Ja, dat kan:
In de bovenstaande video laat Derren Brown een aantal studenten iets persoonlijks (bijv. een sieraad) en een handtekening (letterlijk: je hand op papier leggen en de contouren volgen) in een envelop stoppen, vervolgens komt hij een uur later terug met een persoonlijke horoscoop. Sommige studenten zijn verbluft hoe goed de horoscoop bij hun past.
De verbazing is groot wanneer de studenten elkaars horoscopen mogen lezen: ze zijn allemaal precies hetzelfde.
Hoe het kan dat een horoscoop soms zo goed bij je lijkt te passen? Dit komt door het Forer effect/door Barnum statements, en dit is hoe de wikipedia het omschrijft:
Het Forer-effect, ook Barnum-effect genoemd, is afkomstig uit de psychologie en betreft de neiging van mensen om vage en algemeen geldende uitspraken over de eigen persoon te accepteren als rake, typerende omschrijving, zonder zich te realiseren dat diezelfde omschrijving voor bijna iedereen opgaat. Sceptici van de astrologie schrijven de populariteit van horoscopen toe aan dit effect.
Door iets persoonlijks en de handtekening te vragen kregen de studenten natuurlijk nog meer het idee dat de horoscoop echt persoonlijk zou zijn, en daarmee werd het effect mogelijk nog groter.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Kortom: astrologie kan heel goed zonder de humbug van planeten die in een bepaalde stand ten opzichte van elkaar staan op de geboortedatum. Wat blijft er dan nog van astrologie over? Een handig trucje om persoonlijkheden in zo algemene termen te omschrijven dat het altijd klopt, dan wel het geven van adviezen aan cliënten op basis van werkelijk observeren van hun persoonlijkheid. Dat laatste kan iedereen die goed mensen en hun gedrag kan observeren en een (al dan niet astrologisch) adviesbureautje begint. Daar hoef je geen astroloog voor te zijn. Dat schreef ik recent ook al critisch toen het gebruik van astrologisch advies door Neelie Kroes aan de orde was. En daar werd ik nogal op aangevallen. Toen werd de waarde van astrologie door sommigen positief beoordeeld omdat astrologen afgezien van de onderliggende en waardeloze theorie toch waardevolle adviezen kunnen geven.
Nogmaals beweer ik: daar heb je geen astroloog en astrologie voor nodig, slechts iemand die gedrag goed kan observeren. Als de klant dan toch in de waarde van astrologie gelooft, laat die dus zijn beslissingen afhangen van geloof in onzinnige aannames. Als het dan goed uitpakt door goede observatie van de astroloog, bevordert dit het geloof bij de klant in de onzinnige achterliggende aanname. En of een dergelijke houding bij politici acceptabel is, dat was toen de vraag. Ik vind nog steeds van niet!
Dit soort studies zijn al veel vaker gedaan, dus er niets nieuws onder de zon.
Hier is sprake van het zogenoemde Barnum-effect, genoemd naar het circus Barnum dat voor elk wat wils wat te bieden had. Het komt neer op uitspraken die zo algemeen zijn dat ze welhaast op iedereen van toepassing zijn, of graag worden geaccepteerd. Voorbeelden:
“U heeft gevoel voor humor”. De meeste mensen zullen daarop bevestigend antwoorden, want gevoel voor humor is een eigenschap die gewoonlijk goed valt. Niets specifieks dus.
“In het algemeen bent u heel plezierig in de omgang, maar als u een onrechtvaardigheid overkomt, wordt u heel boos.” De meeste mensen zullen het daar roerend mee eens, dunkt me. Alweer niets specifieks.
Dit heeft allemaal weinig met de echte astrologie te maken – want zoals ik elders betoogd heb kunnen astrologische uitspraken heel specifiek zijn, en soms zelfs harde waarheden bevatten. Dan is er iets anders aan de hand ipv simpelweg Barnumpje spelen. Maar wat, dat weten we nog niet goed. Nogmaals, astrologie zit heel wat ingewikkelder in elkaar dan dit veel te simpele proefje doet vermoeden.
Maar…. stel u gerust… astrologie is echt NIET waar. Ik hoop daar binnenkort wat meer over te kunnen zeggen.
Wat maakt het uit of we hier met “echte” astrologie of met nep te maken hebben? Naar mijn idee zijn beide soorten pure nep. Dit proefje is inderdaad geen wetenschappelijk onderzoek; dat ziet een leek. Maar in ieder geval zien proefpersonen kennelijk het verschil niet tussen “harde waarheden” en algemene waarheden, tussen dit proefje en “echte astrologie”, en dat is dan in ieder geval wat dit (inderdaad niet nieuwe) proefje aantoont. Laat u dan maar zien wat “echte astrologie” toevoegt aan deze “placebo”.
Meneer Hans, u bent zeer slecht geïnformeerd, maar heeft toch een harde mening!
Mag ik u aanbevelen de volgende blog te lezen:
http://www.skepsis.nl/blog/2008/05/op-mannenjacht-met-astrologie/
Daarop beantwoord ik veel vragen van skeptici. Eén reactie wil ik u niet onthouden:
· Oppertovenaar
30 June 2008 om 19:19
Ik wilde alleen even achterlaten dat ik de posts van Rudolf Smit zeer verhelderend vond wat betreft astrologie, en dat sommige mensen inderdaad graag skeptisch uit de hoek komen maar daarbij niet altijd de beste argumenten gebruiken.
Waarvan akte
Er zijn ook proeven gedaan waarbij de ‘deskundige’ op verschillende manieren werd gepresenteerd. Het best kwam meen ik de psycholoog uit de bus (die een of ander vragenformulier had laten invullen), daarna de astroloog, en daarna iemand die al van tevoren gezegd had dat het nep was. Zoiets.
Voor de waarzegger in spe is zo’n ‘correcte’ karakterbeschrijving natuurlijk een manier om het reeds aanwezige vertrouwen van de klant te versterken.
Hoezo zou dit trouwens geen wetenschappelijk onderzoek zijn? Als het experiment op de juiste manier in de vier gebruikelijke kopjes (inleiding, methode, resultaten, discussie) beschreven zou worden dan hebben we toch gewoon een wetenschappelijk artikel over een wetenschappelijk experiment? Ik bedoel te zeggen: als de wetenschappelijke methode gevolgd is (en in hoeverre dat is gebeurd weten we niet, daar hebben we niet genoeg informatie voor, maar ik zie in de video geen afwijkingen daarvan) wat is dan het probleem? Mis ik soms iets?
@Rudolf_Smit:disqus Ik dacht dat u van mening was dat ‘dan is er iets anders aan de hand’ voornamelijk cold-reading bleek te zijn, klopt dat? Of bedoelt u nog iets anders?
Ja, cold reading, maar er zijn nog allerlei andere factoren die een rol spelen.
Maar daarover kun je veel lezen in het artikel:
http://www.astrology-and-science.com/a-coun2.htm
Dat neemt niet weg dat met name bij “blinde (schriftelijke) duidingen”, dwz zonder dat de astroloog het subject ooit heeft gezien, het nu en dan voorkomt dat er uitspraken worden gedaan die heel specifiek en vooral correct zijn, bijvoorbeeld over bepaalde karaktertrekken en heel duidelijke omstandigheden in het leven van het subject. Daar kun je natuurlijk van alles bij denken en over speculeren, maar goed beschouwd is daar nog geen sluitend antwoord op.
Het “proefje” lijkt me niet wetenschappelijk bedoeld, maar als de exacte proefomstandigheden worden gepubliceerd, kan het evt. meevallen.
En dan wacht ik nu op de “echte astrologie” die mijn slecht geinformeerde “harde mening” weerlegt…
Er hoeft helemaal niets weerlegd te worden – maar het zou u sieren als u niet zo’n ongenuanceerd hard oordeel zou hebben.
Uit alles proef ik dat u astrologen ziet als smerig tuig die u het liefst aan het kruis zou willen nagelen. En daar protesteer ik ten sterkste tegen.
Bedenk wel (en nu ga ik op mijn strepen staan): ik weet duizendmaal meer van deze materie dan u, ook omdat ikzelf astroloog ben geweest en, als gevolg van het feit dat ik een rol van betekenis heb gespeeld in het Nederlandse (en Australische) astrologenwereldje, wéét hoe dat wereldje in elkaar zit en door wat voor mensen het wordt bevolkt. Het overgrote merendeel daarvan zijn geen slechte mensen, integendeel. Ze mogen dan misleid zijn (in de zin dat ze hun ideeën baseren op verkeerde grondslagen) maar smerige charlatans die er alles aan doen mensen tonnen geld uit hun zakken te kloppen, zijn ze bepaald niet. Sterker nog – er heerst daar zoveel idealisme dat ze van zaken doen meestal geen kaas hebben gegeten.
Maar natuurlijk praat ik hier tegen een muur, want uw mening staat al vast.
Dat blijkt ook wel uit uw kennelijk geringe bereidheid mijn website te bezoeken of de (skepsis)blog die ik had aanbevolen – want dat had u wel anders gereageerd.
Voor u geldt kennelijk: I have made up my mind, so don’t confuse me with the facts.
In dit verband: hoe zou U reageren als ik allerlei klepel-en-klok-beweringen over de pharmacy zou gaan uitkramen?
Hier is het abstract van het artikel waar ik het over had. Het laat zien hoe counselling in zijn werk gaat, en dat veel daarvan opgaat voor astrologische counselling
Abstract — This article is a long one and covers much ground. The
astrology being considered is the serious astrology of journals and
consulting rooms, not the nonsense of sun sign columns. The case against
astrology as documented by articles on this website is that it has no
intrinsic validity. Yet other articles on this website argue that
astrology can be a useful aid to counselling. The present article
explores in detail this apparent contradiction. It looks at relevant
findings in psychology and sociology on what makes good therapists and
clients (eg they should like each other), it brings together the known
ways of being a better astro-counseller without requiring astrology to
be true (eg be warm and understanding), and it explores the implications
for research. The results will be useful to astrologers and clients
alike. It starts with the welcome trend away from chart reading
(astrologer talks, client listens) towards chart exploration (client
does most of the talking), a trend that is sabotaged by the continuing
but invalid belief among astrologers that astrology (when it works) is
actually true. By continuing to hold this invalid belief, astrologers
generate hostility from critics, obscure the genuine role that astrology
can play in counselling, and obscure the factors that can maximise
success. All psychotherapies fall into two broad groups, person-centred
therapy or therapy by conversation, and symptom-centred therapy or
therapy by action. Astrology as an aid to psychotherapy or counselling
(the terms are used interchangeably) is person-centred. The basic
techniques of counselling (listen, encourage feelings, reinforce good
suggestions, discourage bad ones, avoid giving advice) are entirely
compatible with astrology. But astrology itself is not counselling, nor
is it without liabilities such as astrologers playing God or charging
high fees, and clients expecting fortune telling. Nevertheless it is
easy to see why the birth chart is a good aid to counselling: It
provides a great check list, is hugely flexible, need not be true, is
non-threatening, and helps clients accept their bad points by putting
them on the table. Examples are given of how it works via hidden
persuaders such as cold reading and the Barnum effect. Other therapeutic
uses of astrology include experiential astrology, where for example
clients role-play a planet or (in groups) different planets, eg walking
in the street like Jupiter. Given that astrology adds nothing to the
psychotherapy beyond non-astrological effects, there is a clear case for
future research to focus on enhancing those effects, eg by attending to
known correlates such as warmth, understanding, and wisdom. Some clues
are given by the US psychotherapist Michael Mayer who uses an astrology
called astro-poetics to emphasise that no claims of validity are made.
Five appendices cover literature trends, humanistic astrology, placebo
effects, The Samaritans, and pernicious therapies. 115 references.
Het idee van geen advies geven tijdens counseling/psychotherapie komt vanuit
de Rogeriaanse stroming. Cognitieve gedragstherapie doet dat natuurlijk wel.
Toch zie ik ook ook daar een mogelijke nut, tijdens een rollenspel iemand
die in astrologie gelooft zichzelf laten gedragen ‘als Jupiter’ kan mogelijk
effectiever zijn dan ‘hoe zou een zelfverzekerd persoon zich gedragen?’. In
zo’n geval geven de toch redelijk algemeen bekende astrologische begrippen
een mogelijk ingang voor therapie.
Ik merk wel dat ik wat moeite heb met zoiets als het gebruiken van een
astrologische geboortekaart: “Nevertheless it is easy to see why the birth
chart is a good aid to counselling: It provides a great check list, is
hugely flexible, need not be true, is non-threatening, and helps clients
accept their bad points by putting them on the table.” –> vooral dat ‘need
not be true’. Dan help je straks cliënten om hun verzonnen slechte
eigenschappen te accepteren. Dat lijkt me dan ook weer niet de bedoeling.
2011/6/26 Disqus
Smerig tuig dat ik aan het kruis zou willen nagelen…
Dat zijn uw woorden en niet de mijne. Daarmee kleurt u een discussie op een zodanige wijze dat ik ermee ophoud. Ik wens u het allerbeste met uw duizendmaal betere kennis.
U heeft dat inderdaad niet expliciet gezegd – maar uw andere woorden spreken boekdelen. Ik wens u verder ook het allerbeste met het uitventen van uw pharmaceutische kennis – die ik nooit en te nimmer zal bestrijden…
U dicht mij zaken toe die niet waar zijn. Lees nog maar eens mijn eerste reactie in deze discussie en toets die dan eens aan uw eigen verhaal hieronder.
En dan nu weer het denigrerend overkomende “uitventen van farmaceutische kennis”. Dit is echt mijn laatste reactie op uw woorden.
Niks denigrerends. Gewoon een kwestie van: schoenmaker blijf bij je leest. U bent pharmaceut – daar ligt uw kennis en die zal ik niet bestrijden want die kennis heb ik niet.
Mijn kennis ligt echter op een gebied waarvan u niets weet, maar waarover u wel een heel harde maar weinig gefundeerde mening over heeft. En dat accepteer ik niet.
Hohoho, Maarten! We hebben het niet over “verzonnen” eigenschappen! Laat ik je mijn toenmalige werkwijze uitleggen die ik beschreef in de eerder genoemde Skepsisblog.
Het gaat er om of de cliënt zich er in herkent – tijdens een eerlijk gesprek wordt zoiets snel duidelijk. Zie wat ik schreef als antwoord op vragen van ene Agno (dat herhaal ik, want dan hoef ik geen dubbel werk te doen).
Rudolf Smit
01 June 2008 om 15:47
Okay, hier is de beloofde uitgebreide reactie op de posting van Agno:
Agno, je zegt: “Toch blijft er na je post hierboven een paar dingen knagen:
1-je gebruikt vaak ‘reference power’ als een begrijpelijke reden waarom
je in astrologie ging geloven. Bijv. de referentie naar Dr Geoffrey
Dean, een PhD cum laude in analytische chemie (wat heeft dat met
astrologie te maken?). Of het citaat van de psychiater Rühmke uit 1957.”
Beste Agno: ik gebruik genoemde “reference power” niet als als
“autoriteits-argument”, maar veeleer om duidelijk te maken dat mensen
van wie je het niet zou verwachten blijkbaar toch wel wat konden zien in
astrologie. Neem Geoffrey Dean nou: hij gaf een uitstekende baan als
hooggewaardeerde academicus op om astroloog te worden. Simpelweg omdat
hij als gevolg van nader onderzoek vaststelde dat er wel degelijk wat in
leek te zitten, en wat ook niet zo eenvoudig te falsificeren bleek. Hij
liet zich dus niet hinderen door het oppervlakkige argument: het kàn
niet, want de sterren en planeten staan te ver weg om überhaupt invloed
te kúnnen uitoefenen. Net als ik had hij vastgesteld dat het in de
astrologie kennelijk niet gaat om fysieke beïnvloeding maar om heel iets
anders. Wàt dan? Geen idee! Maar astrologen zijn strikt pragmatisch —
zoals ik zelf het ooit schreef in mijn boek “De Planeten Spreken”: vraag
niet aan astrologen hoe het werkt, ze weten slechts dat het werkt en
daar werken ze mee.
Ik haalde ook Rühmke aan omdat die niet bang bleek een eerlijke
vaststelling te doen, namelijk dat sommige horoscoopanalyses heel
treffend bleken te zijn. Volgens tegenstanders van de
astrologie/astrologen kàn zoiets immers niet! Het kan blijkbaar wel.
Rühmke was zo eerlijk dat te zien en te zeggen. (Ongetwijfeld zal hij
vanwege die uitspraak de nodige stront over zich heen gekregen hebben.
Het principe van de “free inquiry” wordt namelijk echt niet zo
ongelimiteerd in de praktijk gebracht binnen de academische wereld. Maar
dat terzijde.)
En ik was zo ook eerlijk mijn eigen vooroordelen opzij te zetten en
me vervolgens echt in de astrologie te gaan verdiepen na daartoe
uitgedaagd te zijn door mijn toenmalige baas. Die had immers gezegd: “je
oordeelt over iets waarvan je niets afweet.” In wezen bedoelde hij: “je
moet je niets aantrekken van al die hoogleraren astronomie die jou
voorschrijven dat astrologie niet deugt, maar je moet zelf op onderzoek
uitgaan.”
Agno zegt: “Ergens op Internet las ik dat jij één van de voortrekkers
bent geweest om ethische normen omtrent de toegepaste astrologie te
ontwikkelen. Dat siert je en toont je lef om tegen de heersende mores in
te roeien.”
Dat klopt. Ik nam het voortouw tot de oprichting van het toenmalige
NGPA: Nederlands Genootschap van Praktiserende Astrologen (inmiddels
opgegaan in de Astrologen Vakvereniging Nederland”. De ethische code die
ik daarvoor ontwikkelde had een aantal duidelijke gedragsregels. Zo
verbood het bijvoorbeeld “harde” voorspellingen te doen, zoals daar zijn
kon: dan en dan gaat je echtgenoot dood, etc. Ik breng dit naar voren
omdat de oprichting van het NGPA eigenlijk een reactie was op het
laakbare voorspellingsgedrag van de toentertijd heel bekende astroloog
Jan Bernard Gieles te Den Haag (in 2007 als 89-jarige pauper overleden).
Die vond dat je dat soort voorspelling gewoon hoorde te doen. Dat hij
daarmee mensen sowieso hopeloos in de ellende bracht, kon er hem bij
niet in. Het zal je gezegd worden: over zo en zoveel tijd gaat je man
dood… Dat het dan gewoonlijk niet uitkwam was wel zo fijn, maar
ondertussen had de persoon die het was gezegd wel aardig in de pinarie
gezeten.
Agno zegt: “Vraag blijft wel hoe je het ethisch kan rijmen om mensen
in iets te laten geloven waarvan je weet (weliswaar achteraf) dat het
niet klopt. Je zegt dat je huwelijken gered hebt, maar misschien heb je
mensen wel diepongelukkig met elkaar laten voortleven door ze als expert
een schijn “voorbestemdheid” mee te geven. Of misschien hebben ze zich
wel onsterfelijk belachelijk gemaakt in hun familiekring door iedereen
te vertellen dat ze bij elkaar gebleven zijn door hun horoscoop. Dit is
niet om je op woorden te pakken, maar ik ben nieuwsgierig hoe je als
persoon hiermee omgaat (is er bijvoorbeeld naast de trots over
‘vreugdevolle momenten’ die uit je vorige post spreekt, ook misschien
een vorm van schaamte over het geven van valse hoop?)”
Leuk dat je dit allemaal opwerpt.
Laat ik je daarom even duidelijk maken hoe mijn werkwijze was. Zo had ik
het nooit over “voorbestemdheid”. Want ik had al lang wel in de gaten
gekregen dat er heel wat meer factoren zijn die een karakter en een
levensloop bepalen dan wat er in een horoscoop besloten ligt. Ik
gebruikte de horoscoop daarom vooral als gespreksmethode, dus als een
middel om tot een therapeutisch gesprek te komen. En dat werkte
wonderwel! Meestal ging het zo dat ik het consult, dat soms een hele
middag in beslag nam, begon met een korte technische uitleg van de
horoscoop. Daarna vroeg ik de cliënte waarvoor ze kwam (meestal waren
het vrouwen) en dan begon het gesprek. Ik pikte dan een saillant detail
uit de horoscoop, en noemde daarbij enkele factoren om te besluiten met
de vraag: herkent u daar iets in van uw situatie?
Zo ontwikkelde het gesprek zich vanzelf. Nooit en te nimmer zei ik: u
bent zo en zo en uw situatie is zus en zus want dat staat in de
horoscoop. Neen, de horoscoop was alleen maar een handvat, en het leven
van de cliënt(e) was altijd een zaak van eigen verantwoordelijkheid. De
horoscoop was immers géén blauwdruk van het leven waaraan niet te
ontkomen viel. Als dan de client naar huis ging, in 99 van de 100
gevallen opgelucht, tevreden en met nieuwe moed de toekomst tegemoet
ziende, en ik het gesprek voor mijzelf evalueerde, dan bleek dat van de
twee à drie uren die het consult had geduurd er misschien maar 20% was
opgegaan aan het bekijken van de horoscoop.
Wat de huwelijken betreft die ik aan elkaar had gepraat, dat ging op
een soortgelijke wijze: niet zeggen, uw huwelijk is voorbestemd, neen,
aan de hand van de respectieve horoscopen elkaars persoonlijkheden
uitdiepen en dan zien of er nog voldoende grond was om bij elkaar te
blijven. Van twee huwelijken weet ik dat ze blijvend waren gered: jaren
later zag ik ze terug in goede harmonie. De fles vorstelijke wijn op
oudejaarsavond was afkomstig van een van hen.
Kijk, als ik als “ouderwets” astroloog te werk was gegaan: dwz
voorspellen en beweren dat het allemaal onontkoombaar vastligt in de
horoscoop, dan had ik zeker iets gehad om me over te schamen. Want dan
had ik mijn clienten dingen voorgespiegeld die inderdaad geen grond
hadden. Maar dat heb ik niet gedaan. Nooit ook heb ik ze “valse hoop”
gegeven. Want dan zou ik zeker zijn in gegaan tegen mijn eigen ethische
code. Eigen verantwoordelijkheid eerst!
Zeker, in de jaren dat ik als astroloog werkte in Australië kreeg ik
ook te maken met cliënten die van mij een serie voorspellingen
verwachtte. Ik heb ze meteen duidelijk gemaakt, dat ik daar niet aan
begon omdat (a) het beter is niet je eigen toekomst te weten, en (b)
omdat de astrologische voorspellingstechnieken onbetrouwbaar waren/zijn.
(Dat had mijn eigen gecomputeriseerde onderzoek inmiddels al
uitgewezen). Sommigen dropen dan teleurgesteld af… De toenmalige
Australische astrologie werd immers gedomineerd door een oude dame,
Doris Greaves, en die had maar één devies: “astrology is about
prediction”. Daaraan wenste ik dus niet mee te doen.
Laat ik het nog maar eens herhalen wat er op mijn site staat over de
“case for and against astrology”: “The case for astrology is that a
warm and sympathetic astrologer provides low-cost non-threatening
therapy that is otherwise hard to come by.” Zo heb ik gepoogd te werken
en ik meen daarin geslaagd te zijn. Ik heb dus niets gedaan dat ethisch
niet verantwoord was.
———
Deze discussie kun je vinden op de blog:
http://www.skepsis.nl/blog/2008/05/op-mannenjacht-met-astrologie/
Een blog die eerst verliep op de bekende wijze – een hoop vooroordelen debiteren, maar uiteindelijk heel bevredigend afliep.
Maar dan begrijp ik nog steeds niet wat er met ‘need not be true’ precies
bedoeld wordt?
2011/6/27 Disqus
Daarmee bedoel ik te zeggen dat als je de horoscoop gebruikt als handvat in een therapeutisch gesprek die horoscoop net zo goed van een ander kan zijn – wat mij (en ook anderen) is overkomen. De symboliek van een horoscoop is namelijk zo rijk dat je er altijd iets in kunt vinden dat aanleiding geeft tot vruchtbare gedachtenuitwisseling.
Vandaar Dean’s opmerking in The Skeptical Inquirer : “Astrology does not have to be truthful to be useful”. (SI, ergens midden jaren 80 – ik heb die twee nummers even niet bij de hand, sorry)
Verder kan ik vandaag niet meer reageren – ik moet werken aan een stevige redactie-klus.
Dan zou ik een pendel als basis voor een gesprek kunnen gebruiken. Ik zou me daar niet prettig bij voelen. Mijn toenmalige werkgever zou me buiten hebben gezet (denk ik). En klanten hadden geklaagd (hoop ik).
Een wandeling kan ook een aanleiding voor een gesprek zijn, zaken die je onderweg tegenkomt.
En de beste gesprekken starten vaak ‘toevallig’, een berg afwas wegwerken samen met een klant levert een open gesprek met minder weerstanden dan een gesprek waarbij beide gesprekspartners tegenover elkaar aan een tafel zitten. Dan móet er namelijk gesproken worden. Tijdens een bezigheid wórdt er gewoon (echt) gesproken, zonder zware lading, dús vaak productiever of effectiever.
Om een horoscoop als handvat voor een gesprek te gebruiken gaat mij te ver. Net als een bodempje koffieprut als aanleiding gebruiken mij te ver gaat.
Dat koffiemokje kan bij de afwas. Met die afwas wordt in ieder geval niets gepretendeerd, wat met die horoscoop wél gebeurt, ondanks uw disclaimer voorafgaand aan het gesprek.
Meneer Timmerman – precies wat u zegt: daarom ook ben ik destijds met mijn astrologische praktijk gestopt. Dus, omdat ik me tegenover mijn geweten niet meer kon verantwoorden waarmee ik bezig was. Om dezelfde redenen – dus dat er geen behoorlijk objectief-wetenschappelijke basis aan ten grondslag lag – stopte ook Dean met zijn praktijk. Dus niet omdat wij “klagende klanten” zouden hebben gehad – verre van dat.
Maar dat neemt allemaal niet weg dat ik er, desondanks, goed werk mee heb gedaan. Dat houd ik staande.
De sluiting van mijn praktijk heeft overigens stevige gevolgen gehad, op het zeer persoonlijke vlak. Maar daarover zal ik misschien een andere keer uitweiden.
En nu asjeblieft even geen reacties meer, want ik heb vandaag geen tijd meer om te antwoorden.
@5f10f21abd361c7fe33f36e22d0b8335:disqus Het hoeft niet waar te zijn om toch werkzaam te zijn.
Dat geldt voor homeopathie ook op precies dezelfde manier.
Ergo: placebo!
Maar als ik dat hierboven met andere woorden beweer, worden mij nogal boude beweringen in mijn schoenen geschoven.