Bill Nye is een Amerikaanse presentator die midden jaren ’90 het Disney programma “Bill Nye The Science Guy” presenteerde, een kinderprogramma over allerlei wetenschappelijke onderwerpen. Tussen de honderd afleveringen zit er ook één over pseudowetenschap. Onderwerpen die aan de orde komen zijn onder andere Bigfoot, UFO’s, en astrologie. James Randi komt ook even langs om een lepeltje te buigen. Een grappige aflevering die draait rond het uitgangspunt: “extraordinary claims require extraordinary evidence“.
http://www.youtube.com/watch?v=ZPk9LM44mLA
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Extraordinary evidence… Zucht!
Ik zou al zo blij zijn met een begin van doodgewoon ordinary evidence en eens een keer een nieuw en fris en reëel en enigszins overtuigend gezichtspunt van de kant van de kwakkers.
Het stuk over astrologie demonstreert enigszins waarom dit allemaal maar oppervlakkig is. De gewone leek die een astrologierubriek in de krant raadpleegt of een een boekje over ‘U bent een Steenbok’ koopt (zouden dat misschien verjaarscadeautjes zijn gegeven door personen die niks beters konden bedenken?), dat is niet typisch ‘astrologie’. Krantenhoroscopen zijn een twintigste-eeuwse uitvinding die pas in de jaren 1930 populair werden. Eerder (1895) had de theosoof William Frederick Allan, schrijvend onder pseudoniem Alan Leo (zie
http://en.wikipedia.org/wiki/Alan_Leo
de astrologie vereenvoudigd en populair gemaakt door voornamelijk psychologische duidingen aan horoscopen te geven. Deze populaire astrologie heeft een grote stimulus gegeven aan de astrologie. Overigens is het zo dat voor veel mensen het onderscheid ‘astrologie’ en ‘astronomie’ onduidelijk is. Dat bleek heel duidelijk toen bij een grote enquête in de EU de totale grote groep ondervraagden in twee was gesplitst. Alle ondervraagden moesten aangeven hoe wetenschappelijk zij diverse zaken vonden. Uiteraard kwamen geneeskunde en de natuurwetenschappen bovenaan, maar ook ‘astrologie’ scoorde behoorlijk goed. Alleen, bij de helft van de ondervraagden was het worod ‘astrologie’ vervangen door ‘horoscopen’. Bij die ondervraagden bungelde astrologie/horoscopen helemaal onderaan.
Regel 1 van de pseudowwetenschap: zorg dat de een of andere big business jouw idee populariseert. Of het ook maar enigszins hetzelfde is als het oorspronkelijke idee, maakt niet uit. De verkoop van en intensieve reclame voor ‘homeopathische’ zelfzorgmiddelen voor homeopathie stimuleert de algemene belangstelling voor homeopathie. Tv-series en films en shows waarin het paranormale als reëel wordt afgeschilderd stimuleren het geloof in paranormale vermogens, waarzeggers en dergelijke. Ook buiten de pseudowetenschap werkt dit: sciencefiction, zelfs in de meest onzinnige vorm, stimuleert de belangstelling voor wetenschap.
Regel 2 van de pseudowetenschap: zorg voor wetenschappelijk klinkende namen en termen, en als het even kan een schijnbaar fraai samenhangende theorie. Met die truc heeft het wereldbeeld van Aristoteles (dat van de aarde in het middelpunt van concentrische bollen met planeten erop) ongeveer 2000 jaar lang standgehouden: de Principia (1684) van Newton werden op de kop af bijna 2000 jaar na de dood van Aristoteles (322 v.C.) gepubliceerd.
Er zijn personen die zichzelf ‘serieuze astrologen’ noemen, en die zeggen dat die krantenastrologie in het geheel niet de ‘echte’ astrologie is. Ze vertellen er niet bij dat veel van die krantenastrologie-rubrieken worden volgeschreven door ‘serieuze’ astrologen, die daar hun inkomen en soms ook hun bekendheid flink mee suppleren.
Regel 3 van de pseudowetenschap: je moet deskundigen hebben die de werking van de “Courtiers’ Reply” mogelijk maakt. Dat is het argument: ‘u weet er niet genoeg van, want het is eigenlijk heel veel subtieler en complexer dan u denkt, en u hebt het niet in detail bestudeerd.’
De astrologie, ook de krantenastrologie gaat niet over sterrenbeelden. De perioden hebben betrekking op de positie van de zon op de schijnbare zonsbaan (de ectipica). De ecliptica is een cirkel ingedeeld in 12 stukken van 30 graden elk. Die stukken zijn de ‘tekens’ en de namen van die tekens zijn de namen van sterrenbeelden die daar 2000 jaar gelden bij in de buurt stonden. Het eerste teken begint bij het lentepunt (het punt op de ecliptica waar de zon zich bij de lente-evening rond 21 maart bevindt). Dat eerste teken is Ram. Het sterrenbeeld heeft niets te maken met het dier, het heette oorspronkelijk Landarbeider, want als de zon daar stond, was het de tijd om landarbeiders te huren. Door een schrijffout is de naam veranderd. Het is natuurlijk wel zo dat de kenmerken van de tekens wel iets met de symbolische betekenis te maken hebben (weegschaal = evenwichtig), maar een handige astroloog zal aanvoeren dat de symbolische betekenis er het eerst was, en daarna pas de naam, juist omdat je van alles en nog wat in die stergroeperingen kunt zien.
Verder beweert denk ik geen enkele astroloog dat er een fysieke invloed uitgaat van die sterren. Voor de astroloog telt alleen waar de zon, de maan en de planeten zich bevinden. De astroloog beschouwt de sterrenhemel eigenlijk als een soort klok met ruim twaalf wijzers. Net zo min als een gewone klok die 20:00 uur aanwijst veroorzaakt dat de nieuwslezer met het journaal begint, is die hemelse klok (volgens de astrologie) de oorzaak van de gebeurtenissen.
Het basisidee van de astrologie is dat er een soort overeenstemming is tussen ‘gebeurtenissen boven’ (de hemelse klok) en ‘gebeurtenissen beneden’ (wat hier op aarde zoal gebeurt). Overeenstemming, geen causale band. De astrologen beweren dat zij deze opvallende overeenkomsten hebben waargenomen. Het zijn experimentele gegevens. Nou is het idee dat je goede waarnemingen moet doen en goede experimentele gegevens nodig hebt een tamelijk moderne uitvinding. In de tijd van Aristoteles en Plato had men net de wiskunde ontdekt, waar je verbazend ver kunt komen met strikt redeneren. Die mentaliteit bleef nog lang bestaan. Descartes stelde bijvoorbeeld begin 17de eeuw een compleet nieuw wereldbeeld voor (waar helemaal niks van klopte) zonder dat hij de moeite nam om proeven te doen. Ook Galilei (rond dezelfde tijd) deed veel minder proeven dan men wel denkt. En de Principia van Newton steunde wel op astronomische gegevens, maar proeven met gewone objecten, daar was ook hij niet scheutig mee. En de moderne homeopaten snappen nog steeds niet wat het idee is van behoorlijke proeven. Dus als moderne astrologen beweren dat hun theorie op experimentele gegevens berust, bedoelen ze misschien hun eigen praktijk (dat is waar allerlei kwakzalvers ook altijd mee aankomen), maar historisch is het onzin. In vroeger tijden waren beweringen over astrologie van hetzelfde gehalte als allerlei bijgeloof en weerspreuken en ook de theorieën van Aristoteles en Plato (en nog een zwik andere Griekse denkers alsmede Descartes) over hoe de wereld in elkaar zit: fantasieën gebaseerd op volstrekt onvoldoende feitenmateriaal.
Er zijn goede gronden waarom de astrologie onzin is. Maar dat de sterren te ver weg zijn om hun aantrekkingskracht te voelen, en dat krantenhoroscopen niet kunnen kloppen, zijn toch niet de beste gronden. Helaas zou ik ook niet weten hoe in enkele minuten simpel uit te leggen waarom astrologie onzin is.
Een belangrijk argument is natuurlijk dat we in grove lijnen heel goed weten dat wat je zoal meemaakt plus de aanleg die je vanaf je geboorte al hebt plus je eigen wil (wat dat ook mag zijn) bepaalt hoe je reageert op wat je overkomt. En we zijn met zoveel dat het absoluut onmogelijk is dat één grote klok zelfs maar in grote lijnen dat kan aangeven voor iedereen afzonderlijk. Bovendien zijn de beweringen van de astrologen vaak genoeg getest, en bewijzen zijn nooit gevonden.
Of zou je moeten zeggen: het idee dat de sterrenhemel een soort grote klok is waarop je kunt aflezen wat iedereen denkt, en wat iedereen overkomt is zo idioot, dat de astrologen maar met wat beters moeten komen dan met het typische kwakzalversargument dat hun klanten zo tevreden zijn? Als het waar was, dan zou het toch zo ingewikkeld zijn, dat het niet simpel was te controleren. Maar hoe zijn de astrologen er dan ooit achter gekomen? Die hele astrologie dateert uit een tijd dat niemand eraan dacht dat je allerlei fantastische bedenksels toch echt hoort te controleren. Wie zijn diensten tegen betaling aan het publiek aanbiedt hoort zelf het fatsoen te hebben te zorgen dat er ook bewijs voor is.
Overigens heb ik wel eens op een middelbare school zoiets gedaan als het meisje. Ik heb uit een aantal tijdschriften in 1 week een aantal de horoscopen uitgeknipt, en in de week daarna (zonder de namen van de tekens erbij) allemaal voorgelegd aan de leerlingen die zich voor deze ‘workshop’ hadden opgegeven. Die moesten dan uit elke serie (ze waren allemaal dooreengehusseld) degene uitzoeken die het beste paste bij hun ervaringen van de afgelopen week. En daarna controleren wat de bijbehorende tekens waren. En of die pasten bij hun eigen teken. Je krijgt dan te maken met het feit dat er natuurlijk een paar zijn voor wie het ook nog aardig uitkomt, en zo kun je in de praktijk de vraag voorleggen: hoeveel kans is er eigenlijk dat iemand bij zo’n oefening nog aardig uitkomt? 1 op 12? 1 op 144? 1 op een miljoen?
Bovendien krijgen de leerlingen door het bekijken van de 60 ‘voorspellingen’ een goed zicht op de vaagheid ervan.
Zojuist “De ongelovige Thomas heeft een punt” uitgelezen. Nuttig boek! Aan te bevelen!
Opnieuw heb ik me verbaasd over het vaste riedeltje aan armoedige argumenten (of beter gezegd schijnargumenten) waarvan de kwakkers zich bedienen, welk soort kwakkerij ze dan ook beoefenen. Inderdaad, een ervan is: u hebt onvoldoende kennis, u weet er niets van, etc. etc.
Zoals hier al eerder aan de orde gekomen is, kun je alle reacties met een simpel rijtje “argumenten” beschrijven en indelen. “Thomas” laat ook fraai zien waarom men zo reageert en zich des te meer vastbijt als men bewijs of argumentatie vraagt. Wat een armoede!
Over extraordinary claims gesproken, Volgens de Engelse biomedisch gerontoloog Aubrey de Grey
zullen we in de toekomst (binnen een tijdsbestek van 20 jaar) de leeftijd van 1000 jaar kunnen bereiken?????
Nou nou, daar moet je dan ook maar zin in hebben.
Toch schijn je zijn bevindingen naar ik lees althans, niet onder de noemer van pseudowetenschap te kunnen rangschikken.
http://www.ad.nl/ad/nl/4560/Gezond/article/detail/2462342/2011/07/06/Mens-kan-in-toekomst-1000-jaar-oud-worden.dhtml
http://nl.wikipedia.org/wiki/Aubrey_de_Grey