen fronsen. Allereerst de conclusie:
Een ‘large subgroup’ betekent hier dus 9 van de 13. En dat zonder controlegroep. Maar dat was waarschijnlijk niet zo erg volgens Baars. In de ‘Discussion’ merkt hij daar het volgende over op:
Maar wie die Deense studie opzoekt (
‘Is the Placebo Powerless? — An Analysis of Clinical Trials Comparing Placebo with No Treatment’) ziet dat die toch heel wat anders stelt, nl. dat het ‘echte’ of ‘pure’ placebo-effect niet heel sterk is. Het gaat dan om het effect los van het natuurlijk verloop van de klachten, enzo (waarvoor je ook een controlegroep nodig hebt). Ze geven daarom juist aan dat waarschijnlijk het enige nut van placebo’s in clinical trials ligt.
Baars heeft die studie duidelijk niet begrepen.
Het gaat denk ik wat te ver om Gencydo als ‘verboden middel’ te kwalificeren. Het is in Nederland gewoon verkrijgbaar als gezondheidsproduct in de vorm van een neusspray:
http://www.weleda.nl/product/zelfzorg/gencydo-neusspray
Die neusspray bestaat dan uit citroensap en kweepeerextract in een zoutoplossing, waarbij de gedachte logisch is dat het gewoon de zoutoplossing is die ervoor zorgt dat je daadwerkelijk vrijer door je neus kunt ademhalen.
Gencydo is niet als geneesmiddel geregistreerd, en het lijkt me op zichzelf niet verkeerd dat een fabrikant onderzoek financiert of doet om het als geneesmiddel geregistreerd te krijgen. Dat het in dit geval vrij zinloos is, is een ander verhaal. Uit de dissertatie van Baars begrijp ik dat het middel al 80 jaar wordt voorgeschreven bij hooikoorts. Als er dan nog steeds geen bewijs van werkzaamheid ligt, zal dat er waarschijnlijk ook niet meer komen. Het meest dubieuze aspect van het onderzoek is inderdaad dat het spul geïnjecteerd moet worden.
Volgens mij moet er dan ook een conserveermiddel in zitten, anders gaat dit product schimmelen en bederven na opening
Volgens de website van Weleda zit er het volgende in:
De bijsluiter meldt (http://www.weledanet.nl/assortiment/bijsluiter/Gebruiksaanwijzing%20Gencydo%20Neusspray.pdf ): “Zonder conserveringsmiddelen en zonder drijfgas.”
Ook staat er dat het product na opening 12 (!) maanden houdbaar is. Maar waarschijnlijk heeft de consument het flesje na minder dan een week al leeggespoten, voor het schimmelproces begint. Zou misschien aardig zijn hier eens een proef mee te doen.
12 Maanden houdbaarheid na opening, zonder conserveermiddel.
Dat lijkt me sterk!
Ik zou dit plantaardig product zelfs niet enkele dagen oraal of nasaal willen gebruiken zonder me enigszins onveilig te voelen, laat staan d.m.v. injectie.
Wat een merkwaardige samenstelling overigens: 300 mg extract van 97 mg kweepeer. Waarom 97? Wie heeft dit zo zogenaamd nauwkeurig vastgesteld?
Formeel gezien is gezuiverd water ook iets anders dan aqua ad iniectablilia, maar alla…
Beetje teleurstellend artikel Het bestaat uit veel ‘alarmerende’ teksten, die er uiteindelijk in resulteren dat het gesuggereerde wordt ontkend. ‘Wetenschappelijk’ correct, maar die ontkennende conclusies worden een beetje ondergesneeuwd en de suggestie van het verontrustende tegendeel blijft hangen. Een beetje gebakken lucht dus. Samengevat:
1) Mag dit allemaal wel?
“Ik deed navraag […] en het antwoord luidt, dat dit is toegestaan.”
2) Kan het überhaupt wat opleveren?
“Vanuit de reguliere optiek kan dit onderzoek misschien wel opleveren dat het plantenextract allergie succesvol behandelt, […]”
3) Zijn er wetenschappelijke opbrengsten mogelijk?
“…maar dan geloven we het natuurlijk niet omdat we ons geen mechanisme kunnen voorstellen. […] Dus er zijn geen wetenschappelijke opbrengsten mogelijk […]”
NB: Systematisch verzamelen van gegevens en theorievorming zijn elk een tak van wetenschappelijk onderzoek.
4) Is het een belastend onderzoek voor patiënten?
“De belasting voor de patiënten is ook niet nihil: zes weken lang twee onderhuidse injecties.”
NB: Nihil is het niet (maar dat dat geldt nergens voor – zelfs het invullen van een vragenlijst gaat gepaard met enige ‘belasting’), maar hoe erg ‘belastend’ is dit als het in vrijheid wordt aanvaard?
5) Is het een riskant onderzoek voor de patiënten?
“Dan zou ik willen weten of […] de proefpersonen adequaat beschermd zijn en de data betrouwbaar. Zelfs dat [zou?] negatief kunnen uitvallen. Maar dat is voor mij op dit moment niet te beoordelen.”
NB: waarom dan die suggestie als er niet meer wordt aangedragen dan ‘zou kunnen’ en ‘niet te beoordelen’?
Braboland? Dit riekt erg naar randstedelijke arrogantie en leidt nogal af van het verder goede stukje. source: woon zelf in Randstad.
‘De ijverige Baars slaagde er in de afgelopen twintig jaar in om verschillende hoogleraren aan zich te binden, een aardige prestatie ook al zat er geen medicus bij’
Ja, die connecties zijn wel belangrijk. Antroposofen hebben zich de voorbije honderd jaar flink binnengewerkt in het koningshuis, de politiek en het bedrijfsleven. Het is anders ook niet te verklaren hoe een sekte die zoveel onzin over de samenleving uitstort nog ergens voet aan de grond krijgt.
De uitkomst van dat onderzoek zal wel geen verrassing zijn. Als er iets is waarin antroposofen goed zijn, is het wel het manipuleren van data. Dat hebben ze overigens van hun grondlegger geleerd.
Uit de advertentie om deelnemers aan het onderzoek te ronselen: ‘Deelnemers moeten het geneesmiddel acht tot elf weken gebruiken. In die periode houden ze hun klachten bij.’
Het onderzoekresultaat gaat dus gebaseerd zijn op wat deelnemers (wie zijn dat en waar komen die vandaan?) neerschrijven.
Ik zie dat ze nu alweer proefpersonen werven: https://www.hsleiden.nl/antroposofische-gezondheidszorg/onderzoek/hooikoortsonderzoek-2017/index Vreemd, want de beoogde einddatum van dit onderzoek was 31/12/2015 en ik vond zo snel geen nieuwe onderzoek in de database.
Intussen is erg nog steeds niets gepubliceerd van resultaten van dit onderzoek van Baars. In een stukje uit 2017 las ik dat hij verwachtte dat dat in 2018 zou gebeuren, maar dat is dus niet gebeurd.
Vreemd genoeg worden er wel weer deelnemers geworven voor een 5-jarig vervolgonderzoek dat in 2020 van start moet gaan. Voor dat onderzoek kan ik overigens nog niets vinden in de registers.
Als je advocaat van de duivel speelt dan heeft de “ijverige Baars” al die tijd niks significants kunnen vinden en slechts zitten broeden op vervolgonderzoek om minimaal de zaak op te rekken en de negatieve resultaten onder de pet te kunnen houden.