Kloptdatwel?

In de traditionele Chinese geneeskunst worden nogal wat ingrediënten gebruikt die het leven kosten van zeldzame dieren. Redelijk bekend is wel dat tijgers en neushoorns in het voortbestaan bedreigd worden, omdat die verwerkt worden in allerhande onzinnige poeders. Onlangs werd ook het lot van ‘galberen’ weer onder de aandacht gebracht door actievoerders. Niet omdat die met uitsterven bedreigd worden, maar om de verschrikkelijke omstandigheden waarin gevangen exemplaren moeten leven. Duizenden beren worden in China, Laos en Vietnam namelijk in ‘farms’ gehouden alleen om hun gal af tappen. Die gal wordt gebruikt in talloze producten uit de traditionele Chinese geneeskunst  (meestal aangeduid met de Engelse afkorting TCM). Het melken van de galblaas gebeurt op zo’n pijnlijke manier dat de beren zelfs tot zelfmoord gedreven zouden worden. Een bijzonder aangrijpend verhaal is dat van een moederbeer, die eerst haar jong wurgt om het verdere ellende te besparen en vervolgens zelfmoord pleegt. Maar is dat niet een wat al te sterk verhaal?

Over het gebruik van berengal in medicijnen, raad ik aan het artikel op Sciencebasedmedicine.org te lezen: Asian Bear Bile Remedies: Traditional Medicine or Barbarism? Pas wel op: op deze website zijn echt akelige beelden en foto’s te zien. In het verleden werden de galblazen van beren gewonnen door ze in het wild te bejagen. In de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd de spoeling blijkbaar zo dun dat die berenfarms steeds meer begonnen op te duiken. De vraag naar TCM groeit wereldwijd dankzij de globalisering en dus neemt helaas ook de vraag naar berengal toe.

Een van de belangrijkste producenten van producten met berengal, Guizhentang Pharmaceutical, kondigde onlangs zelfs aan aandelen uit te schrijven om met het opgehaalde geld meer te kunnen investeren in productie (link). Hoewel er in China ook steeds meer protest tegen komt en er zelfs kunstmatig geproduceerde alternatieven voor de gal worden ontwikkeld, zal er wel niet snel een einde komen aan deze misstanden. De firma in kwestie is intussen bezig met een doorzichtige PR-campagne  om het publiek ervan te overtuigen dat het (bij hun) allemaal niet zo gruwelijk is als dierenactivisten doen voorkomen.

Maar nu wil ik terugkomen op dat verhaal van die zelfmoord, dat spreekt nogal tot de verbeelding. Het artikel in AD gaat er bijvoorbeeld bijna uitsluitend over. De vroegste bron die ik er voor kon achterhalen (5-8-2011)  komt van een nieuwssite uit Singapore (bij mij doet de link het vaak niet de eerste keer, maar na herladen wel). [Zie update onderaan het artikel]  Het blijkt een anekdote van iemand die tijdelijk op zo’n berenfarm zou hebben gewerkt, niet een heel sterk onderbouwd verhaal dus. In dat artikel staat ook nog dat de beren vaak een ijzeren harnas krijgen aangemeten om te voorkomen dat ze zichzelf zouden doden door op hun buik te slaan. Maar dat lijkt een fabeltje. Op de website  van Stichting ‘Save the Moonbears’ is te lezen wat de reden van het gebruik van die harnassen was(?). Die beren werden uitgerust met een vaste katheter en de harnassen voorkomen dat de beren die er uithalen. Op zich al gruwelijk genoeg, maar met voorkoming van zelfmoord heeft het dus niets te maken.

De vraag of dieren überhaupt in staat zijn tot zelfmoord is in de geschiedenis al vaker gesteld. Een interessant stuk over dit vraagstuk is ‘The Nature of Suicide’ . Beschreven wordt onder andere de mythe dat schorpioenen in het nauw gedreven door vuur, zichzelf met hun gifstaart in de kop zouden prikken om een snellere dood te sterven. Dit is vooral bekend geworden doordat Lord Byron het in één van zijn gedichten (‘The Giaour’, 1813 ) verwerkte.

De discussie over dit geval was genoeg reden voor dierpsycholoog Conwy Lloyd Morgan om dit eens onder laboratoriumomstandigheden te testen. Je moet wel redelijk sadistisch zijn om schorpioenen aan alle gruwelijkheden te onderwerpen die beschreven worden: omringen met vuur, beschijnen met  door vergrootglas geconcentreerd zonlicht, branden met fosforzuur en het toedienen van elektrische schokken! In ieder geval constateerde hij geen zelfmoordpogingen. Het af en toe ‘steken’ op de eigen rug van de schorpioen moest uitgelegd worden als een instinctieve reactie om irritatie weg te nemen. Schorpioenen zouden zoals later bleek ook min of meer immuun te zijn voor het eigen gif en dat van andere schorpioenen (link).

Het is erg gemakkelijk om diergedrag verkeerd uit te leggen. Het verhaal van lemmingen die massaal zelfmoord plegen door zich van kliffen te storten, staat inmiddels wel voldoende bekend als ‘hoax’, die mede door natuurfilms van Walt Disney in het leven is geroepen. Ja, het komt voor dat lemmingen na het springen van rotsen verzuipen, maar met een zelfmoordpoging heeft het niets te maken. Ook het feit dat bijen het leven laten als ze je met hun gifangel prikken, zullen toch weinigen uitleggen als zelfmoord. Bij bijen gaat het overigens niet altijd mis: als ze hun angel gebruiken tegen andere insecten (waarvoor die evolutionair waarschijnlijk ontwikkeld is), blijft die niet steken en kan die teruggetrokken worden zonder verdere schade voor de bij (link).

Om van ‘bewuste’ zelfmoord te spreken, zullen we het toch moeten beperken tot dieren waarvan aangetoond is dat ze beschikken over zelfbewustzijn. Nu zijn daar ook wel mogelijke gevallen van beschreven. Dolfijnentrainer Ric O’Barry denkt dat ‘Kathy’, een van de dolfijnen die Flipper speelde, voor zijn neus besloot op te houden met ademhalen en zichzelf verdronk. Maar ook dit verhaal kan niet bevestigd worden door andere waarnemers.

Een ander beroemde casus is die van Nikkie, de chimpansee die in Burgers’ dierenpark in maart 1984 omkwam door verdrinking. Het is beschreven door Frans de Waal in zijn boek ‘Chimpanseepolitiek’  en ook door Otto Adang in ‘De machtigste chimpansee van Nederland’. Nikkie voelde zich bedreigd door twee andere mannetjesapen, Yeroen en Dandy, en zou geen uitweg meer hebben gezien. Was dit de eerste keer dat er een zelfmoord onder apen werd waargenomen? Beide primatologen achten het echter toch waarschijnlijker dat het om een ongeluk ging (De Waal , Adang).

Vooralsnog niet heel sterke aanwijzingen dat zelfmoord bij dieren voorkomt. Wat mij betreft moeten we het er op houden dat Henry Maudsley nog steeds gelijk heeft. In 1879 gaf hij op het verhaal van een moederpoes die zichzelf gewurgd zou hebben nadat haar kleintjes waren verdronken, de volgende reactie (uit het eerder aangehaalde ‘The Nature of Suicide’):

‘It is quite possible that an animal in a state of excitement or delirium from pain and illness may make a frantic rush which issues in its death, just a s a human being may do; but that is quite a different thing from a distinctly conceived and deliberately perpetuated suicide. Of such an act by any animal below man we are yet in want of satisfactory evidence’.

Ook de bekende schrijver Jonathan Safran Foer vindt dat we moeten oppassen met het toedichten van menselijke eigenschappen aan dieren, ook als dat gebeurt met de bedoeling om onrecht aan de kaak te stellen (link):

‘We don’t need to make animals like humans in order to treat them with decency. If we just treated pigs like pigs and cows like cows, that would be sufficient’.

Het aangrijpende verhaal van de zelfmoord van de moederbeer lijkt me een verzinsel. Een actie die (verkeerd) geïnterpreteerd kan worden als zelfmoord, zoals Maudsley beschrijft, is in dit geval nog wel voorstelbaar. Dat ze eerst nog bewust haar jong doodt, lijkt me echter al te sterk om waar te zijn. Kan een beer overigens wel wurgen? En is het mogelijk om zelfmoord te plegen door met je kop tegen een muur te lopen (hoe hard zou een berenschedel zijn)? …
Maar wellicht zijn dit soort verhalen wel een effectief middel om meer aandacht te vragen voor praktijken die natuurlijk echt zo snel mogelijk moeten stoppen! Een leugentje om bestwil?

[Update 2-3-2012] Ik denk het originele Chinese artikel gevonden te hebben: link. Mijn kennis van het Chinees is nihil, maar een gebruik makend van de Google translator als controle, lijkt het me dat de vertaling op deze site wel aardig zal kloppen. Het verhaal is nog een stuk aangrijpender dan ik dacht: het jong zou de nacht voor de operatie zelf ontsnapt zijn en zich bij de verteller van het verhaal verstopt hebben onder het bed. Voor mij wordt het er niet geloofwaardiger op.