Kloptdatwel?

De geschiedenis herhaalt zich: waarom zien anderen dat niet?

by 6 Comments

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

Aan het eind van hun loopbaan worden veel artsen routineus, soms zelfs cynisch, en zien zij het nut van nieuwe ontwikkelingen lang niet altijd in. ‘Toen je nog een meewerkende hoofdzuster op je afdeling had, die alles wist en die nog gewoon in uniform liep, toen ging alles veel beter’: die categorie. Ik ging wel altijd met mijn tijd mee en koester de illusie dat ik nooit ook tot die groep heb behoord. Maar je hebt dat van jezelf niet altijd in de gaten. Ik ben nu bijna 5 jaar gepensioneerd en houd mij o.a. op de hoogte via het lezen van Medisch Contact en Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Tijdens de lezing van het 25 februarinummer van Medisch Contact moest ik maar liefst drie maal mijn wenkbrauwen zo diep fronsen dat ik bang werd nu toch ook tot die categorie kankeraars gerekend te moeten worden. Oordeelt u zelf.

Drie maal een sentiment du déjà vu.

In een interview met Wouter Bos, directeur VUmc, ging het o.a. over de betaalbaarheid van dure kankermedicijnen. Zijn oplossing? ‘Laten we systematisch gaan doorrekenen hoeveel deze geneesmiddelen in termen van qali’s opbrengen’. Qali’s, dat zijn quality adjusted life years, dus hoe levensverlengend zijn ze en dat gecorrigeerd voor de kwaliteit van dat verlengde leven. Maar dat begrip ‘qali’, dat is toch al zo oud als de weg naar Rome? Alleen zo kunnen toch de behandelkosten van uiteenlopende soorten aandoeningen enigszins vergeleken worden? Waarom komt Bos daarmee nu op de proppen alsof hij het zelf bedacht heeft?

Nummer twee. Interview met Bas Veersema, gynaecoloog en expert/pionier op de sinds 2002 in ons land geïntroduceerde innovatieve sterilisatiemethode bij de vrouw, waarbij zonder narcose of verdoving via een kijkbuis vanuit de baarmoederholte een minuscuul veertje (roestvrij staal, nikkel en titanium) in de eileiders wordt aangebracht. De vrouwvriendelijke methode werd in ons land inmiddels al bijna 30.000 maal uitgevoerd. Maar nu komt het verzet op gang, eerst in de VS en minder agressief ook in ons land. Vrouwen, die de zgn. Essure-sterilisatie hadden ondergaan, rapporteren klachten als allergieën, pijn, jeuk en vermoeidheid. De Nederlandse Facebook-pagina ‘Essure-problemen in Nederland’ heeft inmiddels bijna 700 leden. Een verklaring van de klachten is er vrijwel nooit te geven, maar de aandacht in de media kweekt vlot nieuwe klaagsters. Er zijn al vrouwen, die meerdere operaties ondergingen om van hun klachten af te komen. Hier gaan mijn gedachten terug naar de syndromen die optreden bij vrouwen met siliconen-implantaten, patienten met amalgaamvullingen in hun gebit en aan mensen die denken last te hebben van hoogspanningskabels et cetera. De overeenkomsten springen in het oog. Ze zijn ongeneeslijk.

Nummer drie. Om onduidelijke redenen heeft de MC-redactie aanleiding gevonden om ruimte te bieden aan een niet-praktiserende verloskundige uit Epen. Zij bepleit de fysiologie in de verloskunde en verwijt de gynaecologen veel te snel in te grijpen en onnodig pijnstilling aan te bieden. Deze pleidooien kunnen in vrijwel identieke bewoordingen worden teruggevonden in de geschriften van een halve eeuw geleden van toenmalige bewonderaars van de eerste lijns verloskunde in ons land. De Epense verloskundige haalt er gelukkig nu wel een paar hedendaagse argumenten en verklaringen bij, want ‘vrouwen hebben meer dan mannen behoefte aan persoonlijke continuïteit, ook in de persoon van de hulpverlener’. Dat fenomeen wordt volgens haar versterkt door de ‘neurohormonale veranderingen’ tijdens de zwangerschap. En vrouwen zouden evolutionair optimaal zijn toegerust om een gezond nageslacht te produceren met hun ‘uitermate dynamische bekkens en geavanceerde neurohormonale systeem’. Deze wartaal kan niet verhullen dat inmiddels 75% van alle vrouwen tijdens de bevalling hulp van een gynaecoloog nodig heeft en dat de wishfull thinking van een Nederlandse verloskundige uit Epen daarmee ernstig in tegenspraak is.

Ik zou een ingezonden brief moeten sturen, maar breng dat niet meer op. Ben ik nu een mopperende gepensioneerde specialist of geldt hier dat l’histoire se répète en dat mijn eerbiedwaardige leeftijd mij bij de herkenning van die patronen een voorsprong geeft?  Ik hoop op het laatste.

 

School mag docent die bijklust als homeopaat kort houden

by 20 Comments

methode-homeopathique-smallEen school in het Drentse Hoogeveen wilde paal en perk stellen aan de nevenactiviteiten van een van haar docenten. Die bleek namelijk bij te klussen als klassiek homeopaat. In het verleden waren de nodige privileges aan hem toegekend, zodat hij soms ook onder schooltijd met zijn nevenactiviteiten bezig kon zijn. De directeur legde de docent een verbod op en dat hield glansrijk stand bij de rechter.

De docent was al sinds 1992 bij de school werkzaam. Zijn aanstelling betrof laatstelijk 0,8846 fte, dus heel omvangrijk kan zijn homeopathische praktijk niet zijn. Kennelijk bestond er binnen de school aanvankelijk wel een zekere sympathie voor. Zo was al in een vroeg stadium met hem afgesproken dat hij nooit op woensdag les hoefde te geven. In 2006 werden nog wat extra privileges toegekend. De docent mocht voor zijn activiteiten als homeopaat in dringende gevallen telefonisch overleg voeren onder lestijd en bovendien in uitzonderingsgevallen en na overleg zijn lessen van die dag annuleren. Leerlingen van de school mocht hij in principe slechts behandelen na overleg met en toestemming van minstens een van de ouders (NB. een kind kan vanaf zestien jaar zelfstandig een geneeskundige behandelingsovereenkomst aangaan). In 2012 werd alles nog eens schriftelijk bevestigd.

Kennelijk wist de directeur al die tijd van niets, en toen die er in 2013 achter kwam, werden de afspraken als onaanvaardbaar bestempeld en ingetrokken. De docent kreeg een verbod om zijn werk als klassiek homeopaat te verrichten binnen de gebouwen en op de terreinen van de school. Ook mocht hij niet langer zijn lessen onderbreken of annuleren als zijn nevenactiviteiten daarom vroegen. Ten slotte werd het hem verboden leerlingen van de school ook buiten de school om te behandelen.

De docent ging in beroep, maar verloor de zaak bij de rechtbank. Ook de Centrale Raad van Beroep gaf hem nul op het rekest. De school mocht oordelen dat deze betaalde nevenactiviteiten in strijd waren met de belangen van de school en daarbij bovendien terugkomen op eerder gemaakte afspraken. De Centrale Raad stelt onder meer:

“Zoals ook de rechtbank heeft gedaan, onderschrijft de Raad de afwegingen die het bestuur in het bestreden besluit heeft gemaakt. Gezien de afhankelijkheidsrelatie tussen een leraar en een leerling is het ongewenst dat een leraar ook nog een rol als klassiek homeopathisch behandelaar van leerlingen heeft. Bovendien veroorzaakt het bieden van betaalde behandelingen aan leerlingen een ongewenste belangenverstrengeling. Evenzeer begrijpelijk is het standpunt van het bestuur dat appellant zich tijdens zijn lessen niet ook beschikbaar mag houden voor zijn nevenactiviteiten. De stelling van appellant dat er ook andere leraren zijn die hun lessen onderbreken, treft geen doel, reeds omdat hij geen concrete voorbeelden heeft genoemd van collega’s die gedurende de lessen beschikbaar blijven in verband met betaalde nevenactiviteiten. Gelet hierop heeft het bestuur in redelijkheid mogen oordelen dat het optreden van appellant als klassiek homeopathisch behandelaar op school en ook buiten school jegens leerlingen in strijd is met de belangen van de stichting. Dat betekent dat deze nevenactiviteiten van appellant niet zijn toegestaan.”

Dat is duidelijke taal. Overigens zou het oordeel waarschijnlijk hetzelfde zijn uitgevallen als de docent bijkluste als – ik noem maar wat – tennisleraar, masseur of platenbaas en soortgelijke privileges had. In die zin gaat het in deze casus om nevenactiviteiten van docenten an sich en de daarbij spelende afhankelijkheidsrelatie of belangenverstrengeling, en niet specifiek om de homeopathie. Het meest opvallende is dan ook de grote ruimte die de docent aanvankelijk kennelijk kreeg om zijn homeopatenpraktijk uit te oefenen, soms zelfs tijdens de lesuren. In de uitspraak is het vak waarin de docent onderwijs geeft geanonimiseerd, dus we zullen nooit te weten komen wat hij precies doceert. Hopelijk geen natuurkunde, scheikunde of biologie.

Reclame voor Bachbloesems in strijd met de wet

by 80 Comments

bachflesjesEdward Bach (1886-1936) meende dat mensen ziek konden worden van negatieve gemoedstoestanden. Gelukkig kon de goede dokter daar wat aan doen. Naar eigen zeggen dan, want de door Bach ontwikkelde remedies op basis van bloemen – Bachbloesems – hebben veel weg van homeopathie. Er zit niets in en het werkt ook niet. Toch zijn Bachbloesems nog erg populair en producenten maken er graag reclame voor. Dat mag echter niet zomaar, aldus recentelijk de voorzitter van de Reclame Code Commissie.

Meer over de merkwaardige ideeën van Edward Bach is te vinden in dit artikel van Richard Monvoisin uit de Skepter, waarin ook het bereidingsproces wordt uitgelegd. De Encyclopedie der pseudo-wetenschappen zegt er het volgende over:

“De Bach-preparaten worden als volgt bereid. De bloemen dienen in volle bloei op een zonnige wolkenloze dag ‘s ochtends voor negen uur geplukt te worden. Ze worden vervolgens in een schaal bronwater in de volle zon gelegd tot ze verwelken, en de geneeskracht dus in het water trekt. De bloemen worden dan verwijderd en het bronwater wordt in een verhouding van 1 op 480 met cognac vermengd. Het zo ontstane medicijn wordt druppelsgewijs ingenomen met wat water, analoog aan aromatherapie. Voor de toepassing dient de patiënt eerst een diepgaand gesprek met de therapeut te hebben, en zich ook met de gedachten van Bach vertrouwd te maken. Voor niets van dit alles bestaat enige wetenschappelijke fundering.”

Maar ongefundeerd of niet, de Bachbloesems zijn nog altijd populair. Bijvoorbeeld bij voormalig winnaressen van de Miss Nederlandverkiezing. Zij mochten in september vorig jaar in het Algemeen Dagblad tips geven om de verkiezing te winnen. Een goede tip was om geen Ritalin tegen de spanning te nemen. Een minder geslaagde tip was het alternatief dat ze voorstelden: “Bloesemdruppels voor onder je tong. Rustgevend én homeopatisch.”

Het klopt geen van beide. De druppels doen uit zichzelf niets en ze zijn strikt genomen ook niet homeopathisch. Thaler e.a. onderzochten in 2009 de effectiviteit van Bachbloesem-remedies bij psychologische problemen en pijn. Ze vonden ofwel überhaupt geen onderzoeken ofwel onderzoeken die geen effectiviteit boven placebo aantoonden. Een jaar later publiceerde Edzard Ernst een systematische evaluatie, die ook niets opleverde, behalve dan de duidelijke conclusie dat “the most reliable clinical trials do not show any differences between flower remedies and placebos”. Einde verhaal voor de Bachbloesems dus, althans vanuit wetenschappelijk perspectief.

Maar een adverteerder dacht daar heel anders over. In een advertentie in de gratis krant Metro schreef hij ter aanprijzing van zijn handelswaar:

“Bachbloesems helpen bij uiteenlopende klachten als angst, stress, faalangst, neerslachtigheid, verdriet, laag zelfbeeld, etc. Daarnaast helpen ze ook goed bij slaapproblemen, adhd, stoppen met roken, afslanken, menopauze…”

Klanten hoefden slechts € 28,95 af te tikken voor een flesje van dit prachtige product. Nogal prijzig voor een flesje placebo, en reden genoeg de Reclame Code Commissie eens te vragen wat zij van deze ongefundeerde aanprijzingen vond.

De zaak was kennelijk eenvoudig genoeg om zonder zitting door de voorzitter van de Reclame Code Commissie afgedaan te worden. Hij bleek bovendien bereid nog enige spoed te betrachten, aangezien de Metro-bijlage met de advertentie ook tijdens de Nationale Gezondheidsbeurs van 11 t/m 14 februari 2016 zou worden verspreid. De voorzitter oordeelde als volgt:

“In de uiting worden diverse situaties opgesomd waarin het aangeprezen product ‘helpt’, namelijk bij angst, stress, faalangst, neerslachtigheid verdriet, laag zelfbeeld, slaapproblemen, ADHD, stoppen met roken, afslanken en menopauze. Klager maakt vooral bezwaar tegen de mededeling dat het product helpt bij ADHD, dat volgens hem een ziekte in de zin van de Geneesmiddelenwet is. Adverteerder heeft de stelling van klager dat ADHD als ziekte kan worden gekwalificeerd onvoldoende weersproken. In de uiting wordt verder de indruk gewekt dat het aangeprezen product bij ADHD een effectieve werking heeft (“helpt”). Deze werking kan worden opgevat als een werking die gelijk is aan een geneesmiddel. De gemiddelde consument zal kunnen menen dat bij ADHD in plaats van een door een arts voorgeschreven geneesmiddel ook het aangeprezen product kan worden gebruikt omdat het ‘helpt’. Dit laatste zal, mede gelet op de context van de uiting waarin wordt gesproken over “therapie” en waarbij het aangeprezen product wordt omschreven als een “recept”, door de consument worden opgevat in de zin dat het product in dergelijke gevallen ‘geneest’. De voorzitter onderschrijft op grond van het voorgaande het oordeel van de Keuringsraad KOAG/KAG dat het aangeprezen product in de uiting in feite als geneesmiddel wordt gepositioneerd. Het product zal op grond van het voorgaande ook in die zin door de gemiddelde consument worden opgevat en dient volgens het aandieningscriterium te worden aangemerkt als geneesmiddel in de zin van artikel 1 aanhef en onder b Geneesmiddelenwet.”

Voor dit ‘geneesmiddel’ is natuurlijk geen handelsvergunning verleend, en reclame voor dergelijke geneesmiddelen is ingevolge de Geneesmiddelenwet verboden. Daarmee was deze advertentie in strijd met de wet. De voorzitter achtte het na dit oordeel niet meer nodig nog te beoordelen of de reclame-uiting ook misleidend was. Dat is wel jammer, want ‘laag zelfbeeld’, ‘roken’ en ‘overgewicht’ zijn natuurlijk niet per definitie ziekten. Het was mooi geweest als de voorzitter tevens had geoordeeld dat de reclame vanwege het totaal ontbreken van bewijs van werkzaamheid van de Bachbloesems ook misleidend en daarmee oneerlijk was. Hij volstond echter met de verklaring dat sprake was van strijd met de wet, en daarmee met de Nederlandse Reclame Code en de Code Publieksreclame voor Geneesmiddelen.

Skepsis congres 2015 – How to spot a non expert – Chris French

by Leave a Comment

Op 31 oktober 2015 werd in Zwolle het jaarlijkse Skepsis congres gehouden. De afgelopen weken werd op zaterdag een nieuwe video van het congres beschikbaar gesteld. Hieronder vindt u het laatste deel van de video opnames.

Chris French vertelt ons hoe je een niet-expert kunt herkennen.

[Wegens een technische oorzaak is er geen HD-opname beschikbaar. Onze excuses.]


De slides van de presentatie zijn ook in PDF hier te vinden.

Titelfoto door Bas Uterwijk