Wat hebben skeptici toch met sektes? In de afgelopen dagen hebben we op kloptdatwel verschillende berichten gehad over bijzondere kerkgenootschappen en sektes. We schreven onder andere over Scientology (klik hier en hier), over de uitzending van SBS6 over Miracle of Love (klik hier) en gisteren kon je in een video zien hoe je sekteleider kunt worden (klik hier). Ook skeptici in andere landen winden zich op over sektes, de Vlaamse skeptici plaatsten een stuk over Avatar (klik hier) en ook de Amerikaanse SCICOP schrijft regelmatig over sektes en scientology (klik b.v. hier of hier).
Ik denk dat skeptici veel moeite hebben met vier dingen die je bij sektes vaak terugvindt: onzinnige claims, geldklopperij, machtsuitoefening en schade voor de volgelingen. Klopt dit beeld? En zo ja, wat kun je er aan doen. Daarover gaat dit stukje.
SBS6 liet zien dat Miracle of Love de eerste drie dingen uit het rijtje doet. Ze claimen dat ze je leven verbeteren als je aan een paar sessies meedoet, voor je het weet krijg je verzoeken om flink wat geld over te maken aan de sekte en er wordt druk op je uitgeoefend om je plek in te nemen in een haast militaristisch geleide organisatie. Mensen die niet sterk in hun schoenen staan worden geleidelijk meegenomen de sekte in zonder dat ze er voldoende greep op hebben, eigenlijk haast zonder dat ze er erg in hebben. De sekte gebruikt daarvoor bekende middelen – je krijgt ineens veel aandacht die je eerder niet kreeg van aardige sekteleden (dat voelt natuurlijk lekker en daar wil je wel meer van), je moet dingen doen die in de wereld buiten de sekte nogal idioot zijn (zoals naakt dansen en seksuele bewegingen maken in het openbaar), je wordt afgezonderd (niet bellen en mailen) en je wordt uit je normale doen gehaald (geen kopje koffie, onvoldoende slaap). Zo wordt voor de sekte-‘novice’ een hele nieuwe werkelijkheid gecreëerd.
Psychiater Peter Hanneman legde dit uit in de uitzending van SBS6 over de Miracle of Love sekte. Hanneman sprak ook op het Skepsis in 2008 over Landmark dat dure bewustzijnstrainingen organiseert (in enkele reacties op kloptdatwel wordt Landmark genoemd) en analyseerde daar dezelfde dingen:
De Landmarktrainingen komen voort uit de Erhard Seminars Training. EST werd in 1971 opgericht door Werner Erhard, die zijn carrière begon als handelaar in encyclopedieën. In de jaren 1960 maakte hij kennis met Zen, Scientology, encountergroepen en nog diverse andere alternatieve technieken en therapieën, waaruit hij zijn eigen methode ontwikkelde. Tijdens de zeer langdurige groepssessies noemde Erhard zijn studenten bij voorkeur assholes en verbood hij hen van hun plaats op te staan. Binnen drie jaar had hij al voor ruim 3 miljoen dollar aan trainingen verkocht en tien jaar later was de jaaromzet tot 30 miljoen gestegen. Erhard kreeg echter veel juridische problemen met de belastingdienst en met voormalige studenten die claimden dat ze psychische schade hadden opgelopen. In 1991 verkocht hij zijn bedrijf aan enkele medewerkers, waaronder zijn jongere broer, Harry Rosenberg (Erhard heette oorspronkelijk ook Rosenberg). De organisatie werd omgedoopt in Landmark Education en is in meerdere landen actief. De laatste jaren is het aantal vestigingen echter teruggelopen. Negatieve publiciteit zorgde er onder meer voor dat Landmark zich in 2004 zowel uit Frankrijk als uit Zweden terugtrok.
In het tijdschrift ESTA (‘elke twee weken serieus leuk’) beschrijft Hanneman 5 regels voor wie heelhuids uit een bewustzijnstraining wil komen:
- Zorg dat je stevig in je schoenen staat. Als je met essentiële vragen zit of je bent angstig en onzeker: niet doen.
- Blijf tijdens de trainingen kritisch en vorm je eigen oordeel.
- Laat anderen geen invloed op je krijgen, slaap en drink voldoende.
- Laat anderen geen invloed op je krijgen, zorg voor regelmatig contact met de buitenwereld.
- Zoek uit waar je aan begint. Het lijkt er soms wel op dat mensen meer nadenken over een nieuwe DVD speler dan over wie er met hun hoofd aan de gang mag gaan.
In dit artikel, maar ook in de hier aangehaalde stukken van de Vlaamse en Amerikaanse skeptici, keren steeds de drie hier genoemde pijnpunten terug: onzinclaims, geldklopperij en machtsuitoefening. Maar wanneer is er sprake van schade? Dat is natuurlijk overduidelijk in de schrijnende gevallen die de krant hebben gehaald, zoals de People’s Temple sekte die zich 1978 in Jonestown van het leven beroofde, of de Heavens’ Gate sekte die in 1997 hetzelfde deed. Ook is er regelmatig sprake van psychologische schade en gezondheidsschade. De rechter veroordeelde Scientology b.v. tot schadevergoedingen en de kerk kwam in de geruchtmakende zaak rond de dood van Lisa McPherson volgens berichten een schadevergoeding overeen (lees hierover in de wikipedia) (de kerk ontkent dit). Maar vaak ligt de schade subtieler. Natuurlijk is er vrijwel altijd sprake van verlies van geld en eigendommen. Maar de sekteleden zelf oordelen daar niet per se negatief over.
De vraag is dus – wat kun je er aan doen? Hoe kun je voorkomen dat mensen in de sekte-valkuil vallen? Een van de middelen is natuurlijk voorlichting, zodat mensen psychisch gewapend worden. Daarom is het b.v. goed dat bekend wordt dat de FBI onderzoekt of Scientology kinderen aan het werk zet voor een belachelijk lage vergoeding en dat de kerk grote bedragen vraagt aan mensen die de kerk willen verlaten (de kerk ontkent deze zaken). Daarom is ook publiciteit over Avatar en Landmark goed. En dit blog probeert natuurlijk ook een steentje bij te dragen. Maar kun je er met de wet in de hand wat aan doen, zoals in de SBS6-uitzending over Miracle of Love werd gevraagd? Dat lijkt me best lastig. In principe maken volwassen mensen zelf een keuze om naar een meditatieweekend van een sekte te gaan of een cursus te volgen, ze tekenen zelf in voor een vervolgtraining en ze kiezen er zelf voor om een donatie te doen, ze bepalen zelf of ze lid worden van een kerkgenootschap. Ook bepalen ze zelf wat ze er aan hebben. Dat bleek bijvoorbeeld heel duidelijk uit de reactie van Gerrit op het bericht op kloptdatwel van 27 februari, het blijkt ook uit verschillende reacties die ik in mijn eigen omgeving heb gekregen van mensen die deelnamen aan trainingen van Landmark. Voor een skepticus niet makkelijk, wij vragen toch graag eerst om bewijzen, zeker als er veel betaald moet worden. Misschien is meer onderwijs en voorlichting toch de meest kansrijke aanpak.
Wie meer wil lezen over sektes kan terecht bij de wikipedia, daar vind je ook een literatuuroverzicht. Je kunt ook het uitstekende stuk van Rob Nanninga in Skepter nalezen. En hier is een website die veel informatie over Landmark heeft verzameld.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Nog een advies: Als een groepering je vraagt om te breken met je familie, dan kun je maar beter onmiddellijk wegwezen. Een dergelijk verzoek is een overduidelijk bewijs van het feit dat het de beweging erom te doen is jou als volgeling te hebben. Niet jouw welzijn, maar jouw eerbetoon aan de Führer, daar gaat het ze om. In dit opzicht heeft een belangrijke godsdienstige stroming helemaal het verkeerde voorbeeld gegeven:
Matteüs 10: 34
‘Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Want ik kom een wig drijven tussen een man en zijn vader, tussen een dochter en haar moeder en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder; de vijanden van de mensen zijn hun eigen huisgenoten! Wie meer van zijn vader of moeder houdt dan van mij, is mij niet waard.’
Lucas 18:29
‘Ik verzeker jullie: iedereen die huis of vrouw, broers of zusters, ouders of kinderen heeft achtergelaten omwille van het koninkrijk van God, zal reeds in deze tijd het veelvoudige ontvangen en in de tijd die komt het eeuwige leven.
Ter vergoelijking twee dingen:
1. Deze zogenaamde woorden van Jezus zijn pas decennia later opgeschreven door volgelingen die een eigen agenda hadden, in een tijd dat het heel gebruikelijk was je eigen ideeën in de mond te leggen van een beroemd persoon van wie weinig bekend is.
2. ‘Eer uw vader en moeder’ is ook een van de geboden van deze stroming. Dat dat serieus bedoeld was blijkt uit:
Exodus 21:15. Wie zijn vader of moeder mishandelt, moet ter dood gebracht worden.
Exodus 21:17. Wie zijn vader of moeder vervloekt moet ter dood gebracht worden.
Deuteronium 21:18-21. Als ouders een opstandige, onhandelbare zoon hebben, die niet naar hen luistert en ook na hardhandige bestraffing nog niet wil gehoorzamen, dan moeten zijn vader en moeder hem meevoeren naar de stadspoort en hem aan de oudsten voorgeleiden. Ze moeten tegenover de stadsoudsten verklaren: ‘Onze zoon is opstandig en onhandelbaar. Hij wil niet naar ons luisteren. Hij is een losbol en drinkt te veel.’ De inwonders van de stad moeten hem dan stenigen tot de dood erop volgt.
Bij nader inzien is deze wetgeving ook al geen pluspunt voor die stroming.
Psychisch nood (angst, depressie) maakt mensen vatbaar voor toetreding tot sektes (Marc Galanter 1999). Twee jaar na toetreding zijn de sekteleden psychisch er beter aan toe, tevreden met hun leven en ze gebruiken minder drugs. De verbondenheid met andere sekteleden wordt als belangrijker ervaren dan die met eigen familie en vrienden. “Acceptance and conformity bring relief from stress”. Dit werkt als beloningsprikkel. Vandaar dat mensen zo lang in een sekte kunnen blijven hangen.
Nieuwe sekteleden worden geronseld op een moment dat ze kwetsbaar zijn. Dat is unfair. En skeptici houden niet van unfair.
Tsja moeilijk, en er zit een kern van waarheid in, maar ronselen is niet het juiste woord; mensen treden vrijwillig toe, zoals Galanter vast in zijn boek vermeld. Je kunt het natuurlijk ook positief opvatten: sekten helpen psychische problemen te verlichten.
Goede voorlichting geven tegen kwaadaardige sektes; prima. Feit is dat bijna alle mensen een bepaalde weg inslaan en bij een groep willen horen; leiders en volgers.
Ook sceptici die een groep vormen zijn een sekte; zelfs de kleine en exclusieve groepjes bestaan uit mensen die graag voor anderen willen bepalen wat goed en slecht is en ook daar is sprake van een hiërarchie.
Het principe van de sektevorming komt overal voor. We vinden het in de schoolklas, het clubhuis, de kroeg, de geloofsgroepen, de politieke partijen en de genootschappen; daar waar groepsvorming begint eindigt het echte vrije denken. Meestal blijft het onschuldig maar het kan ook vormen aannemen die mensen financieel en emotioneel schade toebrengt.
Dit vind ik nou onzin, net alsof de enige vrije denkers te vinden zijn in een hutje op de hei. Groepsvorming is een volkomen normaal proces (waarschijnlijk al miljoenen jaren geleden in de genen ingebakken), en sektevorming is een uitwas. Stel je voor dat iemand voorbeelden geeft van hoe gevaarlijk het is om veel te hard met een auto op de openbare weg te rijden. Dan komt er een belerende aanvulling:
Ook rolstoelers en scootmobielen kunnen gevaarlijk zijn. Het principe van voortbeweging komt overal voor. We vinden het bij wandelaars, dansers en kruipende baby’s en slakken. Daar waar voortbeweging begint, eindigt het echte besef van risico. Meestal blijft het onschuldig, maar voortbeweging kan ook vormen aannemen die mensen schade toebrengt.
Wie bepaalt wanneer iets een uitwas is?
Wat is het verschil tussen een sekte en een geloof?
Zoals Jan Willem aangeeft: organiseren is de mens eigen. Ik heb getracht om vier punten te noemen aan de hand waarvan de organisatievorm die mensen kiezen kan worden aangeduid als ‘sekte’. Volgens mij gaat het er vooral om dat we onderscheid kunnen maken tussen het een en het ander (‘is het wel of niet een sekte’). Als je zegt dat alles eigenlijk hetzelfde is, kun je geen keuzes maken.
Laten we Skeptici als beweging eens leggen langs de vier punten die ik noem:
– onzinnige claims – skeptische organisaties claimen i.h.a. niet onzinnigs, zij roepen op tot kritisch denken. Wellicht zijn ze soms erg snel in het afserveren van merkwaardige claims. Maar dat kun je eerder een oordeel op basis van ervaring noemen dan een onzinnige claim. Vrijwel altijd is een merkwaardige claim natuurlijk onzin – maar je zou aan skeptici moeten vragen om altijd een open houding te houden.
– geldklopperij – daarvan is geen sprake, lidmaatschap van Skepsis is goedkoop en het congres kost ook geen drol;
– machtsuitoefening – daarvan is geen sprake. Skepsis bestuurders gaan gelijkwaardig met elkaar om, besluiten worden i.h.a. democratisch genomen en er daarbij wordt veel rekening gehouden met minderheidsstemmen. Daar kan ik persoonlijk van getuigen.
– schade voor de volgelingen – daarvan lijkt ook geen sprake te zijn. Skepsis neemt leden en belangstellenden geen eigendommen en vermogen af, we beschadigen de gezondheid niet. Ik heb nog nooit iemand huilend een Skepsis congres zien verlaten.
– kwetsbare mensen te pakken nemen – zowel Catherine als Jan Willem wijzen nog eens op dit kenmerk van sektes. En terecht. Ik durf met gerust hart te zeggen dat Skepsis geen beleid heeft speciaal voor kwetsbare mensen. Als we er al iets van vinden dan is het dit. We hopen mensen in staat te stellen om hun eigen oordeel te vellen.
Mijn conclusie – Skepsis kwalificeert niet als sekte. Ik blijf nog een tijdje lid.
Joey heeft zich natuurlijk geërgerd aan ‘voor anderen willen bepalen wat goed en slecht is’.
Dat is natuurlijk ontzettend irritant van de sceptici dat ze komen met argumenten waar je niet van terug hebt. Gewoon maar op een website zetten dat ‘Detox’-voetenbaden of perpetua mobilia onzin zijn, met de redenen erbij, dat is toch een afschuwelijke vorm van je mening opdringen. Grappen maken over kwetsbare astrologen, misselijk hoor! Weg met die hersenspoelers die nietsvermoedende burgers proberen wijs te maken dat 2×2=4, zonder ook maar een moment open te staan voor de werkelijk vrije denkers die bij 6 beginnen te tellen.
Joey werkt in een ziekenhuis op de afdeling Kindergeneeskunde en hoort vermoedelijk vaker dan alle sceptici bij elkaar wat voor flauwekul de alternatieven verkopen, ouders zijn nou eenmaal erg gevoelig voor hun kinderen en proberen van alles, daar gaat het niet om. Astrologie is ook niet mijn kopje thee maar voor sektevorming ben ik nou eenmaal erg op mijn hoede.
Er schijnen hier mensen te zijn die zich persoonlijk aangevallen voelen en dat was niet mijn bedoeling. Kijk, een voetbalclub is ook een vereniging en dan is het gezamenlijke doel voetballen. Je kunt dan nog adviezen opvolgen van je meerdere, als het je niet bevalt, ga je naar een andere club of je stopt met voetballen maar zodra het gezamenlijke doel onbewijsbare zaken en emoties een bepaalde kant opsturen of andere mensen tegenspreken is, hoort elk mens op zijn hoede te zijn, ook met sceptici en mensen die claimen het vrije denken te bevorderen. Voor je het weet heb je te maken met een sekte, kijk maar naar de wereldreligies, die zijn ook klein begonnen.
Klinkt logisch en verstandig!
Hier enkele Franse criteria voor het onderscheiden van sektarische uitwassen :
http://www.miviludes.gouv.fr/-Comment-reagir-face-au-risque-?iddiv=3
Niet te vergeten dat sekten een makkelijk doelwit zijn, want sekten zijn per definitie marginaal en klein.
Ik denk dat (toekomstige) sekteleden het meest geholpen zijn met zakelijk artikelen zonder ongeloofwaardige overdrijvingen over b.v. hersenspoelen, want bekering gaat duizend keer subtieler.
Wat bijna iedereen vergeet is dat sekten de complexiteit kunnen hebben van een mini-samenleving. Pogingen van buitenstaanders om er iets over te zeggen zijn al snel ongeloofwaardig voor sekteleden want simplistisch.