• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar

Kloptdatwel?

  • Home
  • Onderwerpen
    • (Bij)Geloof
    • Columns
    • Complottheorieën
    • Factchecking
    • Gezondheid
    • Hoax
    • Humor
    • K-d-Weetjes
    • New Age
    • Paranormaal
    • Pseudowetenschap
    • Reclame Code Commissie
    • Skepticisme
    • Skeptics in the Pub
    • Skeptische TV
    • UFO
    • Wetenschap
    • Overig
  • Skeptisch Chatten
  • Werkstuk?
  • Contact
  • Over Kloptdatwel.nl
    • Activiteiten agenda
    • Colofon – (copyright info)
    • Gedragsregels van Kloptdatwel
    • Kloptdatwel in de media
    • Interessante Links
    • Over het Bol.com Partnerprogramma en andere affiliate programma’s.
    • Social media & Twitter
    • Nieuwsbrief
    • Privacybeleid
    • Skeptisch Chatten
      • Skeptisch Chatten (archief 1)
      • Skeptisch Chatten (archief 2)
      • Skeptisch Chatten (archief 3)
      • Skeptisch Chatten (archief 4)

prooijen

4e spreker Skepsis-congres 2010: Jan-Willem van Prooijen

29 January 2011 by Jan van der Gaag 2 Comments

4e spreker Skepsis-congres 2010: Jan-Willem van Prooijen 1
Jan-Willem van Prooijen is de laatste spreker van het Skepsis-congres 2010: de psychologie van het geloof in complottheorieen.

Dit bericht is eerder gepubliceerd op 26-11-2010. UPDATE 28-01-2011: onderaan de pagina staat de video van deze presentatie samen met de gebruikte powerpoint presentatie.

Dit is een samenvatting van de lezing:

De psychologie van het geloof in complottheorieën.

Jan-Willem van Prooijen is Associate professor aan de Vrije Universiteit van Amsterdam

In deze lezing gaat Jan-Willem van Prooijen in op de psychologische aspecten van het geloof in complotten. Daarbij is het niet relevant of een complottheorie waar is of niet: het gaat om hoe en waarom mensen in complotten geloven, vooral om welke psychologische factoren mensen gevoelig maken voor geloof in complottheorieën.

Van Prooijen verstaat onder een complottheorie: de verdenking dat een bedreiging van de sociale orde opzettelijk gepland en uitgevoerd werd door een kwaadaardig complot, vaak van legitieme autoriteiten of instituten. Een complottheorie ontstaat vooral na bedreiging van de sociale orde; deze bedreiging kan reëel en objectief zijn, maar ook irreëel en subjectief.

De 2 hoofdstellingen van Van Prooijen zijn:
1.  Complottheorieën zijn psychologisch gezien functioneel: mensen hebben behoefte om betekenis te verlenen aan stressvolle sociale gebeurtenissen en complottheorieën komen tegemoet aan deze behoefte.
2.  Complottheorieën zijn een reactie op grote maatschappelijke gebeurtenissen: mensen zoeken voor een groot gevolg graag naar een grote oorzaak.

Uit onderzoek blijkt (Whitson & Galinsky, 2008; Science) dat onzekerheid en gebrek aan controle de behoefte om betekenis te verlenen versterken. Mensen zien eerder onterecht patronen nadat ze een situatie in herinnering hebben geroepen waarin ze geen controle hadden. Uit ander onderzoek blijkt dat het identificeren van specifieke, benoembare vijanden effectiever is in het reduceren van angst dan het erkennen van het bestaan van toeval. Mensen vrezen toeval meer dan onrechtvaardigheid.

Van Prooijen heeft samen met anderen een vijftal studies uitgevoerd, waarvan hij de resultaten kort belicht. Voor de toehoorders is het wel even goed opletten, want in de getoonde statistieken begint de schaal van de staafjes niet bij 0!

Studie 1: Noord-Zuidlijn in Amsterdam
Insteek: manipulatie van controle.

Dit onderzoek had dezelfde opzet als dat van Whitson & Galinsky en besloeg o.a. vragen over corruptie bij gemeenteraadsleden. In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf hadden gedacht aan een situatie met veel controle, een situatie met weinig controle, of een controleneutrale situatie.

De waargenomen immoraliteit van een autoriteit blijkt een goede indicator voor geloof in complottheorieën te zijn. Wanneer iemand als moreel goed wordt gezien, is complotdenken minder aan de orde. Denk bijv. aan de gestegen populariteit van George W. Bush na de aanslagen van 11 september 2001, of het geloof in God na rampspoed. Immoraliteit is zelfs een randvoorwaarde voor complotdenken. Oftewel gebrek aan controle leidt tot geloof in complotten mits de betreffende autoriteit als immoreel wordt gezien.

Studie 2: Aanslagen van 11 september 2001 (‘9/11’)
Insteek: behoefte aan structuur.

Dit onderzoek besloeg vragen over de regering van George W. Bush en onderzocht de invloed van de behoefte aan structuur, het kunnen omgaan met onzekerheid. De correlatie tussen waargenomen immoraliteit en geloof in complotten bleek sterker voor mensen die behoefte aan structuur hebben.

Studie 3: Westerse oliemaatschappijen
Insteek: manipulatie van moraliteit.

Dit onderzoek besloeg vragen over westerse oliemaatschappijen en de oorlog in Irak. Vooraf hadden mensen een stuk te lezen gekregen waarin westerse oliemaatschappijen als moreel of juist als immoreel werden afgeschilderd. In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf hadden gedacht aan een situatie met weinig controle of een controleneutrale situatie.

Uitkomst: combinatie onzekerheid + immoraliteit = complotdenken.

Studies 4 en 5: Het ongeluk van ‘Yayi Godo’ uit Benin
Insteek: manipulatie van emotionele betrokkenheid.

Yayi Godo is een fictief persoon in een fictief krantenbericht in studie 4. Godo is oppositieleider in Benin en krijgt een auto-ongeluk. De mate van dreiging in het bericht kon zijn: groot (Godo overlijdt) of klein (Godo herstelt). In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf het subjectieve perspectief hadden genomen van Godo zelf of afstand hadden genomen voor een objectieve beschrijving.

Uitkomst: combinatie subjectief perspectief + grote dreiging = complotdenken.

De opzet van studie 5 was gelijk aan die van studie 4, maar dan met het perspectief van een inwoner van Benin i.p.v. Godo zelf. Dit lost het mogelijke probleem op van het moeten nemen van het perspectief van een overleden persoon. De uitkomst is gelijk aan die van studie 4.

Ten slotte
Er dient zich een nieuwe onderzoeksvraag aan: Hoe kunnen we complotdenken tegengaan? De hypothese is dat transparantie helpt. Ter afsluiting geeft Van Prooijen daarom ‘openheid van zaken’ en laat weten dat zijn onderzoek gefinancierd werd door de CIA, MI6, de Mossad en het Nederlandse ministerie van Defensie. Dus in hoeverre wij hem kunnen geloven…

 

Filed Under: Complottheorieën, Skepsis Congres, Skepticisme Tagged With: complot, complottheorieen, jan, prooijen, willem

Primary Sidebar

Steun ons via:
Een aankoopbol.com Partner (meer info)
Of een donatie

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!

Skeptic RSS feed

  • Skepsis
  • Error
  • SBM
Het ‘Red Panda Effect’
8 October 2025 - Ward van Beek
Het ‘Red Panda Effect’

.In de Skeptical Inquirer van october/november (Volume 49, No. 5) wordt door Craig A. Foster en Kelsey M. McGinn teruggeblikt naar een uitgave van het blad uit 1979, met daarin een verhaal over een verdwenen panda, ontsnapt uit Blijdorp, wiens ontsnapping…Lees meer Het ‘Red Panda Effect’ › [...]

Kernenergie is een keuze
3 October 2025 - Ward van Beek
Kernenergie is een keuze

.In sceptische kringen is kernenergie geen taboe. Maar veel argumenten vóór kernenergie zijn op wensdenken gebaseerd. door Frank Biesboer, voormalig hoofdredacteur van De Ingenieur, Skepter 38.3 Voor de Nederlandse energiewereld was de brief die minister Hermans van Klimaat en Groene Groei in mei publiceerde over…Lees meer Kernenergie is een keuze › [...]

Hebben we minder gemeenschapszin dan vroeger?
16 September 2025 - Ward van Beek
Hebben we minder gemeenschapszin dan vroeger?

.In het dagelijks leven loop je als skepticus tegen heel andere zaken aan dan klassieke skeptische thema’s als homeopathie of een platte aarde. Dubieuze kleurentests op werk, vasten zou gezond zijn, en de kracht van positieve mindsets. Skepsis-podcastpresentator Richard Engelfriet sluist u door alledaagse…Lees meer Hebben we minder gemeenschapszin dan vroeger? › [...]

RSS Error: A feed could not be found at `https://skepp.be/feed`; the status code is `404` and content-type is `text/html; charset=UTF-8`

The Growing Problem of Supplement–Drug Interactions in Seniors
9 October 2025 - Scott Gavura

Many people take supplements alongside prescription drugs without realizing the risks. The post The Growing Problem of Supplement–Drug Interactions in Seniors first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Nobel Prize in Medicine: Peripheral Immune Tolerance
8 October 2025 - Steven Novella

Each year I like to write a post about the Nobel Prize in Physiology or Medicine. While advocating for higher standards of science in medicine we tend to spend much of our time criticizing pseudoscience, so I like to balance that by occasionally just celebrating great medical science, and the Nobel Prize is a great opportunity. The 2025 award for physiology or […] The post Nobel Prize in Medicine: Peripheral Immune Tolerance first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Mockies: Doctors Who Mocked My Warnings About MAHA in 2024 are Copying Me Today. Good.
7 October 2025 - Jonathan Howard

The dangers of Kennedy and crew were blindingly obvious. Yet some doctors sought to bolster MAHA by undermining and discrediting those who warned about it. The post Mockies: Doctors Who Mocked My Warnings About MAHA in 2024 are Copying Me Today. Good. first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Recente reacties

  • Arthur Bijl on Hoe komt de maan aan zijn licht? Klein skeptisch onderzoekBedankt voor de opmerkingen!
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (37-2025)Gevaarlijke sprookjes.
  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (37-2025)@Renate1 Men fantaseert maar lekker verder over hun obscure sprookjes.
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (37-2025)@ Hans Ik dat het dreigend er voor zorgt dat het geneesmiddel misschien wel gebruikt mag worden. Maar goed, om
  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (37-2025)Tja, dan maar blind, als straf van het opperhoofd. Knots!

Archief Kloptdatwel.nl

Copyright © 2025 · Metro Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in