Kloptdatwel?

Columns

Hoe absoluut is het medisch beroepsgeheim?

by 27 Comments

Hoe absoluut is het medisch beroepsgeheim? 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Hoe absoluut is het medisch beroepsgeheim?

De minister van VWS overweegt aanpassing van de wet om het artsen gemakkelijker te maken hun beroepsgeheim te doorbreken. Dat zou noodzakelijk zijn om over criminelen, die steeds vaker weigeren een observatie in een tbs-kliniek te ondergaan, van eerdere behandelaars toch gegevens te verkrijgen over hun geestelijke gezondheid. Een tweede categorie waaraan de minister denkt betreft verzekeringsfraude door het simuleren van arbeidsongeschiktheid, in welk geval de UWV-arts gegevens aan justitie zou moeten verstrekken. De KNMG is tegen een aanpassing van de wet en meent dat de beroepsgroep zelf criteria kan formuleren waaraan moet worden voldaan, zodat doorbreking van de geheimhoudingsplicht de arts niet meer in contact met de tuchtrechter hoeft te brengen. De artseneed noemt de geheimhoudingsplicht expliciet, maar de KNMG billijkt reeds lang uitzonderingen als er sprake is van kindermishandeling, geweld of fraude. De geheimhoudingsplicht dient om de toegankelijkheid van de individuele zorg niet te belemmeren, maar de arts heeft ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid tegenover derden of het collectief.

Deze discussie brengt bij mij herinneringen boven aan de populariteit van dr. Houtsmuller, een gepensioneerd internist, die in het laatste decennium van de vorige eeuw grote bekendheid genoot als kankerdokter en in die hoedanigheid werd gerespecteerd door het KWF en een boek kreeg uitgegeven bij de wetenschappelijke uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum. Met zijn Houtsmullerdieet, zijn medicamenteuze ‘kankerremmers’ en haaienkraakbeen zou hij verrassende resultaten hebben geboekt bij opgegeven kankerpatiënten en hijzelf zou het levende bewijs zijn. In alle interviews en in al zijn boeken kwam hij met het verhaal dat hij in 1981 was opgegeven als gevolg van een uitgezaaide vorm van huidkanker, maar zichzelf vervolgens had genezen met een zelf ontdekte methode. Zijn behandelend artsen uit 1980/1981 wisten dat het verhaal niet klopte en moesten knarsetandend toezien hoe Houtsmullers ster rees en hoe steeds meer kankerpatiënten de onsmakelijke en kostbare Houtsmullertherapie gingen volgen. Toen Houtsmuller door het KWF als feestredenaar werd gevraagd op hun 50-jarig jubileum, toen hielden zij het niet langer en besloten zij te gaan lekken en zo kwam mij ter ore dat Houtsmuller loog over zijn ziektegeschiedenis en nooit aan uitzaaiingen van zijn huidtumortje had geleden. Ik lichtte het KWF in, zocht de publiciteit, daagde hem uit zijn medisch dossier door een onafhankelijk oncoloog te laten beoordelen en in een rechtstreekse confrontatie met hem in Barend & Witteman op 22 maart 1999 moest hij stamelend toegeven dat ik gelijk had en dat e.e.a. op een ‘misverstand’ had berust. Hij wist dat ‘al enige tijd’, maar had ook daarna zijn flutboeken steeds laten bijdrukken zonder het leugenachtige verhaal over zijn ziektegeschiedenis te corrigeren.

In een door hem aangespannen  rechtszaak met een ontgoochelende afloop werd Houtsmuller eerst in het ongelijk gesteld, maar later gesauveerd en werd mij in oktober 2000 vervolgens verboden hem leugenaar of kwakzalver te noemen. De dwangsom in geval van overtreding bedroeg 10.000 gulden. Heel treurig, maar mijn tevredenheid overheerste. Doorbreking van het beroepsgeheim door enkele medici, dat hen ongetwijfeld zwaar is gevallen, had er in elk geval voor gezorgd dat steeds minder kankerpatiënten hun toch al zware leven ook nog eens lieten vergallen door een vies dieet en het slikken van wel 20 pillen per dag tegen niet geringe kosten. Het medisch beroepsgeheim is een groot goed, maar absoluut is het beslist niet.

Een overpeinzing bij de aangekondigde pauselijke abdicatie

by 17 Comments

Een overpeinzing bij de aangekondigde pauselijke abdicatie 2
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Het was een raadseltje dat Gerard Reve graag aan zijn bezoek opgaf. Kan er iets warms uit iets kouds komen? Het juiste antwoord luidde: jazeker, een drol van een ijsbeer. De vele krantenstukken over de carrière van Benedictus XVI, die voor zijn aantreden als paus als kardinaal bijna 25 jaar de leiding had van de Congregatie voor de Geloofsleer, brachten mij tot een overpeinzing, die ik ook in de vorm van een Reviaans raadseltje zou kunnen gieten: kan er iets goeds uit iets slechts voortkomen?

In haar eerste tien à twaalf eeuwen vormde de christelijke kerk een nog tamelijk pluriform gezelschap en de Vaticaanse leiding streefde naar meer eenheid (en macht) door de geloofsleer strikter te formuleren en bijvoorbeeld dogma’s af te kondigen. Zij die zich daarvan distantieerden waren ketters en met behulp van de wereldlijke overheden werden zij, als zij niet tot berouw en inkeer kwamen, gestraft waarbij ook de doodstraf tot de mogelijkheden behoorde. Na inkeer werd daarvan vaak in het openbaar kond gedaan in de vorm van een rituele autodafe. De straf was dan vaak nog mild, bij voorbeeld een bedevaart maken. Een opgelegde doodstraf werd niet door de weekhartige priesters uitgevoerd, maar door de overheid. Marteling om bekentenis af te dwingen en ten behoeve van het doorgeven van de namen van andere ketters was nadrukkelijk toegestaan.
Nadat er al langere tijd lokale bisschoppelijke inquisities actief waren, werd in 1211 een stel regels voor de pauselijke inquisitie bekend gemaakt en niet lang daarna gingen de dominicanen en de franciscanen voortvarend aan de slag. Enkele eeuwen later zouden ook de jezuïeten hun steentje gaan bijdragen. De macht van de Inquisitie nam af toen er scheiding tussen kerk en staat ontstond en overheden zich steeds meer distantieerden van de kerk. Nadat de Inquisitie in 1908 door Pius X werd herdoopt tot Heilig Officie, ging zij in 1965 verder als de Congregatie voor de Geloofsleer. Dit orgaan kon alleen nog maar macht uitoefenen over leden van de R.-K. Kerk en trad op tegen gelovigen die zich ten opzichte van de geloofsleer te vrijmoedig opstelden.
Kardinaal Ratzinger, die later tot paus Benedictus XVI zou worden gekozen, was van 1981 tot 2005 leider (‘prefect’) van deze Congregatie. Hij kon in het ergste geval ketters excommuniceren, maar soms bleef de sanctie beperkt tot een spreekverbod. In onze contreien kreeg onder anderen de Amsterdamse studentenpastor Van Kilsdonk (jezuïet) tot tweemaal toe zo’n spreekverbod en ontving de Vlaams-Nijmeegse theoloog Schillebeeckx (dominicaan) in drie processen enkele berispingen. Het strenge optreden van Ratzinger leidde tot veel publieke verontwaardiging, maar ik zou niet weten waarom een professionele organisatie niet zou kunnen stellen, dat je je moet committeren aan de ‘leer’ op straffe van excommunicatie. Niemand verplichtte je toch om bij die club te blijven als die ‘leer’ je niet (meer) aan staat?

Als iemand, die wegens zijn kritiek op kwakzalvende artsen meermalen is uitgemaakt voor inquisiteur of ayatollah, moet ik hierbij bekennen dat ik regelmatig met jaloezie heb gekeken naar de R.-K. Kerk, die zulk een prima systeem heeft om zich van haar ketters te ontdoen. Zoiets kennen wij niet in de geneeskunde, die toch ook wordt bedreven door een professionele beroepsgroep met de erbij behorende waarheidsaanspraken en regels van de kunst. De tuchtrechtspraak, de Inspectie en de KNMG: wat ondernemen die nu helemaal tegen een medische ketter, die beweert dat verdund schokschuddend bereid keukenzout, Natrium muriaticum D10, een werkzaam geneesmiddel is? Helemaal niets.
Toen sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw steeds meer artsen zich ‘pluriform’ gingen gedragen en deden of het geloof in Yin en Yang, in homeopathische verdunningen, in vitamines of maretak ter genezing van kanker de gewoonste zaak van de wereld was, toen ontbrak een serieuze sanctiemogelijkheid. Hun aantal nam snel toe tot boven de duizend. Artsen, die dergelijke absurditeiten serieus geloven, zijn natuurlijk ongeschikt om hun te kwader ure verkregen titel nog te dragen, ver als zij zich hebben gedistantieerd van de kern van de medische geloofsleer. Deze luidt: ik zal mijn beroepsuitoefening baseren op wetenschappelijke gegevens en daarbij afgaan op hetgeen de besten onder mijn vakbroeders daarover in meerderheid hebben vastgesteld. Wordt er systematisch afgeweken van die regel, en alternatieve artsen doen dat, dan behoort excommunicatie te volgen: bul inleveren en met pek en veren de laan uit.
Helaas gebeurt dat vrijwel niet en ik zou wensen dat de medische beroepsgroep een voorbeeld nam aan het Vaticaan, want dat laat zien dat er soms wel degelijk iets goeds uit iets slechts komt. Het katholieke geloof brengt natuurlijk meer ongeluk dan welzijn en is in die zin slecht, maar haar systematiek om haar identiteit te beschermen, die werkt voortreffelijk. Hoe zoiets in de geneeskundige praktijk uitgewerkt moet worden, dat staat mij nog niet helder voor de geest, maar Ratzinger heeft binnenkort wat tijd over en misschien kan hem om advies gevraagd worden.

EO geeft vrij baan aan christen-psycho-oncoloog Hans Schilder

by 48 Comments

EO geeft vrij baan aan christen-psycho-oncoloog Hans Schilder 3
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Op 13 november 1996 promoveerde aan de EUR de basisarts Schilder op Spontane regressie van Kanker: Een onderzoek naar de aard en oorzaken van psychologische veranderingen in de pre-regressionele periode. Promotor was de oprichter van het Helen Dowling Institute (HDI), Marco de Vries. Subsidie voor het onderzoek werd verstrekt door het HDI in Rotterdam.

De onderzochte hypothese van dit onderzoek betrof het idee, dat spontane regressie van kanker (SRK) gevolg kan zijn van veranderingen in karakter of wijze van coping. De onderzoeker voerde diepgaande gesprekken met negen patiënten met een SRK, waarvan overigens drie later toch een recidief zouden krijgen. In een recensie van dit proefschrift schreven wij: ‘Wat kan de onbevooroordeelde lezer anders uit dit proefschrift concluderen, dan dat er geen enkele serieuze aanwijzing is gevonden dat er bij de zeer zeldzame gevallen waarin kanker schijnbaar spontaan geneest psychologische factoren een rol spelen? Het onderzoek kan in dat opzicht als mislukt beschouwd worden.’ (Actieblad tegen de Kwakzalverij, 1999(5):5-7 zie http://www.kwakzalverij.nl/268/Actieblad_tegen_de_Kwakzalverij_december_1999 ).

De auteur van het proefschrift formuleerde e.e.a. wat meer omfloerst (p.169): ‘Dit onderzoek staat geen algemene uitspraken toe over een mechanisme van verandering. (…) Een enigszins passend kernbegrip kan slechts in zeer abstracte termen worden gedaan en bevat de term ‘wezenlijk’. (…) Hooguit kan als veronderstelling worden geformuleerd dat de confrontatie met diagnose en prognose en besef van de situatie (‘awareness’) in een context van toegenomen verbondenheid (‘connectedness’) de kans heeft vergroot op desidentificatie – en daarmee op wezenlijke veranderingen in tot dan toe gangbare activiteiten en belevingen – en op toegang tot wezenlijke activiteiten en belevingen.’

Schilder bewerkte zijn gebrekkige onderzoek in de hoogtijdagen van de psycho-oncologie en De Vries c.s. lieten hun arme kankerpatiënten met elkaar praten tot ze een ons wogen en stuurden ze de natuur in om daar te boetseren. De suggestie dat men zo langer kon blijven leven werd daarbij nadrukkelijk geuit. Prinses Irene was beschermvrouwe en het HDI kreeg een half miljoen gulden subsidie per jaar. In 2002 werd besloten verder onderzoek naar de relatie tussen psychosociale factoren en kanker te staken wegens de steeds maar weer negatieve resultaten. De Vries raakte in het Erasmus MC gemarginaliseerd en eindigde zijn leven als zeer spiritueel bewogen joodse rabbijn. Zijn Helen Dowling Institute overleefde alle onderzoek waaruit is gebleken dat psychologische factoren geen invloed hebben op het beloop of ontstaan van kanker (gevolg immers van DNA-schade) en schakelde over op meer pastorale zorg.

De enige Nederlandse arts die nu nog beweert dat psychotherapie dan wel psychodrama de overlevingsduur bij kanker kan verlengen is dezelfde Schilder. In zijn therapie laat hij kankerpatiënten met hun tumor praten. De EO gaf hem op 2 december 2012 een uur lang het woord in hun veelbeluisterde radioprogramma Dit is de zondag. Zijn brutale claims kunnen ook worden nagelezen op zijn website: http://www.psycho-oncologie.nl/psycho-oncoloog.html. Hij praktiseert in Kampen, de plaats waar hij geboren is, naar wel wordt beweerd als een van de tien kinderen van de gereformeerde scheurmaker en theoloog H.J. Schilder. De ‘Kamper Ui’ Schilder is ook geestelijk weer thuisgekomen, want in zijn favoriete dromen gaat het steevast over Israël en Jerusalem. Naast psycho-oncologie is droomuitlegging een van zijn favoriete hobby’s. De dag voor een ‘behandeling’ van een kankerpatiënt bidt Schilder om het welslagen van de sessie. Tachtig euro per uur en de verzekering betaalt meestal niet. ‘Als uw tumor niet reageert, dan verbetert gegarandeerd uw kwaliteit van leven’, aldus de psychokwak. Waar blijft de tuchtrechter, die hier ingrijpt?

Wil het premenstrueel syndroom s.v.p. afscheid nemen?

by 103 Comments

Wil het premenstrueel syndroom s.v.p. afscheid nemen? 4
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

In mijn dissertatie uit 2004 besteedde ik veel aandacht aan wat ik noemde modeziekten. Als kenmerken van deze raadselachtige aandoeningen, waarvan ik er in mijn carrière als vrouwenarts twee van nabij meemaakte (te weten de postnatale depressie en de bekkeninstabiliteit) beschreef ik o.a.: (1) een anatomisch substraat ontbreekt geheel of staat niet in verhouding tot de gepresenteerde klachten; (2) de klachten zijn meestal verergeringen van alledaagse banale klachten als pijn, vergeetachtigheid, moeheid, geheugenproblemen, zwakte en duizeligheid die ‘geamplificeerd’ worden door de overtuiging een ernstige ziekte onder de leden te hebben; (3) er zijn vrijwel altijd medici die beweren dat er een organische basis bestaat die binnenkort gevonden zal worden; (4) er zijn actieve patiëntenverenigingen; (5) er zijn problemen met verzekeraars en keuringsartsen; (6) de verspreiding van de ziekte in de tijd en geografisch kan niet biologisch worden verklaard; (7) er is geen reguliere behandeling mogelijk; (8) de patiënt heeft ziektewinst en (9) deze ziekten hebben een epidemisch karakter: ze komen en verdwijnen weer.

Ik includeerde in de categorie van de modeziekten bovenvermelde verloskundige kwalen en daarnaast o.a. de fibromyalgie, de ME/CVS, de chronische whiplash, het hyperventilatiesyndroom, de schildersziekte OPS, het premenstrueel syndroom en nog een aantal andere. Op deze opsomming heb ik vanuit reguliere kring vrijwel geen kritiek ontmoet. Wel vanuit de patiëntenorganisaties en hun sympathisanten, zoals te verwachten viel. Toch heb ik met enige angst en beven, elke keer als het onderwerp weer eens ter sprake kwam, het moment afgewacht waarop iemand mij zou voorwerpen dat sommige van die modeziekten wel erg hardnekkig zijn en daarom – hoewel zij verder alle kenmerken vertonen – misschien kwalijk als modeziekten te betitelen zouden zijn. Neem de ME/CVS, de fibromyalgie de whiplash: die zijn al weer decennia oud en ze doen het nog steeds. Hetzelfde leek wel te gelden voor het premenstrueel syndroom PMS, dat al in 1931 is beschreven en sindsdien, weliswaar met ups en downs, is blijven bestaan. PMS verwijst naar fysieke en psychische symptomen die periodiek terugkeren in de tweede helft van de vrouwelijke menstruatiecyclus. Er zijn 150 symptomen beschreven, maar de top vijf bestaat uit pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen en spanning.

Het was dan ook met grote vreugde, dat ik kennis nam van een recente Canadese studie, uitgevoerd door vijf onderzoeksters, waarin alle bestaande literatuur over PMS nog eens tegen het licht is gehouden om de vraag te beantwoorden of PMS eigenlijk wel bestaat. (Romans et al. Mood and the menstrual cycle: a review of prospective data studies. Gender Medicine 2012 Oct;9(5):361-84.). De conclusie is duidelijk: ‘Taken together, these studies failed to provide clear evidence in support of the existence of a specific premenstrual negative mood syndrome in the general population. This puzzlingly widespread belief needs challenging, as it perpetuates negative concepts linking female reproduction with negative emotionality.’

Deze spectaculaire conclusie was het resultaat van onderzoek van maar liefst 47 Engelstalige studies, waarvan er 18 (38.3%) geen relatie konden vinden tussen stemming en cyclusfase; 18 vonden wel een associatie van negatieve stemming en de premenstruele fase, maar vonden die stemmingsproblemen ook in andere fasen van de cyclus; slechts 7 studies vonden (14.9%) een klassieke associatie van stemmingsprobleem en premenstruele fase. Ten slotte vonden 4 studies (8.5%) een associatie van stemmingsproblemen met juist een andere fase van de cyclus.

Ik ben zeer verheugd over deze bevindingen: de vrouw is dus geen speelbal van haar hormonen, maar een redelijk wezen waarmee goed te praten moet zijn, ook als de menstruatie ophanden is.

Over de plichten van een goed werknemer

by 20 Comments

Over de plichten van een goed werknemer 5
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Doorbetaling van loon en/of uitkering bij arbeidsongeschiktheid of ziekte is in ons land normaal en is een teken van beschaving. Wil dit breed gedragen financieel vangnet intact blijven, dan dient de werknemer er alles aan te doen om zijn gezondheid en prestatievermogen weer zo snel als mogelijk terug te krijgen. Doet hij dat niet, dan besteelt hij zijn baas of benadeelt hij de gezonde collega’s, die de premie betalen van waaruit hij zijn uitkering ontvangt. Bij onduidelijkheden beslist de ARBO- of bedrijfsarts, althans hij of zij adviseert de baas in dezen.

Op 28 augustus 2012 deed de Amsterdamse kantonrechter uitspraak in een zaak van een werknemer, die leed aan suikerziekte en die van de bedrijfsarts twee maanden vrij kreeg om zijn ontregelde diabetes weer onder controle te krijgen door het starten met insulinebehandeling. De werknemer weigerde dit en ging aan de slag met fitness, tabletten en kruiden. Hiermee was de bedrijfsarts het niet eens en adviseerde de werkgever om op basis van art. 7:629 lid 3 Burgerlijk Wetboek de loonbetaling stop te zetten. De werknemer spande een zaak aan en liet zich bijstaan door een verzekeringsarts, die hem steunde. Er speelden nog enkele andere complicerende factoren een rol bij deze casus, maar de rechter had zijn oordeel snel klaar: Werknemers hebben een grote keuzevrijheid voor een genezingswijze.

Die vrijheid komt voort uit het EVRM en de Grondwet. In de relatie tussen werkgever en werknemer moet een vraagstuk over een beroep op die vrijheid beoordeeld worden door middel van een belangenafweging. In dit geval is duidelijk dat de verzekeringsarts het niet eens was met de bedrijfsarts en bovendien had de huisarts een spectaculaire verbetering in de medische situatie van de werknemer vastgesteld. De kantonrechter oordeelde dat de werknemer niet in strijd heeft gehandeld met de verplichting die hij heeft om zich in te zetten voor zijn herstel. De werkgever moest het loon betalen (LJN BX5906).

Heldere jurisprudentie levert deze uitspraak niet op, al was het maar omdat de rechter vrij spel had nu twee artsen elkaar tegenspraken en omdat – meer geluk dan wijsheid – ook herstel was opgetreden met de ‘alternatieve’ behandeling die werd gekozen. Hoewel dat principieel niets zou moeten uitmaken, werkt het recht toch vaak zo, dat dat nu in het voordeel van klager uitpakte. De praktijk is dat regelmatig werknemers in de ziektewet niet de reguliere weg kiezen om tot herstel te komen, maar dat bedrijfsartsen daartegen slechts bij hoge aarzeling en schoorvoetend optreden. Looninhouding leidt altijd tot rechtszaken en komt nauwelijks voor. De premielasten zijn dan ook navenant en een straffere hand zou hier zeker wenselijk zijn.

Mocht u nieuwsgierig zijn naar de kruiden, die de klager ging gebruiken, en daarbij misschien denken aan het rijkelijk EFRO-gesubsidieerde onderzoek van de Universiteit Wageningen, het Nijmeegse Canisius Wilhelmina Ziekenhuis en het Europa Ayurveda Centrum (EAC) in Witharen, waarover deze zomer berichten in de media verschenen, dan moet ik u uit de droom helpen. Dit onderzoek, met veel bombarie bekend gemaakt door de provincie Gelderland als werkgelegenheidsproject, staat nog niet eens in de kinderschoenen. Sterker nog, het blijkt in de embryonale fase te verkeren en zal waarschijnlijk wel op een miskraam uitlopen. Er is nog geen toestemming van een medisch-ethische commissie en men volstaat voorlopig met het testen van de ayurvedische EAC-gekweekte kruidenmengsels in het laboratorium op samenstelling en eventuele giftigheid. De ayurvedische kruidendokter van het EAC, mevrouw V.P. Mohana Kumari, gelooft heilig in de werkzaamheid van haar mengsels tegen diabetes, maar eigenlijk ziet zij nog meer heil in de inzet van ayurvedische krachten tegen de mentale problemen van de westerse mens. Daarover raakt zij niet uitgepraat, maar de EU geeft daarvoor tot nog toe geen cent.