Kloptdatwel?

magneet

Ontwikkelingen rond magneetmotor van Yildiz

by 67 Comments

In 2009 en 2010 demonstreerde de Turkse uitvinder Muammer Yildiz zijn magneetmotor op de Technische Universiteiten van Eindhoven en Delft. Dat veroorzaakte nogal wat rumoer: waarom zouden deze universiteiten aandacht schenken aan de zoveelste knutselaar die meent een perpetuum mobile te hebben gebouwd? Op het Skepsis-blog schreef Martin Bier er een uitgebreid artikel over naar aanleiding van de demonstratie aan de TU Delft. Daarna was het een tijdlang rustig.

Maar op websites die zich bezig houden met alternatieve nieuwe vormen van energiewinning als koude kernfusie, nulpuntsenergie en dit soort magneetmotoren was af en toe iets te lezen over een aanstaande proef aan een Europese universiteit. Een serieuze test dit keer, waarin de motor  30 dagen continu zou gaan draaien. Er blijven ook Nederlandse connecties met het verhaal van Yildiz’ magneetmotor. Assistant professor Jorge Duarte aan de TU/e doet pogingen een theoretisch model voor de werking van de motor te geven en ontwerper/wetenschapper/kunstenaar Ward van der Houwen is bezig met het maken van een documentaire. Wat is hun motivatie om zich bezig te houden met iets dat door de meeste natuurkundigen meteen afgedaan wordt als onmogelijk? Vandaag eerst over die documentaire die gemaakt wordt. Een korte teaser staat inmiddels al twee maanden op Internet, Van der Houwen op bezoek bij Yildiz:

Techniek en controverse
Van der Houwen presenteert zich op zijn website als ontwerper, wetenschapper & kunstenaar. Ik sprak hem over zijn motivatie om aan de documentaire mee te werken en probeerde natuurlijk uit te vinden hoe hij er echt over denkt. Hij is vooral bezig met de rol van techniek in de maatschappij en probeert via allerlei activiteiten het publiek te laten zien hoe mooi techniek kan zijn. Tot nu toe is hij vooral bekend van zijn producten die een medische toepassing hebben, maar vaak wel met een apart verhaal eraan verbonden. Het spannendste is het om onverwachte combinaties van mensen met verschillende achtergronden te vormen, waaruit heel verrassende nieuwe technische toepassingen komen. Maar het is beter om zijn website te bekijken om een indruk te krijgen hoe hij over techniek denkt (dit filmpje bijvoorbeeld).
Van der Houwen vertelde dat hij al een tijdje geïnteresseerd was in al die websites waarover gesproken wordt over free energy, cold fusion en dat soort zaken, die zich een beetje buiten het blikveld van de gevestigde wetenschap ophouden. Het is niet meteen duidelijk dat het alleen maar onzin is, maar wel opvallend is dat er weinig interactie is tussen ‘serieuze wetenschappers’ en deze ‘alternatievelingen’. Ze maken soms wel technisch fascinerende apparaten, zoals die motor van Yildiz. En het enthousiasme waarmee veel mensen er mee bezig zijn is natuurlijk mooi om te zien voor iemand die techniek als zodanig graag onder de aandacht brengt.
Van der Houwen valt het wel op dat er heel heftig gereageerd wordt op iedere belangstelling van wetenschappers voor  zoiets als Yildiz’ motor, als die wat anders inhoudt dan een resolute afwijzing (omdat het immers niet kán volgens de thermodynamica wetten). Dat ervaart hij zelf ook en hij heeft veel meer dan bij andere projecten het gevoel dat hij heel voorzichtig moet optreden. De motor zelf is natuurlijk al een interessante puzzel, maar ook die controverse over dit technisch vernuftig apparaat, hoax of niet, vindt hij interessant genoeg om er zich mee bezig te houden; in de rol van neutrale ‘host’ of presentator van de documentaire. Hij raakte erbij betrokken na de aankondiging begin dit jaar dat er een test van 30 dagen aan een vooraanstaande Europese universiteit zou plaatsvinden.

Een inkijkje in het binnenwerk van de motor
Een inkijkje in het binnenwerk van de motor

Doorbraak of hoax?
Maar hoe zit het nu met die motor van Yildiz? Van der Houwen weet niet hoe het apparaat werkt. Hij heeft het gezien en geconstateerd dat er geen spoelen in de bewegende rotor zitten en ook niet in de ringen daar direct om heen. Ook zijn er geen aansluitpunten voor stroomtoevoer naar die onderdelen en de motor wordt niet merkbaar warm als die draait. Dus blijft het vooralsnog voor hem een raadsel hoe de aandrijving plaatsvindt. Maar ook hij heeft natuurlijk de essentiële onderdelen niet mogen onderzoeken.
Wel is duidelijk dat Yildiz en mensen rondom hem in Turkije niet zo goed weten hoe het normaal gesproken in zijn werk gaat met patenten. Het cultuurverschil van de Turken en ‘wij’ uit het Westen vormt een boeiend element in het verhaal. De communicatie verloopt bijvoorbeeld niet zo gemakkelijk. Yildiz is vaak lastig te volgen, omdat hij zelf geen Engels spreekt en niet altijd standaardtermen voor natuurkundige zaken gebruikt. Van der Houwen was het, geloof ik wel wel eens met de drie mogelijke scenario’s die ik hem voorlegde over wat er nu aan de hand kan zijn:

1) het apparaat werkt echt zoals Yildiz beweert en er moeten wat natuurkundige theorieën op de schop;

2) het is een technisch bijzonder knap in elkaar gezette hoax én

a) Yildiz is een slimme oplichter, van begin af aan op groot geld uit en gokt op een grote investeerder;

b) of het is een uit de hand gelopen hobby/grap waar Yildiz zich niet meer zo goed uit kan praten  zonder gezichtsverlies (en mogelijk boze investeerders).

Waar en wanneer precies die test aan de universiteit zou gaan plaatsvinden bleef onduidelijk, totdat deze week het bericht kwam dat het helemaal niet doorgaat! Van der Houwen weet niet om welke universiteit het zou gaan en óf er wel echt gesprekken waren. Yildiz en de mensen om hem heen zijn uiterst terughoudend in het verschaffen van informatie daarover. Het kan natuurlijk goed onderdeel uitmaken van de totale maskerade als we uitgaan van oplichting. Mij komt optie 2b nog zeer wel mogelijk voor; het heeft er nog niet zo de schijn van dat Yildiz op enorme geldbedragen uit is. Daarvoor betracht hij iets te veel geduld in mijn ogen, maar misschien onderschat ik hem. Intussen zullen wel een aantal mensen uit Yildiz’ omgeving geld geïnvesteerd hebben en de vraag is of hij nog wel met goed fatsoen terug kan uit de fuik waar hij mogelijk in is gezwommen. Dat is een niet zo ongebruikelijk scenario voor uitvindingen die zo  revolutionair claimen te zijn, dat je op grond van de huidige kennis moet vaststellen dat het ‘niet kan’.

Yildez bij zijn uitvinding
Yildiz bij zijn uitvinding

Een serieuze test?
In plaats van de uitgebreide test op een universiteit gaat Yildiz nu op een expo in Geneve (10-14 april) zijn motor vier dagen continu laten draaien om de sceptici te overtuigen. Dat kan alleen niet zomaar in de expo hal, omdat die ‘s nachts afgesloten wordt vanwege veiligheidsredenen. Daarom zal Yildiz zijn opstelling op een trailer installeren, telkens voor sluitingstijd naar buiten rijden en op de parkeerplaats stallen. Alles vastgelegd door een webcam die continu zal aanstaan. Het zal lastig zijn om met die test echt te overtuigen; teveel is daarvoor gecontroleerd door Yildiz.
Met Van der Houwen heb ik het nog gehad over een test die begeleid zou worden door Skepsis of andere skeptische organisaties. Op zich zou dat niet zo’n gek idee zijn. Een goede test zou meteen veel duidelijkheid kunnen geven, wat in bijna ieders voordeel is. Behalve dan misschien voor Yildiz als het in feite om een hoax gaat. De bal ligt daarom, denk ik,  in eerste instantie toch bij Yildiz. Maar misschien staat hij wel open voor suggesties om een wat overtuigender demonstratie te geven dan we tot nu toe gezien hebben. In de eerste plaats moet die lang genoeg duren om uit te sluiten dat er een batterij in het apparaat verborgen is en als tweede zou ik graag die herrie makende ventilator vervangen zien door een dynamo met daaraan een simpel meetinstrument. Misschien hebben de lezers nog wel meer goede suggesties.

Het verhaal vertoont veel parallellen met de kwestie rond de Nederlandse uitvinder Jan Sloot, die eind jaren ’90 van de vorige eeuw, claimde op een geheugenchip van 64 Kb meerdere DVD’s te kunnen zetten door een nieuwe vorm van compressie. Wiskundig gezien is de zaak klip en klaar, dat is onmogelijk. Toch wist Sloot met een werkend prototype zoveel indruk te maken op mensen als Roel Pieper dat er miljoenen guldens ingestoken werden. Net toen het product eindelijk in een patent zou moeten worden beschreven, overleed Sloot aan een hartstilstand. Nooit werd zijn ‘broncode’ aangetroffen. De geïnteresseerde verwijs ik naar het boeiende boek ‘De Broncode‘ van Eric Smit over deze kwestie.

In een volgend blog wil ik verder ingaan op de vraag hoe je hier als wetenschapper mee om moet gaan. Is het al zinnig om te gaan speculeren over mogelijk exotische verklaringen? Of is het verstandiger om eerst maar eens een serieuze test af te wachten? Loop je niet het risico dat elke serieuze interesse verkeerd uitgelegd wordt en mogelijk misbruikt voor het verkopen van iets wat zeer goed mogelijk niet meer is dan een knap gemaakt fopding? Volgende week hoop ik ook Duarte te spreken om zijn kijk op de zaak te horen.

[Interview met Duarte op 23 maart 2013 gepubliceerd: Over de Yildiz motor – interview met Jorge Duarte]

Meer afbeeldingen op de site van Yildiz: www.bsmhturk.com

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net

by 19 Comments

Arme Bruno Santanera. In 2005 verloor hij de rechtzaak tegen TROS Radar, het programma dat zijn handeltje met de BioStabil 2000 helemaal onterecht kapot had gemaakt. Onlangs kondigde hij aan opnieuw tegen de TROS te gaan procederen. Op de website www.biostabil.net verscheen een uitgebreid rapport waarin Santanera laat zien hoe Radar suggestief te werk is gegaan en zelfs leugens verteld heeft. In het rapport zijn ook een aantal onderzoekjes van serieuze wetenschappers opgenomen, die de beweringen van Radar onderuit halen. Tenminste, dat moeten we dan maar aannemen. In het nieuw aangespannen kort geding deed de rechter op 20 september echter een voor Santanera teleurstellende uitspraak: ‘Eerder vonnis, waarin uitlatingen van TROS m.b.t. BioStabil rechtmatig zijn bevonden, heeft bindende kracht; deze uitlatingen kunnen niet opnieuw in kort geding worden beoordeeld.‘

Als u niet meer precies weet waar het met die BioStabil om draaide, is het misschien aardig om eerst eens de bewuste uitzending van Radar (BioStabil 2000 onder de loep) terug te kijken.

https://www.youtube.com/watch?v=kQ316USo-9A

 

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net 1
De BioStabil 2000

Het kort geding is nu dus verloren door Santanera en de rechter acht het ook niet waarschijnlijk dat de volgende stap, een bodemprocedure, het beoogde resultaat zal opleveren. Santanera wenst het intrekken van een artikel de website van de TROS (‘BioStabil is terug als placebo‘) en een rectificatie door de TROS in De Telegraaf om al de fouten in het programma terug te trekken. Die fouten betreffen de opmerkingen dat ‘de magneet geen aarde bevat’, ‘er geen sprake is van “rare earth”(zeldzame aarde) uit Zaïre’, ‘de magneet slechts een magneetje is en maar een kracht bevat van 1.200 Gauss’, ‘de BioStabil 2000 niet gepatenteerd is’ en dat ‘de winkelwaarde van de zilveren hanger slechts 40 euro is’.
Dat die beweringen als je ze heel letterlijk neemt onjuist zijn, is overigens niet geheel ongeloofwaardig. Maar lees daarvoor het getuigschrift van Sanatanera zelf en bedenk tegelijkertijd dat het allemaal niet zoveel uitmaakt voor de vraag of de BioStabil werkt.

De eis dat artikel op de website van de TROS in te trekken, wordt onderbouwd met het onderzoek van dr. Anne Marie C. Plass-Meeuwsen. Zij deed onderzoek naar de talloze brieven die Santanera kreeg van zijn klanten en die ook nadrukkelijk getoond worden in de aflevering van TROS Radar. Ze nam er 652 mee in haar onderzoek, dat verder nog uit een analyse bestaat van de wetenschappelijk bekende literatuur over de invloed van statische magneten op de gezondheid.
Begin 2010 kon Radar blijkbaar nog niet achterhalen wie Santanera had ingeschakeld; het artikel meldt het als volgt:

‘Een tijd lang was het stil rond de BioStabil, maar nu doet Santanera dus weer van zich spreken. ‘In het diepste geheim’ schakelde hij wetenschappers in van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zó geheim zelfs, dat hun identiteit niet wordt prijsgegeven.

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net 2
Bericht in Dagblad van het Noorden (18-3-2011)

Over dit onderzoek is gedoe geweest tussen Santanera en Plass. In een artikeltje in het Dagblad van het Noorden (maart 2011) was te lezen dat Plass dit onderzoek eigenlijk niet met de door haar in de wetenschappelijk wereld gehanteerde naam wilde ondertekenen, maar alleen met haar meisjesnaam. Santanera wilde haar daar toch toe dwingen en liet zelfs beslag leggen op haar loon. Uiteindelijk is het geschikt, maar aan het document te zien heeft Santanera hierbij volledig zijn zin gekregen. Op elke pagina staat keurig de paragraaf van Plass. Wat zij aan de schikking had, weet ik niet. Misschien vermeed ze hierdoor alleen het moeten betalen van de proceskosten.

In zijn getuigschrift positioneert Santanera het rapport als volgt:

In 2009 heeft Bruno Santanera aan dr. A.M.C. Plass, Universitair onderzoekster, Community Genetics te Amsterdam, persoonlijk opdracht gegeven voor een wetenschappelijk onderzoek. In 2010 heeft hij het prestigieuze onderzoeksrapport mogen ontvangen.

Duidelijk is in ieder geval dat het onderzoekje is aangepakt als privéproject en niet als medewerker in dienst van de Vrije Universiteit. Dat is maar goed ook, want de conclusies doen mijn wenkbrauwen fronsen. Helaas moeten we het doen met de laatste paar pagina’s van het rapport, want hoewel ik Plass en Santanera verscheidene malen heb gemaild met het verzoek om het hele rapport, kreeg ik het tot dusver niet. Plass reageerde überhaupt niet op vragen. Het rapport heet “Self-perceived effectiveness of the use of a static magnetic pendant (Biostabil 2000®): a mixed methods analysis of the spontaneous feedback of its users.” (februari 2010).

Ik mailde Plass onder andere om opheldering over haar volgende opmerking, waarin zij de veelal positieve ervaringen van de briefschrijvers beschouwt (blz. 18 van het rapport, dat is blz. 11 in het getuigschrift):

Dit is in overeenstemming met wat men op grond van het placebo-effect zou kunnen verwachten: de placebo stimuleert de aanmaak van opiate neurotransmitters in de hersenen, waardoor men zich prettiger voelt. Echter de gevonden gerapporteerde negatieve bijwerkingen van de Biostabil 2000 zijn daarmee in tegenspraak. Dit duidt op een mogelijk effectieve werking van de magneet.

Waar baseert ze die beperkte definitie van placebo-effect en mogelijk werkingsmechanisme op? Zelfs Wikipedia geeft al een veel uitgebreider scala aan mogelijke factoren. Ook is het raar om de gevonden negatieve ervaringen als een tegenspraak voor het optreden van het placebo-effect te zien. Het kan door het nocebo-effect komen, maar ook dat wordt normaal gesproken als onderdeel van een placebo effect gezien.
Je kunt niet de negatieve ervaringen van de ene groep als tegenspraak zien voor het mogelijk optreden van placebo-effect in de groep met positieve ervaringen. Of een gemiddeld genomen positieve ervaring kan worden toegeschreven aan een placebo-effect kan alleen worden gecontroleerd met een goed geblindeerd onderzoek met controlegroep, die een ‘nephanger’ krijgt. In de beschikbare bladzijdes van het rapport wordt ook niet gerept over het probleem dat die steekproef van 652 brieven geen goede representatie zal zijn van de ervaring van alle klanten van Santanera. Het lijkt me voor de hand liggen dat vooral mensen die heel tevreden zijn of juist de mensen die iets hebben te klagen, een brief schrijven. Maar eigenlijk heb je aan de titel van het rapport al genoeg om het daarom naast je neer te leggen.

Haar conclusie is desalniettemin:

Op basis van de vele studies die zijn uitgevoerd en die verschil hebben laten zien tussen placebo en experimentele groepen en op basis van de in deze studie geraporteerde persoonlijke ervaringen van gebruikers kan geconcludeerd worden dat mensen baat kunnen hebben bij het dragen van een magnetisch halssieraad. Op welke wijze deze werking tot stand komt blijft vooralsnog ongewis. Verder onderzoek is nodig om de precieze werking van de magneet te achterhalen.

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net 3
De stapels brieven die Santera krijgt van voornamelijk tevreden klanten.

Wat zij vindt van die bestudeerde onderzoeken staat misschien in het volledige rapport, wat ik dus niet heb gekregen. Wel staat de lijst op de bladzijden die wel zijn opgenomen in het getuigschrift. De eerste de beste meta-analyse die ik vond en die er ook op staat, Static magnets for reducing pain: systematic review and meta-analysis of randomized trials – Pittler ea (2007), rapporteert als resultaat dat er geen significante positieve effecten zijn: “The evidence does not support the use of static magnets for pain relief“.

Het wetenschappelijke gehalte van dit ‘privéproject’ is dus niet al te hoog te noemen. Het is niet meer dan een weinig zeggend klanttevredenheidsonderzoekje met een wetenschappelijk sausje. Maar Santanera ging het er vermoedelijk dan ook eerder om dat de naam van een echte wetenschapper van een respectabele universiteit eraan verbonden werd. Hij had er, volgens het eerder aangehaalde artikel in het Dagblad van het Noorden, 40.000 euro voor over.
Dat lijkt, nu er waarschijnlijk geen bodemprocedure volgt, weggegooid geld. De advocaat van Santanera spreekt echter in zijn brief troostende woorden over deze nederlaag. Omdat de rechter het getuigschrift met de wetenschappelijke studies in zijn oordeel buiten beschouwing heeft gelaten, staan die wat hem betreft nog volledig overeind: ‘ze zijn inhoudelijke niet bestreden en blijven onverminderd hun waarde houden‘. Tsja, alleen is die waarde van het stukje van Plass niet zo hoog dus.

Bronnen:

Overigens is het nog grappig te vermelden dat het webadres www.biostabil.com blijkbaar in bezit is gekomen van een fan van Skepsis!
[update: tot vanmiddag (10/10/2012) verwees dat domein naar een Skepter-artikel uit 2005 over Santanera op de Skepsis-site. Nu echter naar een andere leuke site 😉 ]