Columns

Dit najaar toerde de musical Evita door ons land en ik bezocht dit evenement in het Zaantheater te Zaandam. Het bleek een voorstelling van grote allure met sterke hoofdrollen van Brigitte Heitzer en René van Kooten. De hit musical werd zoals bekend geschreven door Andrew Lloyd Webber en Tim Rice en behandelt het tragische leven van de legendarische Eva Duarte Peron (1919-1952) en iedereen kent highlights als Don’t cry for me Argentina en Another suitcase in another hall. Deze werden op zeer fraaie wijze ten gehore gebracht. Ook de choreografie was mooi en werd door de cast briljant vertolkt. De musical eindigt uiteraard met het overlijden van Evita, de volkslieveling en echtgenote van president Peron en voorvechtster van de armen (‘descamisados’: hemdlozen) van Argentinië.

De ziektegeschiedenis van Evita wordt in de musical uiteraard niet heel exact uit de doeken gedaan, maar ze overleed binnen een jaar nadat de diagnose uitgezaaide baarmoederhalskanker was gesteld. Zij liep lang door met symptomen als bloedarmoede en onregelmatig vaginaal bloedverlies voordat zij medische hulp zocht. De behandeling bestond uit bestraling gevolgd door operatie en toen enkele maanden later symptomen van de uitzaaiingen in de longen aan het licht kwamen opnieuw bestraling.
Haar laatste levensmaanden zijn verschrikkelijk geweest met doorligwonden, vermagering tot 36 kilo lichaamsgewicht en sterke stank als gevolg van fistelvorming en weefsel-afsterven. Evita was voor haar man politiek van grote betekenis en mede daarom werd – zonder dat Evita er iets vanaf wist – de hulp ingeroepen van de hoog aangeschreven Amerikaanse gynaeco-oncoloog George T. Pack (1896-1969). Deze onderzocht haar onder narcose en verrichtte later ook de operatie waarbij baarmoeder en lymfeklieren werden verwijderd. Ook toen wist Evita niet wie haar eigenlijke behandelaar was. Bovendien werd de diagnose voor haar geheim gehouden, zoals destijds niet ongebruikelijk. Evita’s laatste woorden waren: ‘Eva se va…’(‘Eva vertrekt’).

Over de soms kenmerkende lotgevallen van beroemdheden, die ziek worden, verscheen in 2006 het boek When illness goes public. Celebrity Patients and How We Look at Medicine van de hand van Baron H. Lerner. De ziektegeschiedenis van Evita komt er niet in voor, maar de auteur maakt aannemelijk dat deze patiëntencategorie een hoog risico loopt op overbehandeling en niet zelden met inmenging van kwakzalvers en politici te maken krijgt. Van overbehandeling lijkt er bij Evita ook wel sprake te zijn geweest.

Tijdens haar leven was Evita een grote steun voor de politieke carrière van haar man Juan Peron, die als militair al aan de macht was vanaf 1946. Tijdens het eerste jaar van zijn tweede termijn was Evita al ziek en Peron zou enkele jaren later afgezet worden en vervolgens 15 jaar in ballingschap vertoeven. Zoals historici zich soms afvragen wat de loop der geschiedenis geweest zou zijn, als Cleopatra niet zo’n fraaie grote neus had gehad, koning Farouk niet zo’n kleine piemel of als Hitler de oorlog had gewonnen, zo kunnen wij ons ook afvragen wat er gebeurd zou zijn met Peron’s politieke loopbaan als er in die jaren reeds een HPV-vaccin beschikbaar was geweest. Evita zou haar immense populariteit dan nog lange tijd ten gunste van haar man hebben kunnen inzetten. Dan zouden haar ouders natuurlijk wel zo slim moeten zijn geweest dat zij hun dochter op de leeftijd van 12 jaar hadden laten inenten.
Overigens was haar bijdrage toch niet helemaal onontbeerlijk, want de geslepen politicus Peron slaagde er in 1971, twintig jaar na haar overlijden, in opnieuw president van Argentinië te worden. Voor de derde keer. Nee, dan waren de negatieve gevolgen voor de Romeinse heerser Marcus Antonius die in zijn verliefdheid op Cleopatra zeer onverstandige militaire beslissingen nam, aanzienlijk groter.

In 2007 herdacht het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) zijn 150-jarig bestaan, met een Gedenkboek. Niet zonder trots vermeldt de redactie in de inleiding, dat “het NTvG … behoort tot een select internationaal gezelschap van algemeen medische tijdschriften die meer dan 150 jaar bestaan”. Genoemd worden dan The New England Journal of Medicine uit 1812, The Lancet uit 1823, het Deens Ugeskrift for Laeger uit 1839 en de British Medical Journal uit 1840.
Zelfs in de deftige burelen van het NTvG was men vergeten dat ons koninkrijk nog een ouder tijdschrift dan het NTvG kende, het Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië (GTNI), het orgaan van de Vereeniging tot Bevordering der Geneeskundige Wetenschappen in Nederlandsch-Indië, waarvan het eerste nummer al in 1852 verscheen, dus vijf jaar eerder dan het NTvG. Dit tijdschrift verscheen tot 1930 éénmaal per jaar, later 18x, 26x en na 1937 wekelijks. In het rampjaar 1942 verscheen het tijdschrift nog 8 keer; het laatste nummer op 24 februari. Op zondag 1 maart 1942 landden de Jappen op Java, en capituleerde het KNIL een week later.
In het eerste nummer uit 1942 schreef de gérant, Bonne, hoogleraar aan de Geneeskundige Hoogeschool te Batavia, een voorwoord: ‘Ons Tijdschrift in Oorlogstijd’, waarvan de laatste twee zinnen luiden: “De oorlog kan in enkele dagen wegvagen, hetgeen gedurende generaties is opgebouwd. Moge ons tijdschrift standhouden”. De eerste zin is waar, de tweede bleef een vrome wens. Zo werd de 150 jaar niet gehaald, maar een eervolle vermelding in het KNMG-Gedenkboek was niet overdreven geweest.

Het NTvG bestaat nog altijd en mag best trots zijn op zijn ouderdom. Ik lees het blad sinds de jaren ’70 en publiceerde er een aantal artikelen in, soms gynaecologisch, vaker over alternatieve geneeswijzen. In de vorige eeuw had het blad de saaie uitvoering, die wetenschappelijke tijdschriften toen allemaal hadden. De laatste twee decennia ziet het blad er journalistieker uit, heeft een nieuwsrubriek en bevat ook kleurenfoto’s. Onderwerpen als boekrecensies, verenigingsverslagen en maatschappelijke aspecten van de gezondheidszorg verdwenen en uiteraard kreeg het blad ook een website. Journalisten traden toe tot de redactie.

Om lezers te blijven trekken – in een tijd van toenemende specialisering hebben generalistische tijdschriften het moeilijk – bedenkt de redactie af en toe themanummers en twee voorbeelden daarvan verschenen nog dit najaar. Het boeiende nummer van 10 november 2018 was geheel gewijd aan de Eerste Wereldoorlog, die op die datum 100 jaar eerder werd beëindigd. Er staat een aantal zeer fraaie artikelen in zoals over de Spaanse griep, chemische oorlogsvoering, chirurgie te velde en de levensloop van de militair arts John McCrae, die het prachtige gedicht In Flanders Fields schreef. Het is mij bijna onmogelijk dit gedicht te lezen zonder dat de tranen over mijn wangen biggelen. ‘In Flanders Fields the poppies blow/ Between the crosses, row on row/ The larks, still bravely singing, fly/ Scarce heard amid the guns below’ (en verder). Het oorlogsmuseum in Ieper dankt zijn naam aan dit onsterfelijke gedicht.

Minder gelukkig was ik met de NTvG-editie van 17 november die grotendeels gewijd was aan wat men noemde hard wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van softe interventies, zoals de helende omgeving. In een lang artikel werd ook de ‘muziektherapie’ onder de loep genomen. In een humoristisch bedoelde inleiding sprak redactielid Yvo Smulders de angst uit dat hij wellicht een groter kwakzalver was dan hij zich wel realiseerde. Hij lijkt inderdaad enigszins besmet met het ZonMw-virus, dat af en toe tot die rare Signalementen leidt en dat ‘invitational conferences’ organiseert, want hij blijkt voorstander van wetenschappelijk onderzoek waarin verschillende placebo’s met elkaar worden vergeleken.
Deze Smulders was erbij toen de ZonMw Invitational conference ‘Complementaire zorg’ (Den Haag, 31 mei 2013) werd opgevrolijkt door de uit Amerika ingevlogen homeopaat Wayne Jonas. Andere genodigden waren o.a. Van der Greef en Piet Leguit, oude bekenden van de VtdK. Het NTvG-artikel over de muziektherapie werd geschreven door twee jonge arts-onderzoekers en had als derde auteur Hans Jeekel, emeritus professor chirurgie ErasmusMC en nu aangekondigd als staflid afd. Neurowetenschappen. Jeekel was in 2014 mede-auteur van het ZonMw Signalement Ontwikkeling en implementatie van evidence-based complementaire zorg.

De auteurs van het artikel over muziektherapie in de chirurgie hebben een zogenaamde meta-analyse ondernomen en daarbij alles wat er over het nut van muziek rond operaties bekend is nagelezen. Er werden 92 proefnemingen (RCT’s) bekeken, waarin de gegevens van ruim 7000 patienten werden onderzocht. Men concludeerde na bestudering van al dat onderzoek tot een significante afname van angt en pijn rond operaties door muziek. Hoewel rekening moest worden gehouden met enige bias (bevoordeling van de favoriete therapie in de uitvoering van de trials) en met de aanzienlijke heterogeniteit van de studies achtte men het nut van muziektherapie desniettemin bewezen met de hoogst mogelijke bewijskracht.
Als rechtgeaard skepticus geloofde ik daar helemaal niets van. Het effect blijft natuurlijk beperkt en is resultaat van placebo-effect en afleiding. Maar het monnikenwerk van de drie auteurs overdoen, dat was voor mij geen wenkend perspectief. (In een eerdere versie van het artikel waren er zelfs nog vijf andere onderzoekers betrokken geweest). Gelukkig schoten de auteurs mij in hun eigen woorden al te hulp, want als iets te mooi is om waar te zijn dan is het meestal ook niet waar. En de auteurs vielen wat mij betreft collectief door de mand omdat zij niet alleen muziektherapie voor en na de operatie onderzochten, maar in hun missionair enthousiasme ook beweerden dat er zelfs een significante vermindering van de postoperatieve pijn was aangetoond als er muziek werd gemaakt terwijl de patiënten onder algehele narcose werden geopereerd!
Luitjes, die dat geloven, die hoeven wij goddank niet serieus te nemen. Dit is echt een brug te ver en toont ondubbelzinnig aan dat de auteurs lichtgelovig, bevooroordeeld of beiden zijn. Waarmee dit palaver wat mij betreft snel kan worden beëindigd.

Er is in alle stilte hard aan gewerkt, maar de in 2015 opgerichte Academy for Integrative Medicine (AIM) is deze zomer naar buiten getreden en heeft thans á raison van zo’n slordige 3000 euro een volledig cursus-aanbod ‘integrative medicine’ op poten gezet. De namenlijst van haar bestuursleden, haar docentengroep en haar raad van advies levert een vertrouwd palet op van wel twintig personen. Deze bestaat uit regelrechte kwakzalvers, pro-alternatieve sympathisanten en enkele reguliere artsen, die zich als strange bedfellows ook in dit gezelschap bevinden.

Niet alleen deze naïeve regulieren, maar ook de KNMG en haar accreditatie-orgaan ABC Cluster-1 zijn inmiddels verschalkt door de AIM, want de ‘introductiecursus AIM’, die op 13 oktober 2018 plaatsvond kreeg maar liefst 4 nascholingspunten. Ook nadat wij de ABC Cluster-functionarissen attendeerden op het wel erg hoge alternatieve gehalte van het docentencorps, toen handhaafde men deze ruimhartige accreditatie. Voor de zekerheid – men had wel enige twijfel – zou men de introductiecursus wel gaan ‘visiteren’, maar de nascholingspunten zijn dan al vergeven.

Op 13 oktober figureerden als docenten o.a. Ines Von Rosenstiel (naamgrappen zijn verboden, maar onweerstaanbaar dringt zich bij mij elke keer de associatie op met de bezemsteel), een kinderarts, die geen lid is van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde en dol is op alternatieve en Tibetaanse geneeskunde, en haar hartsvriendin Karlien Bongers, ooit chirurg, nu ‘IM-specialist’ maar inmiddels zonder BIG-registratie. Terwijl daarnaast de Leidse hoogleraar diabetologie Hanno Pijl, die overal opduikt waar voeding als medicijn wordt gepropageerd of waar ‘leefstijlgeneeskunde’ wordt gepredikt, ook deel uitmaakt van het docententeam.
Verder waren het op 13 oktober vooral coaches en docenten mindfulness in het team. De verenigingen van homeopathie, antroposofische geneeskunde, manuele therapie en neuraaltherapie accrediteerden de introductiecursus net als de KNMG. Onzeker is nog of de vervolgopleiding ook geaccrediteerd zal worden, maar wij kijken nergens meer van op.
Lees de omschrijving ervan op de AIM-website:

De Basisopleiding Integrative Medicine (IM) van de Academy for Integrative Medicine (AIM) leidt op in de theorie, wetenschap en praktijk van Integrative Medicine en leefstijlgeneeskunde, motivational interviewing en coaching, met onderbouwing vanuit de systeembiologie. De minimumeis om de opleiding te mogen starten is het doctoraalexamen/master geneeskunde en tandheelkunde. Na afronding van de basisopleiding voldoet de cursist aan de ‘Eindtermen’ voor deze opleiding.

De lessen worden gegeven in Soesterberg in tien blokken, steeds bestaand uit een vrijdagavond en de aansluitende zaterdag. Het examen vindt plaats op 7 december 2019. Het hele tableau van AIM-specialisten en hun bedgenoten verdient meer gedetailleerde aandacht, maar dat komt later. Hier volsta ik met de eervolle vermelding die Aakster (socioloog, winnaar Dr. Vogelprijs), Baars (kweepeer-antroposoof, geen arts), Muskiet (orthomoleculair klinisch chemicus en evolutionaire geneeskunde), Carlo Leget (theoloog en medisch ethicus), Kusse (homeopathisch arts) en Bram Tjaden (mindfulnesstrainer voor artsen) ten deel vielen: dat zegt insiders wel genoeg.
Naast Pijl prijken nog twee reguliere medisch hoogleraren, Jim van Os (psychiater Utrecht) en Dirk-Jan van Schaardenburg (reumatoloog Amsterdam) in het AIM-colofon. Zouden zij wel weten in welk gemankeerd gezelschap zij terecht gekomen zijn? Lenin noemde de westerse intellectuelen, die zijn regime steunden ‘nuttige idioten’. Hoe zouden Von Rosenstiel cum suis deze drie naïevelingen binnenskamers eigenlijk betitelen?

Naschrift 13 november 2018
De ABC 1 accreditatie Cluster van de KNMG liet weten dat de voorgenomen opleiding tot ‘arts integrative medicine’ niet geaccrediteerd zal worden als adequate scholing. De Cluster kwam na het bijwonen van de introductie cursusdag van 13 oktober 2018 tot de conclusie niet voldoet aan de gebruikelijke criteria.

Kwakzalvers en krantenreclames: dat gaat al terug tot de oprichting van de eerste Nederlandse kranten in de 17^de eeuw. Amateurhistoricus Dick Kranen vond in De Oprechte Haerlemse Courant in de periode 1656 tot 1733 maar liefst 333 advertenties van chirurgijns, doctores medicinae en kwakzalvers. In het archief van de Vereniging tegen de Kwakzalverij bevindt zich een grote verzameling kwakzalversadvertenties en brochures uit de periode rond 1900, waarover ik in 2016 het boekje Er bestaat niets beters schreef.

De collectie is tegenwoordig te bezichtigen in de Bijzondere Collecties van de UVA. Tot de eerste acties die de toen jonge Vereniging tegen de Kwakzalverij in 1885 ondernam was het aandringen bij de Nederlandse Journalistenkring op het weren van kwakzalversadvertenties in de dagbladen. We zijn inmiddels één-en-een kwart eeuw verder en je zou verwachten dat er met de huidige wet- en regelgeving niet meer voor kwakzalversmiddelen zou mogen worden geadverteerd. Of dat althans de grootste leugens zouden kunnen worden voorkomen. Er is Europese wetgeving over oneerlijke handelspraktijken, ons land kent sinds 1958 de Geneesmiddelenwet, sinds 1963 het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), terwijl de Reclameraad toeziet op onbewezen gezondheidsclaims. Ondanks al deze kaders kunnen kwakzalvers anno 2018 nog altijd rustig onwaarheden verkondigen en de brave burger bedotten. Drie voorbeelden.

Grahams eczeemcrème

Met grote regelmaat worden onze kwaliteitskranten ontsierd door kostbare advertenties van een bedrijf dat Grahams eczeemcrème te koop aanbiedt en dat gebaseerd zou zijn op een ontdekking van een Australische bouwvakker Geoff Graham, wiens zoontje leed aan hardnekkig eczeem. In de advertenties natuurlijk een bijpassend kletsverhaal over hoe erg en uitzonderlijk dit eczeemgeval wel niet was en hoe dankbaar velen zijn voor dit middel. De bouwvakker moet behoorlijk farmacologisch zijn onderlegd want de website van de importeur vermeldt onder meer de volgende ingrediënten: colloïdale havermout, cacaoboter, shea boter, olijfolie, jojoba olie, vitamine E, vanilletinctuur, allantoïne, kaliumsorbaat en capriltriglycerine. De pH is 4,5.  En nee, Grahams test nooit op dieren. Een tube van 75 gram kost € 24,99. Het is geen geneesmiddel, maar een gezondheidsproduct, ook wel medisch hulpmiddel genoemd, en daaraan worden geen eisen van wetenschappelijk bewijs gesteld.

Kijimea Prikkelbare Darm

Het prikkelbare darmsyndroom (PDS) is een aandoening die oorzaak zou zijn van buikklachten al of niet gecombineerd met obstipatie of diarree. De klachten fluctueren en kunnen soms spontaan afnemen. Gevaarlijk is de kwaal niet: je kunt er stokoud mee worden. Afgezien van wat weinig onderbouwde adviezen en uitleg heeft de dokter de lijder maar weinig te bieden. Kwakzalvers storten zich met enige gretigheid op de kwaal en ook promoveerde recent aan het AMC iemand op hypnotherapie bij PDS. Helpt prima, al is blindering natuurlijk niet mogelijk bij hypnotherapie.
De oorzaak van PDS is onbekend maar al geruime tijd worden de klachten toegeschreven aan een afwijkende darmflora, die bestreden zou kunnen worden met yoghurtdrankjes als Yakult. Een echte oplossing biedt dit middel blijkbaar niet, want sinds enkele maanden stuiten wij op een exotisch klinkende variant: Kijimea Prikkelbare Darm, uitsluitend verkrijgbaar bij apotheek of drogist. Dit laatste is een marketing truc: er is geen wet die verkoop van medische hulpmiddelen in een supermarkt verbiedt.
De gebruiksaanwijzing oogt ook als een echte bijsluiter: opnieuw sluwe marketing! De advertentie schrijft het PDS toe aan ‘beschadigde darmbarrière’, goed reagerend op de ‘wereldwijd unieke bifido-bacteriestam B. bifidum MIMBb75’, nergens anders verkrijgbaar. De kleine letters verwijzen naar goedkeuring van de advertentie door toezichthouder KOAG/KAG en men beklemtoont dat dit product een ‘medisch hulpmiddel’ is. Veertien capsules, goed voor zeven dagen behandeling, kosten €15,80. De kwaliteit van leven van de ‘getroffenen’ verbetert aanzienlijk, zo beweert de firma.

Voltaren Emulgel

Maar erger dan deze toch tamelijk doorzichtige kwakzalversmiddelen is de zeer frequente televisiereclame voor Voltaren Emulgel, een wrijfmiddel dat door de huid zou worden opgenomen en aldus gewrichtsklachten moet kunnen bestrijden. ‘Bewegen blijft een plezier’. Voordat u mocht denken met het zoveelste medische hulpmiddel te maken te hebben, stelt de firma er elke keer nadrukkelijk bij dat Voltaren Emulgel een geneesmiddel is.
Dat is toch wel vrij brutaal zult u denken, want het is toch wel erg onwaarschijnlijk dat zo’n gel het gewrichtskapsel c.q. de gewrichtsholte kan bereiken. Maar wacht even. Het middel blijkt zich waarachtig te kunnen beroepen op de status van geneesmiddel, want het is door het CBG geregistreerd als werkzaam en dat is doorgaans een betrouwbaar bewijs van werkzaamheid. Toch ziet het er hier wel naar uit dat dat eerbiedwaardige CBG bij de registratie een uitglijder heeft gemaakt.
De betreffende Cochrane Review noemt het bewijs voor werkzaamheid bij chronische gewrichtsklachten (voornamelijk op basis van artrose) immers matig: 60% van de proefpersonen ervoer pijnverlichting tegen 50% in de placebogroep. De bijsluiter adviseert bovendien het gebruik te beperken tot 3 weken en de patiënt met chronische pijn schiet daar dus erg weinig mee op. Drie weken zijn zo voorbij, terwijl het bovendien een week duurt voordat het effect zich heeft opgebouwd. ‘Gaat rechtstreeks naar de plaats van de pijn’. De gel moet maar liefst vier maal daags worden aangebracht.

Samenvattend: een zeer beperkt effect bij chronische klachten, zeker als de toepassing conform de bijsluiter beperkt wordt tot maximaal drie weken. Deze vermeldt ook als enige indicatie: lokale verlichting van milde tot matige gewrichtspijn, veroorzaakt door exacerbatie van osteoartrose van de knie en van de vingers. Deze terughoudende en ontnuchterende conclusies staan in schril contrast tot de juichende teksten van de advertenties (‘dubbele werking’) en het CBG zou kunnen overwegen om de registratie om die reden te herroepen.

Maar zelfs als dat zou geschieden dan nog kan de firma GlaxoSmithKline hier blijven spreken van een geneesmiddel. De Geneesmiddelenwet stelt namelijk dat een geneesmiddel een substantie of een samenstel van substanties is die bestemd is om te worden toegediend of aangewend voor dan wel op enigerlei wijze wordt gepresenteerd als zijnde geschikt voor: 1°. het genezen of voorkomen van een ziekte, gebrek, wond of pijn bij de mens, 2°. het stellen van een geneeskundige diagnose bij de mens, of 3°. het herstellen, verbeteren of anderszins wijzigen van fysiologische functies bij de mens door een farmacologisch, immunologisch of metabolisch effect te bewerkstelligen. Niet de werkzaamheid, maar de goede intentie volstaat. Met deze definitie is ook gegarandeerd dat  homeopathica nog altijd als geneesmiddel mogen worden uitgevent. En ook de Grahams eczeemcrème en de Kijimea Prikkelbare Darm zouden zich volgens deze definitie toch best als geneesmiddel kunnen presenteren. Of lees ik de Geneesmiddelenwet soms niet goed? Hoe veel zijn wij eigenlijk opgeschoten ten opzichte van 1885? Brieven naar de redactie.

De homeopathisch arts Christien Klein-Laansma, verbonden aan het antroposofisch Louis Bolk Instituut (LBI), publiceerde in maart 2018 tezamen met drie andere aan het LBI verbonden onderzoekers, met een verpleegkundige uit Zweden en een arts uit Heidelberg een artikel waarin bij 60 vrouwen met PMS werd gekeken naar het effect van homeopathie op hun klachten. [1] De homeopathie zou een gunstige uitwerking hebben. Ik geef u zes redenen waarom u dit artikel ongelezen kan laten.

1. Het artikel werd niet in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd, maar in een pro-alternatief tijdschrift, waarmee een belangrijke kwaliteitstoetsing ontbreekt.
2. De ziekte waar het hier om ging, PMS, bestaat helemaal niet. Ik berichtte dit reeds in 2012 op deze website: Wil het premenstrueel syndroom s.v.p. afscheid nemen? De conclusies van destijds staan nog recht overeind.
3. Homeopathie is een absurde laat 18de eeuwse vorm van kwakzalverij, die elke plausibiliteit ontbeert. Skrabanek zei het al en ik herhaal hem graag: ‘Randomised trials of absurd claims are more likely to confuse than illuminate’. Omdat ‘Extraordinary claims require extraordinary evidence’. Gerandomiseerd onderzoek heeft alleen zin als er van tevoren twijfel bestaat over de uitkomst. Dat is bij de ultraverdunde Sepia, Pulsatilla, Lilium tigrinum en Phosphorus, voorgeschreven in dit onderzoek, natuurlijk niet het geval.
4. In het onderzoek kreeg de helft van de vrouwen huisartsenhulp plus een homeopathisch middel na het invullen van een lange vragenlijst tegen de andere helft alleen de gebruikelijke behandeling van de huisarts. De vrouwen wisten dus in welke groep ze zaten en de verwachtingen die dat opriep beïnvloeden altijd de uitkomst van het resultaat. Een dergelijke onderzoeksopzet maakt het onderzoek direct waardeloos.
5. Dit type onderzoek stijft vrouwen met PMS-achtige symptomen in de misvatting dat ze lijden aan een ziekte. Hoe serieuzer artsen daarin mee gaan hoe therapieresistenter de klachten worden. De hardnekkigheid waarmee sommige vrouwen, die hun klachten toeschrijven aan PMS, behandeling van hun onbehandelbare kwaal eisen, kan leiden tot zeer vergaande en schadelijke behandelingen, tot aan baarmoederverwijdering en castratie aan toe. [2]
6. Voor niet-abonnees kost aanschaf van het artikel € 51, -. Ja, u leest dit goed.

Tot slot nog dit: de onderzoekers hadden hun patienten willen rekruteren in Nederland, Zweden en Duitsland en dat leverde problemen op. In Zweden wilde de universiteit haar naam niet verbinden aan serieus onderzoek van homeopathie, terwijl in Duitsland geen goedkeuring van een medisch-ethische commissie werd verkregen omdat het onderzoek als een geneesmiddelentrial (!) werd beschouwd. Ze concluderen dan ook dat dit type onderzoek erg moeilijk van de grond komt en dat betreuren zij zeer omdat de uitkomst van hun onderzoek nota bene gunstig uitpakte voor de Hahnemannse kwakzalverij.

Noten

[1] Christien T. Klein-Laansma, Mats Jong, Cornelia von Hagens, Jean Pierre C.H. Jansen, MD, Herman van Wietmarschen, and Miek C. Jong. Semi-Individualized Homeopathy Add-On Versus Usual Care Only for Premenstrual Disorders: A Randomized, Controlled Feasibility Study. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2018.

[2] Cees Renckens. Hysterectomy and bilateral oophorectomy for severe premenstrual syndrome. Hum Reprod. 2005 Apr;20(4):1113-4; Letter to the editor. Author reply 1114.