Onder de vloer van de toren van de Oude Jeroenskerk in Noordwijk troffen archeologen op maandag 11 juni twee schedels aan. Volgens berichten in Trouw en bij Omroep West zou het misschien gaan om een vermiste relikwie, de schedel van Sint Jeroen, die tijdens de Reformatie zou zijn verborgen om die te beschermen tegen beeldenstormers. Opmerkelijk is dat de plek voor de opgraving lijkt te zijn gekozen op aanwijzing van Chris Zoet, een paragnost en wichelroedeloper.
De gemeente Noordwijk vindt het allemaal maar wat spannend, blijkt ook uit de berichtgeving op de Facebook-pagina van de gemeente. Wethouder Marie José Fles en burgemeester Jan Rijpstra kwamen zelfs even poseren voor een foto met Harrie Salman die het initiatief heeft genomen voor deze opgraving.
Maar zomaar een beetje gaan graven in een monument, omdat een of andere fantast daar een goed gevoel bij heeft? Zo lichtzinnig gaan we toch niet om met ons cultureel erfgoed? In Trouw wordt die vraag wel aan de orde gesteld:
Nederlandse overheden staan graafwerk in en rond monumenten alleen toe als daar een zwaarwegend argument voor is. In dit geval was daar volgens de gemeente sprake van. Ze achtte het in het belang van Noordwijk om te weten waar de belangrijkste relikwie van het dorp is gebleven.
“Ik had zoiets van: je weet maar nooit”, vertelt wethouder Marie José Fles. En, laat het duidelijk zijn, zegt Fles: “Het is dus niet zo dat we als gemeente een paragnost hebben ingehuurd”. Het onderzoek wordt uitgevoerd en betaald door de eerdergenoemde cultuurfilosoof Harrie Salman, die doceert aan de Hogeschool Leiden en veel historisch onderzoek doet. Dat hij zich in dit geval behalve op historische documenten ook baseerde op een paragnost maakte voor de gemeente geen verschil. Fles: “We hebben positieve ervaringen met hem”.
Het kan best zijn dat Salman, inderdaad werkzaam bij de Hogeschool Leiden als coördinator van het Ervaringscentrum voor Kunstzinnige therapie en ook bekend van wat antroposofische schrijfsels, een heel goede onderbouwing heeft gegeven voor de mogelijke aanwezigheid van de relikwie op die plek, die niet alleen gebaseerd is op de verklaring van Zoet. Maar dat willen we nu dan toch eigenlijk wel zien. De bewoordingen van de wethouder stellen in ieder geval niet gerust. Misschien heeft de gemeente inderdaad positieve ervaringen met Salman (hij gaf eerder opdracht voor een andere opgraving vlakbij), maar elke aanvraag zal op zich beoordeeld moeten worden. En als dan een van de overwegingen lijkt te zijn “je weet maar nooit”, roept dat toch vragen op.
Ik heb begrepen dat er inderdaad wel geruchten bekend zijn dat de relikwie in de toren verborgen zou zijn (ingemetseld), maar daarvan werd bij een renovatie in 1909 geen sporen gevonden. Maar zelfs als er een concrete onderbouwing gegeven is voor de mogelijkheid van de aanwezigheid van de schedel onder de vloer, is die dan zo concreet dat alleen in die ene hoek gezocht hoefde te worden? Want dat was volgens een van de archeologen namelijk een ongebruikelijke plek. Ze noemde de vondst in een hoek tegen de fundering aan “zeer toevallig.” Als de kans om iets op die plek aan te treffen vooraf zo laag ingeschat werd, waarom gaf de gemeente dan toestemming?
Ik heb dan ook de gemeente verzocht om de vergunningsaanvraag en de documenten die daar verder bij komen kijken, openbaar te maken met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur.
Of een van de gevonden schedels de bewuste relikwie is, moet natuurlijk verder onderzocht worden. Een briefschrijver in het Leids Dagblad vraagt zich af of die paragnost niet alvast even kan vertellen welke van de twee het zou moeten zijn.
Wordt vervolgd!
Update
Via Twitter liet de gemeente het volgende weten:
De gemeente Noordwijk wilde graag ingaan op de aanwijzing gezien het grote belang van een eventuele vondst voor het dorp. Over het verzoek om te graven heeft het college dan ook een positief besluit genomen in de vergadering van dinsdag 14 februari 2017. (1/3)
Hierbij is geadviseerd door onze archeologisch adviseur van Erfgoed Leiden. Ze schreef: “In principe laat je archeologische resten het liefst in de grond zitten want daar zijn ze beter bewaard. Dit is landelijk de richtlijn en ook in Noordwijk de normale gang van zaken…” (2/3)
..Opgraven omdat je graag iets wil weten is tegenwoordig niet meer gebruikelijk en wordt alleen nog door universiteiten gedaan. Verboden is het echter niet. De (…) gemeente Noordwijk heeft de vrijheid om daar onderbouwd van af te wijken als ze het willen.” 3/3
Nog niet echt een compleet antwoord, want het gaat natuurlijk om die onderbouwing. Dit kwam er nog achteraan:
Het is afgedaan in de rondvraag en de mededelingen. De onderbouwing: gezien de plek die de heilige Jeroen inneemt in de vroeg-christelijke kerkgeschiedenis vond het college de ingreep ok. Het archeologisch advies gaf aan dat daartoe alle ruimte was.
— Gemeente Noordwijk (@NoordwijkZH) June 18, 2018
En daarna nog
Tot slot: Onderzoeker Harrie Salman: “Volgens de overlevering is de in 1572 verdwenen schedel van St. Jeroen in de toren van de kerk verborgen.” De paragnost wees vervolgens de plek aan. Voor aanvullende vragen verwijzen we je naar Harrie Salman.
Ik denk dat we voorlopig wel kunnen concluderen dat de aanwijzing van de paragnost wel degelijk doorslaggevend was. De geruchten dat de schedel in de toren zou liggen waren immers al lang bekend en ook al grotendeels onderuit gehaald, omdat er geen sprake kan zijn van inmetseling in de muren. Het openen van de hele vloer was blijkbaar nooit aan de orde gekomen op grond van die geruchten, nu ze alleen maar een stukje hoefde te openen was het opeens wel goed, omdat het dan maar een kleine ingreep was.
Update 2
Ik vond nog een interview met Harrie Salman bij de Bollenstreekomroep. Hierin vertelt Salman dat Zoet al 10 jaar terug eens op het terrein had rondgewicheld en toen de muren van de toren als lokatie van de schedel had aangewezen (in overeenstemming met die oude geruchten dus). Op verzoek van Salman is Zoet 4 jaar terug nog eens komen kijken en toen wees hij dus de lokatie onder de vloer aan. Misschien ben ik wat achterdochtig, maar het zou zomaar kunnen dat Salman aan Zoet had verteld dat de muren als optie al waren uitgesloten bij eerder onderzoek.
In plaats van te stellen dat de paragnost het compleet mis had, kreeg ie dus een tweede kans …
Update 3 (27 juni)
Langzamerhand wordt iets meer duidelijk hoe het gelopen is, en alles bevestigt eigenlijk mijn eerdere inschatting. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed liet bijvoorbeeld weten door de gemeente alleen gevraagd te zijn te bekijken of de graafwerkzaamheden in de kerk (een rijksmonument) adviesplichtig waren. Omdat het een zeer kleine ontgraving was, achtte de RCE dat niet het geval. Eigenlijk heeft de RCE alleen naar het technische deel van de opgraving gekeken, of het geen gevaar zou opleveren voor de fundering van de toren bijvoorbeeld.
Kortom: als iemand geld over heeft over een mini-opgraving op welke grond dan ook en je krijgt de verantwoordelijke wethouder mee, dan kun je vrijwel zeker je gang gaan. De bestaande regelingen laten het formeel toe. Ook al zullen de professionals die er bij betrokken zijn (en die daadwerkelijk gaan graven) de aanleiding om op die plek te gaan graven misschien volkomen onzinnig vinden, er dwars voor gaan liggen zullen ze ook niet gauw gaan doen, want hun schoorsteen moet ook blijven roken.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Of heeft Salman die schedels gekregen van achterneven van een reeds overleden pastoor die die schedels weer terug wilden brengen maar de nagedachtenis van hun oom niet wilden besmeuren?
Blijft een merkwaardig verhaal. En wat mij betreft zeer boeiend. Inderdaad, archeologen zijn aan strenge voorschriften gebonden. Amateurisme mag niet meer.
Ik ben zeer benieuwd naar het vervolg.
Zeer waarschijnlijk gaat het niet om de echte schedel van Jeroen maar om een veronderstelde schedel van hem. Wanneer die kerk die schedel kreeg, is in historisch opzicht ook wel interessant.
Hier wat historische of “historische” informatie over St. Jeroen van Noordwijk.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jeroen_van_Noordwijk
Hadden ze maar alles afgegraven dan hadden we geweten hoe groot de kans überhaupt is om op een schedel te stuiten.
Raar dat in de berichtgeving maar over één schedel gesproken wordt.
Even een complotje.
Salman wil zijn stempel op de Leidse geschiedenis drukken door de schedel te vinden.
Hij begraaft de schedel eerst stiekem zelf en regelt dan een helderziende die genoeg aanleiding geeft tot toestemming om te graven. Oh, wat heb ik toch een verdorven geest…
In de Volkskrant las ik: misschien ligt het daar wel bezaaid met schedels en botten. Zou ook kunnen. Van echte boze opzet ga ik niet van uit. Maar geritsel en zo sluit ik niet uit. Het zou kunnen dat bij een eerdere opgraving schedels te voorschijn zijn gekomen en dat die ergens zijn opgeslagen, werden vergeten en later weer opdoken. Tja, wat doe je dan? Of je vertelt de nuchtere waarheid of je maakt er een mooi verhaal van met enig eigen stiekem geritsel. Maar archeologen moeten precies vertellen hoe ze iets vonden en hoe de omstandigheden waren. Zij kunnen dus zeggen of er kans was dat anderen die schedels ergens in de afgelopen decennia daar hebben geplaatst. Of er nog DNA-sporen zouden kunnen zijn? Geen flauw idee. Maar wellicht niet. Maar als er DNA is, dan zou het om Brits DNA moeten gaan, wil het Jeroen zijn want die Jeroen kwam van het Britse eiland. Archeologen hebben veel know how, ook waar ze delen van hun onderzoek kunnen uitbesteden. Maar het schrijven van degelijke rapportages wordt vaak uitgesteld.
Aan het gebit, als dat er nog zit, kan (enigszins) vast worden gesteld of het inderdaad om een Schot gaat. Al is dat geen uitsluitsel. En was hij “genetisch” wel een Schot. Maar de schedel die ten tijde van de beeldenstorm als relikwie werd vereerd was al vrijwel zeker niet die van Jeroen. Dus dat helpt nu niet echt.
Het schiet me nu te binnen dat de herkenning via het gebit iets te maken had met de voeding of leefomgeving of zo… Weet iemand hoe dat zit?
Ik moest denken aan een uitzending van het archeologie programma Time Team.
Die vonden (op uitnodiging) in iemands achtertuin een middeleeuws zwaard.
Toen ze iets dieper groeven stuitten ze op prikkeldraad… Oeps, foutje, bedankt!
Dat bewijst natuurlijk alleen maar dat men in de middeleeuwen ook al prikkeldraad had. 🙂
Om de beeldenstorm voor te zijn verberg je de Heilige Schedel onder de vloer van de kerktoren. Opzettelijk naast een andere schedel, zodat het nageslacht uit mag puzzelen welke de “echte ” is. Uit betrouwbare bron hoorde ik later dat één van de twee op een “verhoging” lag. Maar ja, beide schedels waren er toch expliciet zonder verder geraamte neergelegd. Dat ziet er doelbewust uit en dan vraag je je toch af wat die andere schedel daar doet. En misschien is het juist die andere, en was die op de verhoging er met een ander doel geplaatst. Foto’s van die “verhoging” zouden welkom zijn.
Chris Zoet had al eerder “succes” . Zo voorspelde hij in 2010 dat Italië wereldkampioen zou worden. Ze overleefden niet eens de eerste ronde en wonnen zelfs niet één wedstrijd. Maar daar hoefde tenminste geen graven voor te worden geschonden. Nederland zou “5de of 6de” worden (werd 2de!). Waarzeggen is veel roepen, en alleen herhalen waar je dan altijd wel een keertje goed zat.
Leuk die reactie van je in het Leids Dagblad 🙂
Waarzeggen: Honderd voorspellingen doen en de ene keer dat je toevallig goed zat luidkeels in de media brengen en al die andere voorspellingen snel onder het tapijt vegen.
Chris Zoet is professioneel wichelroedeloper. Hij oogst daar enorme successen mee en geeft alom cursussen. Dat is heel dapper als je beseft er van zijn beroepsgroep geen spaan over was, na een test onder erkende gildebroeders.
16 Divining Rod Experts waren er van overtuigd dat ze hoog zouden scoren op een parkoers in Australië waar door ondergrondse pijpen al dan niet water zou stromen. Het resultaten was een overwinning voor de wetenschap. Een blinde aap met een roede deed het niet beter. Terwijl toch bekend is dat die zeer intelligent zijn. Ze maken moderne kunst die door museumdirecteuren als belangrijk wordt erkend – tot ze de maker ontmoeten. En apen scoren in de aandelenhandel bijvoorbeeld beter dan de meeste beroepshandelaren.
Hier het wicheltoernooi:
https://www.skeptics.com.au/resources/articles/australian-skeptics-divining-test/
Correctie: lees (uiteraard) : Een blinde aap met een roede deed het niet slechter.
Doet me denken aan de opmerking van de beheerder van het hotel in Traben Trarbach, waar ik een paar keer ben geweest. Die verkondigde dat de mensen in de bronstijd zo slim waren, dat ze ertsen zonder moderne apparatuur konden vinden, iets wat we nu niet meer kunnen.
Tja, als die ertsen toen dicht onder de oppervlakte lagen, kon men ze misschien vinden door naar de plantengroei te kijken. Als de gemakkelijk vindbare ertsen op waren, dan viel er niets meer te vinden en moest er gewacht worden tot er nieuwe technieken ontwikkeld waren.
De gemeente Noordwijk liet mij net via Twitter het volgende weten:
Ik ben natuurlijk juist benieuwd naar die onderbouwing.
De gemeente Noordwijk heeft natuurlijk visioenen van Lourdesiaanse proporties gehad. Noordwijk zou haar positie als bedevaartsoord kunnen heroveren die verloren ging met de teloorgang van de vermeende schedel. En dat brengt geld in het laadje. Veeeel geld.
Het slechtste nieuws zou zijn als het middeleeuwse relikwie inderdaad nu was teruggevonden.
Want met de hedendaagse wetenschappelijke methoden zal van die bedevaartsschedel nu ongetwijfeld vast kunnen worden gesteld dat ie weliswaar oud is maar niet uit 856, en niet uit Schotland.
En nog een nakomende tweet:
nog steeds geen echt antwoord dus.
Zo lang er aan de Vrije Universiteit nog studenten tentamen kunnen doen met behulp van een ouijabord verbaast het me niks als archeologen daadwerkelijk het advies van een paragnost hadden gevolgd. Onder andere naam nam ik al eens deel aan een discussie daarover, maar ook dat heeft nooit enige verandering gebracht. Bij mijn weten.
https://kloptdatwel.nl/2013/02/20/en-dwdd-danste-kritiekloos-mee/
[ nog studenten tentamen kunnen doen met behulp van een ouijabord ]
Als de docent gelooft in het ouijabord dan zal hij het moeten verbieden wegens spieken. Als hij het toelaat denkt hij waarschijnlijk dat het voor geen meter werkt.
Ik hoop niet dat het artsen-tentamens zijn overigens…
[correctie, en aan FVerweven] Het ging niet om een ouijabord maar om “Facilitated Communication” (FC) Ik heb me dat verkeerd herinnerd. Maar het lijkt er ook wel erg op…
Bij FC komt het er op neer dat iemand die nauwelijks kan communiceren wordt geholpen door een “tolk” die de hand van de “student” over een letterbord stuurt naar de letters die de “student” zou “bedoelen”. Het valt dus onder voorzeggen, nou ja, de tolk doet feitelijk het examen. Hier staat het allemaal wat duidelijker uitgelegd:
https://en.wikipedia.org/wiki/Facilitated_communication
Ok, ja ik heb ook aan de discussie destijds deelgenomen.
Het verbaast me nog steeds dat niemand een blind testje eist van de student door bv. in afwezigheid van de facilitator te vragen welke kleur iets heeft en dan pas de facilitator er bij te halen.
Zo simpel.
En ik kan me weer kwaad maken als op die manier de patiënt zogenaamd duidelijk zou hebben gemaakt de medicatie te willen stoppen.
FVerweven: “En ik kan me weer kwaad maken als op die manier de patiënt zogenaamd duidelijk zou hebben gemaakt de medicatie te willen stoppen.”
Je zal maar een “locked in syndroom” hebben en bewust meemaken hoe ze je met dat letterbord je eigen dood inpraten.
En Orac heeft vandaag toevallig ook een stuk over Facilitated Communication
https://respectfulinsolence.com/2018/06/19/university-of-northern-iowa-promotes-facilitated-communication-quackery/
Aan Renate1 19 June 2018
Ik zie daar dat er een ouijabord wordt gebruikt. Dan heeft mijn geheugen me toch niet bedrogen 🙂
Thiandi Grooff communiceert nog steeds via FC. Ze “studeerde” sociologie aan het Amsterdam University College (dus niet de VU ?) en is nu schrijfster bij BLOK. Ze wil de politiek in. Daar is ze mijns inziens geknipt voor – ook daar worden de redevoeringen door anderen geschreven…
http://blok.amsterdam/2017/06/22/blok-schrijfster-thiandi/
…dus wel de VU. Hier is een gedegen overzicht van Thiandi’s loopbaan met daarin: “Het Amsterdam University College (AUC) is een gezamenlijk instituut van de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam. ”
https://skepsis.nl/thiandi/
Daar wordt ook naar kloptdatwel verwezen.
De heilige Jeroen van Noordwijk is waarschijnlijk een zogeheten duplicaatheilige. Een nepheilige dus. Duplicaatheiligen kwamen veel voor in de ME. Er zijn RK geleerden die proberen duplicaatheiligen van echte heiligen te onderscheiden, de zogeheten bollandisten. Voor een eerste inleiding zie:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Bollandisten
Eigenlijk is het zeer eenvoudig. De toren werd gebouwd op een deel van het kerhof dat destijds rond de kerk lag. Er is derhalve geen sprake van het hoofd van Jeroen, nog van een relict dat werd vereerd als het hoofd van Jeroen. De resten zijn afkomstig uit de graven. Dergelijke vondsten worden overal in NL bij ME kerken aangetroffen. De trefkans van Zoet was zo goed als 100%. Ook bestaan er geen historische bronnen die de toren als bergplaats noemen.
De gemeente heeft wat uit te leggen dunkt me.
Bouwden ze gewoon over graven heen zonder die te ruimen?
Ja, hoor. Bij alle opgravingen in kerken worden (deels) doorgraven of overbouwde graven aangetroffen, ook in torens. Ook graven met zerken zijn in torens te vinden. Daarom is de vondst van een losse schedel, of überhaupt botmateriaal, niet bijzonder of opmerkelijk. Lees maar een willekeurig boek over een ME kerk.
Noordwijk is een klassiek geval van kokerkijken. De opgraving zal goed zijn uitgevoerd, als bedrijf mag je dat niet zomaar doen. Maar de toestemming lijkt voortgekomen te zijn uit een wens. Waarschijnlijk vanuit toeristisch/economisch oogpunt.
Beste Henk, ik zou graag even met je in contact komen, kan dat? m punt keulemans at volkskrant punt nl.
Dit klinkt inderdaad een heel stuk aannemelijker dan een paragnost die zou beschikken over ‘speciale kennis’ .
Misschien een klus voor de bodemradar? Volgens mij kun je daarmee tot op een paar meter diepte dingen zien zonder dat je de boel open hoeft te gooien.
À propos paragnost: onlangs was ik zelf nog zijdelings betrokken bij iets wat zowel triest als amusant is: een oude vriendin van ons heeft een zus waarmee haar hele familie al jaren in onmin leeft – want die zus beweert dat ze contact heeft met het hiernamaals, en dringt haar hierop gebaseerde ‘raad’ voortdurend op aan eenieder die ze tegenkomt. Nog veel erger: ze vindt het nodig om haar gaven uitgebreid te etaleren bij gelegenheden zoals uitvaarten, wat al meermaals tot bijzonder gênante situaties heeft geleid.
Toen een andere zus onlangs overleed, had de familie na beraad besloten om de paranormaal begaafde zus hier pas na de uitvaart van op de hoogte te stellen, dit om problemen te voorkomen. Waarop een van de betrokkenen droogjes opmerkte “En als ze inderdaad mediamieke gaven heeft, weet ze het inmiddels al en zien we haar vanzelf wel bij de begrafenis.”
Ik vond net nog een interview met Harrie Salman bij de Bollenstreekomroep: https://www.bollenstreekomroep.nl/2018/06/schedel-sint-jeroen-dan-toch-gevonden/
Hierin vertelt Salman dat Zoet al 10 jaar terug eens op het terrein had rondgewicheld en toen de muren van de toren als lokatie van de schedel had aangewezen (in overeenstemming met die oude geruchten dus). Op verzoek van Salman is Zoet 4 jaar terug nog eens komen kijken en toen wees hij dus de lokatie onder de vloer aan. Misschien ben ik wat achterdochtig, maar het zou zomaar kunnen dat Salman aan Zoet had verteld dat de muren als optie al waren uitgesloten bij eerder onderzoek.
In plaats van te stellen dat de paragnost het compleet mis had, kreeg ie dus een tweede kans …
Malversaties lijken me uitgesloten. Om de kluit te belazeren heb je met de huidige stand van wetenschappen toch een schedel nodig uit de negende eeuw, afkomstig uit Schotland, die in de Jeroenskerk zodanig wordt begraven dat er geen recente sporen van graafwerk te zien zijn. Desnoods een pre-13de eeuwse schedel, want waarschijnlijk was het relikwie niet het origineel.
De wichelroedeloper had 10 jaar geleden gezegd dat ie in(!) de muur van de toren zat (ingemetseld). 4 jaar geleden gaf hij zichzelf ongelijk en beweerde nu dat ie onder de vloer lag. Radiologisch onderzoek zou hebben uitgewezen dat op de genoemde plek botten lagen. Vragen: waarom is de rest van de vloer niet op dezelfde manier op botten onderzocht? Of gebeurde dat, maar wordt het resultaat verzwegen? Of was dat onderzoek al gedaan voordat Zoet de plek voorspelde? En was bijvoorbeeld de hele vloer al onderzocht maar hadden ze alleen op de bewuste plek botten gevonden? Dat maakt voorspellen wat makkelijker…. En kan de foto met de ligging van de twee schedels worden geopenbaard?
Ik heb indirect Harrie Salman gevraagd om hier te reageren, maar weet niet of mijn verzoek hem (al) heeft bereikt. Laat ik hem hier aanmoedigen dat te doen. We zijn hier erg kritisch, maar wie overtuigd is kan zich uitstekend verweren. Zo gaat dat in de wetenschap.
Intussen is het voor de Noordwijkse middenstand nagels bijten. In afwachting van de dateringsresultaten.