Iceman Wim Hof in the goop lab op Netflix

Nog voordat the goop lab beschikbaar is op Netflix zijn er al diverse vernietigende besprekingen van het programma verschenen. Dit kon je verwachten, want met haar bedrijf Goop promoot Gwyneth Paltrow regelmatig allerlei kwakzalverij en pseudowetenschappelijke onzin en zij werd daar herhaaldelijk stevig voor bekritiseerd. Geen wonder dat velen nu uiterst kritisch zijn op Netflix, die haar via het netwerk de kans biedt om de miljoenen abonnees te bereiken. Interessante en redelijk gedetailleerde besprekingen van de serie kun je lezen op STATnews en ArsTechnica, verschenen nog vóór 24 januari, de dag dat the goop lab te zien zal zijn.

Aflevering twee van de serie heet “The Cold Comfort” en gaat over de Wim Hof Methode, waarover ik in Skepter en op mijn website geschreven heb in 2015-2016 (Bergop, bergaf met The Iceman respectievelijk Wim Hof’s Cold Trickery). Blijkbaar zijn er niet zo veel Engelse artikelen die kritisch kijken naar de methode van Hof en daarom vinden nog steeds veel mensen die zoeken wat er nu wel en niet klopt van de claims die rondom de methode worden verspreid, mijn website. En nu the goop lab uitkomt en Wim Hof daar in blijkt te zitten, nemen die aantallen weer flink toe.

Wim Hof toont zijn ademhalingstechniek aan Gwyneth Paltrow (trailer Netflix)

Afgaande op de besprekingen van de journalisten die de serie vooraf hebben kunnen bekijken, verwacht ik eigenlijk niet veel nieuws te zien en horen over de Wim Hof Methode in het programma. Maar zijn boek Koud Kunstje is al weer van 2015 (toen verscheen het in Nederland) en intussen is wel meer onderzoek gedaan. Dus het zou kunnen dat mijn oordeel uit 2016 een opfrisser verdient. In dit artikel zal ik kort kijken naar drie wetenschappelijk publicaties die sindsdien zijn verschenen.

De rol van verwachtingen over het effect van de methode (2015)

Deze studie werd tegelijkertijd uitgevoerd met de studie van Kox en Picckers (van Radboudumc) die in 2014 in PNAS gepubliceerd werd en die ik besproken heb in mijn Skepter-artikel uit 2015. De resultaten laten een relatie zien tussen hoe optimistisch de proefpersonen in het algemeen zijn en een specifieke reactie van hun immuunsysteem tijdens het endotoxine-experiment. Hoe optimistischer, hoe hoger het adrenalinepeil. Ze vroegen de deelnemers in de interventiegroep (12) ook naar hun verwachtingen van het effect van de training. Hier vonden ze dat hoe hoger de verwachtingen waren, des te minder ze griep-achtige verschijnselen vertoonden tijdens het experiment.
Deze resultaten zijn in lijn met ander onderzoek en het laat zien dat placebo-effecten waarschijnlijk een belangrijke rol spelen. Helaas rapporteren de auteurs niets over de tests die in de controlegroep (die het experiment ondergingen zonder WHM-training) werden afgenomen. We kunnen dus niet helemaal uitelkaar trekken wat nu de invloed van (de verwachtingen van) de training was en wat de invloed was van het überhaupt deelnemen aan het experiment zelf.

Bewuste regulering van het autonome zenuwstelstel tijdens blootstelling aan koude (2018)

Dit gaat om een experiment dat met Wim Hof zelf is gedaan. De onderzoekers trokken hem een wetsuit aan dat ze konden vullen met water op verschillende temperatuur. In dit pak ging Hof een fMRI-scanner in, zodat ze konden zien wat er in zijn hersenen gebeurt wanneer hij wordt blootgesteld aan verschillende temperaturen en hij zijn technieken gebruikt om de kou te weerstaan, of die juist achterwege laat en de kou ‘passief’ ondergaat.

Otto Muzik bereidt Wim Hof voor voor een meting in de fMRI-scanner (foto: Wayne State University, CC BY-ND)

In een artikel op the Conversation leggen Otto Muzik en Vaibhav Diwadkar, twee van de auteurs van deze studie, uit wat ze vonden en waarom dat interessant is:

Being severely cold will interfere with rational thinking, a condition that in hypothermia is catastrophic. But one cannot simply imagine a sunny beach to wash away the unpleasantness associated with feeling very cold. In this instance, the “physiological” system outweighs the “psychological” system.

This asymmetry of causal effects in brain networks has been taken for granted. But could strategies that target innate physiological mechanisms induce top-down psychological control? Emerging research suggests that techniques that combine physiologic stressors with focused meditation may “break” this asymmetry, allowing the psychological to modulate the physiological. That’s what we observed in recent studies we performed on the “Iceman” Wim Hof.

Hof wist zijn huidtemperatuur constant te houden en terwijl hij dat deed, konden ze zien dat gebieden in het brein die belangrijk zijn voor het regelen van pijn, meer geactiveerd waren dan bij de proefpersonen die als controle waren gebruikt. Dit suggereert dat Hof in staat is de kou te doorstaan door de manier waarop het brein op pijnprikkels reageert te beïnvloeden. De onderzoekers vonden ook dat Hof veel meer glucose verbrandt in de spieren tussen de ribben. Dat leidt tot een verbeterde warmte uitwisseling tussen longweefsel en bloed, wat weer het risico op bevriezing van extremiteiten verlaagt, doordat de doorbloeding dan toeneemt.

Ietwat verrassend is dat ze geen significante activering van het bruin vetweefsel vonden bij Hof, dus misschien speelt dit toch een minder grote rol dan op grond van eerder onderzoek werd verondersteld.

WHM voor axial spondyloarthritis (2019)

Het bedrijf van Wim Hof kwam enkele dagen na de publicatie van deze studie met onderstaande gelikte video. Hoewel die een redelijk goede beschrijving geeft van de ideeën achter de studie, wordt er in achterwege gelaten dat het slechts om een kleine (n=24) proof-of-concept trial ging, die primair ging om het uitzoeken of de methode veilig is om te gebruiken door patiënten. Ook wordt vergeten op te merken dat hoewel ze in de WHM-groep een afname vonden van C- reactive protein (CRP) – ging van 10.2 naar 6 mg/l – deze verandering niet significant was. De video spreekt evenwel van een ‘krachtig’ effect en ‘met succes verlaagd’ wat je toch wel misleidend mag noemen.

Dit onderzoek is in ieder geval geen bevestiging van de WHM als effectieve behandeling voor welke aandoening dan ook, in tegenstelling tot wat het bedrijf claimt in de beschrijving op YouTube bij de video die hieronder staat:

The 2014 Radboud study validated the Wim Hof Method as an effective tool in bringing down acute inflammation. Now, a new study has shown that the WHM can also effectively combat chronic inflammation.

De studie laat zien dat er eigenlijk geen problemen zijn met de veiligheid. De bijwerkingen in de WHM-groep waren vergelijkbaar met die in de controlegroep. Als secundaire uitkomstmaten laten de auteurs voor een aantal onstekingswaarden significante dalingen zien in de WHM-groep, die we niet vinden bij de controlegroep. De manier waarop ze hier statistisch naar kijken roept wel wat vragen bij me op.

Ze rapporteren bijvoorbeeld dat de ESR (erythrocyte sedimentation rate) daalde van 16 [9–26,5] aan het begin, naar 9 [5–23] mm/hr wat blijkbaar significant is met p = 0,040. In de controlegroep vonden ze geen effect (ging van 14 [8,3–27,3] naar 16 [5–37] m/hr, p = 0,406.  De vergelijking gebeurt hier met de mediaan en de interkwartielafstand, waarvan ik me afvraag of dat hier zinnig is. Zo opgeschreven suggereert het dat het vinden een significante verandering in de interventiegroep en het niet vinden van een significante verandering in de controlegroep betekent dat de interventie significant beter is dan de controle, maar dat is niet correct, dat moet je anders berekenen.
Maar ik was niet van plan hier al te lang bij stil te blijven staan, alleen al omdat het aantal proefpersonen in deze studie zo klein is.

Volgens de website van Wim Hof zit er meer onderzoek in de pijplijn. Een nieuw artikel van de onderzoekers van het Radboudumc zal waarschijnlijk dit jaar verschijnen, aldus Matthijs Kox in een recent artikel in de Volkskrant.

Conclusie: eigenlijk is er niet veel nieuws over de Wim Hof Methode te vertellen sinds 2015. De methode ziet er nog steeds redelijk veilig uit en er zijn wel wat interessante effecten, maar of die slechts wetenschappelijk interessant zijn of uiteindelijk ook effectief ingezet kunnen worden als behandeling, blijft vooralsnog de vraag. 
Niet veranderd is de manier waarop het bedrijf van Hof, Innerfire BV, de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek overdrijft in zijn publicaties. De laatste paar jaar heb ik ook mailtjes gekregen van diverse personen die vertelden dat WHM-instructeurs (dus niet Wim Hof zelf) vergaande gezondheidsclaims doen met betrekking tot de methode, die elke wetenschappelijke onderbouwing missen. Dus laten we de vinger aan de pols houden.

Vertaald van de Engelse versie op mijn eigen website.