Cees Renckens

In discussies met homeopaten pleeg ik altijd op te merken dat kennis der scheikunde op havo-niveau volstaat om te snappen dat een sub-Avogadro verdunde oplossing geen werkzame moleculen meer bevat en dus geen geneeskundig effect meer kan hebben. Homeopaten zijn al ruim 200 jaar bezig te zoeken naar een verklarende theorie, die niet strijdig is met onze kennis van natuur- en scheikunde.
De frauderende Franse fysioloog Benveniste beweerde in 1988 te hebben aangetoond dat water een geheugen heeft en dat de weg verdunde moleculen een afdruk zouden kunnen achterlaten in het homeopathische watertje. Fatsoenlijk bewijs voor die theorie is nooit geleverd en Benveniste bleek met zijn proeven te hebben vals gespeeld. Zijn publikatie erover in Nature werd door de redactie teruggenomen. Ik geef u drie voorbeelden van succesvolle ontmaskering van alternatief-geneeskundige kwakzalverij door scholieren.

De toen nog 9-jarige Amerikaanse Emily Rosa, dochter van een verpleegkundige, zag in 1996 een tv-programma over therapeutic touch, waarin werd beweerd dat het mogelijk is bij mensen hun energievelden te voelen en daarmee ook verstoringen daarvan te kunnen repareren en aldus ziekten te genezen. Zij geloofde het niet en bedacht een simpel experiment, waarin de bewering van de TT’ers kon worden onderzocht. Ze liet ervaren TT’ers voor een ondoorzichtig scherm plaatsnemen met twee openingen waardoor de armen gestoken konden worden. Ze vroeg hen dan te voelen waar nabij zich de arm van Rosa, die zich aan de andere kant van het scherm plaatste, met bijbehorend energieveld bevond: bij de linker- of de rechterarm van de therapeut. Zij scoorden in minder dan 50% correct en hadden dus net zo goed een dobbelsteen kunnen opgooien.
In 1998 publiceerde Rosa haar experiment samen met haar moeder en Stephen Barrett in het toonaangevende medisch tijdschrift JAMA. Het Amsterdamse wetenschapsmuseum NEMO heeft over dit onderzoek een plaquette gemaakt, die daar aan de muur hangt, omdat men het een schoolvoorbeeld vindt van hoe je wetenschap bedrijft.

Tweede voorbeeld. In 2007 publiceerden twee gymnasiumleerlingen van het Stedelijk Gymnasium te Nijmegen samen met hun biologieleraar een onderzoek naar de bewering dat er met urine-onderzoek vastgesteld zou kunnen worden of iemand zijn vermoeidheidsklachten zou kunnen toeschrijven aan de ‘stofwisselingsziekte HPU’. Het ziektebeeld HPU was eind jaren 90 beschreven door de kwakzalvende biochemicus dr. J. Kamsteeg, die de test vooral uitventte in kringen van natuurgeneeskundig artsen. De aandoening zou optreden bij 1% van de jongens en bij 10% van de meisjes.
De bevindingen onder de 75 deelnemende gymnasiasten werden gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde en ze waren vernietigend voor de HPU-theorie. Er werd geen correlatie gevonden tussen een positieve urine-test en het bestaan van vermoeidheidsklachten. Ruim dertig procent van de deelnemers had een positieve test en bij jongens vaker dan bij meisjes! De ziekte HPU bestaat helemaal niet.

Recent deed zich een derde geval voor van uitstekend werk door een scholier en deze maal ging het om de homeopathie, die vaak waarschuwt voor de gevaren van vaccinaties en meer speciaal over die homeopaten, die beweren dat je van vaccinaties autisme kan krijgen, een fabel ooit in de wereld geholpen door de frauderende Britse kinderarts Wakefield, inmiddels uit het ambt gezet. Diens absurde theorie werd door wijlen de Nederlandse homeopathisch arts Tinus Smits uitgewerkt tot CEASE. Deze afkorting staat voor Complete Elimination of Autistic Spectrum Expression. Stapsgewijs zouden de oorzakelijke factoren van autisme kunnen worden uitgeschakeld, vooral met homeopathica.
De 16-jarige Amsterdamse havo-scholier Elijah Delsink heeft zelf klassiek autisme en ontstak in grote verontwaardiging toen hij zich verdiepte in de dwaalleer der homeopathie, in de onzinnige CEASE therapie en in de (on)mogelijkheden van zgn. homeopathische Profylaxe (HP) als alternatief voor het Rijksvaccinatieprogramma.

Zijn als profielwerkstuk opgezette tekst liep uit op een gedegen en gedetailleerde studie, waarmee Elijah zelfs bewondering en bijval oogstte van de staatssecretaris Blokhuis, die zijn ambtenaren aan het werk zette om de door de scholier geconstateerde misstanden en kwakzalverijen aan te pakken. Onder anderen op de websites van De Monitor, VtdK, Reclame Code Commissie en VWS verschenen berichten over het zeer verdienstelijke werk van de scholier. De scriptie is nog niet openbaar hangende het onderzoek dat de NZA thans in opdracht van de staatssecretaris verricht.
Een aanzienlijk deel van de beweringen en onthullingen van Elijah zijn natuurlijk al veel eerder gedaan door instellingen als Skepsis, Reclame Code Commissie en Vereniging tegen de Kwakzalverij. En de opwinding van de staatssecretaris nu kan niets anders betekenen dan dat hij zich niet  op de hoogte heeft gehouden van deze praktijken door het bezoeken van onze websites en het lezen van de gedegen informatie die daarover op die sites te vinden is. Jammer misschien voor de auteurs die in die stukken zoveel research en energie hebben gestoken, maar dat kan Elijah niet worden verweten. Als zijn scriptie ertoe kan leiden dat de bezem door die halfslachtige erkenning en tolerantie van overheidswege van de homeopathische dwaalleer wordt gehaald, wie zal daar dan nog over zeuren?

‘Blijf mij nabij, wanneer het duister daalt / De nacht valt in, waarin geen licht meer straalt /  Andere helpers, Heer, ontvallen mij /  Der hulpelozen hulp, wees mij nabij’. Dit is de Nederlandse vertaling van het eerste couplet van de hymne Abide with me en dat lied werd afgelopen weekend in Arnhem en omgeving weer herhaaldelijk gezongen. Om redenen, die hier verder niet van belang zijn, maakte ik de afgelopen jaren de herdenking van Operatie Market Garden van nabij mee.
Deze maal was de herdenking extra grootschalig omdat de fatale Slag om Arnhem precies 75 jaar gelden plaatsvond. In tegenstelling tot vorig jaar, toen het weer heel slecht was met felle slagregens, was het weer nu prachtig en daarvan profiteerden ook de talrijke ministers, Frans Timmermans, burgemeester Marcouch, staatssecretarissen, prinses Margriet en ‘professor Van Vollenhove’, die hun opwachting maakten. Op zaterdag gaf zelfs prins Charles acte de presence, alsmede prinses Beatrix.
Veel toespraken, een stille tocht, kransleggingen, muziek en veel blijken van liefde en dankbaarheid voor de Britse veteranen, die in steeds kleiner aantal deze festiviteiten jaarlijks komen bijwonen. Ook het korps doedelzakspelers ontbreekt niet. Ontroerend wordt het als schoolkinderen bloemen gaan leggen bij de talrijke grafstenen van de oorlogsbegraafplaats in Oosterbeek en het Wilhelmus wordt gespeeld. Overal natuurlijk militairen, vaak met grote aantallen medailles en onderscheidingen.

De herdenkingsplechtigheden worden elk jaar weer met grote inzet en veel liefde georganiseerd door gemeente-ambtenaren, maar vooral ook door grote aantallen vrijwilligers. Overal in de steden waar de oorlogshandelingen uit 1944 werden herdacht hingen de regimentsvlaggen uit van de Britse paratroepers. Op de vrijdagavond was er in een feesttent boven de Waal een gevarieerd optreden van het Gelders Orkest en van andere musici waaronder de jonge Hazes, een en ander begeleid door een helikopterlanding en een audiovisuele presentatie over de gevechten uit 1944. Prachtig.

Hoogtepunt is ook de zondagse herdenkingsplechtigheid op de oorlogsbegraafplaats te Oosterbeek. En daarover wil ik het even hebben. Tussen de muziekoptredens en de kransleggingen voerden vijf sprekers het woord en zij deden dat niet slecht. Toch zijn het die spreekbeurten, die mij elk jaar een beetje meer gaan irriteren. De reden daarvan is het  godsdienstige karakter dat deze speeches nog altijd hebben.
Van de sprekers kon misschien niet anders verwacht worden, want het betrof hier een aalmoezenier van het Britse paratroepers regiment, een predikant, een luchtmachtaalmoezenier b.d., een militaire rabbijn en een diaken van de Poolse kerk. Nee, slechte sprekers waren het niet. Zo begon de Britse aalmoezenier zijn toespraak met het bespreken van de donkere wolken, de duisternis en de zware omstandigheden die wij nooit zullen vergeten. ‘Ja, wat was het een slecht weer vorig jaar’. Maar als algemeen beschaafd atheïst erger ik mij elk jaar wat meer aan het joods-christelijke sausje waarmee alle toespraken zijn overgoten. Het brandende braambos, Mozes, de tocht uit Egypte, het Onze Vader en het Prijs de Heer: zij ontbraken ook ditmaal niet. Natuurlijk zullen de jonge parachutisten in 1944 hard hebben gebeden, indachtig het gezegde dat er in de loopgraven geen atheisten zijn en dat nood leert bidden, maar het ontbreken van een humanistische spreker te midden van dit religieuze geweld lijkt mij een anachronisme, waaraan hopelijk eens een einde gaat komen.
De christenen hebben tekstueel een voorsprong van plm. 20 eeuwen, maar het moet mogelijk zijn om ook zonder godsdienstige inspiratie de woorden te vinden waarin de gesneuvelde jonge mannen worden herdacht en wederom postuum gehuldigd. Een klassiek voorbeeld ervan werd al uitgesproken op de zondag. ‘Zij zullen niet oud worden, zoals wij, die het wel overleefd hebben / De gebreken van de oude dag zullen hun bespaard blijven en – achteraf – zal hun niets verweten worden. / Bij het vallen van de avond, en bij het aanbreken van de volgende dag, zullen wij aan hen denken’.

Volgend jaar graag iets meer vanuit deze geest, geachte organisatoren. Of is u dat heus nog een brug te ver?

Geld sleuren, zo kun je het oneerbiedig noemen, en het vereist een bijzonder talent. Want je bent goed in je vak, je publiceerde mooi onderzoek, maar de geldkraan naar medisch-wetenschappelijk onderzoek, zoals die wordt gekanaliseerd via ZonMw, die loopt niet, maar druppelt slechts en ook aanvragen ten behoeve van zinvol en kwalitatief goed onderzoek worden tot frustratie van onderzoekers heel vaak afgewezen.
Van de in 2019 ingediende Veni-projecten werden er maar 14% door ZonMw gehonoreerd. Piet Borst wees er op dat bij NWO het toekenningspercentage van subsidieaanvragen voor fundamenteel biomedisch onderzoek gedaald is tot 5 procent.

Wat je dan ook moet kunnen is het aanboren van andere geldbronnen en er zijn onderzoekers die er in slagen om op onorthodoxe wijze aanzienlijke fondsen binnen te halen via stichtingen, legaten en steuncomité’s. Een eminent fondsenwerver was bijvoorbeeld de internist-oncoloog professor Pinedo, die op zeer innemende en welbespraakte wijze enorm veel geld binnenhaalde, waarvan zelfs een heel instituut bij toen nog  de VU werd opgericht.

Een ander talent op dit vlak is – ruwe bolster, blanke pit – Casper van Eijck, hoogleraar chirurgische oncologie en clubarts in Rotterdam, die onderzoek wil doen naar onconventionele methoden bij de behandeling van alvleesklierkanker. Ook hij bespeelt de media als geen ander en heeft voor zijn onderzoek, waar de meeste van zijn vakbroeders geen heil in zien, inmiddels 8,3 van de ‘benodigde’ 10 miljoen euro binnen. Wij schreven op deze website al eerder over Van Eijck en zijn aanbeveling elke dag wat kurkuma door je eten te gooien.

Een vergelijkbaar succesvol bespeler van de publieke goedgeefsheid is de gepensioneerde hoogleraar chirurgie Hans Jeekel, die zelf ook muzikaal is en zich inmiddels al zo’n 6 jaar bezig houdt met muziek als medicijn.
Vorige week bracht de PR-afdeling van het Erasmus MC naar buiten dat Rotterdamse onderzoekers bij 5000 operatiepatiënten het effect van muziek hadden onderzocht. Het bleek slechts te gaan om een literatuuronderzoek, dat positief uitviel voor dit nieuwe ‘medicijn zonder bijwerkingen’. Tamelijk ongeloofwaardig was natuurlijk dat men ook gunstige effecten zag van muziek terwijl de patiënt onder narcose was. Dat was een bevinding, die men beter had kunnen verdonkeremanen.

Ook Jeekels uitspraak in Een Vandaag (10 augustus 2019) dat het ritme van de aangeboden muziek ongeveer moet overeen komen met het hartritme, zal de steun voor zijn strapatsen bepaald niet vergroten. Wat een quatsch! Na dit geklets over het hartritme deinst Jeekel inmiddels niet terug voor al weer een niet erg geloofwaardige uitspraak. Omdat er bij de groep patiënten, die muziektherapie onderging minder pijnstillers werden gegeven zou grootschalige introductie van koptelefoons in de operatiekamers zelfs gaan bijdragen aan het intomen van de opiaat-epidemie, zoals die de VS momenteel al teistert.
Volgens sommigen lijkt het ook in ons land – verslaving aan pijnstillers – die richting op te gaan. Maar dat met muziektherapie een significante reductie van het aantal opiaatgebruikers kan worden bewerkstelligd, dat is speculatief en moet eerst maar eens bewezen worden. Burgemeesters, bankiers, antropologen en havenbaronnen kun je zo iets wel wijs maken, maar elke medicus zal zijn twijfel hebben, al was het alleen maar omdat noch de patiënten noch de dokter geblindeerd kunnen worden en omdat veel dankbare patiënten die vriendelijke dokters met hun innovatieve ideeën maar al te graag naar de mond willen praten. Alle reden voor gezonde skepsis dus.

Maar Jeekel heeft zijn hulptroepen inmiddels goed opgezadeld: de stuurgroep Muziek als Medicijn telt maar drie personen waaronder Jeekel. In het Comité van Aanbeveling zitten geen medici, maar wel rijke mensen als de CEO van het Rotterdamse havenbedrijf en de oprichter van museum Voorlinden, Van Caldenborgh. In het Comité van Aanbeveling figureert prominent ook A. Aboutaleb, burgemeester van de havenstad. Ook Nout Wellink laat zich zien in Jeekel’s gezelschap en de professor wordt overal uitgenodigd, zoals in Harvard en door een Chinese universiteit. Men heeft inmiddels al zes promovendi (!) die bezig zijn met onderzoek op het gebied van muziek als medicijn. Tot de mede-onderzoekers behoren talrijke medische hoogleraren, een trompettist, alsmede antropologen en zelfs een medisch antropoloog, die gepromoveerd is op live muziek rond operaties, in de context van integrative medicine en zorginnovatie in Europa en Afrika. Men beoogt niets minder dan muziek als innovatieve, ‘evidence based’ behandeling binnen èn buiten de gezondheidszorg een volwaardige plaats te geven.

Voorspellen is moeilijk, zeker als het over de toekomst gaat, toch verwacht ik dat Pinedo’s Cancer Centre wellicht interessante kennis zal voortbrengen, maar van die projecten uit Rotterdam – over alvleesklierkanker en muziek als medicijn – daarover horen we over een paar jaar niets meer. Wedden?

Sinds 1980 publiceert het CBS elk jaar het percentage van de bevolking dat bij een alternatieve genezer onder behandeling is geweest. Ik hecht veel waarde aan deze statistieken, want zo hebben wij iets in handen als er weer eens gevraagd wordt naar het effect van alle inspanningen, die de Vereniging tegen de Kwakzalverij en de stichting Skepsis zich onvermoeibaar getroosten.

Tot 2014 waren de gegevens uit de Gezondheidsenquête van het CBS wat  verwarrend omdat men ook vroeg of er een contact was geweest met de huisarts, die ook alternatieve geneeswijzen toepaste. Vaak wisten de ondervraagden niet eens of hun huisarts zich schuldig maakte aan alternatieve geneeswijzen en bovendien was maar bij 1 op de 7 contacten met zo’n alternatieve huisarts sprake van een alternatieve behandeling, vaker ging het om alledaagse klachten als verwijzing naar de oogarts voor de bril of pilrecepten.
Die consulten kwamen toch in de CBS-statistiek terecht. En niet zelden telden aanhangers of slecht geïnformeerde journalisten de getallen ‘contact met huisarts, die ook alternatief behandelt’ plus ’onder behandeling geweest met alternatieve genezer, niet de eigen huisarts’ onbekommerd bij elkaar op. Dat leidde tot veel te hoge percentages aan ondergane alternatieve behandelingen. In 2014 besloot het CBS dit vervuilende gegeven over de eigen huisarts uit de enquête weg te halen, onbetrouwbaar en weinig relevant als het was.

Uit de CBS-cijfers komt al jarenlang een percentage ‘onder behandeling geweest bij een alternatieve genezer’ naar voren dat internationaal zeer laag is. Dat werd recent nog eens bevestigd in het onderzoek dat Nijmeegse sociologen verrichtten en waarin Nederland en Portugal er in Europa als besten uit kwamen. Zie bijvoorbeeld de volgende figuur uit het rapport over 2014:

Op www.europeansocialsurvey.org kunt u het hele rapport vinden. Omdat de vraagstelling in alle deelnemende landen identiek was zijn deze cijfers als basis voor vergelijking zeer betrouwbaar.

Aanhangers van alternatieve geneeswijzen zoals de antropoloog Peter Jan Margry trachten op alle mogelijke wijzen aan te tonen, dat onze bevolking erg gehecht is aan alternatieve geneeswijzen en Margry includeert in zijn statistiek ook marginale en weinig medische zaken als yoga en mindfulness. Hij kwam in zijn enquête (Healing en alternatief genezen, een culturele diagnose, 2018) uit 2017 op 51,5 procent gebruikers van alternatieve geneeswijzen en merkte zelf al op dat dat getal wel erg ver weg lag bij de 5,2% bezoekers aan alternatieve genezers uit de Gezondheidsenquête van het CBS. De respons van zijn enquete was slechts 20% en de steekproef was bepaald niet aselect en alleen al om die redenen kan aan de statistiek van Margry geen enkele waarde worden gehecht.

Recent wijdde ook de doorlopende serie Statistische Trends van het CBS aandacht aan de alternatieve geneeswijzen. Er kwamen enkele merkwaardige zaken uit naar voren, zoals dat elf procent van de bevolking in dat jaar een alternatieve genezer had bezocht en wel twintig procent als het om de afgelopen vijf jaar ging. Terwijl de Gezondheidsenquête aangaf dat 5,2% onder behandeling was geweest bij een alternatieve genezer noemde het Trends rapport 6%. Navraag leerde dat het verschil te verklaren was omdat in de Trends was gekeken naar mensen van 18 jaar en ouder, terwijl in de Gezondheidsenquête vanaf nul werd gerekend. De osteopaat, chiropractor en acupuncturist waren ieder met 2 procent het vaakst bezocht door de volwassen bevolking. Vrouwen gingen vaker dan mannen en de meerderheid is zeer tevreden over de ondergane alternatieve behandeling. Het verschil tussen de 11% en de 6% berust op het feit dat het in het eerste geval om ‘contact’ gaat en bij de 6% om ‘behandeling’.

In dit Trends-onderzoek Belevingen kwam ook naar voren dat 60% van de bevolking graag zag dat alternatieve geneeswijzen zouden worden opgenomen in het basispakket en 80 % wenste wetenschappelijk onderzoek naar de werkzaamheid en veiligheid van alternatieve geneeswijzen. 22% wilde zelfs dat alle alternatieve geneeswijzen in het basispakket zouden worden opgenomen.
Curieus was ook de vraag in het Trends-onderzoek waarop ondervraagden, die niet bij een kwakzalver waren geweest, moesten uitleggen waarom zij in het afgelopen jaar geen alternatieve genezer hadden bezocht. Hoe verrassend: het Trends-onderzoek ontdekte dat ‘voorstanders van reguliere geneeswijzen’ weinig vertrouwen in alternatieve geneeswijzen hebben. Bij lezing van de vragenlijst en de uitkomsten ervan dringt zich bij mij weer een oud citaat van wijlen Jan Blokker op: sociologen ontdekken altijd dingen, die een normaal mens al met zijn klomp kon aanvoelen. Maar toch las ik het Trends-rapport met enig genoegen en is mijn conclusie onontkoombaar: als je alle wensen van de geënquêteerden bij elkaar optelt dan wordt het basispakket weer flink duurder en gaat er een hoop geld naar zinloos effectiviteitsonderzoek van alternatieve geneeswijzen. Of de antwoorden dezelfde waren geweest als men zich had gerealiseerd dat de premie van de zorgverzekering daardoor weer verder zou gaan stijgen, dat zou ik nog wel eens willen weten.

Ik heb zelf geen koffer meer in Berlijn, maar beschik wel over een contactpersoon en goede vriend – hoogleraar algemene taalwetenschap – die er periodiek verblijft en dan werkzaam is op het Max Planck Instituut. Zo kwam het ervan dat ik van hem een krantenpagina kreeg toegestuurd van Der Tagesspiegel van 11 mei jongstleden. In het paginagrote artikel getiteld ‘Wer’s glaubt’ was hem niet zo zeer de inhoud van het verhaal, waarover straks meer, opgevallen maar het gebruik van een kennelijk ongebruikelijke term, gebezigd door een verontwaardigde politica, de voormalige Familienministerin Kristina Schröder (CDU). Deze door mijn vriend gearceerde term luidde: Mumpitz. Ik kende de term niet, maar Google Translate gelukkig wel: het betekent onzin. Voor mijn vriend was de term kennelijk niet erg bekend en dat kon wel kloppen, want in de Duitse synoniemenlijst in Word komt het woord niet voor. Wel smakelijke synoniemen als Dummheit, Irrigkeit, Kauderwelsch, Blösse, Kase, höherer Blodsinn, Mist en dummes Zeug.

Schröder kwam tot het bezigen van deze term in haar felle aanval op waarnemend SPD-leider en minister-president van deelstaat Mecklenburg-Vorpommern Manuela Schwesig, omdat deze zich had laten benoemen tot beschermvrouwe van het eind mei te Stralsund plaatsvindende congres ‘Homöopathie und das Meer. Vom Ursprung des Lebens’.  Homöopathie was immers onzin, Mumpitz so to say.
In haar begroetingsartikel tot de congressisten stelde Schwesig o.m. onderzoek toe te juichen naar de inzet van homeopathie bij zuigelingen en jonge kinderen. Na de losgebrande kritiek stelde ze dat ze zich niet in een richtingenstrijd wilde mengen, maar dat wetenschap de enige manier was om de controverse op te lossen. De voorzitter van de Deutsche Zentralverein homöopathischer Ȁrtzte dankte Frau Schwesig voor haar steun aan de  integratieve geneeskunde in Duitsland.

Het artikel geeft nog een aantal interessante feiten. Uit een enquete in 2018 bleek dat 60% van de Duitse bevolking vindt dat homeopathie vergoed moet worden. Het aantal homeopathische artsen zou sinds 1993 verdrievoudigd zijn, van 2500 naar 7000, hetgeen betekent dat 4,5 procent van de vrij gevestigde artsen homeopathie toepast. Van de burgers heeft 53 procent ervaring met homeopathie, vrouwen meer dan mannen. Ook een hoger opleidingsniveau correleert met het gebruik van homeopathie.
De homeopathie is in Duitsland een economisch succesverhaal met een omzet van 670 miljoen euro. Veel zorgverzekeraars betalen deze medicatie. In andere Europese landen is men aanzienlijk minder enthousiast over de leer van Hahnemann: in Engeland vergoedt de NHS sinds 2017 geen homeopathie meer. In Scandinavië werd in 2014 onderzocht hoeveel burgers ervan gebruik gemaakt hadden in het afgelopen jaar en dat percentage bedroeg ongeveer één procent. In Duitsland was dat cijfer 11,8 procent. In Spanje en Frankrijk zijn er bewegingen die de vergoeding van homeopathie serieus bedreigen. Zwitserland is een uitzondering, want na een volksraadpleging moeten de zorgverzekeraars de homeopathie bij de Eidgenossen volledig vergoeden.

In Duitsland mogen de verzekeraars sinds 2012 zelf beslissen of zij homeopathie willen vergoeden en ongeveer twee derde doet dat. De kosten ervan liggen ergens op het niveau van een paar promille. Dit alles overziende, mogen wij ons land toch bepaald niet klagen en hebben de Nederlandse homeopaten weinig om trots op te zijn. Ze zijn op weg naar de uitgang. Of ben ik nu te optimistisch?

Het artikel in Der Tagespiegel staat met andere titel ook online: SPD-Vize Schwesig unter Beschuss