In het kasteelmuseum van Bled (Slovenië) is een zaaltje gewijd aan de charismatische ‘zonnedokter’ Arnold Rikli (1823-1906) die in de tweede helft van de 19e eeuw allerlei ziektes probeerde te genezen met zonlicht, lucht en het heldere water van een Sloveens bergmeer. Niet altijd met succes. Rikli is één van de grondleggers van het naturisme. Zijn ‘atmosferische therapie’ wordt ook heden ten dage nog aangeboden.
Pizzeria Rikli in het Sloveense Bled
In Bled, Slovenië wordt de herinnering aan Rikli gekoesterd. Het lokale museum heeft een zaal aan Rikli gewijd, je kunt er nog steeds ‘atmosferische kuren’ ondergaan en er is zelfs een pizzeria naar Arnold Rikli vernoemd. Daar kwam ik achter toen ik afgelopen week op vakantie was in Slovenië.
De jonge Arnold Rikli was voorbestemd om te gaan werken in het bedrijf van zijn vader. Maar hij had al vroeg meer interesse in de natuurgeneeskunde. Dit was (en is nog steeds) een alternatieve behandelwijze die gebaseerd is op de theorie dat de natuur het lichaam kan helpen om zichzelf te genezen. Deze gedachte is oeroud. Al in de middeleeuwen (en eerder) zochten mensen bijvoorbeeld heil door te baden in bronnen waarvan ze dachten dat die geneeskrachtig waren. Mede omdat het arsenaal van de reguliere geneeskunde in de 19e eeuw nog beperkt was, ontwikkelden allerlei medici en niet-medici in de 19e eeuw uiteenlopende natuurgeneeswijzen. De natuurgeneeskunde werd ongekend populair. Een bekend voorbeeld is de katholieke priester Sebastian Kneipp die met zijn therapie op basis van koud water wereldberoemd werd en ook heden te dage nog veel aanhangers heeft. Onderzoek heeft echter nooit bewijzen opgeleverd voor de natuurgeneeskunde (lees de b.v. Wikipedia-lemma’s onder de links in deze paragraaf, of dit stuk over natuurgeneeskunde in de encyclopedie van de Vereniging tegen de Kwakzalverij).
Ook Arnold Rikli ontwikkelde zijn eigen vorm van natuurgeneeskunde. In 1855 begon hij in het Sloveense Bled het ‘Natuurlijk Gezondheids Instituut voor Helio-Hydrotherapie’. Hier bood hij ‘atmosferische therapie’ aan. Patiënten verbleven in ‘luchthutten’ (rond de eeuwwisseling stonden er vele tientallen langs de oever van het Bled-meer), en werden geacht (vrijwel) naakt te wandelen en te rusten in de buitenlucht, lichamelijke oefening te verrichten, stoombaden te ondergaan en te zwemmen in het koude water van het bergmeer. Ook een vegetarisch dieet en massages waren scharnieren van Rikli’s therapie. Mede omdat Rikli zich toelegde op chronische en niet-levensbedreigende kwalen, ontwikkelde zijn kuuroord zich tot een topattractie voor Europa’s Rich and Famous. In 1918 moet het kuuroord de deuren sluiten door de sterk veranderde maatschappelijke en economische omstandigheden.
Een goed biografisch artikel geeft achtergrondinformatie over Rikli en zijn therapie. Rikli’s theorie was dat de afwisselende prikkels van water, licht en lucht zouden helpen om het lichamelijke en geestelijke evenwicht terug te vinden. Waardoor ziektes zouden genezen. Hij stelde dat de mens één gezondheid heeft en dat alle kwalen dus ook in de basis terug te voeren zouden zijn tot één kwaal. Hij zocht de oorzaak van ziektes bij wat hij noemde een ‘kringloopstoornis’. Rikli was niet medisch geschoold en baseerde zich niet op objectief onderzoek. Hij baseerde zich vooral op de volksgeneeskunde en op al in 1850 verouderde medische literatuur. Er zijn nooit bewijzen gevonden voor zijn behandeling. Maar de atmosferische therapie wordt ook heden ten dage nog aangeboden.
Rikli is ook naar hedendaagse maatstaven zeer herkenbaar als een sterk van zichzelf overtuigde, charismatische leider van een beweging van gelovigen. Zelfs nu nog bestaat rond zijn persoon de nodige mythologie. Zo wordt in het museum in Bled met enige bewondering gesuggereerd dat hij op eigen kracht en ‘tot ongenoegen van zijn artsen’ zichzelf zou hebben genezen van dysenterie. Ook wordt op verschillende plaatsen (waaronder in het kasteelmuseum in Bled en in verschillende Wikipedia-artikelen) gesuggereerd dat hij in 1852 naar Bled kwam om op te knappen nadat hij ziek zou zijn geworden van chemicaliën die werden gebruikt in de leerververij van zijn vader en zo de kracht van het meer van Bled ontdekte. In het aangehaalde biografische artikel zijn daarvoor echter geen aanwijzingen te vinden. Uit dit artikel wordt duidelijk dat Rikli al jong gegrepen was door de watergeneeskunde en al patiënten begon te behandelen voordat hij naar Slovenië kwam. In 1854 brak hij met het bedrijf van zijn vader en ging zich full-time aan de geneeskunde wijden. Hoewel hij zich vooral toelegde op de behandeling van chronische, niet-levensbedreigende aandoeningen, deinsde hij niet terug voor de behandeling van acute ziektes. Hierin laat hij de nodige mislukte behandelingen zien, o.a. bij verschillende pokkenpatiënten. Ook overleden enkele van zijn eigen kinderen onder zijn behandeling. De overheid was hem lang niet altijd goed gezind, zo werd zijn geschrift ‘Die Fieberkrankheiten’ (de koortsziekten) in 1900 door de Oostenrijkse autoriteiten verboden. Toch bleef hij met een grenzeloze zelfverzekerdheid zijn therapie uitdragen en had hij een trouwe schare van bewonderaars, waaronder ook artsen. Rikli en zijn ‘Riklianer’ wisten het zeker: zon, lucht en water, tezamen met vegetarisme, nudisme en massages brengen genezing voor elke kwaal.
Van Rikli is niet alleen zijn ongefundeerde therapie overgebleven. Hij wordt ook gezien als een grondlegger van het hedendaagse naturisme. En hij is (tamelijk ironisch) de naamgever van een serieuze wetenschappelijke prijs – de Rikli award.
Illustratie voorzijde: kasteelmuseum Bled
