• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar

Kloptdatwel?

  • Home
  • Onderwerpen
    • (Bij)Geloof
    • Columns
    • Complottheorieën
    • Factchecking
    • Gezondheid
    • Hoax
    • Humor
    • K-d-Weetjes
    • New Age
    • Paranormaal
    • Pseudowetenschap
    • Reclame Code Commissie
    • Skepticisme
    • Skeptics in the Pub
    • Skeptische TV
    • UFO
    • Wetenschap
    • Overig
  • Skeptisch Chatten
  • Werkstuk?
  • Contact
  • Over Kloptdatwel.nl
    • Activiteiten agenda
    • Colofon – (copyright info)
    • Gedragsregels van Kloptdatwel
    • Kloptdatwel in de media
    • Interessante Links
    • Over het Bol.com Partnerprogramma en andere affiliate programma’s.
    • Social media & Twitter
    • Nieuwsbrief
    • Privacybeleid
    • Skeptisch Chatten
      • Skeptisch Chatten (archief 1)
      • Skeptisch Chatten (archief 2)
      • Skeptisch Chatten (archief 3)
      • Skeptisch Chatten (archief 4)

prooijen

4e spreker Skepsis-congres 2010: Jan-Willem van Prooijen

29 January 2011 by Jan van der Gaag 2 Comments

4e spreker Skepsis-congres 2010: Jan-Willem van Prooijen 1
Jan-Willem van Prooijen is de laatste spreker van het Skepsis-congres 2010: de psychologie van het geloof in complottheorieen.

Dit bericht is eerder gepubliceerd op 26-11-2010. UPDATE 28-01-2011: onderaan de pagina staat de video van deze presentatie samen met de gebruikte powerpoint presentatie.

Dit is een samenvatting van de lezing:

De psychologie van het geloof in complottheorieën.

Jan-Willem van Prooijen is Associate professor aan de Vrije Universiteit van Amsterdam

In deze lezing gaat Jan-Willem van Prooijen in op de psychologische aspecten van het geloof in complotten. Daarbij is het niet relevant of een complottheorie waar is of niet: het gaat om hoe en waarom mensen in complotten geloven, vooral om welke psychologische factoren mensen gevoelig maken voor geloof in complottheorieën.

Van Prooijen verstaat onder een complottheorie: de verdenking dat een bedreiging van de sociale orde opzettelijk gepland en uitgevoerd werd door een kwaadaardig complot, vaak van legitieme autoriteiten of instituten. Een complottheorie ontstaat vooral na bedreiging van de sociale orde; deze bedreiging kan reëel en objectief zijn, maar ook irreëel en subjectief.

De 2 hoofdstellingen van Van Prooijen zijn:
1.  Complottheorieën zijn psychologisch gezien functioneel: mensen hebben behoefte om betekenis te verlenen aan stressvolle sociale gebeurtenissen en complottheorieën komen tegemoet aan deze behoefte.
2.  Complottheorieën zijn een reactie op grote maatschappelijke gebeurtenissen: mensen zoeken voor een groot gevolg graag naar een grote oorzaak.

Uit onderzoek blijkt (Whitson & Galinsky, 2008; Science) dat onzekerheid en gebrek aan controle de behoefte om betekenis te verlenen versterken. Mensen zien eerder onterecht patronen nadat ze een situatie in herinnering hebben geroepen waarin ze geen controle hadden. Uit ander onderzoek blijkt dat het identificeren van specifieke, benoembare vijanden effectiever is in het reduceren van angst dan het erkennen van het bestaan van toeval. Mensen vrezen toeval meer dan onrechtvaardigheid.

Van Prooijen heeft samen met anderen een vijftal studies uitgevoerd, waarvan hij de resultaten kort belicht. Voor de toehoorders is het wel even goed opletten, want in de getoonde statistieken begint de schaal van de staafjes niet bij 0!

Studie 1: Noord-Zuidlijn in Amsterdam
Insteek: manipulatie van controle.

Dit onderzoek had dezelfde opzet als dat van Whitson & Galinsky en besloeg o.a. vragen over corruptie bij gemeenteraadsleden. In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf hadden gedacht aan een situatie met veel controle, een situatie met weinig controle, of een controleneutrale situatie.

De waargenomen immoraliteit van een autoriteit blijkt een goede indicator voor geloof in complottheorieën te zijn. Wanneer iemand als moreel goed wordt gezien, is complotdenken minder aan de orde. Denk bijv. aan de gestegen populariteit van George W. Bush na de aanslagen van 11 september 2001, of het geloof in God na rampspoed. Immoraliteit is zelfs een randvoorwaarde voor complotdenken. Oftewel gebrek aan controle leidt tot geloof in complotten mits de betreffende autoriteit als immoreel wordt gezien.

Studie 2: Aanslagen van 11 september 2001 (‘9/11’)
Insteek: behoefte aan structuur.

Dit onderzoek besloeg vragen over de regering van George W. Bush en onderzocht de invloed van de behoefte aan structuur, het kunnen omgaan met onzekerheid. De correlatie tussen waargenomen immoraliteit en geloof in complotten bleek sterker voor mensen die behoefte aan structuur hebben.

Studie 3: Westerse oliemaatschappijen
Insteek: manipulatie van moraliteit.

Dit onderzoek besloeg vragen over westerse oliemaatschappijen en de oorlog in Irak. Vooraf hadden mensen een stuk te lezen gekregen waarin westerse oliemaatschappijen als moreel of juist als immoreel werden afgeschilderd. In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf hadden gedacht aan een situatie met weinig controle of een controleneutrale situatie.

Uitkomst: combinatie onzekerheid + immoraliteit = complotdenken.

Studies 4 en 5: Het ongeluk van ‘Yayi Godo’ uit Benin
Insteek: manipulatie van emotionele betrokkenheid.

Yayi Godo is een fictief persoon in een fictief krantenbericht in studie 4. Godo is oppositieleider in Benin en krijgt een auto-ongeluk. De mate van dreiging in het bericht kon zijn: groot (Godo overlijdt) of klein (Godo herstelt). In de antwoorden maakte het verschil of mensen vooraf het subjectieve perspectief hadden genomen van Godo zelf of afstand hadden genomen voor een objectieve beschrijving.

Uitkomst: combinatie subjectief perspectief + grote dreiging = complotdenken.

De opzet van studie 5 was gelijk aan die van studie 4, maar dan met het perspectief van een inwoner van Benin i.p.v. Godo zelf. Dit lost het mogelijke probleem op van het moeten nemen van het perspectief van een overleden persoon. De uitkomst is gelijk aan die van studie 4.

Ten slotte
Er dient zich een nieuwe onderzoeksvraag aan: Hoe kunnen we complotdenken tegengaan? De hypothese is dat transparantie helpt. Ter afsluiting geeft Van Prooijen daarom ‘openheid van zaken’ en laat weten dat zijn onderzoek gefinancierd werd door de CIA, MI6, de Mossad en het Nederlandse ministerie van Defensie. Dus in hoeverre wij hem kunnen geloven…

 

Filed Under: Complottheorieën, Skepsis Congres, Skepticisme Tagged With: complot, complottheorieen, jan, prooijen, willem

Primary Sidebar

Steun ons via:
Een aankoopbol.com Partner (meer info)
Of een donatie

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!

Skeptic RSS feed

  • Skepsis
  • SKEPP
  • SBM
De eerste Skepsis podcast!
2 December 2023 - Pepijn van Erp

Een podcast voor iedereen die het skeptische gedachtegoed een warm hart toedraagt. In deze aflevering oa over Wim Hof en persoonlijkheidstesten. Het bericht De eerste Skepsis podcast! verscheen eerst op Skepsis Blog. [...]

Skepter 36.4 – winternummer 2023
1 December 2023 - Pepijn van Erp
Skepter 36.4 – winternummer 2023

Met artikelen over Nikola Tesla, de uitdijende aarde, een vrouwelijke kijk op de menselijke evolutie, AI en longtermism en nog veel meer. Het bericht Skepter 36.4 – winternummer 2023 verscheen eerst op Skepsis Blog. [...]

Prestigieuze Lasker Award voor Piet Borst
22 September 2023 - Pepijn van Erp

Piet Borst ontvangt de Lasker Award, de belangrijkste Amerikaanse prijs voor biomedisch onderzoek! Het bericht Prestigieuze Lasker Award voor Piet Borst verscheen eerst op Skepsis Blog. [...]

“Skeptics in the Pub” in Leuven (19/01/2024)
10 December 2023 - Ledenadmin Skepp

Tot een aantal jaren geleden waren er ook regelmatig in Vlaanderen Skeptics in the Pub events, en die draad pikken we nu opnieuw op met een lezing door Prof. Alexander Maxwell (Victoria University in Wellington, Nieuw-Zeeland) met aansluitende nabespreking “in the pub”.   Praktisch Vrijdag 19 januari, 19u30 (deuren: 19u) OPEK, Vaartkom 4, 3000 Leuven Opgelet: het aantal plaatsen is beperkt! Om zeker te zijn van een plaats, kan je vooraf inschrijven via dit formulier: [...]

De Medische Omerta
1 December 2023 - Paul De Belder

Rotte appels in de mand [...]

SKEPP op Dag van de Wetenschap (26/11/23)
5 November 2023 - Ledenadmin Skepp

De Dag van de Wetenschap is een niet te missen evenement voor iedereen - jong en oud - die de wetenschap een warm hart toedraagt. SKEPP is er bij met 2 activiteiten in samenwerking met universiteit Gent:   [...]

Do mRNA vaccines produce harmful “junk proteins” that “gunk up” the cell and cause unintended “off-target” immune responses?
11 December 2023 - David Gorski

A new study is making the rounds in the antivax crankosphere. The study found that the modified mRNA used in the Pfizer vaccine can cause a frame shift (to be explained) that results in the production of proteins besides the intended spike protein. The findings are, as you probably guessed, a big nothingburger compared to how they are being spun. The post Do mRNA vaccines produce harmful “junk proteins” that “gunk up” the cell and cause unintended “off-target” immune responses? first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Skeptics in the Pub. Cholera. Chapter 5a.
9 December 2023 - Mark Crislip

The novel continues. The post Skeptics in the Pub. Cholera. Chapter 5a. first appeared on Science-Based Medicine. [...]

RSV Season is Here, So Where is Our Beyfortus?
8 December 2023 - Clay Jones

RSV season is here. So far it's better than last year, which was the absolute worst, but it should have been much better. The roll out of a safe and effective drug that dramatically reduces risk of severe disease was botched, and we still don't know why it happened. The post RSV Season is Here, So Where is Our Beyfortus? first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Recente reacties

  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (48-2023)Ik betwijfel of meneer Paxton eigenlijk wel weet wat de essentie van zijn ongetwijfeld christelijke geloof is? Deze egoistische, hardvochtig
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (48-2023)Tja, het leven van de ongeboren vrucht, ook als die niet levensvatbaar is, is veel belangrijker dan het leven van
  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (48-2023)Ik heb maar 1 woord voor deze ongetwijfeld zeer christelijke justitieminister maar ik zal het hier maar niet opschrijven. U
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (48-2023)Ach, Texas en de heer Paxton. Deze heer produceert wel meer gevaarlijke nonsens. https://www.volkskrant.nl/buitenland/hooggerechtshof-texas-
  • De linke weekendbijlage (48-2023) - Kloptdatwel? on Argos en het onbestaande satanische rituele misbruik[…] uitzendingen van Argos. Tot dusver waren Peter Zegers en ik zo’n beetje de enigen die er hier op Kloptdatwel,

Archief Kloptdatwel.nl

Copyright © 2023 · Metro Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in