Kloptdatwel?

Wim Hof

Wim Hof en zijn bedrijf hebben een claim van 67 miljoen dollar aan de broek

by 10 Comments

Scott Carney is een onderzoeksjournalist die jaren geleden ging uitzoeken wat de Wim Hof Methode nu eigenlijk voorstelt. Hij begon met een skeptische insteek, maar raakte tot zijn eigen verwondering overtuigd van de voordelen van de methode en past er zelf tot op de dag van vandaag onderdelen van toe. Hij schreef er ook een boek over: What Doesn’t Kill Us. Toch sluit hij zijn ogen niet voor kritiek op de methode en de mogelijke gevaren. In een zeer recente video gaat hij diep in op één van die gevaren, namelijk het combineren van Hofs ademhalingstechniek met (onder water) zwemmen. Meerdere sterfgevallen door shallow water blackout worden met de toepassing van de Wim Hof Methode in verband gebracht.

Het risico is al zeker sinds 2016 bekend en het bedrijf van Wim Hof, Innerfire, claimt er altijd voor te waarschuwen dat dit risico bestaat en dat je dus niet in je eentje te water moet gaan als je de ademhalingstechniek toepast. Carney laat echter met videobeelden zien dat Wim Hof lang niet altijd zo voorzichtig is. In zijn video die twee weken terug online verscheen, heeft Carney het over 13 sterfgevallen waarmee hij inmiddels bekend is die mogelijk met toepassing van de methode verband houden. Inmiddels heeft er al weer meer verzameld, meldt hij op Twitter.

De vader van een van de slachtoffers is zelf letselschadeadvocaat en is in december vorig jaar een civiele procedure gestart, oa tegen Wim Hof en zijn bedrijf Innerfire, waarin hij maar liefst 67 miljoen dollar eist. Tsja, het is wel de Verenigde Staten en aansprakelijkheid zal wel lastig te bewijzen zijn. Ook kan de zaak wel even duren, eerste zitting staat gepland voor januari 2024. Desalniettemin kan deze zaak het imago van Hof flink aantasten. Belangrijkste doel van de eiser is dat Hof promotie van zijn methode in de VS moet staken.

Het stuk over de rechtszaak begint vanaf 45:00. De reactie van Wim Hof op de kwestie richting Carney geeft weinig vertrouwen dat hij het serieus neemt, en zit stampvol complottheorieën (zie de screenshots onder aan deze post).

Op zijn Twitteraccount laat Carney weten dat hij na het publiceren van deze video wordt lastiggevallen, vermoedelijk door de zoon van Wim, Enahm Hof, die het zakelijke brein van de familiebusiness is. Dat klinkt mij wel enigszins bekend in de oren. Toen ik hier in 2015 onthulde dat een beklimming van de Kilimanjaro niet zo succesvol was verlopen als het bedrijf van Hof deed voorkomen, kreeg ik ook wat vervelende dingen over me heen van hem. Dat draaide overigens later iets bij toen ik mijn uitgebreide stuk in Skepter over de Wim Hof Methode publiceerde.

Bergaf met Wim Hof

De reactie van Wim Hof op vragen mbt de rechtszaak door Carney (screenshots uit de video, vanaf 47:50).

Wim Hof en zijn bedrijf hebben een claim van 67 miljoen dollar aan de broek 1

Toevoeging: Carney heeft nog een latere video over de eerste officiële zet van Hof in de rechtszaak.

Voor wie liever leest over waar de rechtszaak over gaat: Iceman Wim Hof Is being Sued for the Death of a California Teenager (ook gebaseerd op wat Carney onderzocht)

Iceman Wim Hof in the goop lab op Netflix

by 7 Comments

Iceman Wim Hof in the goop lab op Netflix 2Nog voordat the goop lab beschikbaar is op Netflix zijn er al diverse vernietigende besprekingen van het programma verschenen. Dit kon je verwachten, want met haar bedrijf Goop promoot Gwyneth Paltrow regelmatig allerlei kwakzalverij en pseudowetenschappelijke onzin en zij werd daar herhaaldelijk stevig voor bekritiseerd. Geen wonder dat velen nu uiterst kritisch zijn op Netflix, die haar via het netwerk de kans biedt om de miljoenen abonnees te bereiken. Interessante en redelijk gedetailleerde besprekingen van de serie kun je lezen op STATnews en ArsTechnica, verschenen nog vóór 24 januari, de dag dat the goop lab te zien zal zijn.

Aflevering twee van de serie heet “The Cold Comfort” en gaat over de Wim Hof Methode, waarover ik in Skepter en op mijn website geschreven heb in 2015-2016 (Bergop, bergaf met The Iceman respectievelijk Wim Hof’s Cold Trickery). Blijkbaar zijn er niet zo veel Engelse artikelen die kritisch kijken naar de methode van Hof en daarom vinden nog steeds veel mensen die zoeken wat er nu wel en niet klopt van de claims die rondom de methode worden verspreid, mijn website. En nu the goop lab uitkomt en Wim Hof daar in blijkt te zitten, nemen die aantallen weer flink toe.

Iceman Wim Hof in the goop lab op Netflix 3

Wim Hof toont zijn ademhalingstechniek aan Gwyneth Paltrow (trailer Netflix)

Afgaande op de besprekingen van de journalisten die de serie vooraf hebben kunnen bekijken, verwacht ik eigenlijk niet veel nieuws te zien en horen over de Wim Hof Methode in het programma. Maar zijn boek Koud Kunstje is al weer van 2015 (toen verscheen het in Nederland) en intussen is wel meer onderzoek gedaan. Dus het zou kunnen dat mijn oordeel uit 2016 een opfrisser verdient. In dit artikel zal ik kort kijken naar drie wetenschappelijk publicaties die sindsdien zijn verschenen.

De rol van verwachtingen over het effect van de methode (2015)

Deze studie werd tegelijkertijd uitgevoerd met de studie van Kox en Picckers (van Radboudumc) die in 2014 in PNAS gepubliceerd werd en die ik besproken heb in mijn Skepter-artikel uit 2015. De resultaten laten een relatie zien tussen hoe optimistisch de proefpersonen in het algemeen zijn en een specifieke reactie van hun immuunsysteem tijdens het endotoxine-experiment. Hoe optimistischer, hoe hoger het adrenalinepeil. Ze vroegen de deelnemers in de interventiegroep (12) ook naar hun verwachtingen van het effect van de training. Hier vonden ze dat hoe hoger de verwachtingen waren, des te minder ze griep-achtige verschijnselen vertoonden tijdens het experiment.
Deze resultaten zijn in lijn met ander onderzoek en het laat zien dat placebo-effecten waarschijnlijk een belangrijke rol spelen. Helaas rapporteren de auteurs niets over de tests die in de controlegroep (die het experiment ondergingen zonder WHM-training) werden afgenomen. We kunnen dus niet helemaal uitelkaar trekken wat nu de invloed van (de verwachtingen van) de training was en wat de invloed was van het überhaupt deelnemen aan het experiment zelf.

Bewuste regulering van het autonome zenuwstelstel tijdens blootstelling aan koude (2018)

Dit gaat om een experiment dat met Wim Hof zelf is gedaan. De onderzoekers trokken hem een wetsuit aan dat ze konden vullen met water op verschillende temperatuur. In dit pak ging Hof een fMRI-scanner in, zodat ze konden zien wat er in zijn hersenen gebeurt wanneer hij wordt blootgesteld aan verschillende temperaturen en hij zijn technieken gebruikt om de kou te weerstaan, of die juist achterwege laat en de kou ‘passief’ ondergaat.

Iceman Wim Hof in the goop lab op Netflix 4
Otto Muzik bereidt Wim Hof voor voor een meting in de fMRI-scanner (foto: Wayne State University, CC BY-ND)

In een artikel op the Conversation leggen Otto Muzik en Vaibhav Diwadkar, twee van de auteurs van deze studie, uit wat ze vonden en waarom dat interessant is:

Being severely cold will interfere with rational thinking, a condition that in hypothermia is catastrophic. But one cannot simply imagine a sunny beach to wash away the unpleasantness associated with feeling very cold. In this instance, the “physiological” system outweighs the “psychological” system.
This asymmetry of causal effects in brain networks has been taken for granted. But could strategies that target innate physiological mechanisms induce top-down psychological control? Emerging research suggests that techniques that combine physiologic stressors with focused meditation may “break” this asymmetry, allowing the psychological to modulate the physiological. That’s what we observed in recent studies we performed on the “Iceman” Wim Hof.

Hof wist zijn huidtemperatuur constant te houden en terwijl hij dat deed, konden ze zien dat gebieden in het brein die belangrijk zijn voor het regelen van pijn, meer geactiveerd waren dan bij de proefpersonen die als controle waren gebruikt. Dit suggereert dat Hof in staat is de kou te doorstaan door de manier waarop het brein op pijnprikkels reageert te beïnvloeden. De onderzoekers vonden ook dat Hof veel meer glucose verbrandt in de spieren tussen de ribben. Dat leidt tot een verbeterde warmte uitwisseling tussen longweefsel en bloed, wat weer het risico op bevriezing van extremiteiten verlaagt, doordat de doorbloeding dan toeneemt.

Ietwat verrassend is dat ze geen significante activering van het bruin vetweefsel vonden bij Hof, dus misschien speelt dit toch een minder grote rol dan op grond van eerder onderzoek werd verondersteld.

WHM voor axial spondyloarthritis (2019)

Het bedrijf van Wim Hof kwam enkele dagen na de publicatie van deze studie met onderstaande gelikte video. Hoewel die een redelijk goede beschrijving geeft van de ideeën achter de studie, wordt er in achterwege gelaten dat het slechts om een kleine (n=24) proof-of-concept trial ging, die primair ging om het uitzoeken of de methode veilig is om te gebruiken door patiënten. Ook wordt vergeten op te merken dat hoewel ze in de WHM-groep een afname vonden van C- reactive protein (CRP) – ging van 10.2 naar 6 mg/l – deze verandering niet significant was. De video spreekt evenwel van een ‘krachtig’ effect en ‘met succes verlaagd’ wat je toch wel misleidend mag noemen.

Dit onderzoek is in ieder geval geen bevestiging van de WHM als effectieve behandeling voor welke aandoening dan ook, in tegenstelling tot wat het bedrijf claimt in de beschrijving op YouTube bij de video die hieronder staat:

The 2014 Radboud study validated the Wim Hof Method as an effective tool in bringing down acute inflammation. Now, a new study has shown that the WHM can also effectively combat chronic inflammation.

De studie laat zien dat er eigenlijk geen problemen zijn met de veiligheid. De bijwerkingen in de WHM-groep waren vergelijkbaar met die in de controlegroep. Als secundaire uitkomstmaten laten de auteurs voor een aantal onstekingswaarden significante dalingen zien in de WHM-groep, die we niet vinden bij de controlegroep. De manier waarop ze hier statistisch naar kijken roept wel wat vragen bij me op.

Ze rapporteren bijvoorbeeld dat de ESR (erythrocyte sedimentation rate) daalde van 16 [9–26,5] aan het begin, naar 9 [5–23] mm/hr wat blijkbaar significant is met p = 0,040. In de controlegroep vonden ze geen effect (ging van 14 [8,3–27,3] naar 16 [5–37] m/hr, p = 0,406.  De vergelijking gebeurt hier met de mediaan en de interkwartielafstand, waarvan ik me afvraag of dat hier zinnig is. Zo opgeschreven suggereert het dat het vinden een significante verandering in de interventiegroep en het niet vinden van een significante verandering in de controlegroep betekent dat de interventie significant beter is dan de controle, maar dat is niet correct, dat moet je anders berekenen.
Maar ik was niet van plan hier al te lang bij stil te blijven staan, alleen al omdat het aantal proefpersonen in deze studie zo klein is.

Volgens de website van Wim Hof zit er meer onderzoek in de pijplijn. Een nieuw artikel van de onderzoekers van het Radboudumc zal waarschijnlijk dit jaar verschijnen, aldus Matthijs Kox in een recent artikel in de Volkskrant.

Conclusie: eigenlijk is er niet veel nieuws over de Wim Hof Methode te vertellen sinds 2015. De methode ziet er nog steeds redelijk veilig uit en er zijn wel wat interessante effecten, maar of die slechts wetenschappelijk interessant zijn of uiteindelijk ook effectief ingezet kunnen worden als behandeling, blijft vooralsnog de vraag. 
Niet veranderd is de manier waarop het bedrijf van Hof, Innerfire BV, de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek overdrijft in zijn publicaties. De laatste paar jaar heb ik ook mailtjes gekregen van diverse personen die vertelden dat WHM-instructeurs (dus niet Wim Hof zelf) vergaande gezondheidsclaims doen met betrekking tot de methode, die elke wetenschappelijke onderbouwing missen. Dus laten we de vinger aan de pols houden.

Vertaald van de Engelse versie op mijn eigen website.

Bergaf met Wim Hof

by 137 Comments

In januari dit jaar berichtte ‘Iceman’ Wim Hof dat hij weer een sterk staaltje had geleverd. Een groep onervaren klimmers had onder zijn leiding in recordtijd de Kilimanjaro beklommen. En dankzij de technieken van Hof zou niemand van de groep last hebben gehad van de gevreesde hoogteziekte. Enkele dagen na dit hoogstandje berichtte ik hier op Kloptdatwel dat de echte top niet werd gehaald, maar er blijkt nog meer af te dingen op dit succesverhaal.

De Kilimanjaro, gezien vanuit Moshi ,Tanzania (WikiMedia Commons)
De Kilimanjaro, gezien vanuit Moshi (WikiMedia Commons)

De tocht blijkt, zeker wat de afdaling betreft, toch wat problematischer te zijn verlopen dan je zou denken als je afgaat op wat er tot nu toe over naar buiten werd gebracht. Dat Hof zelf per fourwheeldrive vanaf 3700 meter naar beneden ging, past misschien ook niet zo goed in het beeld dat deze onverschrokken oermens graag van zichzelf uitdraagt.

Ruim een week geleden ontving de redactie een e-mail van een deelnemer, waarin die onder andere meldde dat er wel degelijk een aantal deelnemers te kampen had gekregen met hoogteziekte en dat een gedeelte van de groep uiteindelijk met een voertuig van de berg naar beneden is gebracht. Op basis van verdere communicatie met deze bron, wiens informatie ik verifieerde bij andere deelnemers, kom ik tot de volgende reconstructie.

Het plan was om in 36 uur de top van de Kilimanjaro te bereiken, in korte broek en met ontbloot bovenlijf. De locale gidsen en waarschijnlijk ook de parkwachters van het Kilimanjaro National Park vonden dat helemaal geen goed idee, zelfs onverantwoord met deze groep. Begrijpelijk ook, want er gebeuren al genoeg ongelukken op de berg zónder dit soort rare fratsen. De groep kon evenwel aan de beklimming beginnen nadat iedereen een verklaring had ondertekend waarin ze alle betrokken organisaties vrijwaarden van enige aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen.

Kaartje van de Marangu route
Kaartje van de Marangu route

De eerste dag liep de groep van negentien naar Horombo-hut op 3700 meter hoogte (zie nevenstaand kaartje voor de route). De volgende ochtend vertrok de groep heel vroeg om volgens plan tegen het eind van de middag de top de bereiken. Eén expeditielid besloot niet te vertrekken met de groep, wat andere deelnemers nogal verraste, omdat diegene in de voorbereiding één van sterkste deelnemers leek te zijn. Toen de groep Kibo-hut bereikte, moesten nog twee deelnemers afhaken, vermoedelijk vanwege hoogtezieke. Nog één persoon haalde de kraterrand niet en strandde op een paar honderd meter daaronder. Zodoende kwamen er vijftien deelnemers aan op de top, pardon, Gilman’s Point.
Tot zover klopt het persbericht aardig, hoewel je je kunt afvragen of het weglaten van de verschijnselen van hoogteziekte niet een verkeerd beeld geeft, zeker als je er in opneemt dat een ervaren gids er wél last van had. Ook merkt een deelnemer op dat het merkwaardig is dat er niet in staat dat twee deelnemers (niet Hof) wel degelijk in korte broek en met ontbloot bovenlijf de beklimming volbrachten.
Bij de afdaling kreeg nog een persoon last van verschijnselen die goed zouden kunnen duiden op hoogteziekte. De groep overnachtte bij Kibo-hut en daalde de volgende ochtend af. Maar vanaf Horombo-hut verliep die afdaling niet voor iedereen op dezelfde wijze. De twee deelnemers die de vorige dag bij Kibo-hut waren achtergebleven, waren klaarblijkelijk in dermate slechte conditie dat ze met een auto van het park verder moesten. Ook de persoon die in de afdaling van Gilman’s Point problemen kreeg, stapte in. En Wim Hof zelf. Die had naar verluidt blessures aan de voeten opgelopen die doorlopen erg moeilijk maakten. Tenslotte stapte nog een deelnemer in, gewoon omdat er nog een plek over was; die was het dus duidelijk alleen om de weg omhoog te doen geweest. Een eindje lager, op 2800 meter, pikte dezelfde of een andere auto wederom een clubje van drie , waarschijnlijk vier, deelnemers op. Uiteindelijk kwam dus iets meer dan de helft van de groep op eigen kracht beneden.

Eén deelnemer die ik benaderde had een wel erg opmerkelijk verhaal. Het gaat om één van de twee personen die in Kibo-hut bleef vanwege hoogteziekte. In diverse krantenartikelen duikt hij echter op als lid van de groep die de top haalde. Het was de journalisten blijkbaar niet opgevallen dat hij niet voorkomt op de groepsfoto op Gilman’s Point die bij hun artikel geplaatst is (en hij is niet degene die de foto maakte). Geconfronteerd hiermee, verklaarde deze persoon aan mij, dat hij inderdaad niet met de groep naar boven was gegaan vanaf Kibo-hut. Hij was al in eigen tempo met een gids ‘s ochtends vanaf Horombo-hut vertrokken en kwam aan bij Kibo toen de groep daar net vertrok. Een uur later zou hij echter alsnog aan het laatste stuk naar Gilman’s Point zijn begonnen, waar hij dan twee uur na de groep aankwam terwijl de duisternis reeds was ingetreden. Dit verhaal wordt door niemand anders bevestigd, integendeel; degenen die erop reageerden, doen het af als een verzinsel. Geloofwaardiger lijkt mij wat één van hen vertelde, namelijk dat deze meneer min of meer geregeld had om op eigen gelegenheid (wel met een gids) de volgende dag nog een poging te doen. Dit ging niet door, omdat de gidsen daar toch geen gelegenheid voor hadden of omdat de hoofdgids dit niet goedkeurde en zijn conditie het eigenlijk ook onverantwoord maakte.

Dit stuk is niet bedoeld om de individuele prestaties van de groepsleden te bagatelliseren. Uit eigen ervaring weet ik dat het beklimmen van vulkanen in Oost-Afrika voor een onervaren en niet bijzonder getraind persoon geen sinecure is. Ik vind het nog steeds frappant dat bij deze snelle stijging er eigenlijk maar zo weinig uitvallers waren in de groep. Maar waarom het persbericht niet wat openhartiger is over de ervaringen van de groep, roept vragen op. Vragen die mijns inziens gesteld moeten worden, omdat de opgepoetste versie van het verhaal door Hof wordt gebruikt om verder onderzoek mee te motiveren. Wie ondanks dit kijkje achter de schermen zin heeft gekregen om volgend jaar ook mee te lopen, kan zich nu al aanmelden bij het bedrijf van Hof. Of die groep met open armen ontvangen zal worden bij de poort van Kilimanjaro National Park, vraag ik me enigszins af.

Uiteraard heb ik Wim Hof en zijn bedrijf ook om een reactie gevraagd op deze reconstructie. Bij monde van Bart Pronk van Innerfire (die zelf ook deelnam aan de tocht) lieten ze weten dat er een aantal zaken niet kloppen of context missen. Concrete punten gaf Pronk ondanks aandringen niet. Wel werd ik uitgenodigd om de tocht onder het nuttigen van een kop koffie te komen doorspreken. Daarvoor heb ik vriendelijk bedankt, maar een reactie achteraf is natuurlijk altijd welkom.

Wim Hof over de top

by 80 Comments

Engels - UK vlag 30x24Hij heeft het weer geflikt. Halfnaakt in de kou de top van de hoogste berg in Afrika beklommen, de Kilimanjaro, bijna 6.000 meter hoog. En dat met een groep onervaren klimmers – in recordtijd. Petje af voor ‘Iceman’ Wim Hof. In slechts 32 uur 4.000 meter naar boven in de ijle lucht. Zet hij hiermee alle critici in het hemd, die zeiden dat deze snelle stijging vanwege het grote risico op hoogteziekte onverantwoord is?

De Kilimanjaro, gezien vanuit Moshi ,Tanzania (WikiMedia Commons)
De Kilimanjaro, gezien vanuit Moshi ,Tanzania (via Wikimedia Commons)

Voor wie niet zo bekend is met het beklimmen van vulkanen in Oost-Afrika, hier het detail uit het persbericht dat vertelt wat deze geweldige prestatie nu precies voorstelt:

Wim Hof en de groep pioniers zijn op 14 januari gestart op 1.800 meter hoogte. Vanuit hier zijn ze doorgelopen naar een kamp op 3.700 meter hoogte. Hier hebben zij overnacht, om vervolgens de volgende ochtend zeer vroeg door te stoten naar de top op 5.685 meter (Gilman’s Point). Normaal gesproken is dit tempo niet te realiseren in verband met acclimatisatie-tijd om hoogteziekte te voorkomen.

Maar, eh, wacht even … Gilman’s point? Da’s toch niet helemaal boven op de Kili, toch? Hé, Hofje! Hoe zit dat?

OK, ondanks het stranden op 200 meter onder de echte top, blijft het best een uitzonderlijke prestatie. Die hoogteziekte is geen pretje en treft veel klimmers op de Kilimanjaro. Dat Hof met zijn groep er ondanks die rappe stijging geen last van had, is interessant en wellicht zit er dus wel degelijk wat in zijn ademhalingstechnieken waar bergbeklimmers in het hooggebergte iets aan kunnen hebben.

Maar de titel van het persbericht, ‘Wim Hof en groep bereiken de top van de Kilimanjaro in recordtijd’, is dus enigszins misleidend. Ook het begin van het stuk over deze beklimming op het blog van Wim Hof vergt wat close reading om te begrijpen wat met “Wim Hof succeeded to reach the peak of Kilimanjaro with a group in record time – A new world record, the fastest group ascending world’s highest volcano” dus echt wordt bedoeld.
Uit dat blog kunnen we trouwens ook opmaken dat het laatste stuk van de klim (vanaf Kibo-hut) gewoon gekleed geklommen werd en niet in ‘Wim Hof’-outfit (korte broek en ontbloot bovenlijf); een detail dat opmerkelijk genoeg niet in de Nederlandse versie staat. Vijf deelnemers (Hof nam er achttien mee) haalden de ‘top’ niet, maar dat zou niet komen vanwege hoogteziekte. In de berichten wordt ook telkens de beklimming in 32 uur afgezet tegen de ‘normale’ tijdsduur van 5-7 dagen, terwijl die op een beklimming mét afdaling slaat. Hof’s groep had natuurlijk ook nog tijd nodig om af te dalen, de hele trip kwam neer op een niet zo exact gegeven tweeënhalve dag.

Een nieuwsbericht in de Tanzaniaanse Guardian on Sunday geeft informatie, waarmee het iets duidelijker wordt in welk tijdschema Hof naar de rand van de krater klom. Dan blijkt dat ze niet zozeer sneller klommen, maar langer achter elkaar doorliepen. De tijdswinst ten opzichte van een ‘normale’ toeristenbeklimming (Maragangu route) zit ‘m in het lopen van telkens twee etappes op één dag en het niet inplannen van een acclimatiseringsdag op 4.000 meter.
De aankomst op de rand van de krater vond door dit schema wel aan het eind van de middag plaats, terwijl de toeristen zorgen dat ze daar rond een mogelijk spectaculaire zonsopgang arriveren. Het late tijdstip is dan waarschijnlijk ook de reden dat de groep niet verder kon naar de echte top, Uhuru Peak. Dat zou minstens twee uur toevoegen aan de tocht en dan zouden ze nog langer in het donker moeten afdalen naar de veiligheid van een hut dan nu al het geval was. In dat krantenbericht staat ook dat de oorspronkelijke planning was om in 36 uur de ‘top’ te halen, maar hoe dat tot een verantwoord schema met beklimming/afdaling op de het laatste stukje zou moeten leiden is mij niet helemaal duidelijk. En in het pikkedonker aankomen op een top levert natuurlijk ook geen fraaie foto’s op …

Als je de bronnen naast elkaar legt (persbericht, blogs en krantenartikel), vallen inconsistenties en vaagheden op. Rondom het al dan niet halen van de echte top, het al dan niet gekleed lopen en of er nu sprake is van een echt Guinness World Record. Ik ben bang, dat Hof er niet al teveel belang bij heeft om hier zelf duidelijkheid over te verschaffen. ‘Familiebedrijf Hof’ lijkt er sowieso niet zoveel moeite mee te hebben de prestaties van ‘The Iceman’ iets mooier te doen voorkomen dan ze werkelijk zijn. In de media, natuurlijk, maar ook op Wikipedia. Het opmerkelijk goed gedocumenteerde Wikipedia-artikel over Hof werd vorige maand door één van zijn zoons wat bijgekleurd zonder al te veel respect voor bronvermelding. Dit werd natuurlijk niet geaccepteerd door de Wikipedia gemeenschap; de discussie erover is op de overlegpagina terug te lezen.

De top van de Kilimanjaro
De top van de Kilimanjaro (Wikimedia Commons)

Tot slot: enig idee wat het individuele record is voor de beklimming en afdaling van de Kilimanjaro? Dat is de bijna onvoorstelbare tijd van 6 uur, 42 minuten en 24 seconden! Dat werd afgelopen jaar gevestigd door de Zwitser Karl Egloff. En dat is dus op en neer naar de echte top van de Kili: Uhuru Peak.