Kloptdatwel?

wet big

Onvoorwaardelijke schorsing voor homeopathisch arts die ALS-patiënten valse hoop gaf

by 69 Comments

Homeopathisch arts Jan Roxs uit Paterswolde heeft van het Regionaal Tuchtcollege te Groningen een onvoorwaardelijke schorsing van een jaar gekregen. Gedurende deze periode mag hij niet als arts werken. Het Tuchtcollege oordeelt dat de basisarts patiënten die leiden aan ongeneeslijke ziektes als ALS en MS heeft voorgehouden dat een homeopathische behandeling hun situatie kan verbeteren of zelfs genezing kan bieden. Daarmee heeft hij hun valse hoop gegeven. Bovendien heeft hij niet voldaan aan de richtlijn om patiënten deugdelijk en adequaat te informeren over de (on)mogelijkheden binnen de reguliere gezondheidszorg. Verder heeft hij zijn verzwaarde verplichting om patiënten te informeren over de verschillen tussen reguliere en alternatieve behandelingen geschonden en ook zijn verzwaarde dossierplicht niet nageleefd. Kortom, alle ingediende klachten worden gegrond verklaard. Het Tuchtcollege vindt een berisping onvoldoende, aangezien basisarts Roxs blijft ontkennen dat hij iets verkeerds heeft gedaan.

De voorgeschreven homeopathische medicatie tegen ALS (still uit de uitzending van Undercover in Nederland)
De voorgeschreven homeopathische medicatie tegen ALS (still uit de uitzending van Undercover in Nederland)

De casus van dokter Roxs is op dit blog eerder aan de orde geweest naar aanleiding van schriftelijke vragen van het Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66). Die Kamervragen waren weer ingegeven door een uitzending van het programma Undercover in Nederland, waarin de capriolen van deze homeopaat met een verborgen camera werden vastgelegd. In de antwoorden van minister Schippers op de Kamervragen werd al aangegeven dat de IGZ Roxs voor de tuchtrechter zou dagen. Half januari was de zitting. Roxs kwam zelf niet opdagen (zonder afbericht overigens), maar had wel eerder schriftelijke verweren ingediend. In die verweren vinden we natuurlijk geen wetenschappelijke bewijzen dat de homeopathische aanpak van ziekten als ALS en MS enig effect heeft (die zijn er immers niet), maar wel een uitgebreid beroep op wonderbaarlijke genezingen en verbeteringen die hij zelf bij patiënten zou hebben waargenomen. Zo indrukwekkend zijn die ervaringen overigens niet. Roxs beroept zich namelijk enerzijds op een carrière als homeopaat van bijna 30 jaar (hij heeft nimmer als regulier arts gewerkt), maar stelt anderzijds dat hij tijdens die lange carrière “al vier patiënten goed [heeft] kunnen ondersteunen met hun neurologische aandoeningen”. Jawel: VIER.

De visie van Roxs op de wetenschap mag hier ook niet onvermeld blijven:

“Ook benadrukt hij dat als de werking van een homeopathische behandeling volgens het huidige wetenschappelijke denkmodel niet bewezen is er ten onrechte van uitgegaan wordt dat de behandeling ‘dus niet werkt’. Deze visie getuigt volgens hem juist van onvoldoende wetenschappelijk inzicht. Een echte wetenschapper staat open voor alles totdat het tegendeel is bewezen, aldus verweerder.”

Het is een beetje de redenatie die we ook bij een van de opstellers van het ZonMw-rapport over complementaire zorg aantroffen: de tegenstanders moeten maar bewijzen dat homeopathie niet werkt. Dat aan de hand van 200 jaar onderzoek allang is vastgesteld dat geen enkel homeopathisch middel werkt, simpelweg omdat de grondslagen van de homeopathie ondeugdelijk zijn, is kennelijk aan Villa Meerzicht, waar Roxs praktijk houdt, voorbij gegaan. Geen wonder dat hij voor het Tuchtcollege heeft volhard in zijn waandenkbeelden en werkwijze.

Het oordeel van het Tuchtcollege

Het Tuchtcollege kan voor deze volharding geen enkel begrip opbrengen. De website van Roxs stelde zonneklaar dat ALS en MS goed homeopathisch te behandelen of te ondersteunen zijn, waardoor stilstand of vertraging van de ziekte mogelijk is, en in een enkel geval “echte genezing in de ware zin van het woord”. De uitspraken die Roxs deed tijdens het consult met de ALS-patiënt die Undercover in Nederland had benaderd, logen er ook niet om. De homeopaat schopte flink tegen de reguliere geneeskunde aan. De studie geneeskunde zou hem vooral geleerd hebben hoe het niet moest. Het Tuchtcollege is er snel klaar mee. Binnen de medische wetenschap bestaat de breed gedragen opvatting dat ALS en MS ongeneeslijk zijn. Roxs houdt patiënten niettemin voor dat een homeopathische behandeling vermindering van klachten, stagnatie van de ziekteontwikkeling of zelfs genezing kan bieden. Het Tuchtcollege daarover:

“Dit geschetste mogelijke toekomstperspectief vindt geen steun in de reguliere medische wetenschap en lijkt evenmin een deugdelijke grondslag te hebben in verweerders eigen praktijkervaringen. De enige onderbouwing die verweerder geeft voor zijn stelling is dat één niet nader genoemde patiënt, die inmiddels is overleden, door zijn homeopathische therapie genezen zou zijn van ALS. De juistheid hiervan is echter op geen enkele wijze aangetoond. Nu het College ook niet anderszins de overtuiging heeft bekomen dat verweerders behandelmethode tot de door hem voorgehouden mogelijke resultaten kan leiden, is komen vast te staan dat verweerder in zijn praktijkvoering patiënten ten onrechte voorhoudt dat ziekten als ALS en MS door middel van homeopathische therapie soms met goed resultaat te behandelen zijn. Hiermee biedt hij hun valse hoop.”

Het Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg te Groningen liet geen spaan heen van de verweren van de homeopathisch arts.
Het Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg te Groningen liet geen spaan heen van de verweren van de homeopathisch arts.

Het Tuchtcollege neemt de homeopaat ook zijn gescheld op de reguliere geneeskunde kwalijk. “Met de door verweerder geventileerde, uiterst negatieve visie op de reguliere geneeskunst voldoet hij naar het oordeel van het College niet aan de door de richtlijnen voorgeschreven verplichting patiënten deugdelijk en adequaat te informeren over de (on)mogelijkheden binnen de reguliere gezondheidszorg”, aldus de tuchtrechters. Ook aan de verzwaarde informatie- en dossierplicht, waaraan hij als alternatief werkend arts gebonden is, voldeed Roxs niet volgens deze rechters. Opmerkelijk en tamelijk ridicuul is de opmerking van de homeopaat dat hij bewust geen informatie aan patiënten verschaft over de homeopathische middelen die hij voorschrijft, “omdat hij veronderstelt dat dit wettelijk niet is toegestaan bij homeopathische middelen”. Dat is wel een heel genereuze uitleg van het verbod in de Geneesmiddelenwet om therapeutische indicaties te vermelden op verpakkingen van of in bijsluiters bij homeopathische middelen!

Het Tuchtcollege legt als gezegd een schorsing als arts voor een jaar op. Daarbij speelt de houding van de homeopathische basisarts een grote rol:

“Verweerder heeft te kennen gegeven te volharden in zijn visie dat zijn behandelmethoden zorgvuldig zijn en dat hij patiënten geen valse hoop biedt. Het College overweegt dat deze stellingname van weinig inzicht in het eigen handelen getuigt. Gezien het voorgaande is het geenszins aannemelijk dat verweerder in de nabije toekomst zijn praktijkvoering, algehele werkwijze en/of zijn visie op de homeopathische behandelbaarheid van ongeneeslijke ziekten zal wijzigen. Het opleggen van een berisping zal dan ook onvoldoende effect hebben.”

Het wordt daarom een schorsing voor de duur van een jaar, hetgeen met zich meebrengt dat hij zichzelf gedurende die schorsing alleen homeopaat mag noemen en geen arts.

Alberto Stegeman van Undercover in Nederland brengt het goede nieuws.
Alberto Stegeman van Undercover in Nederland brengt het goede nieuws.

Hoe nu verder?

Met de uitspraak van het Tuchtcollege is de zaak-Roxs nog niet ten einde. Een aantal vragen staat nog open:

1. Gaat homeopaat Roxs verder met zijn praktijk? Het Dagblad van het Noorden meldt dat hij overweegt te stoppen vanwege zijn leeftijd (60+). Financieel zal hij wel binnen zijn, getuige de kapitale villa waarin zijn praktijk gevestigd is en de hoge, contant af te rekenen uurtarieven. Misschien stort hij zich volledig op zijn hobby: de muziek.

2. Gaat Roxs in hoger beroep bij het Centrale Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg? Daar heeft hij zes weken de tijd voor. Op grond van de Wet BIG kan de schorsing pas van kracht worden als de beslissing van het Regionale Tuchtcollege onherroepelijk is geworden, dus als een eventueel hoger beroep ongegrond is verklaard of de beroepstermijn ongebruikt is verstreken. Op het moment dat de beslissing onherroepelijk is, wordt deze ook ter publicatie aangeboden aan een reeks vakbladen, waaronder het clubblad voor homeopaten Dynamis.

3. Gaat de IGZ nog actie ondernemen tegen Roxs en andere artsen die CEASE-therapie aanbieden? Zoals bekend is CEASE-therapie onversneden kwakzalverij, gebaseerd op twee leugens, namelijk dat vaccins autisme veroorzaken en dat een homeopathische, c.q. isopathische behandeling daar iets aan zou kunnen doen. Al bijna twee jaar geleden kondigde de IGZ aan dat zij de minstens 19 artsen die CEASE-therapie aanbieden onder de loep zou gaan nemen om te kijken of zij valse hoop bieden (wat natuurlijk evident zo is). Sindsdien is het oorverdovend stil gebleven. In mijn vorige bijdrage had ik al opgemerkt dat ook homeopaat Roxs op de website voor CEASE-therapie staat, en dat is nog steeds zo.

4. Gaat de Artsenvereniging voor Integrale Geneeskunde (AVIG) nog actie ondernemen tegen haar lid Jan Roxs? Op zowel de website van de AVIG als op de (bijzonder knullige) website van Jan Roxs zelf staat hij nog als lid van deze vereniging vermeld. In mijn vorige bijdrage over deze zaak meldde ik dat de AVIG geen vragen over het handelen van Roxs wilde beantwoorden omdat en zolang de kwestie onder de tuchtrechter was. Ik vermoed dat men bij de AVIG nu zal wachten of een eventueel hoger beroep een andere uitkomst heeft. Op zichzelf is wachten tot de uitspraak onherroepelijk is geworden best te verdedigen, maar als er ook in de toekomst geen actie richting deze homeopaat wordt ondernomen, rijst de vraag hoe serieus we de door de AVIG gepropageerde “strikte eisen op het gebied van kwaliteit, opleiding, klachtregeling en tuchtrecht” nog moeten nemen.

Fillers en het gat in de Wet BIG

by 26 Comments

Vormen schoonheidsspecialisten tegenwoordig de gevaarlijkste kwakzalvers van Nederland? Je zou het bijna gaan denken als je kijkt naar de strafrechtelijke uitspraken van de maand mei. Eerst werd schoonheidsspecialiste Rineke van den Berg met haar zwarte zalf veroordeeld tot een voorwaardelijke taakstraf van 120 uur wegens overtreding van de Geneesmiddelenwet. En enkele weken later volgde de veroordeling van schoonheidsspecialiste Emel van S. wegens onder meer (zware) mishandeling, oplichting, valsheid in geschrifte en overtreding van de Geneesmiddelenwet.

Anders dan in de zaak van Van den Berg hadden zich dit keer wel slachtoffers gemeld, in totaal veertien. Van S. had bij twee van hen de tepels en het gezicht bewerkt met een tatoeageapparaat en bij dertien van de veertien fillers ingespoten in onder meer billen, borsten en/of lippen. Dit was tamelijk gruwelijk misgegaan en leverde Van S. een gevangenisstraf van twee jaar op (waarvan acht maanden voorwaardelijk). Eén belangrijk punt kon echter niet bewezen worden: overtreding van de Wet BIG door het verrichten van voorbehouden handelingen.

De uitspraak van de Rechtbank Den Haag van 27 mei 2014 leest als een horrorroman. Per slachtoffer wordt de ontvangen ‘behandeling’ uitgebreid beschreven, gevolgd door verhalen over hevige pijn, abcessen, ontstekingen, bulten, pus en in enkele gevallen niet meer geheel te herstellen letsel. Wie geen zin heeft het allemaal te lezen – het vonnis beslaat 48 pagina’s – kan de uitzending van Undercover in Nederland (vanaf ongeveer 21:30) van oktober vorig jaar terugzien, waarin medewerkers van Alberto Stegeman met de verborgen camera bij Van S. op bezoek gaan. Stegeman had parallel aan het politieonderzoek en onafhankelijk daarvan een eigen onderzoek gestart en mocht uiteindelijk bij de aanhouding aanwezig zijn.

Injecteren in een puur cosmetische context: geen voorbehouden handeling (foto: Biggishben, CC-licentie)
Injecteren in een puur cosmetische context: geen voorbehouden handeling (foto: Biggishben, CC-licentie)

De rechtbank stelt onder meer vast dat de schoonheidsspecialiste enkel over een economische opleiding beschikte, alleen contante betaling accepteerde en haar klanten geen factuur gaf. Ook constateert de rechtbank dat verdachte niet meer over een tatoeëervergunning beschikte. Deze is vereist op grond van het Warenwetbesluit tatoeëren en piercen, maar verlenging van de vergunning was geweigerd vanwege door de GGD geconstateerde wantoestanden . Verder stelt de rechtbank dat verdachte zich uitsluitend heeft laten leiden door haar eigen financiële gewin. Daarbij rekent de rechtbank het haar zwaar aan dat zij geen berouw toont over haar gedrag en – integendeel – de schuld bij de slachtoffers en hun medische behandelaars legt. Naast een gevangenisstraf legt de rechtbank Van S. als bijzondere voorwaarde op dat ze zich vijf jaar lang niet bezig mag houden met behandelingen als schoonheidsspecialiste. Voor strafvermindering vanwege de uitzending van Undercover in Nederland zag de rechtbank geen grond.

Zoals wel vaker gebeurt in zaken waarin heel veel feiten ten laste gelegd zijn, kon niet ieder afzonderlijk feit bewezen worden. Als onderdeel van het delict mishandeling was ten laste gelegd dat Van S. artikel 35 van de Wet BIG (Wet van 11 november 1993) had overtreden. Dit artikel verbiedt onbevoegden om zogenaamde voorbehouden handelingen te verrichten. Artikel 36, vijfde lid, van de wet merkt “het geven van injekties” aan als een voorbehouden handeling, maar de rechtbank acht de Wet BIG niet van toepassing op het injecteren van fillers, omdat de behandeling geen betrekking heeft op het verlenen van zorg, maar een medisch niet-noodzakelijke, cosmetische ingreep betreft:

“Het tweede gedachtestreepje bevat het verwijt dat verdachte meermalen een handeling (injecteren) heeft verricht die op grond van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg is voorbehouden aan een geregistreerde zorgverlener. Uit de tekst van de wet en de parlementaire geschiedenis blijkt echter dat de wet slechts ziet op handelingen die er toe strekken de gezondheid van de betrokkene te bevorderen en/of te bewaken en dat de wetgever niet heeft beoogd niet medisch noodzakelijke, cosmetische ingrepen (waaronder cosmetische injecties) onder het toepassingsbereik van de wet te scharen. Minister Schippers van Volksgezondheid heeft bij brief van 21 oktober 2013 de Tweede Kamer bericht dat ook zij de wet aldus interpreteert en overigens opgemerkt dat zij in dit beperkte toepassingsbereik van de wet aanleiding heeft gezien een wetswijziging te initiëren. Gelet hierop kan ook het tweede gedachtestreepje niet bewezen worden verklaard.”

De rechtbank is hier iets te stellig. In de genoemde brief stelt de minister dat cosmetische ingrepen in strikte zin geen zorg zijn, en dat het daarom onduidelijk is of de Wet BIG van toepassing is. De minister:

“Een derde knelpunt is het feit dat in een enkel geval injecties met fillers uitgevoerd worden door schoonheidsspecialisten. Injecteren is weliswaar een voorbehouden handeling conform de Wet BIG, maar deze wet is gericht op handelingen met een gezondheidskundig doel. Bij strikte interpretatie van de Wet BIG zou het verbod op het uitvoeren van voorbehouden handelingen niet gelden voor cosmetische ingrepen. Dit is echter niet wenselijk vanuit het doel van de Wet BIG, namelijk bescherming tegen ondeskundig handelen.”

(…)

“De onduidelijkheid in de Wet BIG, of het verbod op het verrichten van voorbehouden handelingen door onbevoegden ook geldt voor handelingen die niet met een gezondheidskundig doel verricht worden, blijft hiermee bestaan. De Wkkgz stelt immers eisen aan zorgaanbieders, maar gaat niet over specifieke handelingen. Ik wil dat er geen twijfel over bestaat dat bepaalde risicovolle handelingen alleen door bevoegden verricht mogen worden. Ik zal daarom de Wet BIG zodanig aanpassen dat deze handelingen alleen nog door bevoegden (zoals omschreven in de Wet BIG) verricht kunnen worden. Bij risicovolle handelingen denk ik in ieder geval aan het injecteren van fillers, daarnaast overweeg ik laseren als voorbehouden handeling aan te merken.”

Er is inderdaad wel reden voor twijfel. Artikel 1 van de Wet BIG spreekt in het eerste lid bijvoorbeeld van handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg “ertoe strekkende diens gezondheid te bevorderen of te bewaken”, terwijl het tweede lid een reeks “handelingen op het gebied van de geneeskunst” opsomt waar puur cosmetische ingrepen moeilijk in te plaatsen zijn. Als sprake is van een onduidelijke wet, dient een verdachte het voordeel van de twijfel te krijgen en moet vrijspraak volgen. De uitspraak van de rechtbank is op dat punt correct. Overigens heeft Emel van S. er niet veel aan, want de rechtbank overweegt nog expliciet dat “het feit dat het injecteren formeel geen voorbehouden handeling in de zin van de Wet BIG betreft, niet met zich brengt dat een ieder straffeloos over kan gaan tot het geven van injecties”. Van mishandeling in de zin van het Wetboek van Strafrecht is nog steeds sprake.

Fillers en het gat in de Wet BIG 1
Geen voorbehouden handeling, wel gevangenisstraf wegens mishandeling. En oplichting. En valsheid in geschrifte. En overtreding van de Geneesmiddelenwet.
(foto: China Crisis | Wikimedia Commons)

De uitspraak heeft wel tot gevolg dat ook de andere in artikel 36 van de Wet BIG genoemde voorbehouden handelingen gewoon door schoonheidsspecialisten (en andere niet-artsen) verricht mogen worden als ze louter met een cosmetisch doel worden uitgevoerd. Bij de meeste van de in het artikel genoemde verrichtingen is het nauwelijks denkbaar dat zoiets zou gebeuren (endoscopieën, katheterisaties), maar bijvoorbeeld wel bij cosmetische operaties die onder “heelkundige handelingen” in artikel 36, eerste lid, vallen. Een cosmetische reconstructie bij een slachtoffer met brandwonden of bij iemand die een borstamputatie heeft moeten ondergaan mag alleen door een voldoende bekwame arts uitgevoerd worden, want er is ten minste deels sprake van bevordering van de gezondheid (zie ook de brief van de minister), maar in theorie zou een schoonheidsspecialiste een puur cosmetische ooglid- of schaamlipcorrectie, dan wel een puur cosmetische borstvergroting of een penisverlenging mogen uitvoeren. Althans, de Wet BIG verzet zich daar niet tegen (het levert zeer waarschijnlijk wel weer – zware – mishandeling op). Je moet er toch niet aan denken dat dit echt gebeurt.

De kans daarop is gelukkig extreem klein. Minister Schippers heeft tegelijk met haar brief van 21 oktober 2013 een rapport aan de Tweede Kamer aangeboden waarin de cosmetische sector in Nederland in kaart wordt gebracht. Daaruit blijkt dat operatieve ingrepen uitsluitend door artsen (van diverse pluimage) worden uitgevoerd. Ook met betrekking tot het inspuiten van fillers lijkt de casus van Emel van S. (gelukkig) tamelijk uitzonderlijk te zijn geweest. Het rapport concludeerde dat het injecteren van stoffen als hyaluronzuur en botox slechts “in een enkel geval” door een schoonheidsspecialist gebeurt. Voor de minister is dit niettemin aanleiding een wetswijziging te initiëren zodat in de toekomst ook voor de cosmetische sector het injecteren als een voorbehouden handeling geldt. Eind maart van dit jaar heeft de minister bovendien de Tweede Kamer geschreven dat zij definitief besloten heeft ook behandelingen met een laser, bijvoorbeeld voor het verwijderen van tatoeages, als voorbehouden handelingen aan te merken. Het wachten is nu op een wetsvoorstel en dan is het parlement aan zet. Na de wetswijziging heeft de Inspectie voor de Gezondheidszorg meer mogelijkheden voor toezicht op risicovolle cosmetische ingrepen. Bovendien geldt dat wie dan nog als onbevoegde schoonspecialist fillers injecteert een bestuurlijke boete opgelegd kan krijgen als bedoeld in artikel 100 van de Wet BIG.