De tweede set lezingen op het laatste Skepsis-congres van 22 oktober werd verzorgd door Cees Renckens en Peter Jan Margry. Voor iedereen die er niet bij was nu de video:
Hieronder de presentaties van Renckens en Margry:
Skepticisme
Gouden Bord voor Ryke Geerd Hamer
De Weense afdeling van GWUP, die Gesellschaft für Kritisches Denken, heeft hun prijs voor de grootste onzinverkoper in het Duitse taalgebied toegekend aan Ryke Geerd Hamer.
Hamer is een ontspoorde Duitse arts. Volgens hem zijn er helemaal geen medicijnen nodig om kanker te genezen. Hamer ziet kanker namelijk als het gevolg van een traumatische gebeurtenis, en om er van te genezen moet de patiënt het ‘conflict’ op te lossen. Met zijn behandelingen heeft hij een flink aantal slachtoffers gemaakt, wat hem diverse malen op gevangenisstraf is komen te staan in meerdere Europese landen. Inmiddels leeft hij in Noorwegen, veilig net buiten de Europese Unie. Zijn Germaanse Nieuwe Geneeskunde kent vreemdgenoeg nog steeds een grote schare aanhangers.
Meer over Hamer op de website van de Vereniging tegen de Kwakzalverij: Ryke Geerd Hamer – Germaanse Nieuwe Gevaarlijke Kwakzalverij 25 jaar (Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalver, 2008) en op de website PSIRAM, waar ook meer te lezen is over het antisemitisme van Hamer.
De onlangs in opspraak geraakte praktij van Heilpraktiker Klaus Ross was ook genomineerd, maar moest het dus afleggen tegen Hamer. Ook bij kwakzalvers is er nog altijd baas boven baas.
Genomineerden voor de Meester Kackadorisprijs 2016
De Vereniging tegen de Kwakzalverij zal op zaterdag 1 oktober bekend maken wie dit jaar de Meester Kackadorisprijs binnensleept. De prijs is bedoeld voor die instelling, persoon of onderneming die afgelopen jaar het meest heeft bijgedragen aan de verspreiding in daad, woord of geschrift van de kwakzalverij in Nederland.
De lijst met de vijf genomineerden werd op 15 september bekend gemaakt. Meest opvallende kandidaat is de minister van Defensie. Een mooie selectie kandidaten of valt er wel wat op aan te merken? Wie mist er beslist op het lijstje en wie hoort er echt niet op thuis? Discussieer mee en geef uw keuze aan in de poll!
Bij de beoordeling van de lijst is het wel goed in het achterhoofd te houden wat de bedoeling van de prijs precies is. Die is niet in eerste instantie bedoeld om de ergste kwakzalver aan te wijzen. Op de website van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) staat het reglement. Uit de inleiding daarbij:
Hoewel daadwerkelijk actieve kwakzalvers niet worden uitgesloten, is nadrukkelijk ook gedacht aan personen/instellingen die via publiciteit, geldstromen, opleidingen, wet- of regelgeving, mantelorganisaties, rechtspraak of anderszins de kwakzalverij hebben bevorderd zonder daarbij zelf vuile handen te maken. Het kan zijn dat de bekroonde activiteiten willens en wetens zijn ondernomen, maar ook naïeve of bona fide inspanningen die wellicht onbedoeld de kwakzalverij hebben bevorderd, kunnen in aanmerking komen. Goed bedoeld is dus geen excuus!
De genomineerden
- The Donders Institute bij de Radboud Universiteit Nijmegen
Vanwege een slecht proefschrift over acupunctuur. Zie ook Acupunctuurpromotie RU: niet meer dan placebo-effect volgens promotor Coenen - Jeanine Hennis-Plasschaert, minister van Defensie
Militair personeel blijkt opgezadeld met een gezondheidszorgverzekering waar ook alternatieve zorg in het basispakket zit. - Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD)
De organisatie laat alternatief werkende dierenartsen, verenigd in de Studiegroep Complementair werkende Dierenartsen, de vrije teugel. - André Rouvoet, voorzitter van VEKTIS
VEKTIS regelt de registratie van alternatieve zorgverleners, die is nodig om hun behandelingen voor vergoeding door de zorgverzekeraars in aanmerking te laten komen. De beoordeling is een farce volgens de VtdK.
- Huub Savelkoul, hoogleraar te Wageningen
Voor de tweede keer genomineerd, dit keer voor zijn medewerking aan een opleiding orthomoleculaire voedingsleer.
De redenen voor nominatie staan uitgebreider op de site van de VtdK.
Poll
Wat denkt de lezer van Kloptdatwel ervan? Daar zijn we uiteraard benieuwd naar. Geef uw commentaar in de reactiemogelijkheid hieronder en vul de poll in. Meteen stemmen als u uw mening al klaar hebt, maar wachten met stemmen kan natuurlijk ook om de overwegingen van andere commentatoren uw eerste oordeel mogelijk te laten beïnvloeden. De jury van de Meester Kackadorisprijs gaf in 2014 de prijs nog aan een andere kandidaat dan de winnaar van onze poll, maar vorig jaar kwam het oordeel overeen. Wie weet beïnvloed uw stem dit jaar stiekem ook weer de keuze van de winnaar!
This poll is no longer accepting votes
NB de poll sluit op vrijdag 30 september om 16.00 uur.
De lange tenen van Coen Vermeeren
Coen Vermeeren mocht weer eens in de media over ufo’s praten. Hij was vorige week te gast bij Radio Swammerdam, een wetenschapsprogramma op AmsterdamFM. Bijna een uur lang mocht hij oplepelen wat hij allemaal in zijn boekje UFO’s bestaan gewoon heeft opgeschreven en kwamen andere complottheorieën aan bod. En die vermaledijde skeptici ontbraken natuurlijk ook niet.
Ik hoorde eigenlijk niets in dat gesprek dat Rob Nanninga niet heeft weerlegd in zijn bespreking van het boek of in zijn eerdere stuk over de ufo-complottheorieën van Vermeeren. Enigszins interessant wordt het vanaf minuut 41 wanneer ook de kritiek op Vermeeren ter sprake komt, onder andere die van de Stichting Skepsis.
‘Opposition’
Hij begint al met te stellen dat Skepsis van mening zou zijn dat mensen niet in ufo’s, homeopathie of elfjes zouden mogen geloven als ze dat zelf willen. Of er boeken over schrijven of een openbaar debat over voeren. Waar haalt ie dat vandaan? Skepsis stelt zich alleen ten doel om betrouwbare informatie over die onderwerpen te geven, zo mogelijk gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Een debat kan best, als je maar de juiste voorwaarden daar voor schept. Of het een universiteit past om onderwerpen te programmeren in de setting die Vermeeren als directeur van Studium Generale daar voor al vaak gekozen heeft, waarbij pseudowetenschappers een kritiekloos podium krijgen, is waarover Skepsis duidelijk een andere visie heeft dan Vermeeren.
Vermeeren bazelt rustig verder over Skepsis: “maar ik vind het verdacht worden als dat soort mensen betaald op Google bovenaan willen komen staan, zodat iedereen die googelt op “ufo’s” of wat dan ook, dat ze dat dan meteen als waarheid willen programmeren.” (42:03). Over de Google Ads van Skepsis was Vermeeren ook al op zijn Facebook pagina gevallen: “Onderstaande BETAALDE (!) advertentie zegt genoeg: controlled en payed [sic] opposition!? Wie heeft daar belang bij vraag je je af…. Opletten dus !”
De opmerking die ik met het Facebook-account van Skepsis plaatste bij dit bericht, dat het hier niet ging om betaalde advertenties, maar om Google Ads die de Stichting Skepsis cadeau krijgt via het “Google Grants for Non-Profits”-programma werd gewist (archief, zie de opmerking helemaal onderaan). In ieder geval is wel duidelijk dat ze aardig goed werken 😉
De ‘Skepsis-brief’
We gaan verder met het interview. Vanaf 42:30 “je kunt toch gewoon met mij in debat? Nou ze hebben dus nog nooit met mij het debat aangegaan. Sterker nog, ze sturen gewoon een brief naar de universiteit van ‘wij vinden dat die meneer ontslagen moet worden.'” Dit verhaal van Vermeeren dat Skepsis aan de TU Delft een brief zou hebben geschreven waarin verzocht zou zijn om zijn ontslag heeft hij wel vaker verteld. Het is echter flauwekul. In juli 2010 heeft professor Frans Sluijter, toenmalig voorzitter van Skepsis, als privé-persoon en alumnus van de TU Delft een brief gestuurd aan de rector magnificus om zijn zorgen uit te spreken over de programmering van Studium Generale onder leiding van Vermeeren. Dit naar aanleiding van presentaties van de magneetmotor van Yildiz en de ufo-presentaties van Vermeeren zelf. Hij was overigens niet de enige die zijn zorgen uitsprak richting het bestuur van de universiteit, bleek uit het antwoord van de rector maanden later.
De brief van Sluijter staat nu op de website van Skepsis, zodat iedereen kan lezen dat daarin echt geen sprake is van een verzoek om het ontslag van Vermeeren. Misschien dat andere briefschrijvers zich zo hebben uitgelaten, maar Skepsis niet. Ook een opmerking over dit broodje aap met verwijzing naar de brief, mocht niet blijven staan op de Facebook-pagina van Vermeeren (archief). Sterker nog, het account van Skepsis is na deze twee verwijderde opmerkingen geblockt van die pagina. Je kunt je afvragen hoe Vermeeren het überhaupt voor zich ziet, een debat met Skepsis, als zelfs deze corrigerende opmerkingen die nog niet eens over de inhoud van zijn pseudowetenschappelijke betogen gaan, niet worden getolereerd.
Fouten gemaakt?
“Was er ook terechte kritiek tussen de kritieken?” vraag de interviewer van Radio Swammerdam (43:40). “Um, is er terechte kritiek? Ja kijk, luister, als je een boek schrijft over zo’n groot onderwerp. Waar je dus het moet doen met materiaal wat er is, dus heel veel niet. Ja, dan kun je ook fouten maken. Ik ben volgens mij niet op fouten betrapt.” Pardon? De enige uitgebreide serieuze inhoudelijke kritieken van zijn stukken staan op de website van Skepsis en die tonen met bronverwijzingen precies aan waar Vermeeren de fout ingaat, meestal door kritiekloos andere internetbronnen over te nemen. Op Kloptdatwel heb ik ook nog wel eens een keer laten zien waar Vermeeren zit te blunderen en reeds lang verklaarde ‘vreemde’ beelden van ruimtestations als bewijsmateriaal voor ufo’s aanziet.
Nog meer verdachts
Nog iets verder (45:10) vertelt Vermeeren dat hij wel verwantschap voelt met de homeopaten, die ook zo in het verdomhoekje worden gezet door Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Hij was blijkbaar uitgenodigd voor een homeopathisch congresje, de contacten verklaren ook waarom hij zelf homeopaat Lex Rutten een kritiekloos podium gaf bij Studium Generale. En dan vindt hij het ook nog verdacht dat die skeptische clubs niet hun websites volschrijven met kritiek op de verderfelijk praktijken van Big Pharma. Tsja, ten eerste moet ie dan toch echt wat beter kijken, want daar wordt best over geschreven in Skepter en daarnaast wordt die taak redelijk vervuld (kan altijd beter) door de de medische faculteiten, de Inspectie voor de gezondheidszorg, de Gezondheidsraad, de Commissie ter Beoordeling van Geneesmiddelen, het ministerie van VWS, de KNMG en andere beroepsorganisaties. Skepsis houdt zich voornamelijk bezig met die onderwerpen waar wetenschappers op hun gebruikelijke podia al geen aandacht meer aan besteden. Verhalen over ufo’s bijvoorbeeld.
Op skepsis.nl vind je hoe het zit
Maar ja, Vermeeren heeft bedacht waarom hij de kritiek van Skepsis niet serieus hoeft te nemen (47:15):
Eigenlijk zou je het zo moeten zeggen: kijk vooral op de website van de Stichting Skepsis om te weten hoe het wél zit. Want alles wat zij zeggen dat niet zo is, dat is waarschijnlijk wel zo. 180 graden omgedraaid.
Intussen mogen ze zich aan de TU Delft verheugen op een volgende discutabele lezing van Studium Generale: op 21 april krijgt Leendert Vriens van antistralingsclubje StopUMTS daar vrij baan voor Mobiele straling gevaarlijk?
Lek in samenzweringsuitlekformule
Dat een samenzwering sneller uitkomt doordat een betrokkene uit de school klapt of per ongeluk zijn mond voorbij praat als er meer samenzweerders op de hoogte zijn, ligt voor de hand. Maar kun je ook berekenen hoe lang dat ongeveer duurt als je het aantal betrokkenen weet? Dr. David Robert Grimes denkt dat je dat aardig kunt schatten. Hij publiceerde een artikel waarin hij een formule afleidt die bijvoorbeeld als uitkomst geeft dat als NASA de maanlanding zou hebben gefaket, dat dan met 95 procent zekerheid binnen vier jaar publiek bekend zou zijn geworden. Een wiskundig bewijs dat grootschalige complotten niet geheim kunnen blijven?
Dit resultaat ging aardig snel het internet over. Nu konden skeptici ook met wiskundige precisie complotdenkers alle hoeken van de kamer laten zien. In de Volkskrant haalde het resultaat van Grimes zelfs de tweede pagina van de krant. Inclusief afbeelding van de formule!
Grimes is van origine natuurkundige en werkt als kankeronderzoeker aan de universiteit van Oxford. Daarnaast schrijft hij veel populaire stukken over wetenschap (onder meer columns in The Guardian), die vaak over skeptische onderwerpen gaan, bijvoorbeeld de antivaccinatiebeweging en ontkenning van klimaatopwarming. In 2014 ontving hij voor zijn schrijverij de John Maddox Prize for Standing up for Science. Het onderwerp complottheorieën is hem dus niet vreemd en met zijn achtergrond is het begrijpelijk dat hij er wel een uitdaging in zag om het kwantificeerbaar te maken.
In zijn artikel On the Viability of Conspiratorial Beliefs, dat verscheen in Open Access tijdschrijft Plos One, doet Grimes uit de doeken hoe hij aan zijn formule komt. Hij kijkt alleen naar het uitkomen van samenzwering door lekken, bewust of per ongeluk. Externe factoren die een complot aan het licht kunnen brengen, neemt hij niet mee – de uitkomsten van het model zullen gemiddeld dan ook nog een te positief beeld laten zien (vanuit het gezichtspunt van de geheimhouders).
De aanname van Grimes is dat de kans dat iemand in een jaar tijd lekt behoorlijk klein is en dat verschillende lekken onafhankelijk van elkaar optreden. En één lek is eigenlijk ook wel voldoende voor het openbaar worden. Een aangewezen methode om dat soort zeldzame voorvallen aan te pakken is om uit te gaan van een Poissonverdeling. De kans op tenminste één lek tot tijd t wordt dan gegeven door de formule L(t)= 1-e^(-tφ) waarin φ het verwachte aantal lekken is in één tijdsperiode (bijvoorbeeld per jaar). Je ziet aan deze formule dat als je t maar laat oplopen de e-macht heel erg klein wordt en L naar 1 kruipt (‘het complot komt bijna zeker uit’).
Voor één samenzweerder is dat simpel en voor meer is het niet veel lastiger. Dan moet je alleen die waarde φ aanpassen. Als je uitgaat van N op gelijke wijze lekkende samenzweerders dan wordt de kans dat er geen één lekt in een jaar gegeven door (1-φ)N, en de kans dat er minstens één lek is door 1-(1-φ)^N en die waarde neem je nu als nieuwe φ op in de formule*. Grimes noemt (1-φ) voor het gemak nog even ψ en neemt in plaats van een vaste waarde N een tijdsafhankelijke functie daarvoor, N(t). De samenzweringsuitlekformule wordt dan:
Waarom Grimes het aantal samenzweerders in de tijd wil kunnen variëren met die functie N(t) is eigenlijk wel goed te begrijpen. Als een complot dat ooit op een moment is uitgevoerd lang geheim blijft, zullen er samenzweerders uitvallen door overlijden. De kans op uitkomen wordt dan vervolgens kleiner, want er zijn minder potentiële lekkers. Grimes geeft nog twee formules van hoe N in de tijd zou kunnen veranderen. Voor een complot dat voortdurend ‘bijgehouden’ moet worden (zoals bijvoorbeeld het verborgen houden van een eenvoudige kuur voor kanker), lijkt een benadering waarin je N(t) constant houdt een logischer keuze.
Leuk zo’n theoretisch afgeleide formule, maar doet ie het ook wel echt? Grimes kijkt daarvoor naar drie samenzweringen die uitgekomen zijn: de NSA-affaire (klokkenluider Edward Snowden onthulde dat het afluisteren en onderscheppen van berichtenverkeer veel verder gaat dan iedereen had vermoed), het Tuskegee-syfilisonderzoek (dat liep vanaf 1932, de besmette deelnemers kregen niet te horen dat ze syfilis hadden en ook geen medicijnen toen die beschikbaar kwamen met de ontdekking van antibiotica) en de affaire rondom het forensisch laboratorium van de FBI (willens en wetens werden talloze getuigenissen afgelegd op basis van onbetrouwbare onderzoeksmethoden).
Op basis van de (min of meer) bekende tijd dat deze zaken verborgen bleven en verschillende schattingen voor het aantallen betrokkenen, komt Grimes tot een conservatieve schatting voor de kans dat een samenzweerder lekt. In zijn berekeningen is Grimes er bij deze voorbeelden van uitgegaan dat ze uitkwamen als de kans daarop groter of gelijk aan 50 procent was. Als je uitgaat van de gunstigste schatting voor de geheimhouding kom je volgens Grimes uit op een 0,0005 procent lekkans per jaar per samenzweerder.
Er is veel aan te merken op deze benadering en Grimes geeft zelf in het Discussion gedeelte van het artikel een hoop mitsen en maren aan. Zijn schattingen om het model te ijken en een redelijke waarde voor p te vinden zijn grof, maar dat maakt niet zoveel uit voor zijn belangrijkste conclusie dat omvangrijke samenzweringen altijd uitkomen. Hij concludeert op basis hiervan dat het bij vermeende samenzweringen als dat de klimaatopwarming een omvangrijk bedrog zou zijn van wetenschappers en dat de maanlanding een hoax is geweest, het onmogelijk is dat ze zo lang verborgen hadden kunnen blijven. En dus dat er geen sprake kan zijn van samenzweringen in die zaken.
De vraag is natuurlijk of dit model niet te veel toegespitst is op de drie voorbeelden die Grimes heeft uitgekozen. De waarden die Grimes daaruit afleidt verschillen nogal, en wat zouden de uitkomsten zijn als hij andere voorbeelden had genomen? En daarbij moet je bedenken dat het hier gaat om samenzweringen die zijn uitgekomen. Zijn die wel representatief voor alle samenzweringen? Ook voor die juist (nog) niet zijn geopenbaard.
Op Twitter merkte een aantal scherpe geesten op dat er toch ook iets fundamenteels mis moest zijn met Grimes’ benadering. De meest in het oog springende aanwijzing hiervoor is grafiek 1:
Hierin zien we de drie verschillende scenario’s die Grimes in overweging neemt voor verloop van het aantal samenzweerders. De blauwe lijn is het scenario waar het aantal samenzweerders gelijk blijft, de roze stippellijn de situatie voor de gebeurtenis die geheim wordt gehouden door een groepje dat langzaam uitsterft door ouderdom, en de oranje stippellijn waarin het aantal samenzweerders elke zoveel jaar halveert. Telkens uitgaande van een startpopulatie van N=5000 en een lekkans van 0,0005 procent.
Deze grafiek zou de cumulatieve kans moeten weergeven dat het complot uitlekt. Maar een cumulatieve kans kan nooit gaan afnemen in de loop van de tijd, zoals bij de laatste twee scenario’s wel gebeurt! In de commentaren op Plos One bij het artikel vergelijkt iemand het treffend met een overlevingsgrafiek (dan moet je deze grafiek net verticaal omkieperen, naar de waarde 1-L kijken), waar geen stijging in kan voorkomen; dat zou er immers op duiden dat overledenen weer uit de dood opstaan (of in het geval van samenzweringen dat ze na openbaring weer geheim worden). Ik dacht dat Grimes misschien nog een slordigheidje had begaan bij het maken van deze grafiek (formule verwisseld ofzo), maar toen ik narekende bleek dat niet het geval te zijn – de formule is inderdaad dalend vanaf een bepaald tijdstip in de twee laatste scenario’s en dus heeft Grimes een probleem.
Dit ging waarschijnlijk mis omdat Grimes de formules voor het verloop van het aantal samenzweerders zomaar substitueerde in de formule die volgt uit de aanname dat het lekken Poisson verdeeld is. Die cumulatieve kansformule is echter afgeleid van de feitelijke kansverdeling en komt alleen op deze vorm uit als die factor in de exponent een constante is. Het vergt wat ver om dat hier helemaal in detail te laten zien, maar het komt er dus op neer dat Grimes de functie van het aantal samenzweerders in de tijd op een verkeerd niveau heeft ingevuld en daardoor verliest de door hem gevonden formule de relatie met het probleem dat die moet beschrijven. Als je het wel goed doet, komt die formule er waarschijnlijk ook stukken ingewikkelder uit te zien, maar ik heb dat niet uitgewerkt. Gelukkig voor Grimes lijkt het wel goed te gaan voor de gevallen waarin het aantal samenzweerders in de tijd gelijk blijft en dat zijn net de voorbeelden die hij verder uitwerkt.
Martin Robbins schreef hier wel een bijzonder kritisch stuk over: The maths of the paper disproving conspiracy theories don’t add up, waarin hij dit ook als een enorme blunder van de peer review bij Plos One benoemt. Er worden ook nogal wat mensen bedankt in het artikel die meegekeken hebben, en die hebben de fout dus ook niet opgemerkt. Robbins vindt het frustrerend dat dit artikel door skeptische organisaties en blogs als welkom resultaat is binnengehaald, vrolijk rondgetwitterd en anderszins verspreid:
It’s frustrating because a paper that lashes out against the idea that scientists might be engaged in covering up bad research turns out to be an example of bad research that slipped through peer review.
Robbins besluit gelukkig wat luchtiger:
Which leaves perhaps the biggest question of all: was this really just a bad paper, or was there some deeper purpose behind it? Is Doctor Grimes engaged in some kind of charade, running interference on behalf of a master or masters unknown? Is he still the real Grimes, or has he been replaced by a foppish-haired lizard impersonator? The truth is out there…
Het is ook een verwijzing naar de slotzin van Grimes’ artikel:
This work did not require specific funding, from nebulous clandestine cabals or otherwise.
In de commentaren op Plos One heeft Grimes zijn fout inmiddels ook al wel voorzichtig toegegeven. Hij is net op vakantie gegaan, dus ik neem aan dat een uitgebreidere reactie nog even op zich zal laten wachten.
* Toegevoegd (20:50 uur): hier gaat ‘t al mis, als N een constante is zou de correcte formule L(t)= 1-e^(-tNφ) worden. Grimes berekeningen kloppen ongeveer nog wel, maar dat komt alleen om dat bij deze hele lage lekkans p =0,0005 procent Np en (1-(1-p))^N elkaar niet veel ontlopen in de drie voorbeelden die Grimes analyseert. Bij de toepassing op de vermeende complotten waar hij uitgaat van honderdduizenden betrokkenen (bij die kuur voor kanker hanteert Grimes 714.000 – alle medewerkers van de acht grootste farmaceuten samen), zou de correcte formule nog veel eerder lekken voorspellen dan de formule van Grimes al doet.
Update 2 maart 2016: Plos One heeft inmiddels een correctie geplaatst van Grimes.