Cees Renckens

We beginnen met een raadseltje. Wat zijn de overeenkomsten van het consumentenprogramma Radar, bekroond militair Marco Kroon en sultan Hassanal Bolkiah van Brunei? Radar heeft een uitstekende reputatie op het gebied van kwakzalverijbestrijding en ontving daarvoor in 2005 als eerste organisatie de toen pas ingestelde Gebroeders Bruinsma Erepenning van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.  Kroon is een beroepsmilitair en kwam herhaaldelijk in het nieuws vanwege zijn heldhaftige optreden tijdens zijn uitzending als commando in Afghanistan. De militair ontving in 2009 de Militaire Willems-Orde, een zeer hoge onderscheiding, voor zijn daar getoonde moed. De genoemde sultan van Brunei was in 2013 op staatsbezoek in ons land en hij ontving bij die gelegenheid de hoogste onderscheiding die ons land kent, hij werd benoemd tot Ridder-Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Intussen heeft de tijd niet stil gestaan en is de sultan in opspraak gekomen wegens de invoering van de sharia in zijn landje. Sinds deze maand lopen Bruneise homo’s en lesbiennes die seks hebben het risico gestenigd te worden. Op homoseksualiteit stond eerder al een celstraf van tien jaar. Op grond van de nieuwe, op islamitische leest gestoelde wetten die sultan Hassanal Bolkiah invoerde, kunnen dieven ook worden gestraft met het afhakken van handen. Bolkiah (72), sinds 1967 aan de macht, toonde zich niet onder de indruk van de felle kritiek van mensenrechtenorganisaties. In de Tweede Kamer worden vragen gesteld over het afnemen van zijn onderscheiding.

Ook Kroon’s reputatie is aan ernstige slijtage onderhevig. De militair werd tijdens carnaval in Den Bosch aangehouden nadat hij onder meer een agent een kopstoot had gegeven. Hij werd betrapt op wildplassen in zijn woonplaats Den Bosch en gaf de politieagent die hem bekeurde niet alleen een kopstoot, ook toonde hij hem zijn geslachtsdeel en stak zijn middelvinger op. Defensie heeft besloten de militair te schorsen. Bij de Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht waar Kroon werkzaam was is hij hangende het onderzoek niet meer welkom. Kroon kwam sinds hij zijn hoge onderscheiding ontving vaker in aanraking met justitie, zo werd hij betrapt op cocaïne bezit en illegaal wapenbezit.

Radar ging het afgelopen half jaar tweemaal in de fout bij het inroepen van experts over controversiële items als de gevaren van siliconenprotheses en het in twijfel getrokken nut van bloeddrukverlagende medicijnen. Inzake de al of niet reële gevaren van siliconenprothesen werden door Radar herhaaldelijk twee elkaar aanvullende alarmisten uitgenodigd: mevrouw van Amersfoort, voorzitster van het Meldpunt Klachten Siliconen en de hoogleraar immunologie J.W. Cohen Tervaert. Deze laatste is ongeveer de enige medicus die al acht bewezen dan siliconen kunnen leiden tot auto-immuun ziekten. Zijn voorbarige conclusies daarover werden in het NTvG ernstig in twijfel getrokken. (NED TIJDSCHR GENEESKD. 2019;163:D3694).

Nog veel kwalijker was het dat Radar in haar uitzending van 8 april Ivan Wolffers uitnodigde om de staf te breken over het nut van bloeddrukverlagers. De diagnose ‘hoge bloeddruk’ zou steeds vaker ten onrechte worden gesteld en er moesten wel door 850 mensen bloeddrukverlagers worden geslikt om één hartinfarct te voorkomen. Ik bekeek die uitzending met stijgende verbazing, want niet alleen hartinfarcten kunnen worden voorkomen door goede behandeling van hoge bloeddruk, maar eveneens hersenbloedingen, aderverkalking en aneurysmata. Daarover hoorden wij Wolffers niet; niet verwonderlijk misschien, want de man is chronisch ziek, reeds jaren met pensioen, in 2014 door Medisch Contact afgedankt als columnist en staat niet bekend als kenner van de problematiek van de hoge bloeddruk. Zijn afkeer van de reguliere geneeskunde daarentegen is al jarenlang bekend (NTtdK 2014-2, pag 10-11) en dat leidde tot een onbegrijpelijke nonchalance in zijn commentaar op de zgn. omstreden medicatie.

In zijn mooie boek The Rise and Fall of Modern Medicine (1999) noemde Le Fanu de bestrijding van hoge bloeddruk en daarmee de preventie van hersen-bloedingen en –infarcten als een van de belangrijkste doorbraken in de geneeskunde na WO II. Met het noemen van het getal van 850 benodigden om één hartinfarct te voorkomen, suggereerde Wolffers dat iemand met hoge bloeddruk de gok wel kan nemen en de medicatie kan laten staan, ook geen bijwerkingen meer.
In een reactie op de Radar-uitzending waarin Wolffers met zijn getal kwam betoonden een drietal wetenschappelijke verenigingen, de Nederlandse Hypertensie Vereniging (NHV), de Nederlandse Vereniging van Internisten Vasculaire Geneeskunde (NVIVG) en de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) zich zeer ongerust over het effect van Wolffers’ onbezonnen uitspraak. Zij verdedigden de recent aangenomen richtlijn Cardiovasculair Riscicomanagement 2019, die berust op harde bewijzen.
Er zijn talrijke groepen mensen, die veel meer kans op baat hebben bij een adequate bloeddrukcontrole dan het cijfer van Wolffers aangeeft. De auteurs wijzen er in hun reactie op dat Wolffers zijn getal baseert op een studie uit … 1985, nota bene vierendertig jaar geleden! Wolffers heeft niet de moeite genomen zijn vakliteratuur bij te houden en brengt met zijn suggestie dat het allemaal niet zo’n vaart loopt mensenlevens in gevaar. Zulks is buitengewoon ernstig en de echte deskundigen stellen dan ook in hun commentaar: ‘Wij adviseren patiënten die mogelijk nu denken een vrij zinloze behandeling te gebruiken nooit zonder overleg met de voorschrijvend arts hun medicatie te staken. Het staken van medicatie is nooit zonder risico’.

Ik heb Antoinette Hertsenberg en haar redactie gewezen op het commentaar van NHV, NVIVG en NVVC en haar verzocht deze uitspraken in een volgende uitzending te rectificeren. En laten zij in godsnaam die Wolffers nooit meer als deskundige in een uitzending aan het woord laten. De man een potentieel moordenaar noemen, dat gaat wellicht te ver, maar een regelrecht gevaar voor de volksgezondheid is hij zeker.
Kroon en de Bruneise sultan moeten wat mij betreft hun onderscheidingen inleveren, Radar heeft de kans zich te disculperen als zij gehoor geeft aan mijn oproep om zich te excuseren voor de misstap met Wolffers als ‘expert’. Ook dient zij haar kijkers met gezwinde spoed de onjuistheid van zijn uitspraken duidelijk te maken. Kom op, Antoinette: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Tommy Wieringa is een goed schrijver en zijn boeken verkopen dan ook uitstekend, terwijl er talrijke vertalingen van zijn werk zijn uitgebracht. In zijn Caesarion uit 2009 beschrijft hij de belevenissen van zijn moeder, die later in het verhaal ook borstkanker kreeg. Zij liet zich lange tijd alleen behandelen door haar antroposofische huisarts uit Groningen. Later zette zij koers naar ene ‘Dr. Med. Richard H. Kloos’, Arzt für Allgemeinmedizin und Naturheilkunde, werkzaam in een instituut te Keulen. Deze arts wordt in Caesarion afgeschilderd als een trillende zenuwlijder met een vlinderdasje, die hem zijn geloofwaardigheid zouden verlenen zoals ‘de ziener vaak blind is en de sjamaan mank of verlamd. Hiermee heeft de god hem geslagen om diepe waarheid te kunnen preken.’
Van pagina 299 tot aan 304 wordt de arts trefzeker beschreven en geciteerd en de schrijver vertelde in interviews dat hij ook daadwerkelijk in Gorters kliniek, want over hem gaat het, was geweest als begeleider van zijn moeder. Na een aantal uitspraken waarin Steiner en de maretak en Gorters zelfgenezing van kanker langs die lijnen aan de orde waren geweest ‘daverde de storm van spierkrampen weer over de tafel. Hierna schikte hij zijn geblondeerde lokjes en veegde over zijn snorretje alsof het van zijn plaats was geweest.’
Na levensechte beschrijvingen van de eigenbloedtherapie, de hyperthermie-behandeling en nog vijf nieuwe ‘rampzalige reizen naar Keulen’ alsmede na het sterven van medepatiënten stopt de moeder van de hoofdpersoon haar Keulse avonturen om op zoek te gaan naar genezers in Drenthe en Noordwijk aan Zee. Ook nadat de diagnose was gesteld weigerde zij nog langer tijd om reguliere therapie te ondergaan.

Inmiddels overleed Wieringa’s moeder in 2015 op 73-jarige leeftijd aan de gevolgen van een veel te laat behandelde borstkanker, want volgens de antroposofische huisarts was er geen sprake van kanker, een blunder die zij twee jaar volhield. Het betrof hier een ongewone soort kanker, namelijk de ziekte van Paget, die er aanvankelijk uitziet als een soort eczeem rond de tepelhof. Ook normale medici behandelen dit ziektebeeld soms eerst alsof het eczeem betreft, maar als daarop gerichte therapie niet werkt, dan heroverweegt zo’n arts zijn diagnose en wordt de juiste diagnose gesteld.
Twee jaar vasthouden aan een onjuiste diagnose onderwijl kijkend naar een zich geleidelijk uitbreidende afwijking, daarvoor moet je toch wel een bijzonder slecht arts zijn. In zijn recent verschenen boek Dit is mijn moeder geeft Wieringa meer details over haar ziektegeschiedenis. Dit tegen de achtergrond van een levensbeschrijving, die zich kenmerkt door een haat-liefdeverhouding met zijn moeder, die geheel verstrikt is in New Age denken, in spiritualisme, alternatieve geneeswijzen, geloof in reïncarnatie, liederlijke feesten en liefdesaffaires.
Wieringa laat in dit boek zijn terughoudendheid varen en noemt als voorbeelden van de artsen die haar beterschap beloofden de namen van de kwakzalvers Robert Gorter en de basisarts Henk Fransen. Ze bleef deze en ook andere kwakzalvers lang trouw, hoewel genezing uitbleef. Hij kwalificeert ze trefzeker als lijders aan een messiascomplex, die de wanhoop van de stervenden voeden, en soms ook wel als schaamteloze opportunisten, maar ‘allemaal horen ze thuis tussen de balletje-balletje-artiesten op de kermis’.

Van een ander kaliber is de antroposofisch huisarts, die ons enig inzicht in haar praktijkvoering verleende tijdens een lezing op een congres  in oktober 2012, getiteld Heel de Mens. Integrative Medicine in de praktijk. Daarin legde ze uit dat zij, ‘net als elke antroposofisch arts, naast de reguliere diagnose altijd ook direct een antroposofische diagnose stelt. (…) De NHG-huisartsenstandaarden worden zo toegepast dat meestal naast de standaardtherapie ook een antroposofisch geneesmiddel en of therapie wordt aangeboden, speciaal gericht op het specifiek individuele van deze patiënt. Als patiënten de standaardtherapie niet willen, worden mogelijke gevolgen, complicaties en bijwerkingen besproken.’
Waartoe een luchtweginfectie kan leiden bij een antroposofisch arts maakt ze ook duidelijk: ‘Wanneer dat passend is, schrijf ik een antibioticum voor. Wanneer de patiënt aangeeft als het ware een nieuwe instap in zijn leven te willen maken en de tijd te willen nemen om het natuurlijk beloop met ondersteuning van antroposofische middelen aan te gaan, dan gaan we in gesprek, intensiveer ik de controles en schrijf een antroposofisch, gehomeopathiseerd middel voor. Ook uitwendige wikkels rond de borstkas met bijvoorbeeld tijmolie zijn dan weldadig.’ Even later gaat het over het belang van de biografie, over de maretak tegen kanker en over patiënten met een ‘bloeiende stofwisseling’. Nog een citaat: ‘Wie oncologische therapie ondergaat, krijgt als het ware de mogelijkheid tot een tweede leven’. En zo kwebbelt dat nog een tijdje door.

Deze woorden zijn afkomstig van Madeleen Winkler, antroposofisch huisarts te Gouda en sinds 2000 voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders, die in maart 2019 afscheid nam. Misschien hebben wij hier niet te maken met een balletje-balletje-artiest, maar met al dit magisch denken in haar gedachtegoed moeten we toch wel minimaal van een gepatenteerd warhoofd spreken. Daarom deed het mij pijn te moeten vernemen dat haar op 9 maart 2019 de versierselen behorende bij de Orde van Oranje-Nassau zijn opgespeld door de Goudse burgemeester. Wegens haar grote verdiensten voor de antroposofische geneeskunde.

Twee antroposofische huisartsen: de eerste zou alsnog voor de tuchtraad moeten staan, de tweede zou blij moeten zijn dat dat haar nog net bespaard is gebleven, maar een koninklijke onderscheiding voor deze Steineriaanse quatsch in haar medische praktijk: wat een gotspe!

Volkomen terecht prijkt de dichtbundel Pessimisme kun je leren van dichter Lévi Weemoedt al wekenlang bovenaan in de bestsellerlijsten. Voor veel nieuwe lezers moet de kennismaking met het fantastische dichtwerk van de publiciteitsschuwe dichter een eyeopener zijn geweest, want zijn eerdere publicaties, zowel bestaande uit poëzie als proza, waren ook van hoge kwaliteit, door mij zeer bewonderd, maar veel werd er niet van verkocht en de dichter – ook nog eens gekweld door een moeizaam privéleven en perioden van drankzucht en depressiviteit – had moeite het hoofd boven water te houden. Dat leidde tot gedichten als: ‘De pakketten van de voedselbank bevatten te weinig sterke drank’.
In 1994 maakte hij in opdracht van het toenmalige glossy magazine Avenue een reis met een camper door Amerika. Een van zijn rapportages luidde Campbera Obscura en aan een voorval dat hij mee maakte tijdens die reis word ik steevast weer herinnerd als er zich bij de VtdK weer eens een slachtoffer van de o zo Amerikaanse chiropractie meldt.

Weemoedt reed met zijn sturende fotograaf langs de binnenplaats van een seminarieachtig gebouw, waar zich veel jongens en meisjes bevonden in witte kledij en met kort haar. Op de gevel stond Omar Temple en Weemoedt stapte uit en ging poolshoogte nemen. Hij meende eerst met een sekte van doen te hebben. De leider van het gebeuren was ene J. Marion Doar en het bleek hier te draaien om een koksopleiding aan de Johnson & Wales University of Charleston, South Carolina. Het was Career Day, een jaarlijks gebeuren waar de studenten (Weemoedt noemt hen de ‘doctores deegrol’) zich kunnen presenteren aan hoteldirecteuren en omgekeerd.

Ook de chiropractoren die zich in Nederland vestigden beroemen zich in hun cv steevast op hun universitaire opleiding. In de praktijk is het niveau van die opleidingen lager dan de Nederlandse fysiotherapieopleidingen en ze duren veelal ook wat korter, circa 3 ½ jaar. Van die periode moeten de uren gewijd aan de bizarre theorie (de scheefstaande wervel als grondoorzaak van ongeveer alle kwalen) en het kwartaal waarin de zakelijke en bedrijfsmatige kant van het vak wordt gedoceerd worden afgetrokken. Blijft over drie jaar opleiding aan instituten, die vaak ‘stand alone’ staan zonder contact met medische faculteiten of daarmee soms een vage associatie hebben, waarvoor de universiteit geld vangt, maar zich verder nauwelijks met de chiropractiecursus bemoeit.

Ik breng dit onderwerp ter sprake omdat wij een melding ontvingen over de in Geldermalsen actieve chiropractor Barney. Hij beschrijft zijn opleiding op zijn website als volgt: ‘Dr. M. Barney is chiropractor en studeerde af aan de Parker Universiteit in Dallas, Verenigde Staten. Na het behalen van zijn Bachelor of Science in Anatomie op de Oswego State University studeerde hij verder om zijn Doctorate of Chiropractic (D.C.) titel te behalen, waarmee hij officieel chiropractor werd. Ook behaalde hij een tweede titel: Bachelor of Science in Psychologie. Een stage in het Uneve ziekenhuis in Mexico-stad werd door hem volbracht op de radiologie afdeling. Terug in Dallas, Verenigde Staten, specialiseerde Dr. Barney zich in het corrigeren van lichaamshoudingen met een focus op het behandelen van chronische hoofdpijn en migraine. Het behandelen van nek- en rugpijn behoort tevens tot zijn professie. (…) Dr. Barney zet zijn ruime chiropractische kennis op hartstochtelijke wijze in om zoveel mogelijk patiënten gezond te maken én te houden.’

Deze zeer geleerde ‘doctor’ had niettemin bijna een patiënt vermoord toen hij haar voorstelde om tot chiropractische manipulaties over te gaan, ondanks het feit dat zij hem had meegedeeld dat zij leed aan het syndroom van Ehlers-Danlos. Dat is een aangeboren ziekte van het elastische weefsel in het lichaam en omdat daardoor ook de vaatwanden zwakker zijn dan normaal, is manipulatie 100% gecontra-indiceerd, zelfs volgens de eigen richtlijnen van de chiropractors, omdat hierbij het risico op vaatwandscheuren (in de hals) met herseninfarcering of zelfs dood tot gevolg aanzienlijk is.

De man ‘pretendeerde exact te weten waar hij het over had’, maar zal vermoedelijk nog nooit van deze zeldzame diagnose hebben gehoord. In die drie jaar opleiding zal dat niet de hoogste prioriteit hebben genoten. Gelukkig wist onze meldster beter en kwam het niet tot het uitvoeren van een chiropractische ingreep. Dat deze onnozele man ook nog eens fleurt met zijn doctorsgraad is ergerlijk, maar hij kan zich vooralsnog beroepen op een uitspraak van het Hof Leeuwarden/Arnhem, dat oordeelde dat wie zich in de VS doctor mag noemen, dat ook in Nederland zou mogen.  Het laatste woord daarover moet echter nog komen.

Dit najaar toerde de musical Evita door ons land en ik bezocht dit evenement in het Zaantheater te Zaandam. Het bleek een voorstelling van grote allure met sterke hoofdrollen van Brigitte Heitzer en René van Kooten. De hit musical werd zoals bekend geschreven door Andrew Lloyd Webber en Tim Rice en behandelt het tragische leven van de legendarische Eva Duarte Peron (1919-1952) en iedereen kent highlights als Don’t cry for me Argentina en Another suitcase in another hall. Deze werden op zeer fraaie wijze ten gehore gebracht. Ook de choreografie was mooi en werd door de cast briljant vertolkt. De musical eindigt uiteraard met het overlijden van Evita, de volkslieveling en echtgenote van president Peron en voorvechtster van de armen (‘descamisados’: hemdlozen) van Argentinië.

De ziektegeschiedenis van Evita wordt in de musical uiteraard niet heel exact uit de doeken gedaan, maar ze overleed binnen een jaar nadat de diagnose uitgezaaide baarmoederhalskanker was gesteld. Zij liep lang door met symptomen als bloedarmoede en onregelmatig vaginaal bloedverlies voordat zij medische hulp zocht. De behandeling bestond uit bestraling gevolgd door operatie en toen enkele maanden later symptomen van de uitzaaiingen in de longen aan het licht kwamen opnieuw bestraling.
Haar laatste levensmaanden zijn verschrikkelijk geweest met doorligwonden, vermagering tot 36 kilo lichaamsgewicht en sterke stank als gevolg van fistelvorming en weefsel-afsterven. Evita was voor haar man politiek van grote betekenis en mede daarom werd – zonder dat Evita er iets vanaf wist – de hulp ingeroepen van de hoog aangeschreven Amerikaanse gynaeco-oncoloog George T. Pack (1896-1969). Deze onderzocht haar onder narcose en verrichtte later ook de operatie waarbij baarmoeder en lymfeklieren werden verwijderd. Ook toen wist Evita niet wie haar eigenlijke behandelaar was. Bovendien werd de diagnose voor haar geheim gehouden, zoals destijds niet ongebruikelijk. Evita’s laatste woorden waren: ‘Eva se va…’(‘Eva vertrekt’).

Over de soms kenmerkende lotgevallen van beroemdheden, die ziek worden, verscheen in 2006 het boek When illness goes public. Celebrity Patients and How We Look at Medicine van de hand van Baron H. Lerner. De ziektegeschiedenis van Evita komt er niet in voor, maar de auteur maakt aannemelijk dat deze patiëntencategorie een hoog risico loopt op overbehandeling en niet zelden met inmenging van kwakzalvers en politici te maken krijgt. Van overbehandeling lijkt er bij Evita ook wel sprake te zijn geweest.

Tijdens haar leven was Evita een grote steun voor de politieke carrière van haar man Juan Peron, die als militair al aan de macht was vanaf 1946. Tijdens het eerste jaar van zijn tweede termijn was Evita al ziek en Peron zou enkele jaren later afgezet worden en vervolgens 15 jaar in ballingschap vertoeven. Zoals historici zich soms afvragen wat de loop der geschiedenis geweest zou zijn, als Cleopatra niet zo’n fraaie grote neus had gehad, koning Farouk niet zo’n kleine piemel of als Hitler de oorlog had gewonnen, zo kunnen wij ons ook afvragen wat er gebeurd zou zijn met Peron’s politieke loopbaan als er in die jaren reeds een HPV-vaccin beschikbaar was geweest. Evita zou haar immense populariteit dan nog lange tijd ten gunste van haar man hebben kunnen inzetten. Dan zouden haar ouders natuurlijk wel zo slim moeten zijn geweest dat zij hun dochter op de leeftijd van 12 jaar hadden laten inenten.
Overigens was haar bijdrage toch niet helemaal onontbeerlijk, want de geslepen politicus Peron slaagde er in 1971, twintig jaar na haar overlijden, in opnieuw president van Argentinië te worden. Voor de derde keer. Nee, dan waren de negatieve gevolgen voor de Romeinse heerser Marcus Antonius die in zijn verliefdheid op Cleopatra zeer onverstandige militaire beslissingen nam, aanzienlijk groter.

In 2007 herdacht het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) zijn 150-jarig bestaan, met een Gedenkboek. Niet zonder trots vermeldt de redactie in de inleiding, dat “het NTvG … behoort tot een select internationaal gezelschap van algemeen medische tijdschriften die meer dan 150 jaar bestaan”. Genoemd worden dan The New England Journal of Medicine uit 1812, The Lancet uit 1823, het Deens Ugeskrift for Laeger uit 1839 en de British Medical Journal uit 1840.
Zelfs in de deftige burelen van het NTvG was men vergeten dat ons koninkrijk nog een ouder tijdschrift dan het NTvG kende, het Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië (GTNI), het orgaan van de Vereeniging tot Bevordering der Geneeskundige Wetenschappen in Nederlandsch-Indië, waarvan het eerste nummer al in 1852 verscheen, dus vijf jaar eerder dan het NTvG. Dit tijdschrift verscheen tot 1930 éénmaal per jaar, later 18x, 26x en na 1937 wekelijks. In het rampjaar 1942 verscheen het tijdschrift nog 8 keer; het laatste nummer op 24 februari. Op zondag 1 maart 1942 landden de Jappen op Java, en capituleerde het KNIL een week later.
In het eerste nummer uit 1942 schreef de gérant, Bonne, hoogleraar aan de Geneeskundige Hoogeschool te Batavia, een voorwoord: ‘Ons Tijdschrift in Oorlogstijd’, waarvan de laatste twee zinnen luiden: “De oorlog kan in enkele dagen wegvagen, hetgeen gedurende generaties is opgebouwd. Moge ons tijdschrift standhouden”. De eerste zin is waar, de tweede bleef een vrome wens. Zo werd de 150 jaar niet gehaald, maar een eervolle vermelding in het KNMG-Gedenkboek was niet overdreven geweest.

Het NTvG bestaat nog altijd en mag best trots zijn op zijn ouderdom. Ik lees het blad sinds de jaren ’70 en publiceerde er een aantal artikelen in, soms gynaecologisch, vaker over alternatieve geneeswijzen. In de vorige eeuw had het blad de saaie uitvoering, die wetenschappelijke tijdschriften toen allemaal hadden. De laatste twee decennia ziet het blad er journalistieker uit, heeft een nieuwsrubriek en bevat ook kleurenfoto’s. Onderwerpen als boekrecensies, verenigingsverslagen en maatschappelijke aspecten van de gezondheidszorg verdwenen en uiteraard kreeg het blad ook een website. Journalisten traden toe tot de redactie.

Om lezers te blijven trekken – in een tijd van toenemende specialisering hebben generalistische tijdschriften het moeilijk – bedenkt de redactie af en toe themanummers en twee voorbeelden daarvan verschenen nog dit najaar. Het boeiende nummer van 10 november 2018 was geheel gewijd aan de Eerste Wereldoorlog, die op die datum 100 jaar eerder werd beëindigd. Er staat een aantal zeer fraaie artikelen in zoals over de Spaanse griep, chemische oorlogsvoering, chirurgie te velde en de levensloop van de militair arts John McCrae, die het prachtige gedicht In Flanders Fields schreef. Het is mij bijna onmogelijk dit gedicht te lezen zonder dat de tranen over mijn wangen biggelen. ‘In Flanders Fields the poppies blow/ Between the crosses, row on row/ The larks, still bravely singing, fly/ Scarce heard amid the guns below’ (en verder). Het oorlogsmuseum in Ieper dankt zijn naam aan dit onsterfelijke gedicht.

Minder gelukkig was ik met de NTvG-editie van 17 november die grotendeels gewijd was aan wat men noemde hard wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van softe interventies, zoals de helende omgeving. In een lang artikel werd ook de ‘muziektherapie’ onder de loep genomen. In een humoristisch bedoelde inleiding sprak redactielid Yvo Smulders de angst uit dat hij wellicht een groter kwakzalver was dan hij zich wel realiseerde. Hij lijkt inderdaad enigszins besmet met het ZonMw-virus, dat af en toe tot die rare Signalementen leidt en dat ‘invitational conferences’ organiseert, want hij blijkt voorstander van wetenschappelijk onderzoek waarin verschillende placebo’s met elkaar worden vergeleken.
Deze Smulders was erbij toen de ZonMw Invitational conference ‘Complementaire zorg’ (Den Haag, 31 mei 2013) werd opgevrolijkt door de uit Amerika ingevlogen homeopaat Wayne Jonas. Andere genodigden waren o.a. Van der Greef en Piet Leguit, oude bekenden van de VtdK. Het NTvG-artikel over de muziektherapie werd geschreven door twee jonge arts-onderzoekers en had als derde auteur Hans Jeekel, emeritus professor chirurgie ErasmusMC en nu aangekondigd als staflid afd. Neurowetenschappen. Jeekel was in 2014 mede-auteur van het ZonMw Signalement Ontwikkeling en implementatie van evidence-based complementaire zorg.

De auteurs van het artikel over muziektherapie in de chirurgie hebben een zogenaamde meta-analyse ondernomen en daarbij alles wat er over het nut van muziek rond operaties bekend is nagelezen. Er werden 92 proefnemingen (RCT’s) bekeken, waarin de gegevens van ruim 7000 patienten werden onderzocht. Men concludeerde na bestudering van al dat onderzoek tot een significante afname van angt en pijn rond operaties door muziek. Hoewel rekening moest worden gehouden met enige bias (bevoordeling van de favoriete therapie in de uitvoering van de trials) en met de aanzienlijke heterogeniteit van de studies achtte men het nut van muziektherapie desniettemin bewezen met de hoogst mogelijke bewijskracht.
Als rechtgeaard skepticus geloofde ik daar helemaal niets van. Het effect blijft natuurlijk beperkt en is resultaat van placebo-effect en afleiding. Maar het monnikenwerk van de drie auteurs overdoen, dat was voor mij geen wenkend perspectief. (In een eerdere versie van het artikel waren er zelfs nog vijf andere onderzoekers betrokken geweest). Gelukkig schoten de auteurs mij in hun eigen woorden al te hulp, want als iets te mooi is om waar te zijn dan is het meestal ook niet waar. En de auteurs vielen wat mij betreft collectief door de mand omdat zij niet alleen muziektherapie voor en na de operatie onderzochten, maar in hun missionair enthousiasme ook beweerden dat er zelfs een significante vermindering van de postoperatieve pijn was aangetoond als er muziek werd gemaakt terwijl de patiënten onder algehele narcose werden geopereerd!
Luitjes, die dat geloven, die hoeven wij goddank niet serieus te nemen. Dit is echt een brug te ver en toont ondubbelzinnig aan dat de auteurs lichtgelovig, bevooroordeeld of beiden zijn. Waarmee dit palaver wat mij betreft snel kan worden beëindigd.