Kloptdatwel?

reisziekte

Écht, HEMA?

by 292 Comments

Het is bijna weer zover, de grote vakantie staat voor de deur. Voor veel gezinnen betekent dat een lange rit met de auto naar de vakantiebestemming. Die rit is voor de kinderen achterin niet altijd een lolletje. Zeker niet als ze wagenziek worden. Gelukkig denkt de HEMA met ons mee en biedt als oplossing een paar polsbandjes tegen reisziekte aan. Niet van die Power Balancebandjes met hologrammen natuurlijk, geen hond die daar nog in trapt, maar bandjes die werken met acupressuur. En er is ook nog eens wetenschappelijk bewijs voor! Echt waar?

Écht, HEMA? 1

Het gaat niet om acupunctuur, zoals het onderschrift van de HEMA doet geloven (“acupuncturistische werking op de pols“), maar om acupressuur. Er zitten dus gelukkig geen verborgen naaldjes in de polsband. Dirk Koppenaal schreef eerder in Skepter een stuk over reisziekte en dit soort polsbandjes: Reisziekte aan banden. Hij legt uit hoe de bandjes zouden moeten werken volgens de aanhangers van acupunctuur en acupressuur:

Er zijn aanwijzingen dat acupunctuur via drukpunt P6 een remedie tegen misselijkheid en braken is. Voorstanders zien hierin een bewijs voor het hele concept van acupunctuur, maar zo simpel ligt het niet. Het P6-drukpunt ligt namelijk op de hartmeridiaan (Shou Shao Yin), terwijl de maag beïnvloed zou worden door de maagmeridiaan, (Zu Yang Ming). Het zou dus logischer zijn een drukpunt van de maagmeridiaan te gebruiken, door bijvoorbeeld met een enkelbandje het ST41 drukpunt (Jie Xi) te stimuleren of door met knellende schoenen op het drukpunt ST45 (Li Dui) te duwen. Gelukkig hebben acupuncturisten een goede uitleg: door in P6 te prikken harmoniseert qi via de hartmeridiaan en langs divergerende kanalen en luo-vaten de maag. Zo geredeneerd, maakt het natuurlijk niet uit waar je prikt of drukt.

Beetje vaag concept dat drukken op de pols en zelfs de acupuncturisten moeten zich dus enigszins in bochten wringen om het binnen hun eigen denkwereld goed te praten. Het roept natuurlijk de vraag op of er serieus onderzoek naar gedaan is. Of kunnen we het meteen als onvervalste kwakzalverij van de hand doen?

 Écht, HEMA? 2

Volgens de HEMA is er dus bewijs dat het werkt en dat klopt ook in zekere zin. Alleen laat de HEMA zich dan (mis)leiden door de leverancier, die maar de halve waarheid vertelt. Welk bedrijf de bandjes van HEMA levert, weet ik niet, maar de belangrijkste speler op dit terrein lijkt Sea-Band te zijn, waarvan bijvoorbeeld Etos bandjes aanbiedt (de ANWB verkoopt weer een ander bandje). Sea-Band geeft een drietal onderzoeken op zijn website als referentie. Die onderzoekjes zijn nogal gedateerd, niet dubbelblind uitgevoerd en met erg weinig proefpersonen. Ook gaan ze helemaal niet over misselijkheid veroorzaakt door ‘motion sickness’, maar om post-operatieve misselijkheid. Het enige onderzoek dat ik volledig kon inzien, was bovendien mede gefinancierd door Sea-Band zelf. Tsja, dat lijkt niet zoveel voor te stellen, dus.

Maar er is wel wat meer onderzoek gedaan. In het artikel schrijft Koppenaal dat een Cochrane review naar de effecten van stimulatie van dit P6-punt (niet alleen op reisziekte gericht) nog wel een positief effect laat zien. In zo’n review worden zoveel mogelijk onderzoeken beoordeeld en bij elkaar genomen, als het kan. De reviews van Cochrane hebben behoorlijk wat gezag. In de review die bij het schrijven van het artikel in Skepter het meest bijgewerkt was (en nog steeds is), komen echter niet zoveel onderzoeken naar zulke polsbanden voor. En een echt goed onderzoek (Miller en Muth) waaruit géén effect bleek, was (nog) niet meegenomen. Koppenaal concludeert over het belang van de review voor beoordeling van de polsband:

Volgens het Cochrane review zijn de uitkomsten consistent, maar analyse van vijftien artikelen, afkomstig uit een steekproef in de medische database PubMed door op ‘acupressure wrist bands’ te zoeken, bevestigt die conclusie niet; zes studies waren negatief, zes onderzoeken waren positief, en drie groepen rapporteerden positieve, maar ook ‘vreemde’ negatieve resultaten.

Vooralsnog moeten we het dus maar op het placebo effect houden. Want dat bestaat ook echt, HEMA!

De Vereniging tegen de Kwakzalverij pakte het verhaal op Twitter van dezelfde bron op als ik en stuurde een brief op poten naar de directie van de HEMA. In deze brief wordt de vergelijking getrokken met de verkoop van Bioregulator (uw weet wel, die armband van Nico Haak) en de Power Balance polsbandjes die door Wesley Sneijder werden aangeprezen. Maar helemaal fair vind ik die vergelijking niet: voor een firma als de HEMA zijn die ‘gezondheidsproducten’ natuurlijk maar een hele kleine bijzaak en mag je verwachten dat ze het vrij lastige onderwerp helemaal uitpluizen voordat ze zo’n product in de winkel leggen? Zeker als je bedenkt dat een ANWB het ook al jaren doet. Van de Bioregulator en de Power Balancebandjes mag je hopen dat er bij een inkoopmanager ook wat wenkbrauwen gaan fronsen, maar voor zoiets dat zo wijd verbreid is als acupressuur? Iets anders is wat het bedrijf nu gaat doen met de informatie die ze hebben gekregen.

Dank aan Kirsten Vegt voor de tip.

Update 1-7-2013 Op zijn blog geeft Edzart Ernst de laatste stand van zaken mbt acupressuur en misselijkheid weer:

So, is acupressure effective in reducing nausea and vomiting or not? The evidence is contradictory to a degree that is baffling. If we look closer at the existing trials, we are likely to find that the more rigorous studies and those published by researchers who do not have an axe to grind tend to produce negative findings. I am therefore not convinced that acupressure has any effects beyond placebo.

Skepter – jaargang 23, nummer 2

by 11 Comments

De Skepter is een uitgave blad van de Stichting Skepsis.

Hieronder volgt een samenvatting van de artikelen uit de laatste Skepter. Wil je daarna meer lezen? Deze laatste Skepter kan je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kan je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v.  22,50!).

Écht, HEMA? 3
De Skepter – jaargang 23, nummer 2.

DE OORSPRONG VAN YOGA
Yogadocenten vertellen vaak dat de yogahoudingen die zij onderwijzen al duizenden jaren oud zijn. Daar zijn echter geen deugdelijke bewijzen voor te vinden. Enkele zithoudingen werden 1500 jaar geleden voor het eerst beschreven. Maar uit recent onderzoek blijkt dat de moderne yoga grotendeels in de eerste helft van vorige eeuw werd ontwikkeld onder invloed van de westerse lichaamscultuur. Deze yoga werd beoefend door Indiase bodybuilders en nationalisten, die veel ontleenden aan westerse gymnastiek. De hedendaagse yoga verschilt sterk van de ideeën en praktijken van de oorspronkelijke yogi’s, die in de 19de-eeuw nog een slechte reputatie hadden.

HET HIV/AIDS-BEDROG
Ondanks al onze kennis over hiv en aids zijn er nog steeds mensen die geloven dat hiv geen aids veroorzaakt, dat hiv-testen bedrog zijn en dat aidsremmers gif zijn. Zij zeggen dat aids het gevolg is van armoede en ondervoeding, en dat het genezen kan worden met vitamines en alternatieve therapieën. Volgens deze mensen heeft de farmaceutische industrie de hiv-tests verzonnen om een leven lang aan iemand te kunnen verdienen. Onder de aidsontkenners bevinden zich enkele vooraanstaande wetenschappers, politici en journalisten. De belangrijkste ontkenner is de viroloog Peter Duesberg, wiens ideeën in Zuid-Afrika veel invloed kregen.

MET EEN HULPHAND NAAR DE UNIVERSITEIT
Iedereen dacht dat Thiandi een ernstige verstandelijke beperking had en dat haar IQ niet hoger lag dan 30, tot ze op haar 14de plotseling letters bleek te kunnen aanwijzen wanneer iemand haar hand ondersteunde. Ze kon zowel in het Engels als in het Nederlands typen, zonder dat ze daarin les had gehad. Samen met enkele ingehuurde studenten, die als hulphand fungeerden, behaalde ze heel snel een vwo-diploma. Inmiddels gaat ze zelfs naar de universiteit, waarbij ze nog steeds gebruikmaakt van ondersteunde communicatie (Facilitated Communication, FC). Deze methode is zeer omstreden. Wetenschappers ontdekten dat de hand van een verstandelijk gehandicapte gewoonlijk onbewust wordt bestuurd door de assistent. Daarom kunnen gehandicapten met FC geen vragen beantwoorden wanneer hun assistent de vraag of het antwoord niet kent.

SATANISTEN IN NEDERLAND
Nadat er in de Verenigde Staten morele paniek uitbrak over satanisch ritueel misbruik, waren er psychotherapeuten en evangelische christenen die de angst ook in Nederland aanwakkerden. In 1993 verscheen er een dissertatie waaruit bleek dat een derde van alle Nederlandse MPS-patiënten (met een meervoudige persoonlijkheid) zich herinnerde dat ze in hun jeugd ritueel waren misbruikt door satanisten. Het actualiteiten-programma Nova wijdde er twee uitzendingen aan en de minister stelde een werkgroep in om de zaak te onderzoeken. Daar kwam de Eper incestaffaire nog bij. Toch was de beroering al vrij snel over het hoogtepunt heen. Kritische deskundigen maakten duidelijk dat de gruwelverhalen over satanssekten erg onbetrouwbaar waren.

GEBARENTAAL VOOR SLIMME BABY’S
Voordat baby’s kunnen spreken, kunnen ze misschien al wel enkele gebaren leren. In de VS en Duitsland zijn er al veel cursussen voor moeders die babygebaren willen gaan gebruiken. Er wordt beweerd dat het de taalontwikkeling van de kinderen stimuleert en dat ze er slimmer van worden. De promotors van de methode, die aan een universiteit doceerden, hebben echter meer aan marketing gedaan dan aan onderzoek. Hun beweringen konden nog niet wetenschappelijk worden bevestigd.

RADIOACTIEVE STRALING EN HORMESE
Veel stoffen zijn giftig vanaf een bepaalde dosis. Als we minder binnenkrijgen, is ons lichaam in staat om de negatieve gevolgen ongedaan te maken en wordt het weerbaarder tegen nieuwe aanvallen. In elke cel gaan er voortdurend dingen kapot, maar die worden keurig gerepareerd. Er is al veel wetenschappelijk onderzoek gedaan waaruit blijkt dat ook een geringe hoeveelheid radioactieve straling geen problemen oplevert. Het schijnt de kans op kanker zelfs te verlagen. Hoge schattingen van het aantal doden ten gevolge van de kernramp bij Tsjernobyl zijn gebaseerd op de veronderstelling dat ook een kleine hoeveelheid straling duizenden doden kan veroorzaken als miljoenen mensen eraan blootstaan. Er zijn echter al veel onderzoeksgegevens beschikbaar die met deze aanname in strijd zijn.

POLSBANDJES TEGEN REISZIEKTE
De vakantie staat weer voor de deur en miljoenen Nederlanders gaan op reis. De tocht is niet voor iedereen een lolletje, vooral de kinderen kunnen er flink ziek van worden. Sinds een aantal jaren wordt er geadverteerd met speciale polsbandjes die reisziekte en misselijkheid zouden kunnen voorkomen. Helpen ze echt zo goed?

RICHARD WISEMAN OVER HET PARANORMALE
Professor Richard Wiseman begon zijn cariëre als goochelaar en promoveerde als (para)psycholoog op onderzoek naar paranormale claims. In zijn boek Paranormality (2011) neemt Wiseman de lezers mee op een avontuurlijke reis door de wereld van het paranormale en legt hij uit welke psychologische verklaringen daarachter steken. Het is alleen wat jammer dat hij een voorkeur heeft voor verhalen uit de oude spiritistische doos. In Skepter staat een kritische samenvatting van het boek.

FRANSE HOMEOPATE BESTRAFT
Martine Gardenal, de voorzitster van de Franse homeopathische vereniging van specialistische artsen, werd onlangs veroordeeld voor kwakzalverij. Deze zaak wekte in Frankrijk veel beroering.

Meer lezen? Deze laatste Skepter kan je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je stichting Skepsis echt steunen dan kan je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v.  22,50!).