Nederlandse ziekenhuizen bieden geen antroposofische zorg aan, zo stelden onderzoekers van het Van Praag Instituut en het Louis Bolk Instituut recentelijk vast. De deels antroposofisch georiënteerde onderzoekers vonden dat nogal opmerkelijk. Wie echter de bijzonder zweverige antroposofische geneesmiddelenleer bestudeert, komt waarschijnlijk al snel tot de conclusie dat de antroposofie weinig te zoeken heeft in Nederlandse ziekenhuizen. In Nederland is bovendien maar een dozijn antroposofische geneesmiddelen geregistreerd bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en van geen enkele daarvan is de werking ooit aangetoond.
Rudolf Steiner (1861-1925), grondlegger van de antroposofie
Bram de Boer schreef in 2003 voor Skepter 16.3 een artikel over de antroposofische geneesmiddelenleer. De Boer vatte die samen als “een samenraapsel van alchemie, humorenleer en astrologie waarbij de homeopathie nog rationeel afsteekt”. Dat het echt zo erg is, blijkt wel uit de voorbeelden in het artikel. Zo hield een antroposofische arts vol dat oogdruppels op basis van kwikchloride een werking hebben via de planeet Mercurius, die zowel de ogen als het metaal kwik zou beheersen (de snelle god Mercurius, de Romeinse equivalent van Hermes, werd met kwik geassocieerd – het Engelse woord voor kwik is overigens mercury). Pyriet (ijzerdisulfide) zou volgens Rudolf Steiner werken, omdat het ijzer de bloedcirculatie stimuleert en zwavel bemiddelt tussen bloedcirculatie en ademhaling. Kortom: een geschikt middel tegen luchtwegaandoeningen als tracheïtis en bronchitis. Althans, volgens antroposofen, want wetenschappelijk bewijs voor werkzaamheid is afwezig. Wat niet helpt, is dat antroposofische middelen, net als hun homeopathische verwanten, doorgaans worden gepotentieerd. Ze worden dus stapsgewijs verdund en ritmisch geschud. De krachten uit het heelal zorgen vervolgens voor de werking. Wederom: volgens antroposofen.
Pyrit/Zinnober van Weleda
Geregistreerde antroposofica en etikettenruil
Aansluitend bij de gedachten over kwik en pyriet: bij het CBG is een middel van de antroposofische firma Weleda geregistreerd met de naam Weleda Pyrit/Zinnober. De werkzame stoffen zouden Cinnabarit D20 en Pyrit D2 zijn, oftewel kwiksulfide verdund met een factor 100.000.000.000.000.000.000 en pyriet verdund met (slechts) een factor 100. Er is ook nog een middel Cinnabarit (Zinnober) van dezelfde firma geregistreerd, waarbij je kennelijk kunt kiezen tussen de varianten D6 en D20. Of we deze middelen vanwege het feit dat er vele verdunningen geleden een klein beetje kwiksulfide in heeft gezeten moeten gebruiken bij oogklachten, al dan niet gepaard gaand met luchtwegaandoeningen, is uit de bijsluiters niet op te maken.
Dat is ook niet zo vreemd, want beide middelen zijn geregistreerd als homeopathische geneesmiddelen. Dat geldt voor alle antroposofische middelen van de firma’s Weleda en Wala die ik in de geneesmiddeleninformatiebank van het CBG heb aangetroffen. In totaal gaat het om zes middelen voor elk van de beide bedrijven. De keuze voor registratie als homeopathica ligt voor de hand: voor gewone geneesmiddelen (ter herkennen aan een RVG-nummer) geldt de wettelijke eis dat de fabrikant moet bewijzen dat het middel de gestelde therapeutische werking heeft. Voor homeopathische middelen (ter herkennen aan een RVH-nummer) zou die eis betekenen dat er geen enkel middel meer op de markt gebracht kan worden. Zij krijgen van de Geneesmiddelenwet dan ook – helaas – een andere behandeling. Kort gezegd komt die erop neer dat de fabrikant geen bewijs van werkzaamheid hoeft te leveren, maar dan ook geen indicatie op de verpakking mag zetten en in de bijsluiter mag opnemen. Het resultaat is bekend: voor een paar duizend homeopathische geneesmiddelen is een handelsvergunning afgegeven (de teller stond op 1 juli 2010 op 3.798) en voor geen enkele daarvan is ooit de werkzaamheid aangetoond. Er worden derhalve geen homeopathische middelen met indicatie meer verkocht.
De “geneesmiddelen” waarvoor aan Weleda een handelsvergunning is verleend (geraadpleegd 4 februari 2015).
Ook de 12 antroposofische middelen worden dus, zijnde onderworpen aan het regiem voor homeopathica van de Geneesmiddelenwet, verkocht als “homeopathisch geneesmiddel zonder specifieke therapeutische indicaties”. Soms kom je nog andere formuleringen tegen. De Arnica doekjes van Wala (verbandgaas) worden bijvoorbeeld verkocht als “homeopathisch geneesmiddel voor uitwendig gebruik zonder specifieke therapeutische indicaties, toegepast in overeenstemming met de principes van de antroposofische geneeswijze”. Rosmarinus, oleum aethereum 10% van dezelfde firma is een badadditief en tevens “een antroposofisch geneesmiddel zonder specifieke therapeutische indicaties, toegepast in overeenstemming met de principes van de antroposofische geneeswijze”. Zulke spreuken kunnen inderdaad tot verwarring bij consumenten leiden, maar de conclusie zou dan toch moeten zijn dat de homeopathische en antroposofische middeltjes niet meer als geneesmiddel op de markt verkocht mogen worden nu ieder bewijs van werkzaamheid ontbreekt.
De “geneesmiddelen” waarvoor aan Wala een handelsvergunning is verleend (geraadpleegd 4 februari 2015)
Voor een deel gebeurt het overigens al dat voorheen antroposofische geneesmiddelen nu met een ander etiketje als gezondheidsproduct verkocht worden. Gezondheidsproducten vallen onder de Warenwet en die is soepeler ten aanzien van claims. De lijst met homeopathische (inclusief antroposofische) geneesmiddelen van het CBG uit 2010 somde nog 22 geneesmiddelen van Weleda op. Inmiddels zijn het er als gezegd nog maar 6. De daling is in elk geval deels te verklaren doordat een product als Weleda Calendula spray Ø aanvankelijk als homeopathisch geneesmiddel (RVH 95760) werd verkocht, en nu als natuurlijk gezondheidsproduct dat de huid zou zuiveren en het herstellend vermogen zou ondersteunen. Hetzelfde geldt voor Weleda Arnica zalf (voorheen RVH 84680). Een ander etiketje wil natuurlijk niet zeggen dat het product nu ook echt werkt.
De Nederlandse antroposofisch arts Ita Wegman (1876-1943)
Big Rudi
Het is reeds gememoreerd: de antroposofische fabrikanten Weleda en Wala hebben in Nederland elk slechts 6 geneesmiddelen geregistreerd bij het CBG. Ter vergelijking: VSM heeft handelsvergunningen voor 1479 producten, Heel Belgium voor 971 en Boiron voor 993. Het aantal geregistreerde geneesmiddelen, c.q. het aantal afgegeven handelsvergunningen zegt echter niet alles. Weleda en Wala zijn zeker geen kleine, armlastige marktpartijtjes. Weleda (“since 1921”) gaat terug tot Rudolf Steiner zelf, die samen met de Nederlandse arts Ita Wegman aan de wieg van het bedrijf stond. Thans is het actief in ruim 50 landen en werken er wereldwijd 1.900 mensen. De netto-omzet van Weleda bedroeg in 2013 ruim 336 miljoen euro [PDF]. Geneesmiddelen zijn goed voor iets minder dan 30% van die omzet. Lichaamsverzorgingsproducten (Naturkosmetik) nemen ruim 70% van de omzet voor hun rekening. Wala Heilmittel is dan beduidend kleiner. Wala is het bedrijf van de andere antroposofische Rudolf: Rudolf Hauschka (vermoedelijk vooral bekend vanwege de verzorgingsproducten van Dr Hauschka). De naam van dit in 1935 opgerichte bedrijf staat voor “Wärme – Asche, Licht – Asche”. Afgaande op de informatie in Wikipedia werken er meer dan 800 mensen en bedroeg de jaaromzet in 2012 112 miljoen euro.
De genoemde bedragen die Big Rudi verdient, zijn natuurlijk niet te vergelijken met de cijfers die rondgaan in de wereld van Big Pharma (die uiteraard ook een veel grotere doelgroep bedient, veel meer mensen in dienst heeft en – niet onbelangrijk – nog wel eens geneesmiddelen produceert die werken). Niettemin is Big Rudi duidelijk kapitaalkrachtig genoeg om van haar te eisen dat zij investeert in wetenschappelijk onderzoek alvorens haar wordt toegestaan geneesmiddelen op de markt te brengen. Zulk onderzoek wordt ook verricht, en Weleda heeft daarbij een goede relatie aangeknoopt met het Louis Bolk Instituut, het instituut dat mede verantwoordelijk was voor het in de introductie genoemde rapportje over complementaire zorg. Over die relatie wordt ook helemaal niet geheimzinnig gedaan: Weleda wordt op de site van het instituut in alle openheid genoemd als goede klant. Directeur Hans Nijnens van Weleda Nederland merkt daar onder meer op:
“Onderzoeksresultaten tonen aan dat antroposofische geneesmiddelen in gecontroleerde klinische studies positieve effecten bewerkstellingen. Neem bijvoorbeeld het antroposofisch geneesmiddel Citrus/Cydonia comp. dat bij hooikoorts wordt voorgeschreven: dit geneesmiddel vermindert de symptomen van hooikoorts aanzienlijk en kan bovendien de verstoorde immunologische balans van hooikoortspatienten herstellen.
(…)
“Weleda brengt antroposofische geneesmiddelen op de markt. Om die geregistreerd te krijgen, moeten we bewijzen dat de medicijnen werkzaam zijn. Daarvoor is kwalitatief goed effectonderzoek nodig.”
Het bewijzen van die werkzaamheid is tot nu toe – hoe verrassend – nog niet zo goed gelukt. De 6 geregistreerde Weleda-middelen (zie hierboven) zijn immers allemaal ingeschreven als homeopathisch en moeten zonder therapeutische indicatie worden verkocht wegens gebrek aan bewijs. Het genoemde onderzoek naar Citrus/Cydonia zal wel (mede) slaan op de dissertatie van Erik Baars, lector antroposofische gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden, Senior Onderzoeker Gezondheidszorg van het Louis Bolk Instituut én medeauteur van het genoemde rapportje over complementaire zorg in ziekenhuizen, waarin op p. 39 nog even de expertise van het eigen lectoraat in Leiden wordt geroemd. Cees Renckens was niet erg enthousiast over het proefschrift van Baars en citeerde daarbij een recensie uit het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij. De recensent sprak van “een documentaire afgewisseld door reclame”. Die reclame is kennelijk niet overtuigend genoeg om het mengsel van citroenzuur en kweepeer geregistreerd te krijgen als écht geneesmiddel. Het is trouwens ook niet geregistreerd als homeopathisch middel; in de databank van het CBG is het nergens te vinden. Wel is er onder de merknaam Gencydo een neusspray met citroenzuur en kweepeer tegen pollen in de lucht verkrijgbaar, zijnde een gezondheidsproduct.
De dissertatie bestaat onder meer uit een reeks artikelen en empirische studies die ook elders zijn gepubliceerd (bijvoorbeeld in het Journal of Alternative and Complementary Medicine). Zie bijvoorbeeld de hoofdstukken 4, 8 en 9, die alle mede mogelijk zijn gemaakt door financiële steun van, c.q. sponsoring door Weleda. Zulke steun is toegestaan en waarschijnlijk ook onvermijdelijk, maar tegelijkertijd laten deze voorbeelden zien dat ook binnen het alternatieve wereldje financiële belangenverstrengelingen een risico kunnen vormen (naast ideologische trouwens). Dat is echt niet louter voorbehouden aan Big Pharma. Dat bedrijven als Weleda en Wala qua handelwijze niet zo veel verschillen van de grotere farmaceuten moge ook blijken uit het feit dat ze financieel betrokken waren bij de smerige praktijken van Claus Fritzsche. Een Duitse krant ontdekte dat deze bedrijven, samen met onder meer homeopathiegigant Heel, enkele duizenden euro’s per jaar aan de journalist en CAM-promotor Fritzsche betaalden voor het runnen van websites waarop CAM-onderzoeker en criticus Edzard Ernst zwart werd gemaakt. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat ook Big Rudi zich niet altijd even netjes gedraagt. In zekere zin is hij het stoute kleine broertje van Big Pharma, dat net zo goed strak in de gaten gehouden moet worden.
Wat nog toe te voegen aan het duidelijke artikel van Bram de Boer in Skepter 2003?
Toch goed dat dit onderwerp weer eens aan de orde komt.
Antroposofische “geneesmiddelen” zijn in het kort gezegd een soort homeopathica met een nog warhoofdiger basis dan bij de niets bevattende homeowatertjes en korreltjes van de grote Hahnemann. Bedrog en oplichterij dus ook hier, misschien nog in hogere mate zelfs. Maar ja, hoe moet je de ernst van deze soorten oplichterij met elkaar vergelijken?
Je moet toch wel heel goedgelovig zijn om aan dit soort nephandel waarde te hechten en je eraan bloot te stellen bij serieuze klachten.
Even grasduinen op de site van het Louis Bolk Instituut levert ook al snel duidelijkheid op: in hoge mate luchtfietserij.
Mensen moeten ook beschermd worden omdat ze veelal onwetend zijn. Niet iedereen heeft een lijst in zijn hoofd wat medicijnen zijn en wat ondersteunend middel of kwakzalverij is.
Als iemand de pech heeft dat zijn drogist, of erger, zijn apotheker een gelovige is die bij grieperigheid Ossilokotsinum aanraadt, wie ben jij dan als niet medisch opgeleide om daar tegen in te gaan. Tot pakweg mijn dertigste had ik geen flauw benul dat homeopathie of acupunctuur zulke pertinente onzin was, nooit les in gehad, wist niet van het bestaan van Skepsis of VtdK af. Als skeptici al moeten discussiëren of hypnose gelijk aan hypnotherapie/kwakzalverij is, wat moet de onwetende dan?
Vroeger dronken we vaak Hot Coldrex. Pas onlangs zag ik dat het een aspirientje is met een scheut citroen. En ik op zondag maar denken geen aspirine in huis te hebben terwijl ik 10 sachets Hot Coldrex had!
De enige manier is de ‘leveranciers’ tot duidelijkheid dwingen. Bijvoorbeeld bij de drogist/apotheek een schap “bewezen” voor Aspirine en Rennies en een apart schap “onbewezen” voor Ossilokotsinum en Pleegzuster Bloedwijn.
Of… bij de apotheek helemáál geen schap met onbewezen rommel. Lijkt me nog veel beter.
Als er iemand komt voor homeopathie of antroposofie: “dat lever ik alleen af op recept, mevrouw”. Helaas is ooit door de rechter vastgesteld dat je de aflevering van dit soort “geneesmiddelen” niet kunt weigeren, maar je kunt natuurlijk wel eisen dat er dan een recept tegenover staat. Voor de omzet maakt dat zootje ongeregeld vrijwel niets uit.
Je bent toch een wetenschappelijk opgeleid apotheker? Dan wil je dat toch uitstralen?
Dat de meeste apotheken de oplichterijbedrogflutrommel inclusief dure cosmetica wél verkopen, pleit niet voor de ruggegraat van de betreffende apothekers. Drogisten…? Ach, hebben die dan kennis van geneesmiddelen?
Als je bij de drogist maagtabletten koopt vraagt die tegenwoordig ook of je behoefte hebt aan toelichting, zo lijkt het dat ze er verstand van hebben. Als consument verwacht ik overigens dat als je iets verkoopt dat je er ook enigszins verstand van hebt.
Ik vraag me trouwens af hoe het inmiddels zit met de omzet van homeopathische middelen nu de werking niet meer getoond mag worden. In april 2013 spraken ze over 20% minderomzet.
Bij de apotheken bij mij in de buurt zijn ze volledig verdwenen en deels vervangen door zelfzorgmiddelen met bijna dezelfde naam als het voormalige homeomiddel, maar dan als kruidenmiddeltje of zoiets.
De kans dat een verkoper verstand heeft van het product dat hij verkoopt lijkt steeds kleiner te worden en dat geldt niet alleen voor zelfzorgmiddelen.
O zeker, dat geldt in de apotheek ook. Gelukkig bezit ik een aantal zeer adequate boeken. Boeken, wat zijn dat nu weer voor ouderwetse dingen? 🙂
Eerst krijg je bij het Kruidvat de vraag of je informatie nodig hebt.
Als je dan die vraag negatief beantwoordt, krijg je toch nog het dringende advies mee om de bijsluiter aandachtig te lezen. Ja, meneer, wij moeten u dat advies geven. Daarbij denk ik dan: lesje goed geleerd, meid!
En: hebt u een klantenkaart? Zucht, nee ook niet. Dan moet ik ongeveer mijn hele identiteit blootgeven om zo’n onding te krijgen.
Het komt allemaal nogal bemoeizuchtig over. Men zal zich op die manier wel vrijwaren van klachten in plaats van dat het om informatievoorziening gaat.
Wat er gebeurt als je aangeeft wél informatie te wensen, is me onbekend.
Misschien dat er dan iemand van het hoofdkantoor wordt gebeld?
De “dames” (pubermeisjes is hier een betere benaming) die me de keren dat ik in die toko was, hebben geholpen, dachten op dat moment zichtbaar liever aan hun nagellak en of die paste bij hun lippenstift.
Ik weet zeker dat het niet moeilijk is een vraag te bedenken waarop men geen antwoord weet.
Of je als klant het middel dan meekrijgt?
Ik denk dat de rij klanten achter je meteen begint te zuchten.
Enfin, men hoeft gelukkig niet meer te kunen hoofdrekenen om het wisselgeld te bepalen.
Over het kwakbedrogossilokotsbrouwseltje weten ze natuurlijk net zoveel of beter gezegd: even weinig.
Maar ja, dat koop ik niet. Ik heb geen zin om geld te spenderen aan die proef waarvan ik het antwoord al denk te kennen. Dan moet ik de rommel ook nog ongeopend in de kliko gooien.
“Als iemand de pech heeft dat zijn drogist, of erger, zijn apotheker een gelovige is die bij grieperigheid Ossilokotsinum aanraadt, wie ben jij dan als niet medisch opgeleide om daar tegen in te gaan. ”
In de ziekenhuisapotheek van Purmerend en Hoorn ligt die homeopathische eend gewoon in de schappen.
Schandalig dat die troep überhaupt in een ziekenhuis verkrijgbaar is 🙁