Kloptdatwel?

Skepsis

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling

by 42 Comments

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling 1Op de website StopUMTS! staat een artikel met de alarmerende titel Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij 2018 – Incompetentie en/of bedrog? Het is geschreven naar aanleiding van een bezoek aan de Gezondheidsbeurs in Utrecht (1 t/m 4 februari 2018), waar Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij met een gezamenlijke stand aanwezig waren. De auteur, Leendert Vriens, heeft een aantal punten van kritiek op de ter plekke uitgedeelde folder ‘Straling – Wat moet ik daarmee’.

Ik heb zelf een dag op de stand van Skepsis gestaan, en o.a. deze folder uitgedeeld. Omdat ik het niet leuk vind om indirect van incompetentie en/of bedrog beticht te worden (weliswaar met een vraagteken, maar toch) heb ik de behoefte om een persoonlijke reactie te geven.

Ik heb zelf geen moeite met de genoemde folder. (Voor de duidelijkheid: deze gaat uitsluitend over elektromagnetische straling van telefoons e.d. De mogelijke invloed van magneetvelden, waar de Gezondheidsraad onlangs een advies over uitbracht, is een ander onderwerp).
De tekst van de Skepsis folder is af en toe kort door de bocht, maar als je in elke zin alle wetenschappelijke nuances moet weergeven, wordt zo’n tekst onleesbaar. Het is wel zo dat sommige formuleringen aanleiding tot misverstand kunnen geven. De heer Vriens geeft de volgende citaten uit de folder (voor de goede orde: er zijn er nog meer waar hij kritiek op heeft, maar ik beperk mij hier tot deze twee):

Het menselijk lichaam is ingewikkeld, en het is natuurlijk denkbaar dat het gevoelig is voor
andere effecten van niet-ioniserende straling dan alleen warmte-effecten.
Die zijn echter nooit gevonden, hoewel er hard naar gezocht is (…)

 

Op grond van het weinige onderzoek dat er is, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie
in 2011 GSM-straling in de op een na laagste risicoklasse geplaatst (…).

In reactie hierop verwijst de heer Vriens naar https://www.emf-portal.org/en/topics, een website van de universiteit Aken waar veel wetenschappelijke publicaties over dit onderwerp te vinden zijn, en concludeert: Een grotere tegenstelling is bijna niet mogelijk, bijna 9100 publicaties over biologische effecten van niet-ioniserende straling en Skepsis c.s. durven te beweren dat dergelijke effecten nooit gevonden zijn.

Wat moet je hier nu van denken? Het is inderdaad duidelijk dat er een groot aantal studies op dit gebied gedaan is, maar het aantal studies zegt op zich niet zoveel. Het gaat om de resultaten van die studies. Wordt daarin het bestaan van de genoemde gezondheidseffecten bevestigd, of juist ontkracht?

Om hier een indruk van te krijgen heb ik een klein onderzoekje gedaan. Ik ben geen natuurkundige (ik heb sociale wetenschappen gestudeerd) maar voel mij wel in staat om in een wetenschappelijke discussie mijn eigen mening te bepalen. Ik heb daarom wat rondgekeken op de genoemde website. Deze biedt o.a. de mogelijkheid om de databank met wetenschappelijke publicaties hierover te doorzoeken. Hierbij worden de volgende soorten onderzoeken onderscheiden, waarvan ik er willekeurig een klein aantal bekeken heb (aantallen d.d. 23-2-18):

# in database # door mij bekeken
Mobile communications
a. Population studies 267 1
b. Experimental studies 1163 3
50/60 Hz
c. Population studies 468 1
d. Experimental studies (magnetic fields) 1572 3
e. Experimental studies (electric fields) 302 1
Children and young animals
f. Population studies 258 1
g. Experimental studies 532 1
Static fields
h. Experimental studies (magnetic fields) 1357 –
i. Experimental studies (electric fields) 125 –

(Van de onderzoeken in categorieën h en i worden geen samenvattingen gegeven. Deze heb ik buiten beschouwing gelaten.)

Voor de duidelijkheid: ik heb gewoon wat titels genomen die mij inhoudelijk interessant leken, zonder van tevoren naar de conclusies te kijken. (Dit is dus geen ‘cherrypicking’). De door mij bekeken onderzoeken laten zich als volgt samenvatten:

• Effect van straling gevonden: 3 publicaties
• Onduidelijk (mogelijk effect van straling gevonden): 3 publicaties
• Geen effect van straling gevonden: 5 publicaties

Het is voor mij ondoenlijk om een substantieel aantal van de genoemde studies te bestuderen. Toch wil ik mijn mening kunnen bepalen. Ik heb de volgende overwegingen:

In een aantal studies (lang niet alle) worden bepaalde verbanden geconstateerd tussen straling en gezondheidsverschijnselen. Omdat het vaak om statistische verbanden gaat (met bijbehorende kans op vals positieve resultaten) is het belangrijk dat dat soort resultaten herhaald kan worden in later onderzoek. Ik krijg daar tot nu toe geen overtuigende signalen over.
Verder blijft het volstrekt onduidelijk via welk mechanisme de straling die verbanden zou veroorzaken (‘hoe werkt dat dan?’ Bij een duidelijk verband zou je bijvoorbeeld ook dosis-gerelateerde effecten verwachten). Dat vind ik niet zo overtuigend.

Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat je op basis van mijn piepkleine steekproef geen algemene conclusies kan trekken. Anderzijds is het ook niet zo dat door deze onderzoeken bij mij allerlei alarmbellen gaan rinkelen. De meeste wetenschappers die zich in alle afzonderlijke studies verdiept hebben, komen eveneens tot de conclusie dat het beeld helemaal niet zo duidelijk is. Met name ook wetenschappers van onafhankelijke instellingen als de Gezondheidsraad of de Britse organisatie Sense about Science (zie de links aan het eind van dit stukje).

Als laatste een citaat uit de brochure Making sense of Radiation van de genoemde Britse organisatie:

The fact that research is carried out on a precautionary basis to establish whether risks exist, has been presented by some commentators as evidence of danger.

Oftewel: dat onderzocht wordt of er iets aan de hand is, betekent niet automatisch dat er iets aan de hand is.

Niemand weet natuurlijk wat er in de toekomst hierover allemaal nog ontdekt zal worden. Ook degenen die zich nu ongerust maken, niet. Ik hou het voorlopig toch maar op de ‘officiële’ wetenschappelijke consensus dat er vooralsnog weinig reden tot ongerustheid is. Met alle respect, mijnheer Vriens.

Links

Gezondheidsraad

Sense about Science

Stralingsfolder uitgedeeld op de Gezondheidsbeurs

Voordeelactie Skepsis

by 2 Comments

De nieuwe Skepter is net uitgekomen. Een extra dik nummer, weer boordevol interessante artikelen. Een abonnement op Skepter is al niet heel duur (23 euro per jaar), maar wie nu abonnee of donateur wordt voor 2017 doet helemaal goede zaken: niet alleen krijg je de vier nummers die in 2017 gaan uitkomen, maar ook dit laatste nummer van 2016!

Aanmelden als abonnee of donateur

Inhoud Skepter 29.4

cover-skepter294-550x778

Is er vooruitgang in de filosofie?

by 47 Comments

Is er vooruitgang in de filosofie? 2
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Die al vaak gestelde vraag kwam bij mij op toen ik las dat er op woensdag 29 januari 2014 (vanavond) in het Amsterdamse Felix Meritis een Nationaal Religiedebat wordt georganiseerd waar twee atheïsten in discussie gaan met twee christenen. Er drong zich ook een sterk sentiment du déjà vu bij mij op, want precies vijftig jaar geleden in 1964 vond er in het kader van het Studium Generale te Groningen een groot debat plaats tussen studentenpastor Krop en vrijdenker Anton Constandse. Ik was 17, eerstejaars student, en ten prooi aan zware geloofstwijfel na een streng katholieke opvoeding. Voor het eind van mijn eerste studiejaar was ik atheïst mede als gevolg van die avond.

Ook in Felix Meritis zal het weer gaan over godsbewijzen en kerkvader Augustinus lijkt onverminderd actueel. Onze door mij zeer gewaardeerde nationale atheïst Herman Philipse gaat, gesecondeerd door de Vlaamse filosoof Boudry, in debat met Stefan Paas, professor aan de Theologische Universiteit Kampen en filosoof Rik Peels. Philipse schreef twee mooie boeken tegen het godsgeloof en de beide christenen deden recent God bewijzen het licht zien.
In een voorproefje bij Knevel & Van den Brink kruisten Philipse en Paas de degens reeds en dat liet zien in welke richting het debat zal gaan. Net als vijftig jaar geleden betoogde de christen dat het kosmologisch argument (iemand moet het heelal toch geschapen hebben) nog steeds opgeld doet en het antwoord van de atheïst is ook onveranderd: het feit dat wij iets niet weten kan rustig erkend worden en de invulling van dat vacuüm met een figuur waarvan niets te merken is, dat helpt ons niet verder. De theoloog beweerde ook dat geloven je gelukkiger en gezonder maakt, maar zelfs als dat waar zou zijn, dan kan dat nooit een ondersteuning voor een godsgeloof zijn. Net zo min als dat het lijden in deze wereld strijdig is met het bestaan van een god. Paas kan zich voorstellen dat iemand zijn geloof verliest na confrontatie met menselijk leed, maar de logica ervan ontbreekt.

Het debat is een initiatief van de Theologische Universiteit Kampen en krijgt steun van De Groene, EO, Ref. Dagblad en Ned. Dagblad. Het zal vast een geanimeerde avond worden, want theologiseren blijft zelfs bij afvalligen als ondergetekende een favoriete liefhebberij. Intussen rijst de vraag hoeveel gelovigen er in de gelederen van de Stichting Skepsis te vinden zijn. Het is nooit onderzocht, maar ik maak mij sterk dat dat percentage wel eens onder vijf zou kunnen liggen.
In haar beginjaren tolereerde men de antroposoof Hugo Verbrugh in de Skepter en hij schreef daar o.a. over reïncarnatie en noemde zich graag ‘antroposoof, actief in de stichting Skepsis’.  Ik vond toen al dat hij te veel ruimte kreeg, maar heb nu tevergeefs gezocht naar een godsgelovige, die zich profileert als ‘christen, actief in de skeptische beweging’. En dat brengt ons op de vraag of dat eigenlijk wel kan: zijn er, zoals evolutiebioloog Stephen Jay Gould betoogde, twee gescheiden werkelijkheden, die elkaar niet bijten: de ‘non overlapping magisteria’ (NOMA) of moeten alle claims op uitspraken over de werkelijkheid op dezelfde wijze empirisch en logisch beoordeeld worden? In dat laatste geval zie ik weinig hoop voor gelovigen binnen Skepsis. Maar misschien vergis ik mij en komt zich straks een witte raaf melden. Ik blijf benieuwd naar zijn argumenten.

De vraag naar de psychische gezondheid van iemand die rotsvast gelooft en die in dat opzicht vergelijkbaar lijkt met een persoon met een zogenaamde monosymptomatische waan, is weer een geheel andere. De legendarische psychiater Ladee meende dat een monosymptomatische waan bij iemand die verder geen symptomen vertoont niet tot de diagnose psychose mag leiden. Anders zouden CPN-leden en aanhangers van erkende godsdiensten als psychotisch moeten worden betiteld en dat ging hem te ver. Maar emeritus hoogleraar psychiatrie Hengeveld is het met Ladee niet op voorhand eens. Hij betoogde dat het niet (alleen) de inhoud is, die bepaalt of iets een waan is, maar de intensiteit, de invloed ervan op het leven, de irrationaliteit, de hardnekkigheid, de emotionele lading ervan, etc. evenzeer. Ook als je vrouw echt vreemd gaat kun je nog een jaloersheidswaan hebben, zo had hij van zijn leermeester Piet Kuiper geleerd. En er zijn genoeg psychotische stoornissen, die zich monosymptomatisch uiten, zoals de moeilijk te genezen parasietenwaan. Hier eindig ik mijn overpeinzingen, want ik dreig te belanden in de vraag of er vooruitgang is in de psychotherapie en haast me mij op dat dossier incompetent te verklaren.

NB Het debat in Felix Meritis zal vanavond, deo volente,  via een livestream op de site van de EO gevolgd kunnen worden [redactie]

 

‘Chelatietherapie is onwerkzaam en nog gevaarlijk ook’

by 12 Comments

'Chelatietherapie is onwerkzaam en nog gevaarlijk ook' 3
Chelatie therapie in actie (nationalezorggids.nl)

Jan Willem Nienhuys van de Stichting Skepsis schrijft in het Skepsis blog dat chelatie-arts Van der Schaar is veroordeeld door de Medische Tuchtrechter, hij moet zijn praktijk sluiten. Hij had een nietsvermoedende patiënt meer dan 10.000 euro laten betalen voor een onwerkzame behandeling tegen aderverkalking. Na 59 sessies met infusen moest de patiënt met spoed naar het ziekenhuis. De gedupeerde bracht de chelatiearts met steun van de Vereniging tegen de Kwakzalverij voor de medische tuchtrechter.

Het Eindhovens Dagblad berichtte er over op 7 juni. De chelatie-arts is verontwaardigd over zijn veroordeling en heeft aangekondigd in beroep te gaan. Het Eindhovens Dagblad schrijft: ‘Tot die tijd kan zijn praktijk, waar hij met zijn medisch team maandelijks circa 250 mensen uit de hele wereld behandelt, open blijven’.

Jan Willem heeft gisteren een stuk in het Eindhovens Dagblad gepubliceerd. Daarin legt hij uit dat niet één of twee tevreden patiënten bepalen of een therapie effect heeft, maar dat alleen medisch-wetenschappelijk onderzoek daarover uitspraken kan doen:

‘Je moet groepen mensen met en zonder behandeling met elkaar vergelijken. In de periode 1983-1985 kwamen artsenorganisaties wereldwijd op basis van zulk onderzoek tot de conclusie dat chelatietherapie onwerkzaam was, en nog gevaarlijk ook. Daarna is chelatietherapie met behulp van nog enkele honderden proefpersonen grondig onderzocht, en de conclusie is niet veranderd’.

Chelatietherapie is een onwerkzame alternatieve behandeling tegen aderverkalking. Sommigen passen het ook toe tegen autisme. De chelatie-middelen worden per infuus ingebracht. Er is wel een werkzame toepassing, namelijk om bepaalde gevaarlijke chemische stoffen uit het lichaam te verwijderen. Lees er meer over in de encyclopedie van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.

Van der Schaar is een soort chelatie-autoriteit. Tot in India wordt zijn wijsheid aangehaald.

Wat je niet ziet, bestaat niet…

by 3 Comments

Wat je niet ziet, bestaat niet... 4
Ga daar maar eens een lampje vervangen…

Ik zou beter moeten weten. Ik ken mezelf onderhand toch wel een beetje, zou je zeggen.

Het is eigenlijk gewoon geen goed idee om in je eentje horrorfilms te gaan kijken als je net bent verhuisd naar een huis met een donkere gang en een kelder die niet zou misstaan in, naja, in een horrorfilm. Ook niet op een luie zaterdagavond als je werkelijk niets beters kunt verzinnen. En al helemaal niet zo’n film waarin je eigenlijk niets ziet en je net iets te rijke fantasie vervolgens de rest doet. Dus ja, als ik dan besluit om The Grudge te gaan kijken in mijn eentje dan weet ik eigenlijk best van tevoren wat er kan gebeuren.

Ik vind horrorfilms geweldig. Ik kan er letterlijk uren naar kijken. Vooral naar die met zombies en andere monsters en heel veel special effects. Die zijn namelijk overzichtelijk en volgens doorgaans dezelfde conventies:

1: Voor bloed en ingewanden geldt nooit “less is more”.

2. Er is altijd minimaal één idioot die de donkere kelder/het spookhuis/het bos inloopt of de mysterieuze vloek drie keer achterstevoren opzegt. Doorgaans leren de volgende drie idioten niet van dat voorbeeld.

3. Er zijn meestal wel een held en heldin en als die er allebei zijn, dan krijgen ze elkaar, ook als ze het zombieprobleem niet hebben opgelost. In dat geval maken ze er samen het beste van in een post-apocalyptische wereld en leven ze nog lang en eigenaardig.

Dat soort films vind ik zelden eng. De meeste ervan nemen zichzelf ook niet te serieus en zijn doorspekt met de nodige humor. Er gebeuren de meest gruwelijke dingen in zo’n film en toch ziet het er niet realistisch uit. De ledematen vliegen links en rechts door de lucht en geamuseerd graai ik nog eens naar de tortillachips. Rode salsa erbij? Ja, lekker. Doe ook nog maar een cola.

Maar die films waar je de hele tijd bijna niets ziet, daar kan ik eigenlijk beter niet naar kijken. Ja, er zijn ook idioten die de kelder (of in het geval van The Grudge de zolder, die ik gelukkig níet heb) in lopen, maar je ziet eigenlijk niet wat er met ze gebeurt. Één flits van een wit gezicht of een vage schim en mensen zijn verdwenen. Niks bloed, ingewanden of grommende monsters. Als je er over nadenkt klinkt het eigenlijk heel saai. Toch heb ik de laatste paar dagen mijn stroomrekening leuk omhooggejaagd, want waar ik normaal rustig door mijn donkere gang met zombiekelder naar de wc wandel ‘s nachts gaat nu het licht aan. Gewoon voor de zekerheid. En douchen is wat ingewikkelder, want dat doe ik het liefst met wijdopen ogen tot het enge weer uit mijn systeem is.

Een enge film waar niets in beeld gebeurt is enger omdat je fantasie het werk doet. Je fantasie put uit je eigen angsten en ideeën waardoor dat effectiever is dan wat een filmmaker zelf kan verzinnen. En blijkbaar zijn we er heel goed in om van het onbekende iets engs te maken, gezien alle vampieren, draken, weerwolven en ander mythisch gespuis dat er in de loop van de eeuwen allemaal heeft rondgewaard in ons bewustzijn. Geloven in monsters lijkt best diep geworteld te zijn in ons brein.

Op zich is dat waarschijnlijk ook geen slecht plan. Ik ben geen evolutiebioloog, maar ik kan me best voorstellen dat mensen die bij onbekende geluiden vlak buiten de grot bang waren voor monsters betere overlevingskansen hadden boven de mensen die dachten dat er buiten iemand met koekjes klaarstond. Als beschermingsmechanisme lijkt een beetje angst voor het onbekende me dan ook erg goed werken.

Toch kan het ook behoorlijk verkeerd uitpakken. Als je alles wat je niet kunt verklaren gaat interpreteren als een dreiging door iets of iemand die kwaad in de zin heeft wordt het leven eng. Oogst mislukt? Werk van een heks. Kind ziek? Werk van een heks. Koe dood? Werk van een heks. Er zijn tijden geweest dat het er niet veel hoefde te gebeuren voor mensen gingen denken aan hekserij, duivelbezetting of zwarte magie, hetgeen meestal niet goed afliep voor degene die beschuldigd werd. Maar goed dat er uiteindelijk toch mensen bleken te zijn die niet bang waren voor het onbekende, maar juist op zoek gingen naar een verklaring zonder monsters. Waardoor we uiteindelijk uitkwamen op gewasbescherming, vaccinatie en medicijnen die de problemen toch een stuk beter oplosten dan de pijnbank en de brandstapel.

Inmiddels weten we beter in dit tijdperk met wetenschap en rationaliteit. Tenminste, dat zou je denken. Toch zijn er nog genoeg mensen die omineus krakende deuren aanzien voor spoken, psychoses voor duivels en dikke pech voor zwarte magie. En omdat brandstapels niet meer mogen loopt dat meestal wel goed af, maar helaas toch niet altijdzoals maar weer eens bleek bij deze mislukte duivelsuitdrijving.

Een beetje angst voor het onbekende is goed. Het beschermt je voor gevaar en laat je gewaar worden van mogelijke risico’s. Een beetje skepsis is echter net zo belangrijk. Het getik op je ruit is een tak, de rare schaduw op de muur is de kapstok en er zijn meer dan genoeg mensen die op vrijdag de dertiende onder een ladder doorlopen en nog lang en gelukkig leven. Wat je niet ziet bestaat niet en ik heb nog nooit iets gezien dat ik niet kon verklaren zonder het bovennatuurlijke. Van monsters en spoken op zolder is nog nooit iemand blijer geworden.

Natuurlijk moet ik na dit hele betoog wel mijn eigen verhaal gaan waarmaken. Dus: vanaf nu loop ik weer onverstoord en skeptisch door mijn donkere gang langs de zombiekelder naar de keuken. En elke keer is het weer een beetje minder eng.