Een Power Balance armbandje doet het niet beter dan een willekeurig ander armbandje. We schreven gisteren dat Amerikaanse skeptici dit een dubbelblind onderzoek hebben aangetoond. De onderzoekers suggereren dat het Power Balance armbandje hetzelfde effect heeft als elke andere talisman. Het tijdschrift Quest (‘braintainement’) schreef een paar maand geleden (oktober 2011) dat sporters echt baat hebben bij bijgeloof. Maar je moet het niet te bont maken, schrijft Quest.
‘Voor elke wedstrijd stopt de Formulie 1-kampioen Sebastian Vettel een geluksmunt achter zijn schoenveter’ begint het artikel in Quest om daarna in te gaan op de gewoonte van mensen om overal verbanden te zien, ook waar die er niet zijn. Evolutiebiologen noemen vaak het voorbeeld van het ritselende struikgewas in de tijd dat de mensen nog op de savanne leefden. Is het de wind? Is het een tijger? Neem liever het zekere voor het onzekere: als je het op een lopen zet, dan ben je misschien wel buiten adem maar je leeft tenminste nog. Maar als je geen acht slaat op het geritsel, is er inderdaad een kleine kans dat een likkebaardende tijger ‘hap’ zegt terwijl jij nietsvermoedend verder loopt. Je rent vermoedelijk 99 keer voor niets, maar net die ene keer redt het je leven. Het kan kortom volgens de evolutiebiologen in je voordeel zijn om snel verbanden te zien, ook als die er niet zijn. Op deze manier wordt vaak onderbouwd dat mensen makkelijk geloof hechten aan complottheorieën. Dit is immers ook een vorm van het vinden van verbanden die er niet zijn. Maar op dezelfde manier wordt ook verklaard dat mensen gevoelig zijn voor bijgeloof.
Niet alleen mensen zijn gevoelig voor het zien van verbanden die er niet zijn. In het Quest-artikel wordt ook het bekende onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Skinner aangehaald. Die leerde duiven om allerlei bijgelovige handelingen te verrichten omdat ze dachten dat ze daarmee invloed konden hebben op het krijgen van voer. De Wikipedia schrijft hierover:
‘He discovered that the pigeons associated the delivery of the food with whatever chance actions they had been performing as it was delivered, and that they subsequently continued to perform these same actions.[48] One bird was conditioned to turn counter-clockwise about the cage, making two or three turns between reinforcements. Another repeatedly thrust its head into one of the upper corners of the cage. A third developed a ‘tossing’ response, as if placing its head beneath an invisible bar and lifting it repeatedly. Two birds developed a pendulum motion of the head and body, in which the head was extended forward and swung from right to left with a sharp movement followed by a somewhat slower return’.[49][50]
Een sportpsycholoog legt in het artikel in Quest uit dat het uitvoeren van bijgelovige rituelen de sporter een gevoel van controle kan geven. Opmerkelijk is dat het blad onder bijgeloof ook allerlei modieuze visualisatie-oefeningen schaart die veel sporters uitvoeren.
Het aantrekken van sportkleding op precies dezelfde manier voor iedere wedstrijd kan een zelfverzekerd gevoel geven:
‘Voor de sporter is het nu eenmaal beter een verband te leggen dat er eigenlijk niet is, tussen de aankleedvolgorde en de uitslag, dan onzeker over de voorbereiding aan de wedstrijd te beginnen’. … ‘Dankzij dat bijgeloof is een sportman even niet met negatieve gedachten bezig. En als hij op die manier het gevoel krijgt dat de kans op succes groter wordt? Dan stapt hij veel zelfverzekerder het veld op’.
Dat klinkt heel aannemelijk en volgens Quest is er ook onderzoek dat dit effect bevestigt. Het tijdschrift haalt een recent onderzoek aan van psychologen van de Universiteit van Keulen. In een experiment moesten mensen een bal door een gat schieten. Dat lukte aanmerkelijk beter als ze te horen hadden gekregen dat ze een ‘geluksbal’ mochten gebruiken. In een tweede proef lukte het de proefpersonen aanmerkelijk sneller om 36 balletjes in evenzoveel gaatjes te werken als ze te horen hadden gekregen dat er voor hun geduimd zou worden.
Een derde proef leidde tot het resultaat dat een persoonlijke talisman ook een positief effect heeft op de sportieve prestatie. En dat verklaart volgens het Amerikaanse onderzoek dat we gisteren bespraken het succes van de Power Balance armbandjes. De armbandjes werken alleen als je zeker weet dat je er een om hebt. Het idee dat veel topsporters met hetzelfde armbandje rondlopen, zal hierbij vermoedelijk helpen.
Maar je moet het niet te bont maken volgens Quest. Soms voeren mensen zulke lange en ingewikkelde rituelen uit om geluk of succes af te dwingen dat dit uitmondt in disfunctioneel of dwangmatig gedrag. Maar een Power Balance armbandje valt volgens mij beslist niet in die categorie.
Wie meer wil weten verwijst Quest naar het uitstekende boek van Richard Wiseman: Paranormality: waarom geloven mensen in het ongelooflijke? Als je dit boek koopt via de link naar bol.com hieronder steun je Kloptdatwel (dit is de Engelstalige versie).
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
“Het tijdschrift haalt een recent onderzoek aan van psychologen van de Universiteit van Keulen.”
Als de Duitsers zoiets zeggen, moet je op je tellen gaan passen. Zeker als ze van de universiteit komen. ☺ Duitsers doen onderzoeken (en niet alleen dat) vaak heel goed. Veel beter dan gemiddeld inwoners van welk land dan ook.
Dat van die duiven en voer krijgen bijgeloof te noemen, vind ik niet kloppen. Duiven leerden inzake Skinner gewoon hun ‘succesformules’ aan. Ze reageerden op wat Skinner al dan niet bewust deed, niet uit bijgeloof. Het klinkt natuurlijk leuk: “bijgelovige duiven”, net zoals “paranormale pimpelmezen” (http://www.skepsis.nl/inhoud154.pdf ). Maar daar houdt het zo ongeveer wel mee op: met leuk klinkend (voor de mens).
Waarbij ik niet wil zeggen dat dieren niet telepathisch en aanvoelend zijn. Maar dat is een ander verhaal.
Het lijkt op het eerste gezicht inderdaad lastig te bevatten dat duiven bijgelovig kunnen zijn. Toch is dat waar het op lijkt. De duiven vertoonden steeds weer het gedrag dat ze toevallig uitvoerden op het moment dat ze voer kregen, terwijl dit gedrag niets te maken had met moment van voeren. Ik had de volgende zin uit het wikipedia artikel er bij moeten zetten: Skinner placed a series of hungry pigeons in a cage attached to an automatic mechanism that delivered food to the pigeon “at regular intervals with no reference whatsoever to the bird’s behavior.” Toch bleven de duiven hun rituelen uitvoeren. Hoewel we niet zeker weten wat duiven denken, lijkt het volgens veel deskundigen toch verdacht veel op bijgelovig gedrag.
Als skepticus spits ik altijd mijn oortjes als ik het woord telepathisch hoor. Hoezo: telepathische dieren? Kun je uitleggen waarom je dat denkt?
Hallo Gert Jan.
We weten inderdaad niet wat duiven denken, als ze al ‘denken’. En daar houdt de 100 % waterdichte vergelijking met de mens op. Het woord “bijgeloof” voor duiven te gebruiken, is menselijke zaken projecteren op dieren. Ik wil best erkennen dat duiven op hun manier ‘bijgelovig’ zijn, maar dan met nadruk op “op hun manier”. Ik was er net achter dat de mens niet simpel van de aap afstamt, omdat er zaken zijn die niet kloppen. ☺ Aliens, there’s more to it!
Wat betreft dieren: ik ben een enorme dierenliefhebber, vooral vogels kunnen geen kwaad bij me doen. Ik heb niet zo de behoefte om hier op deze plaats mijn vele ervaringen met dieren en bijzonderheden uit de doeken te doen, maar dieren zijn een ongelooflijk geschenk van de kosmos. Mensen zouden ze nu eindelijk vrij baan moeten geven, in plaats van ze te kwellen en te doden. Dit is een zeer beladen vlak voor mij en ik ga er hier liever niet op in.
En geen toeval: net nu ik dit tik, strijken er twee überlieve Mourning dove-jes neer in onze achtertuin en kijk ik ernaar. ☺
Hier, een foto van ze die ik anderhalve maand geleden van ze maakte: http://twitpic.com/99v4gg en deze een maandje geleden: http://twitpic.com/9i8jmu
Leuk, die Mourning Doves tussen de groenteplantjes. Ik geniet zelf ook enorm van dieren. Thanks for sharing.
☺☺☺
Waarom doe je nou van die droefgezichtjes?
Bij mij lachen ze hoor Jenny. Misschien dat ze op hun reis naar Europa omgekeerd zijn gaan staan? :p Maak eens een vergrootte printscreen en upload die eens, wil je?
Als ik ze heel groot maak zie ik inderdaad dat ze lachen. Ze zijn ook piepieklein op mijn scherm, het zal mijn leeftijd wel zijn.
Gelukkig, Jenny, we zouden er anders bijgelovig van worden!
De tekst is dan ook wat verwarrend. Misschien had men “One bird was conditioned to turn counter-clockwise about the cage” moeten verwoorden als “One bird conditioned himself to turn counter-clockwise about the cage”.
Proeven zoals met duiven zijn ook gedaan met mensen. Kinderen kregen bijv. knikkers uit een automaat nadat ze het idee hadden gekregen dat ze iets speciaals moesten doen om het verschijnen van zo’n knikker te bewerkstelligen. Met studenten is er ook zo iets gedaan (die kregen studiepunten). Bij de proefpersonen was er zelfs een die op het idee kwam dat je het (tamelijk hoge) plafond moest aanraken. Die was dus alsdoor maar aan het springen tot ze er bij neerviel (na 25 minuten).
Betreft onderzoeken van
Gregory Wagner en Edmond Morris (1987)
Koichi Ono (ook 1987)
In beide gevallen kwamen de knikkers e.d. met regelmatige tussenpozen!
Er is een type puzzel waarbij mensen een regel voor een getallenrij moeten raden.
Dat gaat zo: men voort een getallenrij (drie of langer) in, en de computer zegt of die goed is of niet.
De bedoeling is te raden welke regel de computer hanteert. Het blijkt dat veel mensen een regel vinden, maar niet de goede regel. Als de regel bijvoorbeeld is “stijgend”, dan vinden mensen allerlei speciale
regels, bijvoorbeeld ‘stijgend met hetzelfde bedrag’. Dat komt doordat ze slechts bevestiging zoeken van een eigen idee.
Precies dat is wat die duiven deden: 1 koppeling tussen een gedrag en een beloning was al voldoende om het gedrag instand te houden. De duiven herhaalden het gedrag en kregen weer een beloning zonder te weten dat er geen verband was.
Als na A gebeurtenis B komt is natuurlijk je eerste gedachte dat A ook de oorzaak is van B. Dus die studente die een knikker zag komen (die een deel van een studiepunt vertegenwoordigde) toen ze net al experimenterende het plafond had aangeraakt, kreeg een voor de hand liggende gedachte – die ze echter nooit serieus onderzocht. Precies dezelfde voor de hand liggende gedachte ziet je in de politiek: men neemt een maatregel, daarna treedt een effect op, conclusie het effect is gevolg van de maatregel.
Een bedrijf pakt de zaken op manier X aan. De zaken gaan goed. Iemand adviseert: als je Y doet gaan ze vast veel beter. De bedrijfsleiding zegt: de zaken gaan nu al goed. ‘If it ain’t broke, don’t fix it!’ Dat is eigenlijk dezelfde instelling. Het zijn niet alleen duiven en voetballers. Het is iedereen die blootgesteld wordt aan onvoorspelbare invloeden. Experimenteren brengt behalve moeite ook risico’s met zich mee, die men niet graag loopt.
Experimenteren met zieken geeft altijd het dilemma: is het wel ethisch verantwoord om een zieke een werkzame therapie (i.e. een therapie die men werkzamer waant dan de te onderzoeken therapie) te onthouden. In de achttiende eeuw werd aderlaten als werkzaam beschouwd. Artsen werden uit de artsenstand gezet als ze nalieten ader te laten. Het vereiste toen moed om eens een proef te doen en niks doen te vergelijken met wel iets doen. In feite is die proef toen gedaan door mensen die er een heel onzinverhaal omheen vertelden, namelijk de homeopathie. De eerste proeven om het effect van aderlaten in vergelijking met niets doen te bestuderen dateren van ca. 1835. Misschien omdat de homeopathie toen zoveel aandacht kreeg.
Overigens lijkt me dat verhaal over het geritsel in het struikgewas onzin. In de beleving van de moderne stadsmens is een tijger of een leeuw natuurlijk een Groot Gevaar en mogelijk heeft de moderne stadsmens en cartoonfilmliefhebber een overdreven optimistische voorstelling over het vermogen van ‘de oermens’ om door hardlopen te ontkomen aan roofdieren die op ritselafstand in de struiken zitten te loeren.
Evolutie werkt alleen als het gedrag een aanzienlijk aantal voortijdige overlijdens (of andere uitsluiting van procreatie) voorkomt. Al dan niet weglopen voor grote roofdieren die binnen gezichtsbereik zijn lijkt me geoon niet belangrijk genoeg in het terugdringen van de sterfte.
Die fantasietjes over het evolutionaire ontstaan van bepaalde vormen van gedrag geloof ik niet zo erg. Niemand is er bij geweest, laat staan dat men in de gelegenheid was proeven te doen. Het kan best dat die kiem voor dergelijk gedrag minstens teruggaat tot de tijd dat onze voorouders kleine nachtdiertjes waren, een soort ratten dus, die voornamelijk op moesten passen dat ze niet door grote snelle dinosauriërs werden opgegeten. Dat is ook speculatie natuurlijk. Maar alertheid bij wat op gevaar lijkt komt heus niet alleen voor bij mensen. Vissen doen dat ook. Insecten eveneens. Het is veel aannemelijker dat het een van de oudste onderdelen van ons centrale zenuwstelsel is, dan dat het een paar miljoen jaar geleden ontstaan is in de Afrikaanse savanne. Mogelijk gaat het gedrag dus terug op de gemeenschappelijke voorouder van alle meercellige dieren.
Ik zie het bijgelovige niet zo van die dierproeven. De duif merkt dat hij iedere keer een beloning krijgt als hij iets specifieks doet. Dat doet me meer aan de hond van Pavlov denken.
Sporters die zelfverzekerder worden door het uitvoeren van een reeks vaste bijgelovige handelingen. Zou je dat dan niet dwanghandelingen moeten noemen? Mijn eerste idee was bij het lezen dat ze niet zelfverzekerder worden, maar eerder minder onzeker. Nou ja, als het hen helpt, soit!
Wat is overigens het verschil tussen geloof en bijgeloof? Kortom: is geloof niet even irrationeel als die handelingen van die sporters en maakt geloof niet alleen maar mensen iets minder onzeker?
De hond van Pavlov ging kwijlen iedere keer als hij door een stimulus zeker kon weten dat hij een hapje kreeg. De duiven vertonen rituelen terwijl ze op vaste momenten te eten krijgen. Dat is het wezenlijke verschil tussen de situaties.
Het verschil tussen geloof en bijgeloof is een relevante vraag. Een geloof (in de zin van religie) is volgens mij een complex systeem van ideeën en overtuigingen dat door een groep mensen wordt gedeeld, hier hebben we het meer over incidentele samenhang tussen bepaalde gebeurtenissen die door individuele mensen worden waargenomen. Een belangrijk verschil is verder dat onderdelen van geloofssystemen per definitie oncontroleerbaar zijn (het is tenslotte geloof). De zaken die we hier bespreken kunnen juist uitstekend worden onderzocht (zie bv het commentaar van Jan Willem Nienhuys, hij noemt nog enkele andere onderzoeken).
Zoals mw. Oomen al schreef, is er ook naar mijn idee slechts een gradueel verschil tussen de aangeleerde reflex van de Pavlov-hond en de aangeleerde voer opleverende bewegingen van de duiven.
Incidentele samenhang tussen bepaalde gebeurtenissen die door individuele mensen worden waargenomen. OK, dat is prima te onderzoeken, al zou ik zeggen dat mensen samenhang menen waar te nemen. In dat menen zit m.i. het geloof. En daar zie ik nog steeds weinig verschil met religieus geloof.
Het verschil zit hem er natuurlijk in dat de proef “personen” hier zelf verbanden zijn gaan leggen die er niet zijn. Op het moment dat je zo aantoonbaar toevallige patronen gaat zien en vervolgens denkt te kunnen toepassen, op een bijna pareidolia achtige manier, dan heb je lijkt mij wel een aardig model van hoe bijgeloof zou *kunnen* werken. Of tenminste een model voor hoe een bijgeloof zou kunnen ontstaan.
En hoe het begint is volgens mij het belangrijkst, want naar mijn mening is het gemiddelde bijgeloof, als het ook maar een beetje tot de verbeelding spreekt, al snel niet meer te stoppen. Mensen willen dat het waar is en vertellen het maar al te graag verder, om in aanzien te stijgen. Zeg eens, wist jij dit??? Blablabla.
Het verschil zit hem er natuurlijk in dat de proef “personen” hier zelf verbanden zijn gaan leggen die er niet zijn
Volgens mij zijn ze zich daar ook zelf wel van bewust, maar het paradoxale element hierin is dat het op de een of andere manier toch betekenis in hun geest krijgt, met als gevolg hiervan het qua persoonlijke doelstelling een positief resultaat genereert.
Afijn zo belanden we dan uiteindelijk op het terrein van het magische denken.
Maar zolang het werkt….
De zaken die we hier bespreken kunnen juist uitstekend worden onderzocht
Daar ben ik nog niet zo zeker van.
Als een sporter hem/haar eigen persoonlijke rituelen blijft uitvoeren, zoals bijv het projecteren van eigen faalangst op bepaalde voorwerpen of handelingen, met continue een positief resultaat als uitkomst, dus het creeren een soort van self forfilling prophecy die zich blijft herhalen, zou je dat hele gebeuren dan nog wel met de term bijgeloof moeten gaan definieren?
Is daar niet een andere term voor, kan er helaas zelf niet zo snel opkomen, want in wezen bestaat slechts het causale ( en eveneens persoonlijk zinvol) verband tussen de rituelen en de concrete uitkomst c.q. sportprestatie slechts in de psyche van de sporter, (en dat kan dan vervolgens uitstekend worden onderzocht?), in mijn optiek is en blijft het allemaal wat vaag en ongrijpbaar.
Wat voor betrouwbaar verklaringsmodel zou je hier dan voor willen aanvoeren?
,
Hoi,
Het verklaringsmodel wordt in het stukje besproken: vermoedelijk is toegenomen zelfvertrouwen een verklaring. Ook wordt genoemd dat de rituele handelingen stress verlichten. Deze mechanismes zijn plausibel maar niet het onderwerp van het onderzoek geweest. Je zou het wel kunnen onderzoeken.
Een talisman of andere vorm van bijgeloof werkt blijkbaar positief op de prestaties. We zien dus een situatie dat irrationeel gedrag (een geluksmunt?) toch leidt tot een rationeel verdedigbare uitkomst. Alleen: bij een ongelovige werkt het misschien niet: geef mij b.v. een konijnenpootje of een geluksbal en ik denk dat ik het net zo zal doen zoals altijd….
,
Genoemde voorbeelden zijn niet juist, als je stelt dat het gaat om verbanden zien die er niet zijn,
het verband tussen geritsel in struiken, een vermoeden dat er een roofdier achter schuilt en vluchtgedrag, dit lijkt me dan voor de oermensen wel behoorlijk overdreven vertoon, dat een horde dieren op de vlucht slaat om die reden zal eerder geval zijn, ook als er geen roofdier wacht is die kans wel reëel. Zelfde bij experimenten met dieren, zoals J.W.N. al zegt, de koppeling van A en B – ene is een handeling, andere is voer. Als een muis kan kiezen tussen drie voerbakjes en het voer zit telkens in één bakje, legt het dit verband. Het is geen bijgeloof van de muis dat het voer in dat ene bakje zit. Bijgeloof is niet op feiten gebaseerd. Diervergelijken gaan daarom niet op. Als bijgeloof iemand sterkt in zijn zelfvertrouwen, is dat evenwel een feit, niet dat het bijgelovig trucje het doet, maar wel dat het iemand helpt. Conclusie, bijgeloof werkt.
Of gedachten beinvloeden causaliteit? Of is dit misschien een te verstrekkende conclusie?
Op grond van mijn persoonlijke ervaringen sluit ik dit niet uit, maar het is en blijft een schimmig en ongrijpbaar terrein.
Een wetenschappelijk bewijs zal je hiervoor nooit kunnen aanleveren, maar desalniettemin….soms zet het je wel aan het denken.
Hoe bizar zaken soms kunnen verlopen in het leven, dan bekruipt me wel eens het gevoel dat je buitenwereld een reflectie van je binnenwereld is.
Dat lijkt mij wel.
@ Ragnar,
je kunt m.i. niet uitsluiten dat gedachten causaliteit beinvloeden (of ik begrijp je niet) oorzaak en gevolg, bepaal je dat niet zelf, of in hoeverre bepaal je dat eigenlijk? ‘dat je buitenwereld een reflectie van je binnenwereld is’ zou eraan toevoegen, en idem dito. Je bent toch óók product van ‘een buitenwereld’ . (Of wordt je uitsluitend bepaalt door wat hersenchemie?) .. zomaar tussendoor.
Theo: je kunt m.i. niet uitsluiten dat gedachten causaliteit beinvloeden
Dat ben ik met je eens, ook door je gedachten gevoelens die nog wat onderhuids sluimeren en zich nog niet duidelijk in je waakbebewustzijn hebben gemanisfesteerd.
Enkele decennia gelden was ik jaren lid van A.M.O.R.C., heb ook heel wat leerstof doorgeworsteld dat heeft wel mijn hele wereldbeeld behoorlijk op zijn kop gezet.
Nee, ik denk wel dat er iets meer aan de hand is dan dat je “Zijn” uitsluitend een kwestie van wat bio-chemische processen tussen de oren is, niemand trouwens kan ook definieren wat bewustzijn nu eigenlijk precies is.
Maar kennis nemen van het skeptische wereldbeeld is ook niets mis mee, je leest wel over interessante zaken, ik las bijv op het blog van JW dat verdrongen herinneringen naar boven gehaald door hypnose onbetrouwbaar zijn, zie onderstaande link.
Quote: We weten via het recente wetenschappelijke werk van Elisabeth Loftus zelfs hoe makkelijk het is bij mensen fa l s e memories te bewerkstelligen en we zijn bekend met het werk van experimenteel psycholoog Willem Wagenaar over de (on)betrouwbaarheid van het geheugen Einde quote.
Hebben dan een of desnoods twee wetenschappers hieromtrent de wijsheid in pacht, dat ze deze stellingen poneren, wetenschappers verschillen tenslotte ook weer vaak onderling van mening en Skepsis zal ook wel selectief zijn in welke wetenschapper ze citeren en welke niet, het moet allemaal wel een beetje in hun wereldbeeld passen, afijn, ik wil het mijne er wel eens van weten, dus ga het uitzoeken.
En Theo, toch al met al een leuke bezigheidstherapie en het houd je van de straat. 😉