Deze lezing gaf Phil ‘Bad Astronomer’ Plait tijdens The Amazing Meeting (TAM) 8.
Happinez nummer 1-2012
In dit eerste Happinez-nummer van 2012 met als thema ‘lichter leven’ treffen we zoals verwacht weer veel merkwaardig gedachtegoed aan. We maken kennis met Angaangaq, een inuit-sjamaan uit Groenland die de wereld rondreist om zijn boodschap te verkondigen, Tijn Touber laat ons in zijn column zien hoe je de lessen van Eckhart Tolle in praktijk kunt brengen, we worden onderwezen in de chakra-leer en tot slot een artikel over het ‘mysterie van het trillingsgetal’.
Angaangaq (p. 40)
Een Happinez-redactrice gaat in Groenland op bezoek bij de sjamaan Angaangaq, een kleine aandoenlijke eskimo-man die zoals zoveel zich al dan niet zelfbenoemde sjamanen tegenwoordig de wereld rondreist met een boodschap. De landijskap die Groenland ooit helemaal bedekte, smelt in een verontrustend tempo. Angaangaq wil daar iets aan doen. Hij pleit voor een spirituele klimaatverandering en schreef het boek ‘Smelt het ijs in je hart’. Ik bewonder zijn commercieel talent, alleen tot concrete verbeteringen leidt het denk ik niet. Integendeel, Angaangaqs nieuwste plan is om spirituele wandeltochten in Groenland te gaan organiseren (waarvoor dus een flink eind gevlogen moet worden!). Angaangaq is ook al een aantal keren in Nederland geweest. Een deelnemer aan zo’n bijeenkomst schreef dit verslag, waaruit blijkt dat de sjamaan er toch wat aparte ideeën op na houdt:
‘Angaangaq is een echte snuffel- en knuffeleskimo! Maar, legt hij later uit, dat opsnuiven van lichaamsgeur heeft een functie, daarmee scant hij als het ware de mate van gezondheid en het energetische niveau van de ander. Wij zijn die vaardigheid jammer genoeg verloren in het Westen’.
Tijn Touber over Eckhart Tolle (p 59)
Een opmerkelijk stukje kwam ik tegen in de maandelijkse column van Tijn Touber. Hij put inspiratie uit het werk van Eckhart Tolle, de Duitser die wereldberoemd werd als spiritueel leraar door zijn bestseller, ‘De kracht van het nu’. Eckhart Tolle lijkt zelfs doorgedrongen tot de reguliere psychologie. Dat werd me duidelijk toen ik onlangs als proefpersoon mocht meedoen aan een onlinecursus mindfulness in het kader van een afstudeerscriptie van een psychologiestudent (de onderzoeksvraag was zoiets als: ‘wat werkt beter, een onlinecursus die matig gepersonaliseerd is of een die sterk gepersonaliseerd is?’). In die onlinecurses mindfulness werd mij regelmatig, ter ondersteuning, een uitspraak van Eckhart Tolle toegezonden. De man houdt er mijns inziens nogal vreemde ideeën op na, maar Tijn denkt daar anders over. Hij schrijft:
‘Eckhart Tolle heeft mooi uitgelegd waarom de meeste mensen om de zoveel tijd behoefte hebben aan pijn en drama. Hij zegt dat we ‘pijnlichamen’ in ons dragen: opeenhopingen van onverwerkte emoties. Periodiek moeten deze opspelen en pijn ervaren, omdat ze zich daarmee voeden. Dat is de reden dat we om de zoveel tijd een enorm drama creëren: de pijnlichamen hebben honger. Wat we moeten leren is om door middel van ‘gewaarzijn’ (een sleutelbegrip in mindfulness) de pijnlichamen niet langer te voeden.’
Wel een beetje verontrustend eigenlijk dat psychologen zich met Tolle inlaten. Ik bedoel: zijn we eindelijk van Freud en dergelijke af, krijgen we via een zijdeur dit soort ideeën binnengesluisd. Dat je zoiets in de Happinez tegenkomt is dan weer minder vreemd. Wie meer wil lezen over Eckhart Tolles ongefundeerde maar populaire ideeën kan dit artikel op Kloptdatwel lezen.
Chakra’s: ‘laat je energie stromen’ (p 61)
Hoewel niemand ze ooit heeft gezien (nou ja, behalve helderzienden dan) wordt er al eeuwenlang over geschreven in allerlei religies en culturen: chakra’s. Happinez praat ons bij over de functies en de werking. Chakra’s (letterlijk: wiel of rad) zijn knooppunten van energie die ‘op’ onze ruggengraat liggen en ons welzijn bepalen. Door de chakra’s te ‘reinigen’ kan de energie goed stromen en kom je helemaal in balans. Zoals zo vaak bij theorieën op basis van helderziende waarnemingen, is er geen eenduidigheid over aantal, plaats en werking. De Happinez baseert zich op de hier bekendste theorie uit het hindoeïsme van zeven chakra’s:
‘Van onder naar boven hebben ze een steeds hogere trilling. Het eerste chakra is heel aards het zevende gaat over het hogere, over spirituele ontwikkeling. De rishi’s (zieners) ontdekten dat chakra’s een essentiële functie hebben: het zijn bronnen van energie. Je kunt ze vergelijken met transformatorhuisjes: prana komt binnen, de chakra’s zetten deze levensenergie om en geven het weer af. Aan het lichaam maar ook aan de buitenwereld. Een chakra kan (te) veel of (te) weinig prana bevatten. Het kan zo wijd openstaan dat al je energie wegstroomt naar de omgeving en je je dus moe voelt. Ook kan het juist afgesloten zijn waardoor mogelijk het gevoel ontstaat dat je maar niet oplaadt. Omdat alles met elkaar in verbinding staat kan een geblokkeerd chakra er voor zorgen dat een ander chakra gaat ‘overwerken’.
Ben je helemaal gezond en in balans dan kan de energie onbelemmerd doorstromen. Ook handig om te weten wanneer je vermoedt dat een van je chakra’s niet helemaal in balans is: er zijn yoga-oefeningen voor die specifiek op de betreffende chakra inwerken!
Even samenvatten: dus door je (imaginaire) chakra’s in balans te brengen kan je een probleem als vermoeidheid oplossen?! Of wordt ons hier nu een rad voor ogen gedraaid?
Het mysterie van het trillingsgetal (p 87)
Het volgende artikel borduurt voort op de trillingstheorie en is zo mogelijk nog verder verwijderd van de werkelijkheid dan het vorige: ‘Het mysterie van het trillingsgetal: ‘Ieder heeft zijn eigen golflengte, dat is je trillingsgetal. Wat doet het met je en wat heeft de wet van de liefde er mee te maken?’ Onderstaande tekst uit het artikel is een sterk staaltje Happinez-redeneerkunde:
‘Marja de Vries die het boek ‘De hele olifant in beeld. Inzicht in het bestaan en de Universele Wetten en de Gulden Snede’ schreef legt uit: ‘Trillingspatronen die een beetje op elkaar lijken hebben de neiging om met elkaar mee te gaan trillen. Net zoals een snaar gaat meetrillen als je een andere snaar van dezelfde toon aanslaat. Dus als je soms het gevoel hebt dat je samen op dezelfde golflengte zit, is dat letterlijk waar.’ Ook hebben volgens Marja de Vries hogere trillingen het vermogen om lagere trillingen op te heffen. Dat verklaart waarom je iemand die angstig verdrietig of boos is kunt kalmeren door diegene alleen maar vast te houden. De ander gaat gewoon met jouw vibraties meetrillen omdat die krachtiger zijn. Hoe hoger je trilt – dat wil zeggen, hoe meer liefde en licht je in jezelf hebt gerealiseerd – hoe minder vatbaar je bent voor de lage vibraties van de wereld om je heen. En ook: hoe hoger je trilt, hoe meer invloed jezelf hebt op die wereld, dus hoe meer je anderen met je mee kunt laten vibreren. Dit heet ook wel de Wet van Liefde: de hele evolutie verloopt daardoor noodzakelijkerwijs in de richting van hogere vibraties, naar steeds meer harmonie.
Het verbaast mij iedere keer weer, hoe gemakkelijk veel mensen zich zulke ver van de werkelijkheid afstaande ideeën laten aanpraten. Even verderop gaat er nog een schepje boven op en komt ‘trillingsdeskundige’ Hans Andeweg, die u wellicht kent uit dit Skepter-artikel, aan het woord. Hij is auteur van dit boek: ‘Scheppend leven – over de grondbeginselen van energetisch beheer’ – en oprichter/directeur van het ‘Centrum voor ECOtherapie’. Dit centrum houdt zich bezig met het vitaliseren en balanceren van bossen, landgoederen en bedrijven. Het bijzondere is dat ‘behandeling’ kan plaats vinden op afstand. Men moet dan denken aan het uitzenden van trillingsfrequenties met behulp van bijvoorbeeld een bioresonantieapparaat of gewoon met gedachtekracht. Want Andeweg gelooft ook in de morfogenetische velden van Sheldrake. Op zijn website stelt hij zich als volgt voor: ‘Ir. Hans Andeweg is bioloog. Onderdelen van zijn studie waren management en marketing, voorlichtingskunde, wijsbegeerte, psychologie en pedagogiek.’ Merkwaardig dat hij deze studieonderdelen met name noemt. Hoewel: dat hij les in marketing heeft gehad is natuurlijk wel relevant. Dat verklaart hoe hij met succes zaken kan verkopen waarvoor zelfs in de verste verte nooit enig bewijs is geleverd!
Yoga zou de menselijke wil vernietigen
U leest het goed. Yoga, het rekken en strekken en relatief lange tijd in een bepaalde pose staan zou de wil en persoonlijkheid kunnen vernietigen. Dat beweert Roger Hendrickx op deze website in de comments onder een ander artikel dat we over yoga schreven maar ook in zijn eigen artikel: “Is yoga gevaarlijk?”.
Over de gevaren van yoga schrijft hij:
Dat zijn in de eerste plaats het aanwakkeren van onverschilligheid, de vernietiging van de menselijke wil en de persoonlijkheid.
Hoewel hij in zijn reactie op ons artikel zegt dat we alleen ingaan op mogelijke lichamelijke problemen en daarbij psychische problemen die yoga volgens hem zou opleveren links laten liggen, kan ik in het artikel van Hendrickx alleen argumenten vinden voor lichamelijke klachten:
Bij de gevaarlijkste zijn er nochtans zeer onschuldig uitziende oefeningen, namelijk de ademhalingsoefeningen (pranayama). Waarom zijn deze zo gevaarlijk? Een aantal van onze lichaamsfuncties, waaronder ademhaling en hartslag, worden bepaald door het vegetatieve zenuwstelsel. Het ritme van de ademhaling en de hartslag is eigen aan ieder persoon. Door middel van de ademhalingstechnieken die in yoga toegepast worden, kan men het ritme van ademhaling en hartslag en daarmee ook de bloedsomloop en zuurstoftransport beïnvloeden. Wat gebeurt er nu wanneer iemand dagelijks deze ademhalingsoefeningen toepast? Zoals eerder gezegd heeft ieder zijn eigen ritme van ademhaling en hartslag, dat bepaald is door zijn constitutie. Wanneer men nu dat ritme kunstmatig gaat beïnvloeden, weet het vegetatieve zenuwstelsel niet meer welk ritme het moet volgen. Daardoor slaat soms het hart op hol (tachicardie?)[1]), ontstaat en mogelijke hyperventilatie[2] en eventueel gebrek aan zuurstoftoevoer[3].
Het vegetatieve (autonome) zenuwstelsel, controleert inderdaad een aantal lichaamsfuncties. Maar dat doet het dus ‘autonoom’, zelfstandig, of je nu wilt of niet. Je kan bewust wel wat invloed uitoefenen op die functies/afwijken van het ritme, waarbij je dan het autonome zenuwstelsel (enigszins) onderdrukt. Maar het autonome zenuwstelsel ‘weet’ niets en ‘volgt’ geen ritme… Het is het ritme.
Neem bijvoorbeeld het inhouden van de ademhaling. Het onderdrukken van die lichaamsfunctie lukt op een gegeven moment toch echt niet meer, het lichaam ‘schreeuwt’: “HAAL ADEM NU!!”, en het duurt niet lang voordat je daar vanzelf aan toegeeft. Probeer het maar ;).
Bij een gezond persoon is het absoluut onschadelijk om in een ander ritme te gaan ademhalen.
En om even het rijtje claims bij een ademhalingsoefening af te gaan:
- Het hart slaat niet zomaar alleen ‘op hol’. De genoemde tachycardie (hartslag van 100 slagen p/min of hoger) komt alleen voor wanneer je gewoon (veel) inspanning levert of je hartproblemen hebt.
- Hyperventilatie ontstaat niet doordat je ademhalingsoefeningen doet, maar omdat zo snel mogelijk diep in- en uitademen (hyperventilatie) de ademhalingsoefening is, of je in paniek raakt. En als je geen hartproblemen hebt is ook hyperventileren totaal onschadelijk. Hyperventileer je lang genoeg dan nemen de ‘klachten’/sensaties zelfs gewoon weer af (na 15 min zijn ze al zeer sterk afgenomen, na 90 minuten zijn ze praktisch afwezig).
- Bij een ademhalingsoefening krijg je geen gebrek aan zuurstoftoevoer. Tenzij je het ademhaling-gedeelte van de ademhalingsoefening niet goed hebt begrepen. Als er echt een behoefte is aan zuurstof (of een afname van koolstofdioxide) dan prikkelt het autonome zenuwstelsel gewoon net zo lang tot je weer adem haalt.
Ik begrijp echt niet waar Hendrickx dit soort ideeën vandaan haalt, en al helemaal niet wat ze te maken hebben met het vernietigen van de wil, de persoonlijkheid en het veroorzaken van onverschilligheid.
Mormonen bekeren Anne Frank
Een mormoonse tempel in de Dominicaanse Republiek heeft Anne Frank op 18 februari 2012 postuum bekeerd tot het mormoonse geloof. Anne Frank was een joods meisje. Zij kwam begin 1945 op 15-jarige leeftijd om het leven in het nazi-vernietigingskamp Bergen-Belsen. De postume doop van Anne Frank leidde wereldwijd tot protest. Er zijn ook grappige reacties. Zo is er een website geopend waar je overleden mormonen kunt bekeren tot de homoseksualiteit. ‘Wel goed nadenken voordat je daadwerkelijk bekeert’ zegt deze website, ‘de bekering is voor de eeuwigheid’.
Het mormoonse geloof staat de laatste tijd behoorlijk in de schijnwerpers. De reden: de meest kansrijke kandidaat om voor de Republikeinse Partij een gooi te doen naar het Amerikaanse presidentschap, Mitt Romney, is een mormoon. Dit is voor veel critici van Romney natuurlijk een goede reden om de mormoonse kerk grondig onder de loep te nemen. Het christelijke kerkgenootschap met hoofdkwartier in Salt Lake City (USA) werd gesticht in 1830 en had vanaf het begin een aantal zeer eigen overtuigingen waarmee men zich onderscheidde van andere christelijke kerkgenootschappen (lees hierover verder in de Wikipedia).
Postuum dopen is één van de gewoontes die de mormonen al vrij snel invoerden. De Amerikaanse krant The Wall Street Journal legt uit dat ze dit deden om de allereerste mormoonse bekeerlingen het geruste gevoel te geven dat hun opa, oma, moeder of vader een plekje in de hemel zouden krijgen. Deze waren immers soms al overleden voordat de kerk werd opgericht. Later breidde deze gewoonte zich uit tot het postuum bekeren van (vaak bekende) overledenen met een ander geloof. Anne Frank is al vele malen door mormoonse tempels herdoopt (en daarmee postuum bekeerd), zo wordt gemeld door de Amerikaanse krant USA Today. De laatste keer dus onlangs in de Dominicaanse Republiek. Bewijs werd geleverd door Helen Radkey, een ex-mormoon die onderzoek doet naar de postume bekeringen (zie de screenprint hiernaast). Ook de in 1948 overleden Indiase staatsman Mahatma Gandhi werd bijvoorbeeld in 1996 door de tempel in Salt Lake City postuum bekeerd, zo meldt het Amerikaanse weblog Huffington Post. Ook daarvoor werd bewijs gevonden op basis van een screenprint van de database met gegevens over leden van de mormoonse kerk. Je kunt de screenprint bekijken op whyevolutionistrue, de website van de Amerikaanse evolutiebioloog Jerry Coyne.
Het nieuws over de bekering van Anne Frank kwam op een slecht moment voor de mormonen. Een week eerder had de kerk excuses aangeboden voor de postume bekering van de ouders van de bekende nazi-jager Simon Wiesenthal, zo blijkt uit het eerder aangehaalde artikel in USA Today. Uit de Wall Street Journal blijkt dat Elie Wiesel en het Simon Wiesenthal Centrum zich hierover kwaad hadden gemaakt. Ze deden een beroep op Mitt Romney om de postume bekeringen af te wijzen. Die liet niets van zich horen. De mormoonse kerk weigerde vervolgens om antwoord te geven op vragen van journalisten over de bekering van Anne Frank. Opmerkelijk genoeg weigerde ook het Anne Frank Huis in Amsterdam ieder commentaar, zo blijkt uit de aangehaalde krantenartikelen.
Omdat ik me afvraag of dit wel een echt skeptisch onderwerp is (het gaat namelijk over zaken die op geen enkele wijze wetenschappelijk controleerbaar zijn) voel ik me niet bezwaard om degene die iets terug wil doen te verwijzen naar een wetenschappelijk volkomen onverantwoorde website waar je overleden mormonen kunt bekeren tot de homoseksualiteit: klik daarvoor hier. En om elk misverstand te voorkomen: ik weet heel goed dat mensen niet tot homoseksualiteit kunnen worden bekeerd. Maar grappig is het wel.
Bestaat er echt een QWERTY-effect?
Een recent onderzoek kwam met een opmerkelijke conclusie: er zou een verband zijn tussen de emotionele waardering van woorden en de positie van de letters van die woorden op het QWERTY-toetsenbord. Kort samengevat: hoe meer letters van een woord aan de rechterkant van het toetsenbord zijn te vinden des te positiever wordt het woord gezien. En niet alleen in het Engels, maar ook in het Spaans en Nederlands! Als het in drie talen optreedt, kan het haast geen toeval meer zijn, toch? Of missen de onderzoekers wat alternatieve verklaringen?
De onderzoekers Kyle Jasmin en Daniel Casasanto publiceerden in Psychonomic Bulletin & Review een artikel getiteld The QWERTY Effect: How typing shapes the meanings of words (vrij toegankelijk). Het resultaat is opvallend en het verwondert me niet dat het op allerlei websites met (populair) wetenschappelijk nieuws werd vermeld (Nederlandse sites: scientias, KIJK).
Wired sprak ook met een van de auteurs, Jasmin, en dat artikel lijkt voor veel andere publicaties weer de belangrijkste bron. Veel van de commentaren bij het Wired-artikel zijn sceptisch: gaat het hier niet om een toevallig resultaat, datafitting of iets dergelijks? Jasmin brengt daar in een commentaar tegen in dat dat bijna uitgesloten is, omdat het in alle drie de onderzochte talen optreedt:
The trend is there, demonstrated in 5 large corpora of words, which included 3 different languages. The balance of right-side and left-side letters in a word was a strong predictor of the word’s emotional valence. For every letter you add that tips the scale to the right, you get, on average, about a 4% boost in positive valence. With respect to ‘proven’ or ‘not proven’, we predicted an effect and replicated it several times — it is statistically very unlikely to be a fluke.
Wat is het verband nu precies?
De onderzoekers gebruikten een standaard Engels woordenlijst die is verrijkt met emotionele waarderingen op een 9-puntsschaal (9 heel positief, 1 heel negatief). Deze ANEW lijst heeft een Spaans (SPANEW) en Nederlands equivalent (DANEW), die gebaseerd zijn op vertalingen van de Engelse lijst en opnieuw gewaardeerd door Spaans- en Nederlandstaligen. Vervolgens definiëren de onderzoekers een score per woord die aangeeft hoe de verhouding is tussen de ‘linkse’ en ‘rechtse’ letters op het QWERTY-toetsenbord. Ze noemen die RSA (right-side advantage) en je berekent die door het totaal aantal rechtse letters (y, u, i, o, p, h, j, k, l, n, m) te verminderen met het totaal aantal linkse letters (q, w, e, r, t, a, s, d, f, g, z, x, c, y, b). Voor een woord als ‘aangenaam’ wordt de RSA dan -1-1+1-1-1+1-1-1+1 = -3.
Nu kun je kijken naar het verband tussen de RSA en de emotionele score, waarvoor ik verder de Engelse term ‘valence’ zal gebruiken zoals dat ook in het artikel gebeurt. Het volgende plaatje (uit het supplement bij het artikel, Appendix C ) laat zien wat het verband is:
De helling van de lijn geeft het verband aan dat Jasmin in zijn quote geeft: gemiddeld geeft een stijging van een punt op de RSA-schaal een verhoging van 4% in valence. Deze grafiek is wel een beetje raar: de bollen geven het gewogen gemiddelde van de valence aan bij elke RSA. Waarom ze nu eerst dat gewogen gemiddelde bepalen en dan een regressie uitvoeren, ontgaat me een beetje. In een eerdere publicatie deden ze dat niet en zagen de plaatjes er wat chaotischer uit, maar in feite bevatten ze dezelfde informatie. Voor velen zal nu het verband er veel minder overtuigend uit zien.
De verklaring van Jasmin en Casasanto
De auteurs beweren dat het typen van ‘linkse’ letters lastiger is. Aan de linkerzijde heb je immers meer letters om uit te kiezen, wat meer moeite kost. En woorden die veel ‘linkse’ letters bevatten en aldus lastiger te typen zijn, zouden daarom ook minder positief gewaardeerd worden. In de woorden van Jasmin:
As we filter language, hundreds or thousands of words, through our fingers, we seem to be connecting the meanings of the words with the physical way they’re typed on the keyboard. If it’s easy, it tends to lend a positive meaning. If it’s harder, it can go the other way.
Natuurlijk stellen de onderzoekers dat het effect beperkt is, de betekenis van de woorden is nog altijd de belangrijkste factor die de valence bepaalt. Het klinkt nogal vergezocht, maar Jasmin stelt dat ook bekend is dat de manier waarop woorden worden uitgesproken een dergelijk invloed heeft op de betekenis van die woorden.
Is het niet gewoon toeval?
Het verband is sowieso niet al te sterk (de lijn in de grafiek loopt niet zo steil) en het zou aan de toevallige selectie van woorden in ANEW kunnen liggen (het gaat om 1043 woorden). Mark Liberman onderzocht het ook in een blog op language log. Hij deed de analyse zelf voor de ANEW en DANEW lijsten apart en dat leverde vergelijkbare grafieken op, maar het effect is dan niet significant. Dat wordt het blijkbaar pas als je de drie lijsten bij elkaar gooit op één hoop. Liberman gooide ook drie keer de koppeling tussen RSA en valence willekeurig door elkaar (met de ANEW lijst) om te kijken of het toevallig kan optreden. Hij vond één keer ongeveer hetzelfde positieve verband, één keer eerder een negatief effect en één keer geen relatie. Het zou op die gronden alleen al toeval kunnen zijn.
[update 19-3-2012] Er is intussen een discussie tussen Liberman en de auteurs gaande over onder andere de significantie. Casasanto en Jasmin hebben een officiële reactie op de kritiek op Language Log geschreven, die ook een aantal zaken in het artikel verduidelijkt: The Robustness of the QWERTY Effect.
Wat zou je verder kunnen analyseren?
Er zijn nog wel andere zaken die je zou moeten onderzoeken in mijn ogen. Als je naar de grafiek kijkt, lijkt het dat de helling van de grafiek voor een belangrijk deel bepaald wordt door de uitschieters. Beperk je de RSA-scores even tot het interval [-6,4] dan lijkt het me dat er nauwelijks een helling over zou blijven, dus geen positief verband. Het kan goed zijn dat een handjevol woorden relatief veel invloed heeft. Dit zijn dan woorden die redelijk lang zijn, anders kan er geen groot overschot aan linkse of rechtse letters zijn. Die langere woorden veranderen vaak in vertaling van Engels naar Nederlands of Spaans ook lang niet zo veel als kortere woorden, bijvoorbeeld “aggressive – agressief – agresivo” met RSA scores resp. -8,-7 en -4. De woordenlijsten zijn in mijn ogen dan ook niet zomaar als onafhankelijk te beschouwen.
De onderzoekers laten de koppeling tussen de vertaalde woorden helemaal los en hiermee gooien ze informatie weg (zonde!). Je zou die koppeling ook goed kunnen gebruiken om de hypothese te falsifiëren. Je verwacht namelijk dat de woorden in vertaling wel ongeveer vergelijkbaar blijven in valence, maar de RSA kan nogal verschillen. Als de hypothese klopt dat de RSA verband houdt met valence, zou je dat eigenlijk moeten terugzien bij die vertalingen. Als de vertaling een lagere RSA heeft, zou je ook verwachten dat het een lagere valence heeft. Dat zie je natuurlijk niet door naar enkele voorbeelden te kijken, maar het zou een zichtbaar verband moeten zijn als je dat voor alle woorden uit de ANEW lijst doet.
Een voorbeeldje dat aan de verwachting voldoet is “vomit”, dat heeft een RSA van +1 en een valence van 2,06. De Nederlandse vertaling “braaksel” heeft RSA -4 en valence 1,86. Maar “achievement”, met RSA -3 en valence 7,89, wordt “prestatie”, met RSA -5 en valence 8,17 en gaat dus net de andere kant op.
Het is een fluitje van cent om dit te doen voor alle woorden in de ANEW, DANEW en SPANEW lijsten. Maar toen ik de onderzoekers dit per e-mail voorstelde, kreeg ik een erg lauwe reactie. Ook op mijn vraag naar hun mening over de analyses van het language log reageerde Daniel Casasanto onverwacht. De analyses van Liberman zouden ‘nonsensical’ zijn, zonder overigens aan te geven waarom. Op dat moment wist ik niet eens dat Liberman een vooraanstaand hoogleraar is, maar was gewoon erg overtuigd van zijn argumenten in zijn blog en de commentaren erop.
Ik zou de analyse naar de invloed van de mogelijke afhankelijkheid tussen de lijsten graag zelf even doen, maar ik vond ze alleen gealfabetiseerd en de koppeling tussen origineel en vertaling zou je zelf moeten reconstrueren. Het is wel te doen, maar het kost behoorlijk wat tijd. Ik verwacht eerlijk gezegd ook niet dat het verband er uit zal komen, dus die klus ga ik vooralsnog niet op me nemen.
[update 19-3-2012] Uit de nadere toelichting van Casanato en Jasmin maak ik op dat ze de mogelijke afhankelijkheid tussen de verschillende vertalingen hebben proberen te ondervangen door in de regressie de valence van de vertalingen als ‘herhaalde waarnemingen’ in te voeren. Ik vraag me af of dit juist is, want dan ga er a-priori van uit dat de werkelijke valence in elke taal hetzelfde zou moeten zijn en dat is duidelijk niet het geval. Je zou het bij een correcte vertaling wel verwachten, maar zo simpel is het niet: als je een woord als ‘execution’ in het Nederlands vertaald als ‘uitvoering’ mis je de negatieve connotatie van ‘terechtstelling’.
Het nevenbewijs van de onderzoekers
Naast het hoofdexperiment keken de onderzoekers naar twee andere lijstjes (dat maakt samen met de drie eerder genoemde lijsten het totaal van vijf uit de quote van Jasmin). Ten eerste analyseerden ze een woordenlijst met woorden die na de ontwikkeling van het QWERTY-toetsenbord zijn ontstaan (dus na 1873). Het idee daarachter is dat je dan zou kunnen zien of met de vastlegging van de toetsenindeling ook de ontwikkeling van nieuwe woorden beïnvloed zou worden. En weer bleek hetzelfde verband.
Nu is het gebruikte lijstje van 63 woorden niet op een heel erg duidelijke manier samengesteld (zie het supplement voor de hele lijst) en overtuigt mij daarom niet echt. Veel woorden zijn populair internetjargon, niet echt ‘common knowledge’ en veel zijn ook min of meer dubbel.
Ten slotte werd er onderzocht hoe het met de valence van fantasiewoorden zit. Met een algoritme werd een lijstje woorden samengesteld en via Mechanical Turk op Internet aan proefpersonen voorgelegd. Weer eenzelfde verband. Ook dit experiment stelt in mijn ogen niet veel voor. Door de vorm van de gebruikte woorden is de lijst niet echt vergelijkbaar met een lijst ‘echte’ woorden (de variatie in woordlengte is bijvoorbeeld heel beperkt). En het zijn dan wel niet bestaande Engelse woorden, sommige komen bijvoorbeeld weer wel in het Nederlands voor. Belangrijker is echter de vraag of het gevoel bij een niet-bestaand woord wel vergeleken kan worden met het gevoel van een woord waarvan de betekenis bekend verondersteld mag worden.
Kortom: als er al sprake is van een QWERTY-effect, dan overtuigt deze studie mij daar niet van. Misschien dat de onderzoekers in een vervolg meteen ook even de invloed van de kleur van de tekst mee kunnen nemen, of het lettertype?